Οι σελίδες του ενδέκατου Βιβλίου των Εξομολογήσεων περιλαμβάνουν έναν από τους πιο διάσημους φιλοσοφικούς συλλογισμούς σχετικά με το πρόβλημα του χρόνου.

Ο Αυγουστίνος θέτει το πρόβλημα του τι είναι ο χρόνος ξεκινώντας από το ερώτημα: Τι έκανε ο Θεός πριν από τη δημιουργία;

Το ερώτημα έχει μεγάλη θεολογική σημασία, δεδομένου ότι το να αναρωτιέται κανείς πού τοποθετείται ο Θεός εντός μίας χρονικής γραμμής σημαίνει πως αποδέχεται ότι αυτός είναι υποκείμενος στην πάροδο του χρόνου. Αυτό θα συνεπαγόταν την απώλεια των χαρακτηριστικών της αιωνιότητας, της μη μεταβλητότητας και της τελειότητας που διακρίνουν τον χριστιανικό Θεό.

Ο Αυγουστίνος υπογραμμίζει πως το να γίνεται λόγος για ένα «πριν» και ένα «μετά» όσον αφορά τον Θεό είναι ολωσδιόλου άτοπο, δεδομένου ότι δημιουργώντας τον κόσμο ο Θεός δημιούργησε και τον χρόνο.

Ο Θεός υπερβαίνει το δημιούργημα και τις χρονικές του διακρίσεις σε παρελθόν, παρόν και μέλλον. Το ερώτημα του τι έκανε ο Θεός πριν από τη δημιουργία είναι επομένως ένα κίβδηλο πρόβλημα, το οποίο δεν μπορεί να θέσει υπό αμφισβήτηση τη θεία αιωνιότητα.

Εξομολογήσεις ΙΑ'. 10.12-13.15.

Ορίστε: δεν είναι στο βαθύ γήρας εκείνοι που αναρωτιούνται: «Τι έκανε ο Θεός προτού δημιουργήσει τον ουρανό και τη γη; Αν πράγματι δεν είχε προβλήματα και δεν έκανε τίποτα», λένε, «γιατί δεν διατήρησε και αργότερα το ίδιο καθεστώς, στο οποίο απείχε από κάθε δράση; [...]

Αν όμως στη θεία ουσία προκύπτει κάτι που δεν υπήρχε πριν, δεν είναι αληθινός ο ισχυρισμός ότι αυτή η ουσία είναι αιώνια. Αν, αντιθέτως, η θεία βούληση που δημιούργησε την πλάση ήταν αιώνια, γιατί δεν είναι αιώνια και η πλάση;»

Να πώς απαντώ σε όποιον ρωτά τι έκανε ο Θεός προτού φτιάξει τον ουρανό και τη γη. Όχι όπως έκανε εκείνος που απέκρουσε με μια πνευματώδη ατάκα την επιθετικότητα του ερωτήματος απαντώντας «Ετοίμαζε τη Γέενα για όποιον ερευνά τις αβύσσους». Το γέλιο δεν αρκεί για να κατανοήσει κανείς. Όχι, δεν απαντώ με αυτόν τον τρόπο:

θα προτιμούσα μιαν απάντηση όπως: «Αυτό που δεν γνωρίζω, δεν το γνωρίζω», το οποίο τουλάχιστον με γλιτώνει από την επιφανειακή ειρωνεία για κάποιον που θέτει ένα βαθύ ερώτημα και τον έπαινο για κάποιον που δίνει μια εσφαλμένη απάντηση. [...].

Αν κάποιος όμως είναι τόσο ελαφρύς στο μυαλό ώστε να φαντασιώνεται καιρούς ακόμα πιο μακρινούς, και ονειρεύεται ότι εσύ, ένας Θεός που όλα τα μπορεί και όλα τα δημιουργεί και τα υποστηρίζει, Δημιουργός του ουρανού και της γης, περίμενες αμέτρητους αιώνες προτού ξεκινήσεις ένα τόσο μεγαλειώδες έργο ας ξυπνήσει και ας ανοίξει καλά τα μάτια, γιατί είναι εξωπραγματικό αυτό που ονειρεύεται.

Και πώς θα μπορούσαν να περάσουν αμέτρητοι αιώνες αν δεν τους είχες κάνει εσύ, ο δημιουργός όλων των αιώνων, εσύ που τους εγκαθίδρυσες;

Και πώς θα μπορούσε να υπάρξει ένας χρόνος τον οποίο δεν έχεις εγκαθιδρύσει εσύ;

Και πώς μπορεί να περάσει, αν δεν έχει ποτέ υπάρξει;

Αν, λοιπόν, όλος ο χρόνος είναι έργο δικό σου, και αν υπήρξε ένας χρόνος προτού εσύ φτιάξεις τον ουρανό και τη γη, γιατί λέγεται ότι απείχες από κάθε έργο;

Εκείνον τον προγενέστερο χρόνο, ακριβώς, τον είχες εγκαθιδρύσει εσύ, και δεν μπορούσε να περάσει ούτε μία μόνη στιγμή, προτού εσύ εγκαθιδρύσεις τον χρόνο.

Αν, αντιθέτως, δεν υπήρχε ο χρόνος προτού φτιαχτούν ο ουρανός και η γη, γιατί να αναρωτιόμαστε τι έκανες εσύ τότε;

Δεν υπάρχει κανένα «τότε» όπου δεν υπάρχει χρόνος.