• 1. Καινότης και Αγιότης

• 2. Η αναμονή τών Νέων Καιρών

• 3. Η Νέα Μεσσιανικη Διαθήκη

• 4. Η Νέα Ιερουσαλήμ

Η έννοια του καινούριου εκφράζεται στα Ελληνικά με δύο διαφορετικούς όρους: νέος, καινούριος, στα πλαίσια του χρόνου, νεαρός (συνεπώς και χωρίς ωριμότητα), καινός, καινούριος ως προς τη φύση του, επομένως καλύτερος ποιοτικά. Οι δύο όροι χρησιμοποιούνται στη Βίβλο για να αποδώσουν τις αλήθειες της σωτηρίας: ο πρώτος υπογραμμίζει το πρόσφατο του χαρακτήρα τους σε σχέση με το παρελθόν. Ο δεύτερος, πολύ πιο συχνός, τις περιγράφει σαν διαφορετικές πραγματικότητες, υπέροχες, θείες, γιατί ο άνθρωπος και η γη παλιώνουν όπως τα ενδύματα (Σειράχ 14, 17· Ησαΐας 50, 9· 51, 6), στον Θεό όμως τίποτε δεν είναι φθαρτό, όλα είναι νέα.

1. Καινότης και Αγιότης

Σε όλη τη δημιουργία, που ανήκει στον Θεό, τα καινούρια πράγματα που δεν έχουν ακόμα φθαρεί από τη χρήση, έχουν ιερό χαρακτήρα: οι απαρχές της εσοδείας και τα πρωτογέννητα ανήκουν στον Θεό (Δευτερονόμιο 26, 1-11· Έξοδος 13, 11 και εξής). Ορισμένες θυσίες γίνονται με ζώα που δεν τα έχουν βάλει ακόμα στο ζυγό (Αριθμοί 19, 2 · Δευτερονόμιο 21, 3). Η κιβωτός πρέπει να μεταφερθεί πάνω σε καινούριο άρμα που σύρεται από ζώα αδούλευτα (Α΄ Βασιλέων 6, 7 · Β΄ Βασιλέων 6, 3). Και για να συμβολίσει τον καθαρισμό που πρόκειται να κάνει των μολυσμένων νερών, ο Ελισσαίος χρησιμοποιεί ένα καινούριο δοχείο γεμάτο αλάτι (Α΄ Βασιλέων 2, 20). Ο ίδιος σεβασμός προς ό,τι ιερό, οδηγεί στη χρησιμοποίηση ενός καινούριου μνημείου για να ταφεί ο Χριστός, «εν ω ουδέπω ουδείς ετέθη» (Ματθαίος 27, 60· Ιωάννης 19, 41).

2. Η αναμονή τών Νέων Καιρών

Οι Ισραηλίτες θαυμάζουν την εποχιακή ανανέωση της φύσεως και την αποδίδουν στην πνοή του Θεού (Ψαλμοί 103, 30). Για τους μεσσιανικούς «καιρούς περιμένουν επίσης μια παγκόσμια ανακαίνιση. Διαφορετικά όμως προς αυτό που συμβαίνει στη φύση, το «καινό» θα είναι εδώ μεγαλύτερο από το παλαιό.

1. Μια νέα Έξοδος. — Το Βιβλίο της Παραμυθίας αντιπαραθέτει στα θαύματα του παρελθόντος, αυτά που θα συμβούν μετά την επάνοδο από την «εξορία (Ησαΐας 42, 9). Τα θαύματα της εξόδου από την Αίγυπτο θα ξεπεραστούν από τα θαύματα της νέας Εξόδου. Ο Θεός «ποιήσει καινά… Ποιήσει εν τη ερήμω οδόν και εν τη ανύδρω ποταμούς» (43, 19). Μ' αυτά τα θαύματα, ο Γιαχβέ θα οδηγήσει ξανά τον Ισραήλ στην Παλαιστίνη (40, 3 και εξής), για να αποκαλύψει εκεί τη δόξα του και να εγκαθιδρύσει στο εξής την κυριαρχία του πάνω σε όλους τους λαούς (45, 14-17. 20-25). Αυτές τις καινούριες πραγματικότητες θα πρέπει να τις γιορτάσει όλη η γη (Ψαλμοί 95, 1) ψάλλοντας έναν καινούριο ύμνο (Ψαλμοί 41, 10· 149, 1).

2. Η δύναμη που φανερώνει ο Θεός δίνει στη μεσσιανική σωτηρία τη σημασία μιας νέας δημιουργίας (Ησαΐας 41, 20· 45, 8· 48, 6 και εξής). Ο Ελευθερωτής του Ισραήλ, είναι ο Δημιουργός του (43, 1. 15· 54, 5), ο Πρώτος και ο Έσχατος (41, 4· 44, 6· 48, 12). Η Παλαιστίνη του μέλλοντος θα είναι σαν ένας κήπος της Εδέμ (51, 3· Ιεζεκιήλ 36, 35), που τον περιγράφουν οι Προφήτες με παραδεισιακά χρώματα (Ησαΐας 11, 6-9· 65, 25· Ιεζεκιήλ 47, 7-12). Μετά την εξορία, υπάρχει η ελπίδα ακόμα και για «καιvόv ουρανόν και γην καινήν» (Ησαΐας 65, 17· 66, 22).

3. Μια νέα διαθήκη. — Μερικές από τις μεγάλες πραγματικότητες της αρχαίας διαθήκης παίρνουν τη σημασία «προτυπώσεως και αναγγέλλουν για τους επερχόμενους καιρούς μια επανάληψη και τελειοποίηση της Διαθήκης. Οι Προφήτες περιμένουν ένα νέο Δαβίδ (Ιεζεκιήλ 34, 23 και εξής), ένα νέο Ναό (40-43), μια νέα Ιερή Γη (47, 13-48. 29), μια νέα «Ιερουσαλήμ, που θα έχει ως χαρακτηριστικό της την αιώνια αγάπη του Γιαχβέ (Ησαΐας 54, 11-17) και την παρουσία του ανάμεσα στο λαό (Ιεζεκιήλ 48, 35). Η Σιών θα αποκληθεί με καινούριο όνομα (Ησαΐας 62, 2· 65, 15): δε θα την ονομάζουν πια «Καταλελειμμένην» αλλά «Οικουμένην» (Ησαΐας 62, 4). Ο Γιαχβέ και ο Ισραήλ θα συνδεθούν και πάλι με την αγάπη (54, 4-10): «έκτισε Κύριος σωτηρίαν εις καταφύτευσιν καινήν, εν σωτηρία περιελεύσονται άνθρωποι» (Ιερεμίας 38, 22). Η διαθήκη αυτή θα είναι αιώνια (Ησαΐας 55, 3· 61, 8).

Ταυτόχρονα όμως θα είναι μια διαθήκη νέα (Ιερεμίας 38, 31-34), διαφορετική από τη διαθήκη του Σινά: θα χαρακτηρίζεται από την κάθαρση των αμαρτιών και την εσωτερίκευση του Νόμου (Ιεζεκιήλ 36, 26 και εξής). Μια παρόμοια διαθήκη θα είναι δυνατό να γίνει γιατί ο Θεός θα δώσει στον άνθρωπο μια νέα καρδιά και ένα νέο πνεύμα (11, 19· 18, 31· 36, 26). Τέλος, η Σοφία του Θεού είναι εκείνη που ανανεώνει κάθε πράγμα και απλώνεται στις αγνές ψυχές για να τις κάνει φίλες του Θεού (Σοφία Σολομώντος 7, 27).

3. Η Νέα Μεσσιανικη Διαθήκη

1. Μια νέα διδασκαλία. — Μόλις άρχισε να κηρύττει ο Χριστός, προκάλεσε έκπληξη σε όλους με την καινούρια διδασκαλία του (Μάρκος 1, 27). Ήρθε για την τελείωση του «Νόμου και των Προφητών (Ματθαίος 5, 17). Αντιπαραβάλλει την παλαιά διδασκαλία με τη δική του (Ματθαίος 5, 21-48), όπως ένα μεταχειρισμένο «ένδυμα με ένα καινούριο ύφασμα, όπως τους παλαιούς ασκούς με το καινούριο κρασί (Ματθαίος 9, 16 και εξής πρλ). Η ουσία του Νόμου παραμένει, θα πρέπει όμως να ανακαινιστεί με τις τελειοποιήσεις του Ευαγγελίου και με το νέο πνεύμα της Βασιλείας. Οι μαθητές μοιάζουν με τον οικοδεσπότη, «όστις εκβάλλει εκ του θησαυρού αυτού καινά και παλαιά» (Ματθαίος 13, 52).

Η εντολή της αγάπης είναι παλαιά και συνάμα νέα (1 Ιωάννου 2. 7 και εξής· 2 Ιωάννου 5): είναι παλαιά όχι γιατί διατυπώθηκε στο Νόμο (Λευϊτικό 19, 18), αλλά γιατί οι πιστοί την κάνουν κτήμα τους με τη μεταστροφή τους. Ο Ιησούς την είχε ονομάσει «εντολή του» (Ιωάννης 15, 12): γι' αυτό είναι νέα εντολή (13, 34), γιατί αυτή η αγάπη πρέπει να μιμείται από δω και πέρα την αγάπη του Χριστού, που θυσιάστηκε για μάς (13, 1. 34· 15, 12 και εξής), και που στο πρόσωπο του αποκαλύφθηκε η αγάπη του Πατέρα (3, 16· 1 Ιωάννου 4, 9). Είναι μια αγάπη μεταξύ αδελφών, μια συμμετοχή στην αγάπη της «κοινωνίας του Πατέρα και του Υιού (Ιωάννης 15, 9 και εξής· 17, 6· 1 Ιωάννου 4, 16).

2. Η νέα διαθήκη. — Στο Μυστικό Δείπνο, ο Ιησούς κηρύττει: «τούτο το ποτήριον η καινή διαθήκη εν τω αίματί μου, το υπέρ υμών εκχυνόμενον» (Λουκάς 22, 20 πρλ· Α΄ Κορινθίους 11, 25). Η διαθήκη του Σινά είχε ήδη σφραγιστεί με το αίμα των θυμάτων (Έξοδος 24, 3-8). Η νέα διαθήκη, που συμπληρώνει και τελειοποιεί την παλαιά (Εβραίους 8, 1—10, 18), επισφραγίστηκε πάνω στο Σταυρό με το αίμα του Ιησού, του τέλειου θύματος, τέλειου Αρχιερέα, Μεσίτη της νέας διαθήκης (Εβραίους 9, 15· 12, 24). Η άφεση των αμαρτιών που αναγγέλθηκε από τους Προφήτες πραγματοποιείται με τη θυσία του Χριστού (Εβραίους 10, 11-18). Το αίμα της νέας διαθήκης προσφέρεται μέσα στην Ευχαριστία. Ο οίνος της ευχαριστίας όμως δεν είναι κι εκείνος παρά μια πρόγευση του νέου οίνου που θα προσφέρεται στον ουρανό, στο εσχατολογικό δείπνο (Ματθαίος 26, 29 πρλ).

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της νέας διαθήκης, που προετοιμάστηκε από την παλαιά (το ρήμα εν τη καρδία Δευτερονόμιο 30. 14, είναι ότι δε γράφεται πια σε πέτρινες πλάκες, «αλλά εν πλαξί καρδίαις σαρκίναις» (Β΄ Κορινθίους 3, 3· βλέπε Ιερεμίας 38, 33· Ιεζεκιήλ 36, 26 και εξής). Ο Παύλος υπογραμμίζει την αντίθεση: ο Μωσαϊκός Νόμος είναι η «Παλαιά Διαθήκη» (Β΄ Κορινθίους 3, 14). Αντιπαραθέτει το Νόμο που σκοτώνει προς το Πνεύμα που ζωογονεί (3, 6), την παλαιότητα του γράμματος προς την «κοινότητα» του Πνεύματος (Ρωμαίους 7, 6). Η νέα διαθήκη είναι η διαθήκη του Πνεύματος. Όσοι θα κατέχονται από το Πνεύμα θα μιλούν νέες γλώσσες (Μάρκος 16, 17· Πράξεις 2, 4), δηλαδή μια ουράνια γλώσσα, εμπνευσμένη από το Πνεύμα.

3. Ο νέος άνθρωπος: — όλο το έργο της απολυτρώσεως είναι μια μεγάλη ανανέωση. Αλλά η νέα δημιουργία για την οποία μιλούσαν οι Προφήτες αποσαφηνίζεται: σε πρώτο επίπεδο είναι η ανανέωση του ανθρώπου, και δια μέσου αυτού θα ανανεωθεί το σύμπαν.

α) Ο Χριστός, νέος Αδάμ, δίνει ζωή σε όλους (Α΄ Κορινθίους 15, 22. 44-49). Με τον Αδάμ, τον πρώτο της έκπτωτης ανθρωπότητας, ο παλαιός άνθρωπος είχε γίνει δούλος της αμαρτίας (Ρωμαίους 6, 6. 17· Εφεσίους 4, 22). Ο νέος άνθρωπος, ύστερα από την απολύτρωση, είναι η ανθρωπότητα που ανανεώθηκε «εν Χριστώ». Μέσα στην ίδια του τη σάρκα, ο Χριστός ένωσε ειδωλολάτρες και Ιουδαίους σε ένα και μόνο νέο άνθρωπο (Εφεσίους 2, 15). Πάνω στο πρότυπο του Αδάμ, ο νέος αυτός άνθρωπος αναδημιουργείται μέσα στη δικαιοσύνη και στην «αγιότητα της αλήθειας (Εφεσίους 4, 24). Τώρα πια, όλοι είναι ένα «εν Χριστώ» (Κολοσσαείς 3, 11).

β) Με την αναγέννηση του, κάθε Χριστιανός μπορεί κι αυτός να αποκαλείται «ποίημα Θεού» (Εφεσίους 2, 10). «Ει τις εν Χριστώ, καινή κτίσις· τα αρχαία παρήλθεν, ιδού γέγονε καινά τα πάντα» (Β΄ Κορινθίους 5, 17· Γαλάτας 6, 15). Η «αναγέννηση γίνεται με το «βάπτισμα» (Ιωάννης 3, 5· Τίτον 3, 5), αλλά και με το «Λόγο της αλήθειας» (Ιάκωβος 1, 18· 1 Πέτρου 1, 23), δηλαδή με την «πίστη», «δωρεά του Πνεύματος» (Ιωάννης 3, 5· 1 Ιωάννου 5, 1. 4).

Ο Παύλος μιλά κυρίως για ανανέωση όταν πρόκειται για τον προοδευτικό εξαγιασμό των πιστών: «ο έσωθεν άνθρωπος ανακαινούται ημέρα και ημέρα» (Β΄ Κορινθίους 4, 16). Οι βαπτισμένοι πρέπει να απαλλάσσονται από την «παλαιάν ζύμην» για να γίνουν «νέον φύραμα» (Α΄ Κορινθίους 5, 7), πρέπει να αποβάλουν τον παλαιό άνθρωπο, «να ενδυθούν τον νέον» (Κολοσσαείς 3, 10· Εφεσίους 4, 22 και εξής) και να ζήσουν μια καινούρια «ζωή» (Ρωμαίους 6, 4). Το «παράδειγμα προς μίμηση» είναι ο Χριστός, «εικόνα του Θεού» (Ρωμαίους 8, 29· Β΄ Κορινθίους 3, 18· 4, 4· Κολοσσαείς 1, 15). Να ανακαινίσουμε μέσα μας την εικόνα του Δημιουργού (Κολοσσαείς 3, 10· Γένεση 1, 27) σημαίνει ακριβώς να ενδυθούμε το Χριστό (Ρωμαίους 13, 14).

Αυτή η μεταμόρφωση είναι πριν απ' όλα το έργο του Πνεύματος (Ρωμαίους 7, 6· 8, 1-16· Γαλάτας 5, 16-25). Δεν είναι μόνο το λουτρό της παλιγγενεσίας απαραίτητο για τη σωτηρία, αλλά και η «γέννηση σύμφωνα με το πνεύμα» (Ιωάννης 3, 5. 8), η οποία είναι έργο της ανανεώσεως του Πνεύματος (Τίτον 3, 5). Το μέσο γι' αυτή την ανανέωση είναι το «γάλα του λόγου του Θεού» (1 Πέτρου 2, 2), η αλήθεια που εργάζεται μέσα μας τη δικαιοσύνη και την αγιότητα (Εφεσίους 4, 24), την πίστη (Γαλάτας 5, 5 και εξής). Έτσι ο πιστός οδηγείται σ' αυτή τη «γνώση» που ανανεώνει βαθμιαία μέσα του την εικόνα εκείνου που τον δημιούργησε (Κολοσσαείς 3, 10).

γ) Δια μέσου του Χριστιανού, το έργο της ανανεώσεως πρέπει ν' απλωθεί σ' ολόκληρο το σύμπαν. Ο Χριστός συμφιλίωσε τα πάντα με τον Θεό (Κολοσσαείς 1, 20· Εφεσίους 1, 10). Όλη η «δημιουργία περιμένει τη λύτρωση» (Ρωμαίους 8, 19-23). Αυτή όμως η παγκόσμια αποκατάσταση θα πραγματοποιηθεί μόνο στο τέλος των καιρών, στους «καινούς ουρανούς και γην καινήν, εν οις δικαιοσύνη κατοικεί» (2 Πέτρου 3, 13).

4. Η Νέα Ιερουσαλήμ

Με την «Ανάληψή» του, ο Χριστός εγκαινίασε στο πρόσωπό του ένα νέο και ζωντανό δρόμο που οδηγεί στα άδυτα του ουρανού (Εβραίους 10, 19 και εξής). Η Αποκάλυψη περιγράφει την τελική αυτή φάση της εσχατολογικής ανανεώσεως. Η Πόλη του Θεού είναι η «νέα Ιερουσαλήμ» Αποκάλυψη 3, 12· 21, 2), γεμάτη από την «παρουσία του Θεού» (Ιεζεκιήλ 48, 35). Στολισμένη σαν «νύμφη», «κατοικία του Θεού μαζί με τους ανθρώπους», είναι η υπέρτατη πραγματοποίηση της Διαθήκης: «ο Θεός έσται μετ' αυτών» (Αποκάλυψη 21, 3). Όλη η κτίση θα είναι παρούσα εκεί, γιατί τώρα εμφανίζονται «ουρανός καινός και «γη καινή· ο γαρ πρώτος ουρανός και η πρώτη γη απήλθον» (21, 1).

Τα μεγάλα κείμενα των Προφητών πάνω στη μελλοντική ανανέωση εμφανίζονται και πάλι εδώ στο πλήρες τους νόημα. Όπως άλλοτε οι Εβραίοι όταν γύριζαν από την εξορία (Ησαΐας 42, 10), έτσι οι Πρεσβύτεροι και οι εκλεκτοί ψάλλουν τη νέα ωδή για να υμνήσουν την απολύτρωση που επιτέλους ολοκληρώθηκε (Αποκάλυψη 5, 9· 14, 3). Όπως οι κάτοικοι της, μεσσιανικής Σιών (Ησαΐας 62, 2· 65, 15), οι νικητές Χριστιανοί δέχονται «ψήφον λευκήν, και επί την ψήφον όνομα καινόν γεγραμμένον» (Αποκάλυψη 2, 17). Αυτό το όνομα θα έχει αυτή τη φορά ένα χαρακτήρα ιδιαίτερα Χριστιανικό: Το όνομα του Θεού (3, 12) είναι το όνομα του Αμνού και του Πατέρα, που θα το έχουν γραμμένο στο μέτωπο οι εκλεκτοί (14, 1· 22, 3 και εξής), ως σημείο ότι ανήκουν στον Θεό και στον Χριστό. Η Αποκάλυψη καταλήγει σε ένα τελικό όραμα όπου ο Θεός διακηρύττει: «ιδού καινά ποιώ πάντα. Εγώ το Α και το Ω, η αρχή και το τέλος» (21, 5 και εξής). Η τελευταία αυτή σελίδα της Αποκαλύψεως το λέει με θαυμαστή σαφήνεια: η βάση κάθε «κοινότητας» είναι ο ίδιος ο Θεός.

Το μεγάλο έργο της ανανεώσεως των δημιουργημάτων είναι το έργο της σωτηρίας που πραγματοποίησε ο Χριστός: «ο Χριστός έφερε κάθε καινότητα φέρνοντας τον εαυτό του» (Αγ. Ειρηναίος). Την εβδομάδα του Πάσχα, όταν η Εκκλησία γιορτάζει τη λύτρωσή μας, μάς καλεί να προσευχηθούμε ώστε «εξαγνισμένοι από κάθε παλαιότητα, να μπορέσουμε να γίνουμε νέες υπάρξεις».