Περί απώλειας και διάσωσης αρχαίων βιβλίων

Πηγή: http://www.apologitis.com

Δύο μέτρα και δύο σταθμά

Αν θέλουν να εμφανίζονται οι Νεοπαγανιστές ως δίκαιοι ιστορικά και να κατηγορούν τον Φώτιο και τους Χριστιανούς για την απώλεια κάποιων έργων (λογοκρισία), τότε θα πρέπει να κατηγορήσουν και τους Έλληνες φιλόλογους της Πτολεμαϊκής π.Χ. Αλεξάνδρειας, όπου από το έργο περί των διδαχών του Χείρωνα «Χείρωνος υποθήκαι» (Ορφέας, Μουσαίος και ο κένταυρος Χείρων), σώθηκαν μόνο 3 στίχοι, έργο που θεωρείτο από τους αρχαίους αναμφισβήτητα Ησιόδειο ως την εποχή του μεγάλου αλεξανδρινού φιλολόγου Αριστοφάνη του Βυζάντιου 200 π.Χ.. Ο τελευταίος θεώρησε το ποίημα νόθο (λογοκρισία) και η απόφασή του είχε ιδιαίτερη βαρύτητα για την απώλειά του, αφού ο ίδιος επιμελήθηκε μια έκδοση της Θεογονίας. Σημαντικό ρόλο στο χαμό ποιημάτων ήταν η απόφαση των αλεξανδρινών φιλόλογων να χαρακτηρίσουν ως μη Ησιόδεια και άλλα έργα

«Εγγέγραπται δε αυτώ τα Έργα. Έστι δε και ετέρα κεχωρισμένη της προτέρας, ως πολύν τινά επών ο Ησίοδος αριθμόν ποιήσειεν, ες γυναίκας τε αδόμενα και ας μεγάλας επονομάζουσιν Ηοίας, και Θεογονίαν τε και ες τον μάντιν Μελάμποδα, και ως Θησεύς ές τον Άιδην ομού Πειρίθω καταβαίη παραινέσεις τε Χίρωνος επί διδασκαλία δη τη Αχιλλέως….και έστιν έπη Μαντικά (δηλαδή νόθα)» (Παυσανίας 9, 31, 5)

Η Θεογονία και τα έργα είναι δύο από τα συνολικά 16 έργα που χάθηκαν. Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος οριοθέτησε τα Έργα και τις Ημέρες στο στοίχο 828 και απέρριπτε όσα ακολουθούσαν ως νόθα. Από την άλλη πλευρά, όπως αναφέρει και ο Σουΐδας (τομ. Α. σ. 594) στο τέλος του Γ’ αιώνα ο Διοκλητιανός έλαβε νέα νομοθετικά μέτρα για την διοίκηση των βιβλιοθηκών της Αλεξάνδρειας διατάζοντας να καταστραφούν τα χειρόγραφα μόνο εκείνα που ομιλούσαν περί της Αιγυπτιακής χημείας (μαγείας δηλαδή κατά αυτούς). Γιατί λοιπόν οι Παγανιστές δεν κατηγορούν και τους αρχαίους για απώλεια φιλολογικών έργων; Για να υποστηρίξουν τις ανυπόστατες συνομωσιολογικές συκοφαντικές ψευτο-επιστημονικές θεωρίες των βιβλίων τους;

Το υπόμνημα του Ορφικού ποιήματος του τάφου του Δερβενίου, περιέχει τμήματα μιας Ορφικής θεογονίας. Μέσα λοιπόν σε αυτή την θεογονία, αρκετά όμοια με την Ησιόδεια, υπάρχει μια σειρά ευνουχισμών που επιτρέπουν το σφετερισμό της ύπατης εξουσίας του κόσμου από διαδοχικά νεότερους θεούς και περιλάμβανε την κατάποση γεννητικών οργάνων σε κάποια φάση της διαδοχής καθώς και μια αιμομιξία του θεού Δία με την μητέρα του. Σύμφωνα λοιπόν με τον Σταύρο Γκιργκένη, που επιμελήθηκε τις εισαγωγές στο βιβλίο «Ησίοδος, έργα και ημέρες, θεογονία, Ασπίδα του Ηρακλή», εκδόσεις Ζήτρος, αυτά τα δύο μοτίβα είναι άγνωστα από την υπόλοιπη ελληνική ποίηση (ο ίδιος ο αρχαίος υπομνηματιστής τα αντιμετωπίζει με αποστροφή και προσπαθεί να τα ερμηνεύσει αλληγορικά) και φανερώνουν πόσες πολλές παραλλαγές έχουν αποκλειστεί από τον επίσημο κορμό της ελληνικής μυθολογίας. Επίσης από σκόρπιες πληροφορίες είναι γνωστό πως τον 7^ο και 6^ο αιώνα π.Χ., υπήρχαν και άλλες θεογονίες που αποδίδονταν σε μυθικά πρόσωπα ή και ιστορικά. Αποδίδονταν στο Μουσαίο, Αριστέα, Εποιμενίδη, Άβαρη, Φερεκύδη, Ακουσίλαο κοσμογονίες σε Λίνο, Θάμυρη, κοσμοποιία σε Παλαίφατο, γιγαντομαχία σε Εύμηλο ή Αρκτίνο. Ο Ηρόδοτος (2.53) ομιλεί για πολλές θεογονικές παραδόσεις στην αρχαία εποχή.

Λοιπόν; Πόσους ακόμη πρέπει να κατηγορήσουν οι Παγανιστές για λογοκρισία ή για αμέλεια και απώλεια έργων; Ας σημειωθεί πως στην αρχαία Ελλάδα οι θεογονίες είναι γενικά συνδεμένες πάντα με κάποιο μάντη ή θαυματοποιό. Συνεπώς και θρησκευτικά να μιλήσουμε, (και έτσι πρέπει να γίνει), η Εκκλησία, ακόμη και αν έφταναν στα χέρια της αυτά τα κείμενα, γιατί να τα συντηρήσει επί πάση θυσία; Και βέβαια τώρα θεωρούνται ποιήματα, όμως τότε, όλες οι θεογονίες προέκυψαν από θρησκευτικές τελετουργίες, θυσίες ή μαγικές τελετές (Αίγυπτος, Βαβυλώνα, Περσία, Ινδία, κτλ). Συνεπώς τι όφειλε να κάνει η Εκκλησία του Χριστού; Να διαδώσει και να συντηρεί πάνω από όλα, τις θεογονίες όλων των άλλων εκτός από την δική της; Είναι δικαιοσύνη αυτό; Ο Σωκράτης δεν έγραψε τίποτα. Ό,τι ξέρουμε το ξέρουμε από άλλους. Οι Πυθαγόρειοι αναλώθηκαν στον μυστικισμό τους και την σχολή τους την έκαψαν μαζί με αυτούς μέσα οι αρχαίοι ειδωλολάτρες πρόγονοί μας. Μυστικισμός κατέλαβε και τους νεοπλατωνικούς θεουργούς και τις μαγγανείες τους που διδάχθηκε ο Ιουλιανός ο Ειδωλολάτρης. Αυτούς γιατί δεν τους κατηγορούν οι Νεοπαγανιστές; Εμείς οι Χριστιανοί δεν κατηγορήσαμε κανένα επειδή έκαψε ή δεν διέσωσε Χριστιανικά έργα, εσύ γιατί το πράττεις κατ’ αντιστροφή;

Ο στίχος 93 του ποιήματος "Έργα και Ημέρες" του Ησίοδου, είναι νόθος και ανήκει στην Οδύσσεια. Ορισμένοι στην αρχαιότητα, όπως ο Κράτης, ο μαθητής του Θεόφραστου Πραξιφάνης, ο Αρίσταρχος ο Σαμοθράξ θεώρησαν πως και τα δύο προοίμια των ποιημάτων του Ησίοδου (Έργα και Ημέρες και Θεογονία) ανήκουν στην ίδια κατηγορία ανεξάρτητων από τα συμφραζόμενά τους εισαγωγών και τα οβέλισαν ως νόθα....

Ακόμη οι 3 στίχοι του Ησίοδου 370 -373 θεωρείται πως παρεμβλήθηκαν από συλλογή γνωμικών. Ο Πρόκλος αναφέρει πως ορισμένοι τους οβέλιζαν. Ο Πλούταρχος στο βίο του Θησέα (3.3) αναφέρει για το στίχο 370 ότι ανήκε στον Πιτθέα και με αυτή την άποψη συμφωνούσε και ο Αριστοτέλης (απ. 598). Φαίνεται δηλαδή πως μια σειρά συλλογή γνωμικών που κυκλοφορούσε στην αρχαιότητα με το όνομα του μυθικού σοφού Πιτθέα πέρασαν στο κείμενο του Ησίοδου. Κατά την Αλεξανδρινή εποχή όμως διαγράφησαν ως νόθοι διότι οι φιλόλογοι διαπίστωσαν πως αυτοί έλειπαν από τα περισσότερα χειρόγραφα.. Γι’ αυτό και δεν απαντούν στους παπύρους. Ξαναπέρασαν όμως στο κείμενο των μεσαιωνικών (Χριστιανικών) χειρογράφων στα τέλη του 13^ου αιώνα από το υπόμνημα του άλλου διασωθέντα Πρόκλου, ώστε σήμερα να τους έχουμε.

Το παλίμψηστο του Αρχιμήδη

Αγαπημένο θέμα των απανταχού Νεοπαγανιστών συκοφαντών. Κατηγορούν τους Χριστιανούς, επειδή όταν ο πάπυρος πο περιείχε έργα του Αρχιμήδη (και όχι μόνο), φθάρηκε έτσι ώστε να μην μπορεί να διαβαστεί, ξεπλύθηκε από το παλιό μελάνι, και ξαναχρησιμοποιήθηκε για Χριστιανικά κείμενα, ώσπου σήμερα με τα σύγχρονα τεχνικά μέσα, κατέστη δυνατόν να διαβαστεί ο αρχαίος θησαυρός που περιείχε. Κατηγορούν λοιπόν τους Χριστιανούς, επειδή δήθεν δεν διέσωσαν εκείνο τον ΦΘΑΡΜΕΝΟ πάπυρο, και επειδή ήταν άχρηστος για την εποχή εκείνη, έτσι φθαρμένος, ώστε τον ξαναχρησιμοποίησαν. Λες και μπορούσαν οι τότε μοναχοί, πριν τόσους αιώνες, να διαβάσουν με τη σύγχρονη τεχνολογία έναν φθαρμένο πάπυρο! Λες και γνώριζαν, ότι σε μερικούς... αιώνες, θα μπορούσαμε σήμερα να τον ξαναδιαβάσουμε με την τεχνολογία του 21ου αιώνα!

Αλλά ας δούμε την ιστορία του παλίμψηστου αυτού, μέσα από αποσπάσματα, όπως την αναφέρει το περιοδικό αρχαιολογίας Corpus, τεύχος 64, το οποίο αφιέρωσε ειδικό άρθρο «Ο Παλίμψηστος Κώδικας του Αρχιμήδη» [Περσεφόνη Μπαλή, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης] για το ζήτημα αυτό:

«Αρχιμήδης περίπου 287 - 212 π.Χ....» (Πηγή: Περιοδικό Corpus, τεύχος 64, άρθρο «Ο Παλίμψηστος Κώδικας του Αρχιμήδη», Περσεφόνη Μπαλή, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης, σελ. 49)

«...Παρά την σπουδαιότητα, όμως, των έργων του, η διάσωσή τους αποδείχθηκε ιδιαίτερα δύσκολη. Ενώ φαίνεται ότι συνέγραψε περισσότερα από 30 έργα, από αυτά διασώζονται περίπου τα μισά, κυρίως επειδή τα έργα του δεν απέκτησαν ούτε στην αρχαιότητα ούτε στον Μεσαίωνα μεγάλη δημοσιότητα, εφόσον δεν απευθύνονταν σε ευρύ αναγνωστικό κοινό και συνεπώς δεν εντάχθηκαν και στα εκπαιδευτικά προγράμματα, όπως για παράδειγμα τα Στοιχεία του Ευκλείδη. Ο ίδιος, άλλωστε, ο Αρχιμήδης πολλές φορές στους προλόγους των κειμένων δήλωνε ότι απευθύνονταν σε συγχρόνους του επαγγελματίες μαθηματικούς και μηχανικούς, σε ένα περιορισμένο δηλαδή αναγνωστικό κοινό. Η διάσωση τέτοιων έργων εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από το ενδιαφέρον μικρού αριθμού ατόμων, που τελικά συμμετέχουν σε μια διαδικασία επιλογής κειμένων, η οποία καθορίζει ποια έργα θα επιβιώσουν μέσα στον χρόνο.

Ύστερα λοιπόν από τον θάνατο του Αρχιμήδη η τύχη των έργων του βρισκότανε στα χέρια μεμονωμένων λόγιων που μπορεί να έδειχναν ενδιαφέρον για κάποιο συγκεκριμένο από αυτά και να έκριναν ότι έπρεπε να αντιγραφεί. Είναι εύλογο ότι όσο λιγότερο διαβαζόταν κάποιο έργο, τόσο μικρότερες ήσαν και οι πιθανότητες να αντιγραφεί και να διασωθεί.  Ακόμη και η γενιά μαθηματικών που διαδέχθηκε τον Αρχιμήδη φαίνεται ότι δεν είχε πλήρη πρόσβαση στο έργο του, καθώς ήταν ήδη δύσκολο να βρεθούν αντίγραφα κειμένων του, ιδίως στην περίπτωση που τα κείμενα αφορούσαν καθαρά μαθηματικά. Υπάρχουν, ωστόσο, ενδείξεις ότι κατά τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες οι Αλεξανδρινοί λόγιοι είχαν στα χέρια τους έργα του Αρχιμήδη, τα οποία δεν διασώζονται σήμερα.

Στην παράδοση των έργων του Αρχιμήδη σημαντική ήταν η συμβολή του Ευτόκιου του Ασκαλωνίτη, ο οποίος κατά τις αρχές του 6ου αιώνα αναζήτησε χειρόγραφά του, προσπάθησε να τα αποκαταστήσει και σχολίασε τρία από τα έργα του. Χάρη σε αυτό το εγχείρημα δύο έργα του Αρχιμήδη, το «Περί σφαίρας και κυλίνδρου» και το «Κύκλου μέτρησις», μαζί με τα σχόλια του Ευτόκιου έφτασαν στα χέρια του Ισιδώρου του Μιλησίου, ενός από τους αρχιτέκτονες της Αγίας Σοφίας. Η πρώτη, όμως συστηματική προσπάθεια έκδοσης του συνόλου των έργων του Αρχιμήδη δεν πραγματοποιήθηκε πριν από τις αρχές του 9ου αιώνα μ.Χ., οπότε ο Λέων ο Φιλόσοφος (περ. 790 - 869 μ.Χ.) διαμόρφωσε έναν χειρόγραφο κώδικα αποτελούμενο από επτά έργα του Αρχιμήδη και τα σχόλια του Ευτοκίου. Έχοντας αναζητήσει χειρόγραφα στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και σε άλλα κέντρα της αυτοκρατορίας, ο Λέων έμεινε στην ιστορία όχι μόνο ως λαμπρή πνευματική προσωπικότητα του Βυζαντίου, αλλά και ως μία από τις σημαντικότερες μορφές στην ιστορία παράδοσης των έργων του Αρχιμήδη. Ο χειρόγραφος κώδικας που επιμελήθηκε ο Λέων μαζί με έναν ακόμη κώδικα που περιείχε τρία έργα του Αρχιμήδη αποτέλεσαν στη συνέχεια τη βάση όλων των αντιγραφών και μεταφράσεων που πραγματοποιηθήκαν κατά την περίοδο του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης. Κανένας από τους δύο χειρόγραφους κώδικες δεν διασώθηκε, αλλά το περιεχόμενό τους μπορεί να ανασυγκροτηθεί πλήρως μέσα από αντίγραφα και λατινικές μεταφράσεις που εκπονήθηκαν από τον 15ο αιώνα και ύστερα και τα οποία διασώζονται μέχρι και σήμερα..

Μοναδική εξαίρεση στην ιστορία παράδοσης των χειρογράφων του Αρχιμήδη αποτελεί ένας ακόμη κώδικας, ο χειρόγραφος κώδικας της Κωνσταντινούπολης, ο οποίος μετατράπηκε σε παλίμψηστο πολύ νωρίς μετά την συγγραφή του και έτσι κατά τους επόμενους αιώνες παρέμειναν άγνωστα τα έργα που περιείχε. Παλίμψηστα ονομάζονταν τα χειρόγραφα στα οποία είχε αποξεσθεί το αρχικό κείμενο για να γραφεί ένα νέο, συνήθως εκκλησιαστικού περιεχομένου. Στο συγκεκριμένο παλίμψηστο επάνω στα έργα του Αρχιμήδη γράφτηκε ένα λειτουργικό ευχολόγιο» (Πηγή: Περιοδικό Corpus, τεύχος 64, άρθρο «Ο Παλίμψηστος Κώδικας του Αρχιμήδη», Περσεφόνη Μπαλή, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης, σσ. 49 - 50)

«Το χειρόγραφο αυτό συντάχθηκε πιθανότατα στην Κωνσταντινούπολη από κάποιον Βυζαντινό γραφέα στο τέλος του 10ου αιώνα, περί το 970, και μετατράπηκε σε παλίμψηστο  κατά τον 12ο αιώνα ή κατά τις αρχές του 13ου. Λίγο αργότερα το παλίμψηστο μεταφέρθηκε σε ένα ελληνορθόδοξο μοναστήρι στην Παλαιστίνη, την μονή του Αγίου Σάββα. Στα μέσα, όμως, περίπου του 19ου αιώνα τα χειρόγραφά του βρίσκονταν στη βιβλιοθήκη του Ελληνικού Πατριαρχείου Ιεροσολύμων για λόγους ασφαλείας. Από τη βιβλιοθήκη του Ελληνικού Πατριαρχείου Ιεροσολύμων το χειρόγραφο πρέπει να μεταφέρθηκε σχεδόν αμέσως στη βιβλιοθήκη του μετοχίου του Παναγίου Τάφου στην Κωνσταντινούπολη, εφόσον σήμερα γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι βρισκόταν στο μετόχι του Παναγίου Τάφου τουλάχιστον από το 1846» (Πηγή: Περιοδικό Corpus, τεύχος 64, άρθρο «Ο Παλίμψηστος Κώδικας του Αρχιμήδη», Περσεφόνη Μπαλή, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης, σελ. 50).

Πέραν των ανωτέρω, στην εφημερίδα Καθημερινή 5 Αυγούστου 2006, σελ. 10, στη στήλη αναγνωστών της εφημερίδας, υπάρχει μια επιστολή της Χριστίνας Κοκκινιά, από το Ινστιτούτο Ερεύνης Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, η οποία διορθώνοντας ένα άρθρο που είχε γραφτεί στο φύλλο της ίδιας εφημερίδας, δύο ημέρες ενωρίτερα (σ. 9). Μεταξύ άλλων διευκρινίσεων, γράφει και τα εξής ενδιαφέροντα, ως προς το εν λόγω Παλίμψηστο:

"...Το παλίμψηστο του Αρχιμήδη δεν διαβάστηκε "τώρα"... Η πρώτη έκδοσή του έγινε από τον Δανό φιλόλογο J. L. Heberg στις αρχές του 20ού αιώνα. Τα τρία έργα του Συρακούσιου μαθηματικού που παραδίδει ο κώδικας, περιλαμβάνονται στις εκδόσεις των έργων του Αρχιμήδη από τότε. Η χρήση των ακτίνων Χ βοηθάει στην ανάγνωση μερικών σημείων και μόνο, που παρέμεναν ασαφή. Δεν πρόκειται ασφαλώς για πάπυρο (οι πάπυροι είναι από πάπυρο και όχι από δέρμα κατσίκας), αλλά για περγαμηνή. Ο μοναχός που "δημιούργησε", όπως γράφετε, το παλίμψηστο, κατέστρεψε το κείμενο του Αρχιμήδη για να φτιάξει με τα φύλλα της περγαμηνής ένα βιβλίο προσευχών, αλλά δεν "έκαψε" τις σελίδες (ούτε τις έκοψε, αν πρόκειται για τυπογραφικό λάθος). Τις έσβησε, κάτι που συχνά γινόταν με νερό, και τις δίπλωσε παράλληλα στους σβησμένους στίχους. Το βιβλίο με εκκλησιαστικά κείμενα που προέκυψε προδίδει, ευτυχώς, την ιστορία του, γιατί οι γραμμές του παλαιότερου κειμένου, κάθετες σε εκείνες του νεότερου, δεν σβήστηκαν τελείως και είναι ακόμη αναγνώσιμες, σε ορισμένα σημεία και με  γυμνό μάτι".

Κατά συμπέρασμα οι Χριστιανοί Βυζαντινοί ήσαν εκείνοι που φρόντισαν να περισυλλέξουν τα έργα του Αρχιμήδη οι οποίοι μάλιστα από τους Νεοπαγανιστές συκοφαντούνται ως εμπρηστές βιβλιοθήκων! Τόσο ξεδιάντροπα επιχειρήματα έχουν! Και ας προσέξει εδώ καλά ο αναγνώστης πως το χειρόγραφο πέρασε στα χέρια των μοναχών όχι από δήθεν αρπαγή από κάποια παγανιστική βιβλιοθήκη των πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων, όπως αναφέρουν οι Νεοπαγανιστές, αλλά επειδή ΑΝΤΙΓΡΑΦΗΚΕ ΑΠΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΑΣΩΘΕΙ.

Καταστροφή κειμένων από Παγανιστές λόγω... Αττικισμού

Ένα άλλο ζήτημα που "ξεχνούν" να πουν οι Νεοπαγανιστές, είναι το θέμα του Αττικισμού.

Όταν κατηγορούν αυθαίρετα τους χριστιανούς, που διέσωσαν ό,τι υπάρχει σήμερα από κείμενα, δεν έχουν ιδέα το πόσα κείμενα καταστράφηκαν από εγκατάληψη και αδιαφορία, μόνο και μόνο επειδή δεν ήταν γραμμένα με τους κανόνες του αττικισμού:

Τι ήταν ο αττικισμός:

"Η προβολή και η ακμή του αττικού λόγου άρχισε, δημιούργησε αντιθέσεις και βγήκε πάλι σε έξαρση και παραδοχή κατά τον 2ο μ.Χ. αιώνα. δηλ. μέσα στην περιοχή της δεύτερης Σοφιστικής. [...] Αφού η Ρώμη έγινε κέντρο ελληνικής παιδείας, η αττική διάλεκτος έγινε η γλώσσα της παιδείας και τα αττικά πρότυπα κυριάρχησαν σε όλα τα πνευματικά κέντρα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας." (Εγκυκλοπαίδεια «ΠΑΠΥΡΟΣ-ΛΑΡΟΥΣ-ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ», λήμμα: "Αττικισμός")


Κοιτάξτε τι έκαναν οι παγανιστές καταστροφείς. Τα γράφει ο Β. Α. VAN GRONINGEN, στο "Πραγματεία περί της Ιστορίας και της Κριτικής των Ελληνικών Κειμένων", Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα, 1980, σελ. 42:

"Η αντίδραση του αττικισμού είχε κιόλας βλάψει πολύ τον πεζό λόγο. Η δεύτερη σοφιστική και η μεταγενέστερη ρητορική είχαν παραμελήσει σοβαρά την ποίηση. Παραμερίστηκαν τότε αριστουργήματα και σιγά σιγά εξαφανίστηκαν: το ποιητικό έργο του Ερατοσθένη, του Ριανου, του Ευφορίωνα, ίσως του Καλλιμάχου, με εξαίρεση τους «Ύμνους», που συνδέθηκαν με αυτούς που αποδίδονταν στον Όμηρο και στον Ορφέα. Από τους βουκολικούς ποιητές διασώθηκε μόνο μια ισχνή επιλογή. Σε περγαμηνή μετέγραψαν μόνον ένα πολύ περιορισμένο αριθμό τραγωδιών και κωμωδιών και από τις κωμωδίες αποκλειστικά μόνον εκείνες του Αριστοφάνη. Όλες οι υπόλοιπες, μαζί και τα έργα του Μενάνδρου, έπεσαν θύματα του πνεύματος του αιώνα. Στους παπύρους της Αιγύπτου χρωστάμε το έργο του Βακχυλίδη και από το έργο του Πινδάρου όλα εκτός από τους «Επινίκιους». Το έργο του Σιμωνίδη, του πριν τόσο ονομαστού, περιμένει την ανακάλυψη του. Πεζογράφοι όπως ό Έφορος και ο Ποσειδώνιος έπεσαν στη λησμονιά, γιατί δεν έγραφαν στην αττική διάλεκτο."


Το ίδιο γράφει και ο Toynbee, στο "The Greeks and their Heritage", Oxford University Press, 1981 (στα ελληνικά: Οι Έλληνες και οι Κληρονομιές τους, Καρδαμίτσας, Αθήνα, 1992, σελ. 61):

"η εκλογή του αττικισμού οδήγησε σε μια αξιοθρήνητη αδιαφορία για κάθε τι που δέεν ανταποκρινόταν στους αυθαίρετους κανόνες πού επέβαλλε ο αττικισμός. Προκάλεσε την εξαφάνιση μεγάλων συγγραφέων, όπως του Εφόρου, μετακλασσικών φιλοσόφων, συγγραφέων που άλλοτε είχαν γράψει σε άλλες διαλέκτους."

Είναι προφανές σε κάθε λογικό αναγνώστη, ότι όχι μόνο οι συκοφαντίες των Νεοπαγανιστών είναι εντελώς άτοπες και άδικες, αλλά ότι επιπλέον, οι ομόθρησκοί τους, είναι οι βασικοί υπεύθυνη για την απώλεια του μεγαλύτερου πλήθους της αρχαίας γραμματείας, που δυστυχώς δεν μπορούμε πλέον να διαβάσουμε εξ' αιτίας τους σκοταδισμού τους.