Νηπιοβαπτισμός: «Πλανών Έλεγχος ή Πλανεμένος Έλεγχος;»

Πλανεμένες ερμηνείες στον 12ο Κανόνα της Συνόδου της Νεοκαισαρείας

Του «Ερευνητή»

Αναδημοσίευση από: http://antiairetikos.blogspot.com/2011/10/blog-post.html

• 1. Η απόλυτη,  λανθασμένη  και μισή ερμηνεία του 12ου Κανόνα εκ μέρους του αρθογράφου

• 2. Η μισή παράθεση του 12ου Κανόνα της Νεοκαισαρείας

• 3. Η εκ μέρους του αρθογράφου επίκληση των όσων γράφει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στην ερμηνεία του στον 12ο Κανόνα Νεοκαισαρείας

• 4. Η μισή παράθεση της ερμηνείας του Αγ. Νικοδήμου στον 12ο Κανόνα της Νεοκαισαρείας

• 5. Η εξαίρεση του Κανόνα που δεν παρουσιάσθηκε και η ορθή ερμηνεία της από τους Βυζαντινούς Κανονολόγους

  • α) Ερμηνεία Βαλσαμώνα

  • β) Ερμηνεία Ματθαίου Βλάσταρη

  • γ) Ερμηνεία Ζωναρά

  • δ) Ερμηνεία Αριστηνού

• 6. Η συμφωνία όλων των Κανονολόγων στην ερμηνεία του 12ου Νεοκαισαρείας και το τελικό ορθό νόημά του

Σε κάποιο site υπάρχει ένα άρθρο με τίτλο: “ΠΛΑΝΩΝ  ΕΛΕΓΧΟΣ ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΕΣ  ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ  ΜΕ ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ”. Στο άρθρο αυτό  τράβηξαν την προσοχή μας τα  όσα αναφέρονται στον 12ο κανόνα της Συνόδου της Νεοκαισαρείας, τα οποία παραθέτουμε εν συντομία:

«Ο 12ος Κανόνας της Συνόδου της Νεοκαισαρείας (315 μ.Χ.) δεν επιτρέπει την χειροτονία ανθρώπου που βαπτίσθηκε  επειδή αρρώστησε και φοβήθηκε ότι θα πεθάνει. «Εάν νοσών τις φωτισθεί (σ.σ. δηλ. βαπτισθεί), εις πρεσβύτερον άγεσθαι ου δύναται. Ουκ εκ προαιρέσεως γαρ η πίστης αυτού, αλλ’ εξ ανάγκης.» Ας ακούσωμε την ερμηνεία του σχολαστικιστή Νικοδήμου Αγιορείτου: «Διορίζει ο παρών Κανών, ότι όποιος κατηχούμενος, όταν μεν ήτο υγιής, ανέβαλε το άγιον βάπτισμα, όταν δε εις κίνδυνον θανάτου εξ ασθενείας περιέπεσε, και φοβηθείς εβαπτίσθη, ούτος να μη γίνεται Ιερεύς (σ.σ. δηλαδή πρεσβύτερος), επειδή φαίνεται ότι δεν εβαπτίσθη εκ προαιρέσεως εδικής του, (sic) αλλά εκ της ανάγκης της ασθενείας, (το οποίον δεν πρέπει, έκαστος γαρ πρέπει ελευθέρα προαιρέσει να δέχεται την άσκησιν του χριστιανισμού κατά τον ριθ΄ της εν Καρθαγένης) …» Πηδάλιον, σ. 394.»

1. Η απόλυτη,  λανθασμένη  και μισή ερμηνεία του 12ου Κανόνα εκ μέρους του αρθογράφου

Ο αρθογράφος εδώ υποκείμενος στις Προτεσταντικές επιταγές που θέλουν να μην βαπτίζεται κάποιος εάν πρώτα δεν έχει κατηχηθεί, προσπαθεί να μας πει πως, εάν κάποιος δεν ολοκληρώσει την κατήχησή του  και δεν διδαχθεί την Πίστη του, δεν μπορεί να γίνει Πρεσβύτερος, επικαλούμενος τον 12ο Κανόνα Νεοκαισαρείας.       

Αυτό είναι αλήθεια, το λέει ο Κανόνας αυτό το πράγμα, αλλά, δυστυχώς για τον αρθογράφο λέει κι άλλα ο συγκεκριμένος κανόνας που απεκρύβησαν, ώστε να παρουσιάζεται ως απόλυτος ο Κανόνας ως προς το θέμα αυτό.  Ο κανόνας αυτός, δεν είναι απόλυτος ως προς το να μην γίνεται πρεσβύτερος αυτός που βαπτίσθηκε εσπευσμένα λόγω νόσου, όπως μονόπλευρα τον παρουσιάζει ο αρθογράφος. Αφήνει και ορισμένες εξαιρέσεις που λέμε και σήμερα, ώστε να υπάρχουν περιπτώσεις που να μπορεί να γίνει πρεσβύτερος αυτός που βαπτίσθηκε εσπευσμένα λόγω νόσου τηρουμένων των ανάλογων κανονικών προϋποθέσεων που θέτει.

2. Η μισή παράθεση του 12ου Κανόνα της Νεοκαισαρείας

Το πρώτο που παρατηρούμε είναι πως δεν μας παρουσιάζει ολόκληρο το κείμενο του Κανόνα ο αρθογράφος. Ολόκληρο το  κείμενο του κανόνα σας το παρουσιάζουμε εμείς εδώ, σημειώνοντας με σκούρο κόκκινο το κομμάτι που παρέλειψε να μας παρουσιάσει ο αρθογράφος:  «Εάν νοσών τις φωτισθή, εις πρεσβυτέριον άγεσθαι ου δύναται, ουκ εκ προαιρέσεως γαρ η πίστις αυτού, αλλ’ εξ ανάγκης, ειμή τάχα δια την μετά ταύτα αυτού σπουδήν και πίστιν και δια σπάνιν ανθρώπων».

Ο αρθογράφος στο κείμενο που μας παρουσίασε,  αναφέρονται μόνον τα όσα υποστηρίζει αυτός, δηλαδή, ότι, δεν γίνεται πρεσβύτερος κάποιος ο οποίος βαπτίσθηκε εξ’ ανάγκης λόγω κάποιας νόσου, που για να μην πεθάνει αβάπτιστος έσπευσε να βαπτισθεί χωρίς να ολοκληρώσει την κατήχηση του ή λόγω φιληδόνου ζωής την ανέβαλε ενώ όταν αρρώστησε έσπευσε.

Υπήρχαν ορισμένες  περιπτώσεις κατηχούμενων, για τους οποίους αναφέρεται ο 12ος Νεοκαισαρείας, όπου ανέβαλλαν το βάπτισμά τους, αλλά εν μέσω της αναβολής υπέστησαν κάποια ασθένεια που τους οδηγούσε στο θάνατο. Σ’ αυτή την περίπτωση, ενώ οι ίδιοι πριν από την ασθένεια ανέβαλλαν το βάπτισμα τους, αναγκάζονται από τον ίδιο τους τον εαυτό να βαπτισθούν εσπευσμένα λόγω της απειλής του θανάτου, ώστε να μην φύγουν από τη ζωή αβάπτιστοι. Αυτός ο κατηχούμενος, αν ζήσει  και δεν πεθάνει από την ασθένεια που απειλούσε τη ζωή του, δεν μπορεί να γίνει ιερέας μας λέει το μισό κείμενο του Κανόνα που μας παρέθεσε ο αρθογράφος: «Εάν νοσών τις φωτισθεί (σ.σ. δηλ. βαπτισθεί), εις πρεσβύτερον άγεσθαι ου δύναται. Ουκ εκ προαιρέσεως γαρ η πίστης αυτού, αλλ’ εξ ανάγκης».

Το υπόλοιπο κείμενο του ίδιου Κανόνα,  το οποίο δυστυχώς απεκρύβη από τον αρθογράφο, εμπεριέχει μια εξαίρεση όπου σε ειδικές περιπτώσεις επιτρέπει σ’ αυτούς τους κατηχούμενους που βαπτίστηκαν εσπευσμένα να γίνονται πρεσβύτεροι, όταν συντρέχουν δυο ειδικές προϋποθέσεις.

Αυτή την εξαίρεση που επιτρέπει ο κανόνας, την οποία απέκρυψε ο αρθογράφος  ώστε να εξομοιώσει το Κανόνα στην Προτεσταντικὴ επιταγὴ: ακατήχητος δεν βαπτίζεται κανείς και ούτε μπορεί να γίνει πρεσβύτερος. Αυτή την εξαίρεση θα δούμε στο άρθρο μας, η οποία ανατρέπει την Προτεσταντική επιταγή και γι’ αυτό απεκρύβη.

3. Η εκ μέρους του αρθογράφου επίκληση των όσων γράφει ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στην ερμηνεία του στον 12ο Κανόνα Νεοκαισαρείας

Το  Τρίτο στοιχείο που μας κάνει εντύπωση από τον αρθογράφο είναι που χρησιμοποιεί την ερμηνεία που έδωσε στον Κανόνα 12 της Νεοκαισαρείας ο Νικόδημος. Εμείς δεν έχουμε καμία αντίρρηση που ο αρθογράφος του «Πλανών Έλεγχος» χρησιμοποιεί την ερμηνεία του Αγίου Νικοδήμου ενός Κανονολόγου του 18ου αιώνα. Αφού ο αρθογράφος δέχεται την ερμηνεία του Κανόνα από τον Άγιο Νικόδημο, είναι λογικά αναγκασμένος να δεχθεί και την ερμηνεία παλαιότερων Κανονολόγων  του Νικοδήμου ήτοι του Ζωναρά, του Βλάσταρη, του Αριστηνού και του Βαλσαμώνα. Αυτούς τους Κανονολόγους τους χρησιμοποίησε ως πηγή του στο Πηδάλιο ο Άγιος Νικόδημος, και τους εκθειάζει στο Πηδάλιο γράφοντας τα καλλίτερα λόγια. Φαντάζομαι πως κι εμείς οι Ορθόδοξοι έχουμε το δικαίωμα να παραθέσουμε από τον Άγιο Νικόδημο, όπως παρέθεσε και ο μη ορθόδοξος αρθογράφος. Έτσι, προτού περάσουμε στην εξαίρεση του Κανόνα, θα φέρουμε στο φως μία ακόμη μισή παράθεση του αρθογράφου.

4. Η μισή παράθεση της ερμηνείας του Αγ. Νικοδήμου στον 12ο Κανόνα της Νεοκαισαρείας

Το δεύτερο στοιχείο που μας κάνει εντύπωση είναι ότι, όπως παρέθεσε μισό το κείμενο του Κανόνα για να μας πει ότι κατά απόλυτο τρόπο δεν γίνεται κάποιος πρεσβύτερος, κατά τον ίδιο τρόπο παραθέτει μόνον τη μισή ερμηνεία που δίνει ο Άγιος Νικόδημος, και τούτο γιατί, όπως είπαμε, η άλλη μισή ερμηνεία του Νικοδήμου μας λέει γι’ αυτές τις περιπτώσεις που μπορεί να γίνει κάποιος πρεσβύτερος παρ’ ότι δεν ολοκλήρωσε την κατήχησή του. Μας μιλάει για την εξαίρεση που προαναφέραμε.

Για να είμαστε απόλυτα ειλικρινής μαζί του, αναφέρουμε πως εκεί που σταμάτησε ο αρθογράφος την παράθεση του κείμενου της ερμηνείας του Νικοδήμου, έβαλε μόνον τελείες […] θέλοντας να δείξει ότι συνεχίζει το κείμενο, αποκρύπτοντας τη σημασία του,  γιατί αν διάβαζε ο αναγνώστης το υπόλοιπο κείμενο που δεν παρέθεσε, δεν θα κατέληγε στο συμπέρασμα πως σώνει και καλά δεν γίνεται πρεσβύτερος ο βαπτισθείς που εξαιτίας της νόσου βαπτίσθηκε. Θα έβλεπε πως υπάρχει και η εξαίρεση του Κανόνα!

Ολόκληρο το  κείμενο της ερμηνείας του Νικοδήμου στον 12ο Νεοκαισαρείας σας το παρουσιάζουμε εμείς εδώ, σημειώνοντας με σκούρο κόκκινο το κομμάτι που παρέλειψε να μας παρουσιάσει ο αρθογράφος: «Διορίζει ο παρών Κανών, ότι όποιος κατηχούμενος, όταν μεν ήτο υγιής, ανέβαλε το άγιον βάπτισμα, όταν δε εις κίνδυνον θανάτου εξ ασθενείας περιέπεσε, και φοβηθείς εβαπτίσθη, ούτος να μη γίνεται Ιερεύς (σ.σ. δηλαδή πρεσβύτερος), επειδή φαίνεται ότι δεν εβαπτίσθη εκ προαιρέσεως εδικής του, (sic) αλλά εκ της ανάγκης της ασθενείας, (το οποίον δεν πρέπει, έκαστος γαρ πρέπει ελευθέρα προαιρέσει να δέχεται την άσκησιν του χριστιανισμού κατά τον ριθ΄ της εν Καρθαγένης) … και ότι προτού δεν ήθελε βαπτισθή, δια να ζη βίον ελεύθερον και φιλήδονον, και όχι Ευαγγελικόν και χριστιανικόν(2). Εάν όμως αυτός φανή μετά το βάπτισμα σπουδαίος μεν εις την εργασίαν των θείων εντολών, βέβαιος δε και στερεός στην πίστιν, είναι δε κοντά εις αυτά και σπανιότης ανθρώπων αξίων προς ιερωσύνην, τότε γενήσεται Ιερεύς».

5. Η εξαίρεση του Κανόνα που δεν παρουσιάσθηκε και η ορθή ερμηνεία της από τους Βυζαντινούς Κανονολόγους

Κανών 12 της Νεοκαισαρείας: «Εάν νοσών τις φωτισθή, εις πρεσβυτέριον άγεσθαι ου δύναται, ουκ εκ προαιρέσεως γαρ η πίστις αυτού, αλλ’ εξ ανάγκης, ειμή τάχα δια την μετά ταύτα αυτού σπουδήν και πίστιν και δια σπάνιν ανθρώπων».

Στο υπόλοιπο κείμενο που σημειώνεται με σκούρο κόκκινο και που παρέλειψε να παραθέσει ο αρθογράφος, οι Κανονολόγοι γράφουν πως αυτά τα πρόσωπα, αν ζήσουν δεν θα πρέπει να γίνονται Ιερείς εκτός βέβαια εάν συντρέχει λόγος μη υπάρξεως καταλληλοτέρων να αναλάβουν το έργο της διαποιμάνσεως του λαού του Θεού, ή αν έχουν επιδείξει ενάρετο βίο, «ει μη τάχα δια την μετά ταύτα αυτού σπουδήν και πίστιν και δια σπάνιν ανθρώπων».

α) Ερμηνεία Βαλσαμώνα

Είναι χαρακτηριστικό το σχόλιο του Θεοδώρου Βαλσαμώνα στον  12ο Νεοκαισαρείας: «Άπιστός τις υγιαίνων μεν ουκ έσπευδε εις το βάπτισμα, νοσήσας δε εφωτίσθη. Φασίν ουν οι άγιοι πατέρες ως επεί ουκ εξ’ αγαθής προαιρέσεως ούτος εβαπτίσθη, αλλ’ οίον υπό της ανάγκης της νόσου νυττόμενος, ως μεν πιστός μετά την υγείαν δεχθήσεται, εις ιερωσύνης δε βαθμόν ου προαναβιβασθήσεται, ει μήπου σπουδαίος εστι περί την αρετήν και την φυλακήν των εντολών του Θεού και σπάνις είη ανθρώπων προς ιερωσύνην επιτηδείων, τότε ιερωθήσεται».

Συνεχίζοντας ο Βαλσαμών σημειώνει πως πρέπει και τα δύο να υφίστανται στον εκτάκτως βαπτισθέντα λόγω νόσου ώστε να μπορεί να γίνει ιερέας. Αυτά είναι η από την πλευρά του σπουδή του στην αρετή και από την πλευρά της Εκκλησίας η έλλειψη κατάλληλων ανθρώπων προς χειροτονία. Εάν κάποιο από αυτά τα δυο δεν υπάρχει, τότε δεν μπορεί να χειροτονηθεί ιερέας αυτός που βαπτίσθηκε λόγω ανάγκης εξαιτίας της απειλής της ζωής του από κάποια νόσο.

«Σημειώσαι ουν, ότι και αμφοτέρα οφείλουσι συνδραμείν, η περί την αρετήν σπουδή, και η σπάνις των ανθρώπων · ενός γαρ λείποντος εξ’ αυτών, ου παραβήσεται ο κανών». Ερμηνεία Βαλσαμώνα στον 12ο  Νεοκαισαρείας. Σύνταγμα Θείων και Ιερών Κανόνων, Γ. ΡΑΛΛΗ – Μ. ΠΟΤΛΗ, τόμος Γ΄, σ. 89.

β) Ερμηνεία Ματθαίου Βλάσταρη

Την ίδια ερμηνεία δίνει και ο βυζαντινός Κανονολόγος Ματθαίος Βλάσταρης στο Σύνταγμα κατά Στοιχείον: «Ο δε της εν Νεοκαισαρεία ιβ,΄ τον δια νόσον βαπτισάμενον, και εξάντη ταύτης γενόμενον, ιεράσθαι ου επιτρέπει, οία μη προαιρέσει το αγαθόν αλλ’ υπ’ ανάγκης ίσως ελόμενον, τον φιλήδονον βίον μεταδιώκοντα πρότερον και φιλόσαρκον, ει μήπου δια την εισέπειτα περί την πιστήν σπουδήν, και την των ανθρώπων σπάνιν συγκατάβασις γένοιτο.». Σύνταγμα κατά Στοιχείον, Στ. Β΄, κεφ. β΄, Γ. ΡΑΛΛΗ – Μ. ΠΟΤΛΗ, σ. 115.

γ) Ερμηνεία Ζωναρά

«Ος υγιαίνων μεν υπερετίθετο βαπτισθήναι, νοσήσας δε, και κίνδυνον περί την ζωήν υφορώμενος εβαπτίσθη, ούτος εις ιερωσύνην ου προαχθήσεται, δοκεί γαρ αναβάλλεσθαι το φώτισμα δια το φιλήδονον και φιλόσαρκον, και το θέλειν ανέτως ζην, και μη υπαχθήναι τω ζυγώ του Ευαγγελίου, και εξ’ ανάγκης η πίστις αυτού, αλλ’ ουκ εκ προαιρέσεως γενέσθαι φαίνεται. Ει δε σπουδαίος μετά το βάπτισμα φανή περί των θείων εντολών φυλακήν, και περί την πιστήν βέβαιος, και σπάνις είη ανθρώπων προς ιερωσύνην επιτηδείων, τότε γενήσεται». Γ. ΡΑΛΛΗ – Μ.ΠΟΤΛΗ, τόμος Γ΄, σσ.89-90.

Στο κείμενο που σημειώνεται με κόκκινο τονίζει πως, εάν μετά το βάπτισμα φανεί σπουδαίος ως προς τη φυλακή των θείων εντολών, και προς την πίστη βέβαιος, και εάν είναι σπάνιοι οι προς την ιεροσύνη άνθρωποι τότε μπορεί να γίνει πρεσβύτερος.

δ) Ερμηνεία Αριστηνού

«Ο μεν μη τινος ανάγκης κατεπειγούσης επιζητήσας το βάπτισμα, επειδή πάντα ρύπον ψυχικόν ικανόν εστιν αποπλύναι αυτό, και εις πρεσβύτερον, και εις επίσκοπον προαχθήσεται, καθώς ο ογδοηκοστός κανών των αγίων Αποστόλων, ο δεύτερος της εν Νικαία συνόδου, ο τρίτος της εν Λαοδικεία, και ο δέκατος της εν Σαρδική διαγορεύει. Ο δε δια νόσον βαπτισθείς, ως μη εκ προαιρέσεως, αλλ’ εξ ανάγκης προσελθών των φωτίσματι, ουκ άλλως εις ιερωσύνην παραδεχθήσεται, ει μη συνδράμωσι και αμφοτέρα, το σπάνιν τε αξιολόγων ανθρώπων είναι, και το αγωνίσασθαι αυτόν μετά το βάπτισμα». Γ. ΡΑΛΛΗ – Μ. ΠΟΤΛΗ, τόμος Γ΄, σ. 90.

Η Κανονική Νομοθεσία της Εκκλησίας παρείχε αυτή τη δυνατότητα, όχι μόνο γιατί ποιμαντικοί λόγοι το επέβαλλαν, αλλά και γιατί κατά την Πατερική διδασκαλία υπάρχει πάντοτε η δυνατότητα ένα τέτοιο πρόσωπο, εάν αγωνιστεί και ενεργοποιήσει τις δυνάμεις της ψυχής του, να αναδειχθεί με τη Χάρη του Θεού δραστήριος ποιμένας.

6. Η συμφωνία όλων των Κανονολόγων στην ερμηνεία του 12ου Νεοκαισαρείας και το τελικό ορθό νόημά του

Τα όσα έχουν πει οι προηγούμενοι Κανονολόγοι για την εξαίρεση του Κανόνα, συμφωνούν απόλυτα με την ερμηνεία του Νικοδήμου ως προς τις ειδικές περιπτώσεις που θέτει ο Κανόνας: Η μετέπειτα ζωή εν Χριστώ του βαπτιζόμενου εκτάκτως λόγω νόσου, σε συνδυασμό με την έλλειψη ανθρώπων καταλλήλων προς χειροτονία, αποτελούν στοιχεία τα οποία του επιτρέπουν να γίνει πρεσβύτερος.

Εισαγωγή: Εισαγωγή στη Χριστιανική σειρά άρθρων κατά Προτεσταντικών αλλοιώσεων περί τού Νηπιοβαπτισμού

Μέρος 2ο: «Πλανών Έλεγχος ή Πλανεμένος Έλεγχος;» Η Προτεσταντική παρερμηνεία του πδ΄ Κανόνα της Συνόδου της Πενθέκτης