Τέλος, αναφέρουμε και τις μαρτυρίες Πατέρων τής Εκκλησίας οι οποίοι σχολιάζουν το συγκεκριμένο χωρίο μνημονεύοντες ταυτοχρόνως τής μετοχής ‘κλώμενον’, που σημαίνει, ότι το κείμενο που είχαν υπ’ όψει τους περιελάμβανε την συγκεκριμένη μετοχή.

Δεν κρύβουμε, ότι μεγάλη μας επιθυμία ήτο να βρεθεί έστω και μία αναφορά Πατρός τής Εκκλησίας, προγενεστέρα όμως τών αρχαιοτέρων κωδίκων, προ δηλαδή τού 4ου αιώνος, που να απεδείκνυε, ότι η Εκκλησία είχε υπ’ όψει της το συγκεκριμένο χωρίο, μαζί με το ‘κλώμενον’, δηλ. μαρτυρία προ τής συγγραφής τών αρχαιοτέρων κωδίκων (Αλεξανδρινού, Σιναϊτικού, Βατικανού). Η έρευνα δυστυχώς έδειξε ότι οι αρχαιότερες αναφορές, που μαρτυρούσαν το ‘κλώμενον’ ήσαν αυτές τών Καππαδοκών Πατέρων τού 4ου αιώνος. Μελετώντες όμως μίαν ημέρα τον Άγιο Ιγνάτιο τον Θεοφόρο (εμαρτύρησε εις τις αρχές τού 2ου αιώνος), διαβάσαμε μίαν αναφορά τού Αγίου Ιερομάρτυρος που μάς άφησε άναυδους:

«Εγώ πέποιθα εις υμάς εν Κυρίω, ότι ουδέν άλλο φρονήσετε. Διο και θαρρών γράφω τη αξιοθέω αγάπη υμών, παρακαλών υμάς, μια πίστει, και εν ενί κηρύγματι, και μια ευχαριστία χρήσθαι. Μία γαρ εστίν η σαρξ τού Κυρίου Ιησού, και έν αυτού το αίμα το υπέρ ημών εκχυθέν· είς και άρτος τοις πάσιν εθρύφθη, και έν ποτήριον τοις όλοις διενεμήθη· έν θυσιαστήριον πάση τη Εκκλησία, και είς επίσκοπος, άμα τω πρεσβυτερίω και τοις διακόνοις τοις συνδούλοις μου» (Ιγνατίου Θεοφόρου, Επιστολή προς Φιλαδελφείς, κεφ.IV, Patrologia Graeca, τόμ.5, στ.821C, 824A).

Κι ως γνωστόν, όταν ο Άγιος Ιγνάτιος ομιλεί περί ‘άρτου’ εννοεί το σώμα τού Χριστού, την Θεία δηλαδή Ευχαριστία, όπως ομολογεί σε άλλο σημείο:

«Άρτον τού Θεού θέλω, άρτον ουράνιον, άρτον ζωής, ό εστί σαρξ Ιησού Χριστού τού Υιού τού Θεού, τού γενομένου εν υστέρω εκ σπέρματος Δαυίδ και Αβραάμ· και πόμα θέλω το αίμα αυτού, ό εστίν αγάπη άφθαρτος, και αέvαος ζωή». (Ιγνατίου Θεοφόρου, Επιστολή προς Ρωμαίους, κεφ.VII, παρ.3, Patrologia Graeca, τόμ.5, στ.816Α).

Άξιον παρατηρήσεως εις την προς Φιλαδελφείς Επιστολήν είναι ο εξής λόγος που έχουμε υπογραμμίσει: «είς και άρτος τοις πάσιν εθρύφθη, και έν ποτήριον τοις όλοις διενεμήθη» Ο μέγας ιερομάρτυρας τού 2ου αιώνος, κάνει λόγο για την σάρκα τού Χριστού που ‘εθρύφθη’ τοις πάσι! (‘εθρύφθη’ = τρίτο ενικό πρόσωπο, Παθητικού Αορίστου Α΄, Οριστικής Φωνής, τού ρήματος ‘θρύπτω’ = θρυμματίζω).

Το αυτό ισχύει και για το άλλο ρήμα το ‘διενεμήθη’. Ο χρόνος λοιπόν που έχουν διατυπωθεί τα ρήματα υποδηλώνει, ότι αυτή η πράξις έγινε άπαξ εις το παρελθόν και θεωρείται τετελεσμένη. Όταν λοιπόν ο Άγιος Ιγνάτιος κάνει λόγο για σώμα τού Χριστού που ‘θρυμματίσθη’ και για ποτήριον με αίμα που εις όλους (εννοείται τούς μαθητές) ‘διενεμήθη’ υπαινίσσεται τον Μυστικό Δείπνο!

Άρα ο μαθητής τού Αγίου Ιωάννου τού Θεολόγου υπαινίσσεται ‘θρυμματισμό’ τού σώματος τού Θεανθρώπου προ τής σταυρικής Του θυσίας! Και τέτοιος ‘θρυμματισμός’, αγαπητοί αναγνώστες, αναφέρεται εις ένα και μόνον χωρίο εις την Καινή Διαθήκη, εις το Α΄ ΚΟΡ. ΙΑ:24 «τούτό μου εστί το σώμα, το υπέρ υμών κλώμενον»! Άρα, αβιάστως εξάγουμε το συμπέρασμα, ότι από τις αρχές τού 2ου αιώνος, ήτο ΗΔΗ γνωστό εις την Εκκλησία το Α΄ ΚΟΡ. ΙΑ:24 μαζί με το ‘κλώμενον’, δύο δηλαδή ολόκληρους αιώνες προ τής συγγραφής τών αρχαιοτέρων κωδίκων (Αλεξανδρινού, Σιναϊτικού, Βατικανού)!

Εις τις παραπομπές που ακολουθούν θα διαπιστώσουμε, ότι το ίδιο ακριβώς ρήμα («το υπέρ υμών θρυπτόμενον») χρησιμοποιεί και ο Θεοδώρητος Κύρρου, που σημαίνει ότι ΚΑΙ ΑΥΤΟΣ (τον 5ο μ.Χ. όμως αιώνα) γνώριζε το Α΄ ΚΟΡ. ΙΑ:24 μαζί με το ‘κλώμενον’!

«Ότι ο Κύριος Ιησούς εν τη νυκτί, η παρεδίδοτο, έλαβεν άρτον, και ευχαριστήσας, έκλασε, και είπε· Λάβετε, φάγετε· τούτό μου εστι το σώμα, το υπέρ υμών κλώμενον· τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν. Ωσαύτως και το ποτήριον, μετά το δειπνήσαι, λέγων· Τούτο το ποτήριον η Καινή Διαθήκη εστίν εν τω εμώ αίματι. Τούτο ποιείτε, οσάκις εαν πίνητε, εις την εμήν ανάμνησιν». (Μεγάλου Βασιλείου, Αρχών τών Ηθικών, όρος ΚΑ΄, κεφ.Γ΄, Patrologia Graeca, τόμ.31, στ.740CD).

«Και προς τω τέλει τών Ευαγγελίων γέγραπται· ‘Λαβών ουν ο Ιησούς άρτον, και ευχαριστήσας, έκλασε, και εδίδου τοις μαθηταίς, και είπε· Λάβετε, φάγετε· τούτό εστι το σώμά μου το υπέρ υμών κλώμενον. Τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν. Και λαβών το ποτήριον, και ευχαριστήσας, έδωκεν αυτοίς λέγων· Πίετε εξ αυτού πάντες· τούτο γαρ μού εστί το αίμα το τής καινής διαθήκης, το περί πολλών εκχυνόμενον εις άφεσιν αμαρτιών. Τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν’...Μαρτυρεί δε τούτοις και ο Απόστολος, λέγων· Εγώ γαρ παρέλαβον από τού Κυρίου ό και παρέδοκα υμίν, ότι ο Κύριος Ιησούς εν τη νυχτί, ή παρεδίδοτο, έλαβεν άρτον, και ευχαριστήσας έκλασε, και είπε· Τούτό εστι το αίμα μου, το υπέρ υμών κλώμενον. Τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν.» (Μεγάλου Βασιλείου, Ομιλία περί Αγίου Πνεύματος, Patrologia Graeca, τόμ.31, στ.1436D-1437A και Α΄ Λόγος Περί Βαπτίσματος, Patrologia Graeca, τόμ.31, στ.1576AB).

Εις την ανωτέρω παραπομπή, εκ τού ιδίου ιερού Πατρός, συναντούμε το εξής εκπληκτικό: Ο Μέγ.Βασίλειος αρχίζει την ομιλία του με το να παραθέτει αυτούσιο το περί τής Θείας Ευχαριστίας χωρίο εκ τού κατά ΜΑΤΘ. ΚΣΤ:26-28 «Εσθιόντων δε αυτών λαβών ο Ιησούς τον άρτον και ευχαριστήσας έκλασε και εδίδου τοις μαθηταίς και είπε· λάβετε φάγετε· τούτό εστι το σώμα μου· και λαβών το ποτήριον και ευχαριστήσας έδωκεν αυτοίς λέγων· πίετε εξ αυτού πάντες· τούτο γαρ εστί το αίμα μου το τής καινής διαθήκης το περί πολλών εκχυνόμενον εις άφεσιν αμαρτιών», το οποίο όπως παρατηρούμε δεν εμπεριέχει την επίμαχη μετοχή ‘κλώμενον’. Εις την συνέχεια όμως τής ομιλίας του, αναφέρει το χωρίο περιλαμβάνων την μετοχή ‘κλώμενον’, ως να την θεωρεί αναπόσπαστο τμήμα τού χωρίου τού Ματθαίου!

«Ο λαός· Αμήν.

Αγιάσας.

Ο λαός· Αμήν.

Κλάσας, μετέδωκε τοις αγίοις αυτού μαθηταίς και αποστόλοις, ειπών· «Λάβετε, φάγετε. Τούτό μου εστι το σώμα, το υπέρ υμών και πολλών κλώμενον και διαδιδόμενον εις άφεσιν αμαρτιών. Τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν.»

Ομοίως και το ποτήριον μετά το δειπνήσαι, κεράσας εξ οίνου και ύδατος, ευχαριστήσας.

Ο λαός· Αμήν». (Εκ τής θείας Λειτουργίας τού Μεγ.Βασιλείου, Patrologia Graeca, τόμ.31, στ.1637BC).

«...μετέδωκας τοις αγίοις σου μαθηταίς και αποστόλοις είπας· Λάβετε, φάγετε· τούτό μου εστίν το σώμα,το υπέρ υμών και πολλών κλώμενον, και διαδιδόμενον εις άφεσιν αμαρτιών· τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν...Συ γαρ εί ο κλων και κλώμενος...» (Εκ τής θείας Λειτουργίας τού Γρηγορίου τού Θεολόγου, Patrologia Graeca, τόμ.36, στ.712AB)

«Χαίρε, παναγία παρθένε, η το πυρ τής θεότητος αφλέκτως, ως νοερά βάτος, κατέχουσα, η νοερά κλίβανος, η το πυρ και τον άρτον τής ζωής θερμόν τω κόσμω προς βρώσιν ενέγκασα· περί ου λέγει ο Σωτήρ τού κόσμου Χριστός· Λάβετε, φάγετε· τούτό μου εστί το σώμα, το υπέρ υμών κλώμενον εις άφεσιν αμαρτιών.» (Επιφανίου επισκόπου Κωνσταντίας Κύπρου, Εγκώμιος ομιλία εις την Αγίαν Θεοτόκον, Patrologia Graeca, τόμ.43, στ.493D-496A)

«...λαβών άρτον επί τών αγίων αυτού και αχράντων χειρών και αναδείξας σοι τω Θεώ και Πατρί, ευχαριστίσας, ευλογήσας, αγιάσας, έδωκε τοις μαθηταίς αυτού τοις αγίοις αποστόλοις ειπών· Λάβετε, φάγετε, τούτό εστι το σώμα μου το υπέρ υμών κλώμενον εις άφεσιν αμαρτιών» [Επιφάνιος Κύπρου, Scr. Eccl., Anaphora Graeca (fragmenta) [Sp.] (2021: 032) ‘Un opuscule grec traduit de l'arménien sur l'addition d'eau au vin eucharistique’, Ed. Garitte, G., 1960; Muséon 73, Page 299, line 15]

«Εσθιόντων γαρ αυτών και πινόντων, φησί, λαβών άρτον, έκλασε και είπε· Τούτό εστι το σώμά μου το υπέρ υμών κλώμενον εις άφεσιν αμαρτιών. Ίσασιν οι μεμυημένοι τα λεγόμενα. Και πάλιν το ποτήριον, λέγων· Τούτό εστι το αίμά μου, το υπέρ πολλών εκχυνόμενον εις άφεσιν αμαρτιών» (Ιωάννου Χρυσοστόμου, ομιλία α΄ εις την προδοσίαν τού Ιούδα, παρ.ε΄, Patrologia Graeca, τόμ.49, στ.380)

«Ο Ιησούς εσθιόντων αυτών και πινόντων, λαβών άρτον επί τών αγίων και αχράντων αυτών χειρών, ευχαριστήσας και κλάσας είπε τοις εαυτού μαθηταίς. Λάβετε, φάγετε· τούτό μου εστί το σώμα το υπέρ υμών και πολλών κλώμενον εις άφεσιν αμαρτιών.

Και το ποτήριον πάλιν λαβών, εδίδου αυτοίς λέγων· Τούτο εστί το αίμα μου το υπέρ υμών εκχεόμενον εις άφεσιν αμαρτιών» (Ιωάννου Χρυσοστόμου, ομιλία β΄ εις την προδοσίαν τού Ιούδα, παρ.ε΄, Patrologia Graeca, τόμ.49, στ.389)

«Δια τούτο εμνήσθην εκείνου τού κυριακού δείπνου. Εγώ γαρ παρέλαβον από τού Κυρίου ό και παρέδοκα υμίν, ότι ο Κύριος Ιησούς εν τη νυχτί, ή παρεδίδοτο, έλαβεν άρτον, και ευχαριστήσας έκλασε, και είπε· Τούτό εστι το αίμα μου, το υπέρ υμών κλώμενον. Τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν. Ωσαύτως και το ποτήριον μετά το δειπνήσαι, λέγων· Τούτο το ποτήριον η καινή διαθήκη εστίν εν τω εμώ αίματι.» (Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις το αποστολικόν ρητόν ‘δει και αιρέσεις είναι εν υμίν’, Patrologia Graeca, τόμ.51, στ.259)

«Και το κεφάλαιον δε των εορτών αυτών καταλύει, εφ’ ετέραν αυτούς μετατιθείς τράπεζαν φρικωδεστάτην, και φησι· Λάβετε, φάγετε· τούτό εστι το σώμά μου, το υπέρ πολλών κλώμενον. Και πως ουκ εθορυβήθησαν τούτο ακούσαντες; Ότι πολλά και μεγάλα περί τούτου και έμπροσθεν αυτοίς ην προδιαλεχθείς» (Ιωάννου Χρυσοστόμου, Υπόμνημα εις τον άγιον Ματθαίον τον Ευαγγελιστήν, ομιλία πβ΄, Patrologia Graeca, τόμ.58, στ.738)

«Λαβών γαρ ο Κύριος άρτον, είπε· τούτό μου εστι το σώμα το υπέρ υμών κλώμενον εις άφεσιν αμαρτιών» (Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία β΄ εις την παραβολή περί συκής, Patrologia Graeca, τόμ.59, στ.590)

«Αλλ’ όπερ ουκ έπαθεν επί τού σταυρού, τούτο πάσχει επί τής προσφοράς δια σε, και ανέχεται δια-κλώμενος, ίνα πάντας εμπλήση» (Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία ΚΔ΄ εις την προς Κορινθίους Α΄ Επιστολή, Patrologia Graeca, τόμ.61, στ.200.

Χωρίσαμε την σύνθετη λέξη ‘διακλώμενος’ για να φανεί ότι ο ιερός πατήρ, διατυπώνοντας τέτοια έκφραση, είναι εμφανές ότι ορμάται εκ τού ‘κλώμενον’ τής Α΄ ΚΟΡ. ΙΑ:24)

«Εγώ γαρ παρέλαβον από του Κυρίου, φησίν, ό και παρέδωκα υμίν· ότι ο Κύριος Ιησούς εν τη νυκτί η παρεδίδοτο, έλαβεν άρτον, και ευχαριστήσας έκλασε και είπε, Λάβετε, φάγετε· τούτό μου εστι το σώμα το υπέρ υμών κλώμενον· τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν... Είτα και αυτά λοιπόν διηγείται τα γεγενημένα λέγων ότι, έλαβεν άρτον, και ευχαριστήσας έκλασε, και είπε· Λάβετε, φάγετε· τούτό μου εστι το σώμα το υπέρ υμών κλώμενον.» (Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία ΚΖ΄ εις την προς Κορινθίους Α΄ Επιστολή, Patrologia Graeca, τόμ.61, στ.228-229)

«Μετά γαρ το δείπνον λαβών, φησίν, άρτον, και ευχαριστήσας , έκλασε και έδωκε τοις μαθηταίς αυτού λέγων· Λάβετε, φάγετε εξ αυτού πάντες· τούτο γαρ εστί το σώμα μου, το υπέρ υμών κλώμενον εις άφεσιν αμαρτιών· τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν.» (Θεοδωρήτου Κύρρου, Ερμηνεία εις το Άσμα Ασμάτων, Λόγος Β΄, κεφ.Γ΄, παρ.ΙΑ, Patrologia Graeca, τόμ.81, στ.128Α)

«Τούτό μου εστί το σώμα, το υπέρ υμών θρυπτόμενον εις άφεσιν αμαρτιών. Και πάλιν· Τούτό μου εστί το αίμα, το υπέρ πολλών εκχυνόμενον εις άφεσιν αμαρτιών. (Θεοδωρήτου Κύρρου, Επιστολή 146, γραμμή 188, ΄Τοις εν Κωσταντινουπόλει μοναζούσιν’, (Collectio Sirmondiana)

«‘Ώστε εορτάζομεν μη εν ζύμη παλαιά, μηδέ εν ζύμη κακίας και πονηρίας, αλλ’ εν αζύμοις ειλικρινείας και αληθείας. Και γαρ το Πάσχα ημών υπέρ ημών ετύθη Χριστός·’ ούτε τού Κυρίου, τούς εαυτού διδάσκοντος μαθητάς, και λέγοντος· ‘Τούτο μού εστί το σώμα, το υπέρ υμών κλώμενον· τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν.’ Και· ‘Τούτο μού εστί το αίμα υπέρ υμών εκχυνόμενον εις άφεσιν αμαρτιών· τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν’» (Θεοδωρήτου Κύρρου, Ερμηνεία τής προφητείας τού θείου Ιεζεκιήλ, κεφ.48, Patrologia Graeca, τόμ.81, στ.1252CD)

«Δι’ ού σώματος αρχιερεύς και απόστολος γέγονε και εχρημάτισε, δι’ ού παρέδωκεν ημίν μυστηρίου, λέγων, ‘Τούτό εστι μου το σώμα το υπέρ υμών κλώμενον’, και, ‘Το αίμα τής καινής (ου τής παλαιάς), το υπέρ υμών εκχυνόμενον» (Θεοδωρήτου Κύρρου, Scr. Eccl., Theol., Eρανιστής (4089: 002) ‘Theodoret of Cyrus, Eranistes’, Ed. Ettlinger, G.H. Oxford: Clarendon Press, 1975, Page 160, line 22)

«Τών αμυήτων ένεκα μυστικώτερον λέξω. Λαβών και κλάσας και τοις μαθηταίς διανείμας έφη· ‘Τούτό μου εστί το σώμα το υπέρ υμών διδώμενον’, ή ‘κλώμενον’, κατά τον απόστολον· και πάλιν· ‘Τούτό μου εστί το αίμα το τής καινής διαθήκης το περί πολλών εκχυνόμενον’» (Θεοδωρήτου Κύρρου, Scr. Eccl., Theol., Ερανιστής, (4089: 002) ‘Theodoret of Cyrus, Eranistes’, Ed. Ettlinger, G.H. Oxford: Clarendon Press 1975, Page 221, line 20)

«‘Τούτό εστι το σώμα μου, το υπέρ υμών διδώμενον, ή κλώμενον’, κατά τον Απόστολον. Και ουδαμού περί πάθους διαλεχθείς τής απαθούς εμνήσθη θεότητος» (Θεοδωρήτου Κύρρου, Scr. Eccl., Theol., Epistulae: Collectio Sirmondiana (epistulae 96–147) (4089: 007) ‘Théodoret de Cyrus, Correspondance III’, Ed. Azéma, Y. Paris: Cerf, 1965; Sources chrétiennes 111, Epistle 131, Τιμοθέω Επισκόπω, line 138)

«Εν τω υπερώω τοίνυν τής αγίας και ενδόξου Σιών το παλαιόν πάσχα μετά τών μαθητών αυτού φαγών και πληρώσας την παλαιάν διαθήκην νίπτει τών μαθητών τούς πόδας, σύμβολον τού αγίου βαπτίσματος παρεχόμενος. Είτα κλάσας άρτον επεδίδου αυτοίς λέγων· ‘Λάβετε, φάγετε, τούτό μου εστί το σώμα το υπέρ υμών κλώμενον εις άφεσιν αμαρτιών’. Ομοίως δε λαβών το ποτήριον εξ οίνου και ύδατος μετέδωκεν αυτοίς λέγων· ‘Πίετε εξ αυτού πάντες· τούτό μου εστί το αίμα τής καινής διαθήκης το υπέρ υμών εκχυνόμενον εις άφεσιν αμαρτιών· τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν’» (Ιωάννου Δαμασκηνού, Έκδοσις Ακριβής τής Ορθοδόξου Πίστεως, Βιβλίο Δ΄, κεφ. 86, Patrologia Graeca, τόμ.94, στ.1140AB)

«Σαρκί ουν σταυρωθείς, παρέδωκεν ημίν εσθίειν δια τού άρτου την σάρκα αυτού, την εν Πνεύματι ζώσαν αγίω, ούτως ειπών· Λάβετε, φάγετε, τούτό εστι το σώμα μου το υπέρ υμών κλώμενον εις άφεσιν αμαρτιών.» (Ιωάννου Δαμασκηνού, Περί Αζύμων, Patrologia Graeca, τόμ.95, 392D-393A)

«Φησίν ο ιερεύς, ως ο άγγελος, ‘ίνα επιφοιτήσαν Πνεύμα το άγιον αγιάσει και ποιήση, τον μεν άρτον τούτον σώμα άγιον Χριστού, και το ποτήριον τούτο αίμα τίμιον Χριστού·’ και ου δια φυσικής οικονομίας, αλλ’ υπερφυώς γίνεται εις επαύξησιν τού Κυριακού σώματος και αίματος έν σώμα, και ου δύο. ε΄. Είτα υψούται εν ταις χερσί τού ιερέως ως επί σταυρού, και διαδίδοται κλώμενον, και ούτως εν ημίν θάπτεται, και συναφθαρτίζει ημάς. Τούτο γαρ εστί το πέρας τής οικονομίας». (Ιωάννου Δαμασκηνού, Περί τού αχράντου σώματος, ού μεταλαμβάνομεν, Patrologia Greacea, τόμ.95, 409C)

«Δέχου και την μετάληψιν τών αχράντων τού Χριστού μυστηρίων, πιστεύων εν αληθεία σώμα και αίμα υπάρχειν Χριστού τού Θεού ημών, ά δέδωκε τοις πιστοίς εις άφεσιν αμαρτιών. Εν τη νυκτί γαρ ή παρεδίδοτο, διαθήκην καινήν διέθετο τοις αγίοις αυτού μαθηταίς και αποστόλοις, και δι’ αυτών πάσι τοις εις αυτόν πιστεύουσιν, ειπών· Λάβετε, φάγετε· τούτό εστι το σώμα μου υπέρ υμών κλώμενον εις άφεσιν αμαρτιών. Ομοίως δε και το ποτήριον λαβών δέδωκεν αυτοίς λέγων· Πίετε εξ αυτού πάντες τούτό εστι το αίμα μου, το τής καινής διαθήκης, το υπέρ υμών εκχυνόμενον εις άφεσιν αμαρτιών· τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν» (Ιωάννου Δαμασκηνού Scr. Eccl., Theol., Εις τον βίο Βαρλαάμ και Ιωάσαφ [Sp.] (2934: 066) ‘[St. John Damascene]. Barlaam and Joasaph’, Ed. Woodward, G.R., Mattingly, H. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1914, Repr. 1983, Page 278, line 28 και Patrologia Greacea, τόμ.96, στ.1029D-1032A)

(Σημ. Εις γνώσιν μας συμπεριελάβαμε και εκθέσαμε ακόμη και έργα Πατέρων μη γνήσια, αμφιβαλλόμενα, διότι αυτό που μάς ενδιαφέρει είναι το τι κείμενο είχαν υπ’ όψει τους, ακόμη και αυτοί που νόθευσαν τα έργα τών Πατέρων. Κι απ’ ό,τι παρατηρούμε, ακόμη και τα μη γνήσια έργα συμφωνούν με τα γνήσια ως προς την ύπαρξη τής μετοχής ‘κλώμενον’!)

Πριν κλείσουμε την ανάλυσή μας εις το θέμα τής Θείας Κοινωνίας, θα θέλαμε να επισημάνουμε ακόμα έναν τρόπο με τον οποίον η Σκοπιά παραπλανάει τούς ακολούθους της εις το να μη δύνανται να εννοήσουν τι ακριβώς ετέλεσε ο Ιησούς το βράδυ τού Μυστικού Δείπνου.__