Στα προηγούμενα κηρύγματα τών Κυριακών είδαμε με συντομία τα ιστορικά και προφητικά βιβλία τής Παλαιάς Διαθήκης. Όμως, όπως τονίσαμε, στην Παλαιά Διαθήκη συγκαταλέγεται και μια κατηγορία βιβλίων που λέγονται ποιητικά, τα οποία αναφέρονται σε βιβλία που είναι γραμμένα με ποιητικό τρόπο. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι Ψαλμοί τού Δαυΐδ, ο Ιώβ, οι Παροιμίες τού Σολομώντος, ο Εκκλησιαστής, το Άσμα τών Ασμάτων, η Σοφία Σολομώντος, η Σοφία Σειράχ, δηλαδή συνολικά επτά (7) βιβλία. Όπως έγινε μέχρι τώρα, θα γίνη μια σύντομη ανάλυση τών επτά αυτών ποιητικών βιβλίων τής Παλαιάς Διαθήκης.

Κατ’ αρχάς πρέπει να τονισθή ότι η ποίηση είναι το αρχαιότερο λογοτεχνικό είδος. Ο άνθρωπος πριν να επινοήση την γραφή εκφραζόταν με θαυμασμό με ύμνους, με θρήνους, με ξεσπάσματα χαράς. Μετά την επινόηση τής γραφής καλλιέργησε τον γραπτό πεζό λόγο. Έτσι, υπάρχει διαφορά μεταξύ ποιητικού και πεζού λόγου. Τα ποιήματα είναι γράμματα με στίχους, οι λέξεις έχουν ρυθμό και μέτρο, ενώ το πεζογράφημα αποτελείται από προτάσεις που ακολουθούν τους κανόνες τής γραμματικής και τα νοήματα καταγράφονται με λογική αλληλουχία.

Έτσι, η Παλαιά Διαθήκη περιλαμβάνει βιβλία που είναι γραμμένα με πεζό τρόπο, αλλά έχει και βιβλία που είναι γραμμένα με ποιητικό τρόπο, όπως είναι αυτά που προαναφέρθηκαν. Ονομάσθηκαν ποιητικά βιβλία, διότι εκφράζονται με ποιητική μορφή. Η ποίηση στην εβραϊκή γλώσσα διακρίνεται σε τρεις κατηγορίες· είναι ο παραλληλισμός, δηλαδή η σκέψη τής πρώτης γραμμής επαναλαμβάνεται με διαφορετική φρασεολογία στην άλλη γραμμή, ο ρυθμός, ως προς την προφορά τών λέξεων, και η στροφή με επανάληψη λέξεων ή φράσεων, όπως είναι η επωδός.

Θα δούμε με συντομία το περιεχόμενο αυτών τών ποιητικών βιβλίων.

Κατ’ αρχάς είναι οι «Ψαλμοί» τού Δαυΐδ. Πρόκειται για ποιήματα μεγάλης αξίας που εγράφησαν από τον Προφητάνακτα Δαυΐδ και μερικά από αυτά είναι μεταγενέστερα. Έχει γραφή ότι, όπως ο Μωϋσής έδωκε την Πεντάτευχο, δηλαδή πέντε βιβλία, έτσι και ο Δαυΐδ έδωσε τους Ψαλμούς, που κατά μερικούς διακρίνονται σε πέντε βιβλία, όπως και η Πεντάτευχος, το πρώτο είναι από τους ψαλμούς 1-40, το δεύτερο από ψαλμούς 41-71, το τρίτο από ψαλμούς 72-88, το τέταρτο από ψαλμούς 89-105 και το πέμπτο από ψαλμούς 106-150. Οι ψαλμοί αυτοί δεν είναι μόνον ποιήματα που διαβάζονταν στις ιερές ακολουθίες, αλλά ψάλλονταν με συνοδεία οργάνων και εκπλήρωναν πολλούς σκοπούς. Δηλαδή έκαναν τους Εβραίους να θυμούνται την ιστορία τους με δοξολογία στον Θεό, παρουσίαζαν την φυσιολογία τού ουρανού και τής γης, δοξολογώντας τον Θεό, αναφέρονται στην ενανθρώπηση τού Υιού και Λόγου τού Θεού και είναι προφητικά, διότι προφητεύουν τα σχετικά με την ίδρυση τής Εκκλησίας, αναφέρονται στην θεολογία τής Αγίας Τριάδος, στους αγγέλους, κάνουν λόγο για την παιδαγωγία τού ανθρώπου και την θεραπεία τών παθών, παρουσιάζουν την αξία τών εντολών τού Θεού.

Το βιβλίο τού «Ιώβ» παρουσιάζει την ζωή ενός ανθρώπου που πέρασε τρεις καταστάσεις στην ζωή του, η πρώτη ήταν η πλήρης ευτυχία, η δεύτερη ήταν η πλήρης δυστυχία, αφού για μήνες υπέστη πολλές δοκιμασίες, και η τρίτη ήταν η πλήρης αποκατάσταση από τον Θεό για την υπομονή που επέδειξε. Η όλη πλοκή τής ιστορίας αυτής γίνεται διαλογικά με την γυναίκα του, κυρίως με τους τρεις φίλους του που ήλθαν να τον επισκεφθούν, που είναι, όντως, ένας τραγικός διάλογος, η εμφάνιση τού Ελιούς, και στο τέλος η εμφάνιση τού Θεού που δίνει απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα που ετέθησαν. Από το βιβλίο αυτό εξάγονται πολλά συμπεράσματα, θεολογικά, κοινωνικά κλπ. Και, βέβαια, θεωρήθηκε από τους Πατέρας τής Εκκλησίας ότι ο Ιώβ ήταν τύπος τού Χριστού, που δείχνει και τους πειρασμούς που δέχθηκε στην ζωή Του, γι’ αυτό διαβάζεται στην Εκκλησία την Μεγάλη Εβδομάδα. Ο πρόλογος τού βιβλίου είναι γραμμένος σε πεζό λόγο, και στην συνέχεια ο μονόλογος και ο διάλογος τού Ιώβ με τους φίλους του, η επέμβαση τού Ελιούς και η εμφάνιση τού Θεού είναι γραμμένα σε ποιητική μορφή.

Το βιβλίο «Παροιμίες» εγράφη από τον Βασιλέα Σολομώντα, όπως φαίνεται στον πρόλογο τού βιβλίου: «Παροιμίαι Σολομώντος υιού Δαυΐδ, ος εβασίλευσεν εν Ισραήλ». Το βασικό θέμα τού βιβλίου είναι η σοφία, η οποία δεν είναι φιλοσοφική, επιστημονική, αλλά πρακτική ζωή, προκειμένου ο άνθρωπος να ζήση καλά, αναφέρεται στον φόβο τού Θεού, στην ευλάβεια, κάνει λόγο για την σοφία και την αφροσύνη, την δικαιοσύνη και την αδικία, την ευσέβεια και την ασέβεια, την υπερηφάνεια και την ταπείνωση, την τιμιότητα και την ατιμία, την αγάπη και το μίσος, τον θυμό και την μακροθυμία, τον πλούτο και την πτώχεια, την ευγένεια και την αγένεια. Φέρει αντιμέτωπους τον άνθρωπο με τον Θεό, τους γονείς προς τα τέκνα, τους βασιλείς και τους υπηκόους, τον άνδρα με την γυναίκα, τον κύριο με τον δούλο, τον φίλο με τον εχθρό, και δίνει διάφορες σοφές εντολές. Στρέφεται εναντίον τής κακίας, συνιστά τον φόβο τού Θεού, την αγάπη προς τον πλησίον, την εγκράτεια, ομιλεί για την ανταπόδοση, και όλα αυτά εκτίθενται ως γνωμικά με την μορφή στίχων.

Το βιβλίο «Εκκλησιαστής» είναι γραμμένο σε πεζό και ποιητικό λόγο, δηλαδή η λογοτεχνική μορφή τού βιβλίου είναι μικτή, πεζή και ποιητική, που διακρίνονται σαφώς. Συγγραφεύς τού βιβλίου αυτού θεωρείται ο Βασιλεύς Σολομών, που το συνέγραψε στα γεράματά του, ενώ τα άλλα δύο, οι Παροιμίες και το Άσμα Ασμάτων, εγράφησαν κατά την ωριμότητα τής ηλικίας του και κατά την νεανική του ζωή αντίστοιχα. Ο τίτλος «Εκκλησιαστής» προέρχεται από το ρήμα εκκλησιάζω που σημαίνει συγκαλώ την Εκκλησία, τον λαό με θρησκευτική έννοια. Η έκθεση τού περιεχομένου τού βιβλίου δεν είναι μεθοδική και συστηματική, αλλά αποσπασματική. Η περίληψη τού έργου περιέχεται στον πρόλογο και τον επίλογο και περικλείεται στην φράση: «Ματαιότητης ματαιοτήτων, τα πάντα ματαιότης». Όμως, μπορεί να χωρισθή σε τέσσερα μέρη. Το πρώτο είναι μια εξομολογητική πείρα τού Σολομώντος σχετικά με την ευτυχία τού ανθρώπου. Στο δεύτερο μέρος φαίνεται ότι ο άνθρωπος είναι πολύ αδύνατος να αποκτήση την ευτυχία με τις δικές του δυνάμεις. Το τρίτο μέρος καταγράφει μερικούς κανόνες για την σχετική ευτυχία τού ανθρώπου στην γη. Το τέταρτο μέρος αποδεικνύει ότι η αληθινή ευτυχία στην γη συνίσταται στην απόκτηση τής πρακτικής σοφίας, που είναι η σύνεση.

Το βιβλίο «Άσμα Ασμάτων» είναι ένα ποίημα, λυρικό άσμα και ο πλήρης τίτλος του είναι «Άσμα Ασμάτων, ό εστι τω Σαλωμών». Το πρώτο μισό τού τίτλου, «άσμα ασμάτων» είναι εβραϊκή περίφραση, όπως «τα άγια τών αγίων», «ο Βασιλεύς Βασιλευόντων», «ο Κύριος Κυρίων» κλπ. που σημαίνει ότι είναι το ωραιότατον άσμα, το απαράμιλλον άσμα. Το δεύτερο μισό τού τίτλου δηλώνει ότι εγράφη από τον Βασιλέα Σολομώντα. Το περιεχόμενο τού βιβλίου αναφέρεται στην αγάπη ενός νεαρού ποιμένος (βοσκού) με μια νεαρά ποιμενίδα (βοσκοπούλα) που περνά διάφορες φάσεις και στην όλη πλοκή τού έργου συμμετέχουν, εκτός από τους δύο, οι θυγατέρες τής Ιερουσαλήμ και η παρέμβαση τού Βασιλέως. Εδόθηκαν διάφορες ερμηνείες, όπως η ιστορική, η τυπολογική, η παραβολική, η αλληγορική, η εκκλησιαστική-ησυχαστική. Από τους νηπτικούς Πατέρας τής Εκκλησίας ερμηνεύθηκε το βιβλίο αυτό ως αγάπη τού Χριστού στην Εκκλησία, ως αγάπη τού πιστού Χριστιανού στον Θεό με τις ανάλογες μεταπτώσεις, ήτοι πρώτη Χάρη, συστολή Χάριτος και εκ νέου έλευση τής Χάριτος τού Θεού.

Το βιβλίο «Σοφία Σολομώντος» αναφέρεται στην «θεία σοφία», την «πανάρετον σοφία», η οποία διδάσκει την πάσαν αρετήν. Διαβάζοντας κανείς το βιβλίο αυτό διακρίνει διάφορα φιλολογικά χαρακτηριστικά, δηλαδή έχει εβραϊκή, αλλά και ελληνική έκφραση. Μερικοί θεωρούν ότι η ιδέα τού βιβλίου προέρχεται από τον Σολομώντα, αλλά μετασκευάστηκε από κάποιον μεταγενέστερο που γνώριζε εξ ίσου και την ελληνική γλώσσα. Το βιβλίο διαιρείται σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος είναι γενικό και θεωρητικό, στο οποίο παρουσιάζεται η σοφία και τα ευχάριστα αποτελέσματά της, και το δεύτερο μέρος εκθέτει τα θαυμαστά έργα τής σοφίας σε ορισμένα γεγονότα τής Ισραηλιτικής ιστορίας σε αντίθεση με την ειδωλολατρία.

Το βιβλίο «Σοφία Σειράχ» ανήκει στα ποιητικά και σοφιολογικά βιβλία τής Παλαιάς Διαθήκης, και εγράφη από κάποιον που ήταν κάτοικος τής Ιερουσαλήμ, μέλος τής τάξεως τών γραμμάτων. Αυτός επιδόθηκε στην μελέτη τών Γραφών, ταξίδευσε σε ξένες χώρες, συναναστράφηκε με ανθρώπους όλων τών κοινωνικών τάξεων, έπειτα εγκαταστάθηκε στην Ιερουσαλήμ, όπου άνοιξε Σχολή και δίδασκε τους συμπατριώτες του την Αγία Γραφή και την ηθική. Σκοπός τού βιβλίου είναι να προφυλάξη τους Ιουδαίους από τους κινδύνους από τις ειδωλολατρικές επιδράσεις άλλων λαών και να τους συστήση να παραμείνουν στην διδασκαλία τής Αγίας Γραφής. Για τον σκοπό αυτόν εκθέτει τα μεγαλεία τού Θεού στην φύση και την ιστορία τού Ισραήλ, και καλεί τους συνετούς ανθρώπους να εφαρμόσουν αυτήν την διδασκαλία. Το βιβλίο αυτό, όπως βλέπουμε στην 39η εορταστική επιστολή τού Μεγάλου Αθανασίου, το χρησιμοποιούσε η Εκκλησία, μεταξύ τών άλλων, για την διαπαιδαγώγηση τών Κατηχουμένων. Στην επιστολή αυτή γράφει ο Μέγας Αθανάσιος ότι εκτός από τα κανονικά βιβλία, έχουν θεσπισθή από τους αγίους Πατέρας να αναγινώσκονται σε εκείνους που θέλουν να κατηχηθούν στον λόγο τής ευσεβείας και αυτά είναι η Σοφία Σολομώντος, η Σοφία Σειράχ, η Εσθήρ, η Ιουδίθ, ο Τωβίας, η λεγομενη Διδαχή τών Αποστόλων και ο Ποιμήν.

Αυτό σημαίνει ότι η Παλαιά Διαθήκη είναι κατάλληλη για την διδασκαλία τών κατηχουμένων, αλλά και ημών τών Χριστιανών για να μάθουμε την προϊστορία μας.

Ο Μητροπολίτης

6ο Μέρος: Τα Ευαγγέλια