Μία άλλη περίπτωσις Οικονομίας έναντι επισκόπων που εκήρυξαν κάποια αίρεσι, είναι και η περίπτωσις του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. Στην συγκεκριμένη περίπτωσι είχαμε αναφερθή στην πρώτη απάντησί μας προς τον π. Νικόλαο: «Όταν επίσης ο άγιος Γρηγόριος (πατήρ του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου) υπέγραψε από απλότητα ένα ημιαρειανικό σύμβολο (361), οι μοναχοί διέκοψαν την επικοινωνία μαζί του³⁶⁷. Ο άγιος Γρηγόριος όμως και άλλοι δεν τον εχώρισαν. Αυτό το αποκρύπτουν συνήθως οι Ζηλωτές καθώς και τις κρίσεις του ιερού πατρός για τους μοναχούς³⁶⁸.

Η ένωση επετεύχθη, αφού ο υιος Γρηγόριος έπεισε τον πατέρα του να εκφωνήση δημοσίως ένα Ορθόδοξο Σύμβολο (364)³⁶⁹. Επί πλέον δε στον α΄ Ειρηνικό του λόγο, επί τη ενώσει των διεστώτων, ο μέγας Θεολόγος ελέγχει εμμέσως τους μοναχούς για ανταρσία, ταχύτητα και αυθάδεια. Τους συμβουλεύει να μη επιστρέψουν στον “ίδιον έμετον”, καθώς και το ότι είναι προτιμότερο να μένουμε στο κοινό σώμα της Εκκλησίας, όταν δεν είμεθα τελείως σίγουροι³⁷⁰»³⁷¹.

Στην βραχύτατή μας αυτή αναφορά απάντησαν οι μοναχοί της Ιεράς Μονής Αγίου Κυπριανού³⁷² υποστηρίζοντας τις κατωτέρω απαράδεκτες θέσεις:

1. Μας κατηγορούν ότι αρνούμαστε (δήθεν) «την στάσι της Ορθοδόξου Αποτειχίσεως». Παρόμοιες κατηγορίες εναντίον μας είχε εκφράσει παλαιότερα και ο π. Νικόλαος στα τρία άρθρα του υποστηρίζοντας, ότι διδάσκουμε πως οφείλουμε να διακόπτουμε την εκκλησιαστική κοινωνία με τους αιρετικούς μόνο έπειτα από απόφασι Οικουμενικής Συνόδου³⁷³. Τελικά όμως αναγκάσθηκε και ο ίδιος να εκφράση την χαρά του, επειδή αποδεχθήκαμε ότι η κοινωνία διακόπτεται και προ συνοδικής κρίσεως³⁷⁴. Διέψευσε δηλαδή τον εαυτό του και εξετέθη στους αναγνώστας του, εφόσον μας κατηγορούσε διαρκώς για κάτι, που ποτέ δεν είχαμε αναφέρει.

Πράγματι, και στα δύο άρθρα μας προς τον π. Νικόλαο είχαμε αποδεχθή το δικαίωμα των Ορθοδόξων να διακόπτουν την εκκλησιαστική κοινωνία με τους αιρετικούς ποιμένας τους προ της συνοδικής κρίσεώς τους, πράξι μάλιστα την οποία ο ιε΄ κανών της ΑΒ΄ Συνόδου επαινεί³⁷⁵. Στο δεύτερο κεφάλαιο του πρώτου μέρους της εργασίας μας αναφέρουμε επίσης σχετικά παραδείγματα διακοπής κοινωνίας προ συνοδικής κρίσεως από την Εκκλησιαστική Ιστορία, ορισμένα μάλιστα από τα οποία (όπως π.χ. έναντι των πατριαρχών Μακεδονίου και Τιμοθέου κατά τον στ΄ αιώνα) δεν έχουν ποτέ προβληθή από τους Γ.Ο.Χ.

Ο λόγος λοιπόν για τον οποίο αναφερθήκαμε στην περίπτωσι του αγίου Γρηγορίου, δεν ήταν να αρνηθούμε την «Ορθόδοξο Αποτείχισι», όπως μας συκοφαντούν οι Αγιοκυπριανίται, αλλά να καταδείξουμε αφ ενός την πράξι της Οικονομίας των αγίων Πατέρων και αφ ετέρου να αποδείξουμε, ότι οι Γ.Ο.Χ. δεν είναι ειλικρινείς.

2. Οι Αγιοκυπριανίται όχι μόνο δεν παραδέχονται την από μέρους τους απόκρυψι της στάσεως και των κρυστάλλινων λόγων του αγίου Γρηγορίου, αλλά επιπλέον κατηγορούν ευθέως τον Άγιο ως «συνυπεύθυνο στην πτώσι του πατρός του» και συγκεκριμένα στην «πονηράν κοινωνίαν» με τους αιρετικούς. Οι Αγιοκυπριανίται προβάλλουν την άποψι του Αγίου, σύμφωνα με την οποία η αποτείχισις από τους ποιμένας μας, «όταν είναι πρόδηλα τα της ασεβείας», είναι πράξις αξιέπαινη, και καταλήγουν στο εξής συμπέρασμα: «Η υπογραφή εκ μέρους του Γέροντος Επισκόπου Γρηγορίου της ημι-αρειανικής ομολογίας πίστεως δεν ήταν κάτι το αβέβαιο», κάτι το μη σίγουρο, αλλά κάτι το πρόδηλο.

Εφόσον λοιπόν η ασέβεια και η προδοσία της πίστεως ήταν πρόδηλη, η «γενομένη διακοπή κοινωνίας υπό των Ορθοδόξων» μοναχών ήταν ορθή. Κατά συνέπεια -συμπληρώνουμε εμείς- η αντίθετη στάσις του αγίου Γρηγορίου δεν ήταν ορθή. Ας δούμε όμως, εάν ο Άγιος συμμερίζεται τις παράδοξες αυτές απόψεις.

Ο άγιος Γρηγόριος στον α΄ Ειρηνικό του λόγο δεν δείχνει να αποδέχεται τις ανωτέρω ζηλωτικές απόψεις, αλλά αντιθέτως επικρίνει την πράξι της αποσχίσεως των μοναχών λέγοντας, ότι «έδει μεν, αδελφοί, μήτε διαιρεθήναι το πρώτον». Δυστυχώς οι μοναχοί, συνεχίζει ο Άγιος, δεν «διέφυγον του πονηρού τον φθόνον... Και την καλήν και πατρώαν κληρονομίαν, το της ομονοίας αγαθόν, ουκ εις τέλος διεφύλαξαν»³⁷⁶.

Ο λόγος για τον οποίο ο Άγιος δεν θεωρεί ορθή την απόσχισι των μοναχών, είναι ότι ο πατέρας του υπέγραψε το ημιαρειανικό σύμβολο από «απλότητα», και όχι επειδή αποδέχθηκε την αρειανική αίρεσι. Υπήρχε δηλαδή σ αυτόν πάντοτε η «καθαρότης του δόγματος»³⁷⁷, και κατά συνέπεια η «ομοδοξία» (κοινή πίστις) μεταξύ αυτού και των «στασιαζόντων»³⁷⁸ μοναχών.

Σε περιπτώσεις όπως η ανωτέρω, κατά τις οποίες δεν είμαστε τελείως σίγουροι, ότι οι ποιμένες μας έχουν αλλάξει φρονήματα, αλλά «το λυπούν υπόνοια και φόβος ανεξέταστος (εστίν)», ο άγιος Γρηγόριος συνιστά ότι «βελτίων του τάχους η μακροθυμία, και της αυθαδείας η συγκατάβασις, και πολλώ κρείττον και λυσιτελέστερον (πλέον ωφέλιμο), εν τω κοινώ σώματι μένοντας, καταρτίζειν αλλήλους». Με τους λόγους αυτούς είναι φανερό ότι ο Άγιος ελέγχει έμμεσα τους μοναχούς για ανταρσία, ταχύτητα και αυθάδεια, και τους συμβουλεύει «(μη) προς την αυτήν νόσον υπενεχθήναι, και προς τον ίδιον έμετον επιστρέψαι»³⁷⁹.

Παρά ταύτα ο Άγιος δεν χάνει την ευκαιρία να επαινέση τους μοναχούς που «διόρθωσαν» το «πάθημά»³⁸⁰ τους, καθώς «την κατά του γράμματος αφέντες υπόνοιαν, τω πνεύματι προσέδραμον». Οι μοναχοί, εννοεί ο Άγιος, εγκατέλειψαν τις άδικες κατηγορίες για προδοσία της Ορθοδόξου πίστεως, εφόσον ήταν σίγουροι, ότι δεν προδόθηκε ποτέ η Ορθόδοξος πίστις, αλλά ήταν «άπτωτος παρ ημίν (τους δύο Αγίους) η Τριάς και ασάλευτος»³⁸¹.

3. Οι Αγιοκυπριανίται μας κατηγορούν επίσης, ότι αποκρύψαμε (δήθεν) την διακοπή της εκκλησιαστικής κοινωνίας του μεγάλου Βασιλείου με τον Καισαρείας Διάνιο, επειδή και αυτός -όπως και ο πατήρ Γρηγόριος- υπέγραψε από απλότητα το ίδιο ημιαρειανικό σύμβολο. Δεν αποκρύψαμε βέβαια την εν λόγω διακοπή κοινωνίας, διότι απλά δεν πιστεύουμε, ότι συνέβη ποτέ. Πράγματι, ο μέγας Βασίλειος «βραδύτερον απέκρουσε τας συκοφαντικάς διαδόσεις περί κατηγοριών του δήθεν κατά του επισκόπου Διανίου και ότι διέκοψε την μετ αυτού εκκλησιαστικήν κοινωνίαν»³⁸²: «Εγώ δε, ειπέ μοι, τον μακαριώτατον Διάνιον ανεθεμάτισα;»³⁸³

Οι φράσεις δε του Αγίου ότι «ελυπήθην επ αυτώ (τω Διανίω) λύπην ουκ ανεκτήν»³⁸⁴, η ότι «εμάκρυνα φυγαδεύων»³⁸⁵, που επικαλούνται οι Αγιοκυπριανίται, δεν αποδεικνύουν σε καμμία περίπτωσι διακοπή εκκλησιαστικής κοινωνίας με τον Διάνιο. Άλλωστε, εάν αποδεχθούμε ως ορθή την ανόητη και άνευ ουσιαστικών αποδείξεων ζηλωτική άποψι, σύμφωνα με την οποία ο μέγας Βασίλειος είχε διακόψει την εκκλησιαστική κοινωνία με τον Διάνιο λόγω της υπογραφής του ημιαρειανικού Συμβόλου, τότε θα πρέπει κατ ανάγκη να παραδεχθούμε, ότι ο Άγιος θα είχε επίσης διακόψει την κοινωνία όχι μόνο με τον πατέρα Γρηγόριο, αλλά ακόμη και με τον (συνασκητή του στον Πόντο κατ εκείνη την εποχή³⁸⁶) υιό Γρηγόριο!

 

Σημειώσεις:

---

367. Γρηγορίου πρεσβυτέρου, Βίος... Γρηγορίου του Θεολόγου..., P.G.35, 261C.

368. Ορθόδοξος Ενημέρωσις, φύλλο 27, σελ. 105-106.

369. Γρηγορίου πρεσβυτέρου, ένθ ανωτ. P.G.35, 261D-264A.

370. Κεφ. ιθ΄ - κ΄, P.G.35, 745-748.

371. Μοναχού Βασιλείου Γρηγοριάτου, Αντιπατερική η στάσις του Ζηλωτικού Παλαιοημερολογιτισμού, σελ. 10-11.

372. Ορθόδοξος Ενημέρωσις, φύλλο 38, σελ. 161-164.

373. Περιοδικό Άγιοι Κολλυβάδες, τεύχος 28, υποσημείωσις 57, σελ. 42.

374. Ένθ ανωτ. σελ. 69.

375. P.G.137, 1068B.

376. Κεφ. ι΄, P.G.35, 733BC.

377. Επιτάφιος εις τον πατέρα παρόντος Βασιλείου, κεφ. ιη΄, P.G.35, 1005C.

378. Ειρηνικός Α΄, κεφ. ια΄, P.G.35, 736C.

379. Ένθ ανωτ. Κεφ. ιθ΄ - κ΄, P.G.35, 745C-748C.

380. Ένθ ανωτ. Κεφ. ι΄, P.G.35, 733D.

381. Ένθ ανωτ. Κεφ. ια΄, P.G.35, 736B.

382. Μ. Βασιλείου Εισαγωγικά, Β.Ε.Π.Ε.Σ. Τόμος 51, σελ. 49.

383. Επιστολή να΄, κεφ. α΄, P.G.32, 389A.

384. Ένθ ανωτ. Κεφ. β΄, P.G.32, 389C.

385. Επιστολή η΄, κεφ. α΄, P.G.32, 245C.

386. Γρ. Θεολόγου Εισαγωγικά, Β.Ε.Π.Ε.Σ. Τόμος 58, σελ. 83.