Επιστροφή στην Κεντρική σελίδα

Μια νέα οπτική στο ζήτημα της ιστορικότητας του θαύματος του Αγίου Φωτός, φαίνεται να ξεκινά με το βιβλίο του Χάρη Σκαρλακίδη, με τίτλο: «Άγιον Φως. Σαράντα δύο ιστορικές μαρτυρίες (9ος-16ος αι.)». Πρόκειται για το βιβλίο ενός νέου επιστήμονα, ο οποίος παρουσίασε μια επίπονη εργασία με μοναδικό σκοπό «να παρατεθούν όλα εκείνα τα στοιχεία και οι μαρτυρίες που έρχονται από το μακρινό παρελθόν, αλλά και τη σημερινή εποχή, ώστε ο καθένας να μπορεί να αξιολογήσει το θαύμα από μόνος του» [1].

Από το εισαγωγικό κείμενο του συγγραφέα, κρίναμε ιδιαίτερα αξιόλογα και παραθέτουμε τα εξής:

 «Πλήθος μαρτυριών σχετικά με το θαύμα καταγράφονται, επίσης, σε διάφορες ιστοσελίδες στο διαδίκτυο. Πολλές από αυτές είναι πραγματικά αξιόπιστες, όμως, κάποιες παρουσιάζουν ασάφειες και ανακρίβειες σε πρόσωπα και ημερομηνίες, καθώς και έλλειψη αναφοράς των πηγών και της απαραίτητης βιβλιογραφίας […] Η πρώτη μου επαφή με το σύνολο γενικά των μαρτυριών μου δημιούργησε πολλά ερωτηματικά και αμφιβολίες σχετικά με την αξιοπιστία και την αυθεντικότητά τους […] Ο μόνος τρόπος που υπήρχε για να εξακριβωθεί η εγκυρότητά τους, ήταν να αναζητήσω τις αρχικές πηγές τους, δηλαδή τα πολύτιμα χειρόγραφα στα οποία είναι καταγεγραμμένες, καθώς και τις πρώτες εκδόσεις τους. Σκοπός του παρόντος συγγράμματος δεν είναι η απλή παράθεση κάποιων διηγήσεων και κάποιων ονομάτων, αλλά η επιστημονική παράθεση όλων των σημαντικών μαρτυριών, η άρτια καταγραφή των πρωτότυπων κειμένων και των μεταφράσεών τους, και η παρουσίαση όλης της απαραίτητης βιβλιογραφίας. Αναγκαία κρίθηκε, επίσης, η παράθεση ακόμη και των ίδιων των χειρογράφων στα οποία περιέχονται οι σημαντικότερες διηγήσεις. Τα χειρόγραφα αυτά βρίσκονται διάσπαρτα σε μερικές από τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες του κόσμου και η συγκέντρωσή τους αποτελεί μια ιδιαιτέρως σύνθετη και χρονοβόρα διαδικασία. Η παράθεσή τους, όμως, κρίθηκε αναγκαία αφενός μεν για να μην υπάρχει καμιά αμφιβολία ως προς την εγκυρότητα των διηγήσεων, αφετέρου δε για να διευκολυνθεί η επαφή του αναγνώστη με τις πρωτότυπες πηγές των κειμένων. Για την εκπλήρωση αυτού του στόχου ήταν απαραίτητη μια περιοδεία του γράφοντος σε πολλές μεγάλες αλλά και μικρότερες βιβλιοθήκες, προς αναζήτηση χειρογράφων και δυσεύρετων εκδόσεων»[2].

Το εξαιρετικά θετικό και πρωτότυπο στην περίπτωση του βιβλίου αυτού, είναι η διαβεβαίωση του συγγραφέα ότι κατέγραψε τις μαρτυρίες με τον πλέον δύσκολο αλλά και πιο έγκυρο τρόπο, αυτόν της αυτοψίας. Αυτό βεβαιώνει και στον Πρόλογο του βιβλίου, ο καθ. Ζήσης Θεόδωρος:

«Υπήρξε ευχάριστη έκπληξη για τον γράφοντα η διαπίστωση της εύρεσης σαράντα δύο μαρτυριών, των περισσοτέρων αγνώστων, που καλύπτουν περίοδο οκτώ αιώνων, δηλαδή από τον 9ο μέχρι τον 16ο αιώνα. Τις πληροφορίες αντλεί ο συγγραφέας από ειδικές σχετικές μελέτες Ελλήνων και ξένων ερευνητών και από επιτόπια έρευνα χειρογράφων σε πάμπολλες βιβλιοθήκες και γλώσσες για την εξακρίβωση και επαλήθευση των πληροφοριών» [3].

Το αποτέλεσμα είναι άκρως επιστημονικό και ικανοποιεί απόλυτα κάθε σύγχρονο άνθρωπο που έχει μάθει (και καλώς) να στηρίζεται σε πειστήρια και όχι σε γενικολογίες. Αυτό που εντυπωσιάζει είναι όχι μόνο η λεπτομερής καταγραφή των τεκμηρίων (ο τόπος όπου βρέθηκε κάθε βιβλίο ή χειρόγραφο, οι εκδόσεις του, ο αριθμός καταλόγου αλλά και πολλές συνοδευτικές εικόνες), αλλά και η παράθεση του κειμένου στην πρωτότυπη γλώσσα του χειρογράφου (λατινικά, αραβικά, ρωσικά κ.λπ.) και δίπλα η μετάφραση στη νεοελληνική.

Ο Χάρης Σκαρλακίδης έχει υπόψη του τη σχετική βιβλιογραφία, εντυπωσιάζεται όμως από το γεγονός ότι «σημαντικά συγγράμματα ή άρθρα […] παραθέτουν σχετικά μικρό αριθμό μαρτυριών, καθώς πολλές σημαντικές διηγήσεις δεν έχουν καταγραφεί ποτέ.

Και προσθέτει:

«Κατά την ενασχόλησή μου με τη συλλογή των διαφόρων μαρτυριών, αδυνατούσα να φανταστώ το πλήθος και τη σπουδαιότητα των διηγήσεων που είχαν παραμείνει ξεχασμένες μέχρι την εποχή μας […] Πολλές από τις διηγήσεις είναι τόσο αναλυτικές και λεπτομερείς, που είναι σαν να μας μεταφέρουν νοερά στον τόπο που τελείται το γεγονός. Πολύ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν, επίσης, οι μαρτυρίες διακεκριμένων Αράβων και Περσών […] οι οποίες είναι εξέχουσας σημασίας διότι προέρχονται από μουσουλμάνους, η θρησκεία των οποίων αντίκειται στην αποδοχή του θαύματος»[4].

Μία από τις πολλές εντυπωσιακές μαρτυρίες που καταγράφονται από τον συγγραφέα, είναι αυτή του Πέρση al-Biruni (αλ-Μπιρουνί, 973-1048), ο οποίος υπήρξε μία εξέχουσα επιστημονική φυσιογνωμία της εποχής του: «Ήταν αστρονόμος, φιλόσοφος, μαθηματικός, φυσικός, […] και εκτιμάται ότι το επιστημονικό έργο του ξεπερνά τα 150 συγγράμματα, στα οποία καταπιάνεται σχεδόν με κάθε επιστήμη»[5].

Εδώ να προσθέσουμε ότι η δουλειά του κ. Σκαρλακίδη ξεχωρίζει και από το γεγονός ότι δεν αρκείται σε μία παράθεση τίτλων και περγαμηνών, αλλά παραθέτει πειστικές λεπτομέρειες και βιβλιογραφία σχετικά με το έργο του Πέρση λόγιου.

Αυτό όμως που εντυπωσιάζει περισσότερο, είναι η μαρτυρία του ίδιου του αλ-Μπιρουνί (το χειρόγραφο είναι στα αραβικά και παρατίθεται το κείμενο σε μετάφραση και στην πρωτότυπη μορφή του):

«Σχετικά με το Σάββατο της Αναστάσεως λέγεται μια ιστορία η οποία εκπλήσσει τον ερευνητή των φυσικών επιστημών και η αιτία της οποίας είναι αδύνατον να ανακαλυφθεί. Εάν δεν υπήρχε ομοφωνία των αντιπάλων [του θαύματος] και δεν αναφέρανε ότι το είδαν και οι ίδιοι, και ακόμη εξέχοντες διδάσκαλοι και άλλοι άνθρωποι δεν τα μεταφέρανε στα συγγράμματά τους, κάποιος θα μπορούσε να μην έχει καμιά εμπιστοσύνη […] Μαζί τους φέρνουν λυχνάρια, που τα τοποθετούν επάνω, ενώ είναι ακόμη κλειδωμένος [ο Τάφος]. Οι χριστιανοί εντωμεταξύ έχουν ήδη σβηστά τα λυχνάρια και τις δάδες τους και αναμένουν, μέχρι που αντικρίζουν μια καθαρή λευκή φλόγα η οποία ανάβει μία κανδήλα […] κάποιοι σουλτάνοι έβαλαν στη θέση του φιτιλιού ένα χάλκινο σύρμα για να μην ανάψει και να μην πραγματοποιηθεί αυτό [το θαύμα]. Όταν όμως η φλόγα κατήλθε άναψε ο χαλκός. Η έλευση εκείνη την ημέρα αυτής της φλόγας από τον ουρανό, που επανέρχεται στον συγκεκριμένο χρόνο και τόπο, γίνεται αφορμή να μένουμε έκπληκτοι»[6].

Σύμφωνα με τον κ. Σκαρλακίδη, ο Πέρσης επιστήμονας «δεν θα έκανε λόγο για την ιστορία του Σαββάτου της Αναστάσεως εάν δεν υπήρχε ‘’ομοφωνία των αντιπάλων’’ του θαύματος […] οι οποίοι ως μουσουλμάνοι δεν το αποδέχονται, όμως, περιγράφουν το γεγονός με ομόφωνο και κοινό τρόπο. Και αυτό δείχνει να εντυπωσιάζει τον αλ-Μπιρουνί […] η αναφορά του αποκτά διαφορετικό ειδικό βάρος επειδή στην ουσία μας μεταφέρει, ή καλύτερα συγχωνεύει, τις διηγήσεις όλων αυτών των μουσουλμάνων που βίωσαν το θαύμα, και των οποίων τα έργα δεν διασώζονται σήμερα» [7].

Δεν θα αναφέρουμε άλλες από τις εξαιρετικά πολύτιμες μαρτυρίες του βιβλίου οι οποίες σίγουρα θα εντυπωσιάσουν, αλλά κλείνοντας, θα προσθέσουμε κάτι ακόμα: στο εν λόγω βιβλίο, ο συγγραφέας παραθέτει και τις μελέτες ειδικών επάνω στη «Μηχανική των θραύσεων», οι οποίοι εξέτασαν την περίφημη ρωγμή του κίονα, ο οποίος διερράγη και ανεφλέγη από το Άγιο Φως το έτος 1579 μ.Χ.[8]! Φυσικά, τα πορίσματα των επιστημόνων δεν έχουν σκοπό να αποδείξουν ότι όντως το Άγιο Φως δημιούργησε τη ρωγμή, όμως παρουσιάζουν τρομερό ενδιαφέρον τα όσα ισχυρίζονται οι ειδικοί για τις αιτίες που μπορεί να την προκάλεσαν.

Θα σταματήσουμε εδώ την παρουσίαση του πονήματος αυτού, μοναδικό στο είδος του. Αποτελεί μια εξαιρετικά προσεγμένη έκδοση, η οποία κυκλοφορεί σε άλλες πέντε γλώσσες (αγγλικά, ρωσικά, ισπανικά, ρουμανικά και σέρβικα). Είναι μια ιστορική παρουσίαση πλούσια σε πληροφορίες και άλλο υλικό (σχεδιαγράμματα, φωτογραφίες, γκραβούρες κ.ά.), και σαφώς αξίζει να το αποκτήσει όποιος ενδιαφέρεται για την ιστορικότητα αυτού του ξεχωριστού από κάθε άποψη γεγονότος, του θαύματος του Αγίου Φωτός.