Μέσα στον Χριστιανισμό της εποχής μας η μεγάλη πνευματική σύγκρουση – άγνωστη σε σχεδόν όλους – είναι ανάμεσα στον σύγχρονο νατουραλιστικό/κοσμικό και τον μυστηριακό κόσμο του κλασικού Χριστιανισμού.

Ο πρώτος υποθέτει πως η κυριολεκτική θεώρηση του κόσμου είναι η πιο ακριβής. Τείνει να υποθέτει ένα κλειστό σύστημα «αιτίας και αποτελέσματος», το οποίο σε τελευταία ανάλυση μπορεί να εξηγηθεί, μέσω της επιστήμης, και να διαχειρισθεί μέσω της τεχνολογίας. Οι σύγχρονοι Χριστιανοί – με αθώα άγνοια – αποδέχονται αυτή την εκδοχή του κόσμου, με την προϋπόθεση να υπάρχει και ένας Θεός, ο Οποίος περιστασιακά παρεμβαίνει μέσα σε αυτή την «στεγανή» τάξη.  Ο νατουραλιστής άπιστος λέει: «Απόδειξέ το».

Ο μυστηριακός κόσμος του κλασικού Χριστιανισμού ομιλεί μια εντελώς αλλιώτικη γλώσσα. Υποθέτει πως ο κόσμος όπως τον βλέπουμε είναι έκφραση μιας μεγαλύτερης πραγματικότητας η οποία δεν μας είναι ορατή. Υποθέτει πως τα πάντα είναι ένα συνεχιζόμενο δώρο, και ένα μέσον κοινωνίας με τον καλό Θεό που τα δημιούργησε όλα. 

Όμως το νόημα και ο σκοπός των πραγμάτων βρίσκεται μέσα σε αυτό που δεν μας είναι ορατό, και αν αποστασιοποιηθούμε από αυτό, δεν μπορούμε παρά να φθάσουμε σε ψευδή συμπεράσματα.  Το ουσιαστικό μήνυμα του Χριστού «ήγγικεν η Βασιλεία του Θεού» είναι μια επίσημη διακήρυξη για το  πρωτείο αυτού του μη ορατού κόσμου, και η ερχόμενη επικράτειά του στην αποκατάσταση των πάντων (Πράξ.3:21). 

Οι υποθέσεις αυτών των δύο κοσμοθεωριών δεν θα μπορούσαν να είναι περισσότερο αλληλοσυγκρουόμενες. Το νατουραλιστικό/κοσμικό μοντέλο έχει το πλεονέκτημα να μοιράζεται μία κοσμοθεωρία με την σύγχρονη κουλτούρα· ως εκ τούτου, διαμορφώνει ένα μέρος αυτού που οι περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ως «κοινή λογική» και «νορμάλ».   Μάλιστα το μεγαλύτερο μέρος των Χριστιανών πιστών μέσα στο μοντέλο αυτό δεν έχει ιδέα πως υπάρχει μια άλλη Χριστιανική κοσμοθεωρία.

Η κλασική/μυστηριακή κοσμοθεωρία ήταν η μόνη κοσμοθεωρία τους περισσότερους αιώνες προ της Μεταρρύθμισης. Ακόμα και τότε, η κοσμοθεωρία εκείνη εκτοπίσθηκε μόνο μέσω επανάστασης και κρατικής στήριξης. Παρά ταύτα, συνεχίζεται η μυστηριακή αντίληψη, μέσα στην ζωή της Ορθοδόξου Εκκλησίας, καθώς και σε κάποια τμήματα του (Ρωμαιο-)Καθολικισμού.  Η σταθερή της παρουσία μέσα στις Γραφές εγγυάται πως (έστω μια υποψία για) ένα «κάτι άλλο» - θα στοιχειώνει την σκέψη μερικών σύγχρονων Χριστιανικών μυαλών.

Μια υπόθεση της κοσμικής/νατουραλιστικής κοσμοθεωρίας είναι πως οι πληροφορίες αφ’ εαυτού τους έχουν «αντικειμενικό» χαρακτήρα – ήτοι, πως είναι εξ ίσου προσιτές σε όλους.  Η κλασική κοσμοθεωρία υποθέτει κάτι εντελώς διαφορετικό.  «Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία» λέει ο Χριστός, «ότι αυτοί τον Θεόν όψονται». Η Βασιλεία του Θεού δεν είναι κάποιο αδρανές αντικείμενο που παραχωρεί τον εαυτό του σε δημόσια εξέταση.  Η γνώση περί Θεού και όλων των πνευματικών πραγμάτων απαιτεί ένα διαφορετικό τρόπο αντίληψης και κατανόησης.  Ο Απόστολος Παύλος το λέει με τον εξής τρόπο:

«ψυχικός δε άνθρωπος ού δέχεται τα του Πνεύματος του Θεού· μωρία γαρ αυτώ εστι, και ού δύναται γνώναι, (δι)ότι πνευματικώς ανακρίνεται». (Α΄ Κορ.2:14)

Αυτή η αντίληψη ταράζει τις ευαισθησίες πολλών σύγχρονων Χριστιανών. Μερικοί φθάνουν στο σημείο να προτείνουν πως πρόκειται για «γνωστική» αντίληψη (δηλαδή: και μόνο η υπόνοια πως η ‘πνευματική γνώση’ είναι κάτι λιγότερο από δημοκρατική θεωρείται ύποπτη). Το Sola Scriptura είναι μια μοντέρνα σύλληψη, που θέλει τις Γραφές να υπόκεινται σε αντικειμενική ερμηνεία.  Οι Γραφές έτσι ανήκουν στον κόσμο της δημόσιας, δημοκρατικής επιχειρηματολογίας, το δε νόημά τους πως ανήκει στην σφαίρα ανταγωνισμού των γνωμών… οι Γραφές θεωρούνται «η δική μου Βίβλος».

Στην πραγματικότητα όμως, η διδασκαλία που βρίσκεται μέσα στις Γραφές είναι το κλασικό μοντέλο, το οποίο απορρίπτει εντελώς την ιδέα πως η πνευματική γνώση ανήκει στην ίδια κατηγορία με την νατουραλιστική/κοσμική κοσμοθεωρία. Κατανοεί ξεκάθαρα πως η αλήθεια των πραγμάτων γίνεται αντιληπτή, μόνο μέσω της καρδιάς (=τον νου) και πως απαιτείται μια προς τα έσω αλλαγή. Είναι αδύνατον να συναντήσεις την αλήθεια και να παραμείνεις αναλλοίωτος.

Το κλασικό μοντέλο – ειδικά όπως συναντάται μέσα στην Ορθοδοξία – απαιτεί την μετάνοια και τον ασκητισμό σαν κανονιστικό τρόπο της πνευματικής ζωής.  Οι ενέργειες αυτές δεν στοχεύουν σε κάποια αμοιβή, αλλά αποτελούν έμφυτο μέρος της κάθαρσης της καρδιάς και της δυνατότητας διάκρισης της αλήθειας.

Η (κοσμική/ορθολογιστική) εκλογίκευση του Ευαγγελίου επίσης έδωσε αφορμή να γεννηθεί ο σύγχρονος «ευαγγελισμός»: αν δεν απαιτείται κάποια ιδιαίτερη αλλαγή μέσα στον άνθρωπο προκειμένου να αντιληφθεί την αλήθεια του Ευαγγελίου, τότε οι εκλογικευμένοι ισχυρισμοί και υποδείξεις γίνονται το χαρακτηριστικό του γνώρισμα. Μάλιστα, ο μοντέρνος ευαγγελισμός κατά μεγάλο ποσοστό δεν ξεχωρίζει από το σύγχρονο «μάρκετινγκ» - και τα δύο είναι γεννήματα των ίδιων αμερικανικών κοινωνικών κινημάτων.  

Το κλασικό μοντέλο τείνει να είναι πιο αργό στην επικοινωνία του, καθ’ ότι αυτό που μεταδίδεται είναι η πληρότητα της παράδοσης, και η μεταμόρφωση της κάθε ανθρώπινης ζωής. Σε αυτό το πλαίσιο, ο ευαγγελισμός έχει ελάχιστη έως καμμία σχέση με το μάρκετινγκ. Η πρωτεύουσα μορφή για την μετάδοση του Ευαγγελίου είναι η κοινωνία της Εκκλησίας. Η Χριστιανική πίστη, στην πληρότητά της, φαίνεται ορθά μόνο όταν ιδωθεί μέσα σε μια ενσωματωμένη κοινότητα πιστών που ζουν σε μυστηριακή ένωση με τον Θεό, μέσω του Χριστού, διά του Αγίου Πνεύματος. Στην πρώτη Εκκλησία, η κατήχηση γενικά διαρκούσε μέχρι και τρία χρόνια. Η διαμόρφωση που λάμβανε χώρα εθεωρείτο ουσιαστική προπαρασκευή για την Χριστιανική ζωή. Η έννοια «αποφασίζω εγώ» ήταν ξένη προς το θέμα.

Η μάχη μεταξύ κλασικού/μυστηριακού Χριστιανισμού και μοντερνισμού (συμπεριλαμβανομένων των ποικίλων Χριστιανισμών του) δεν είναι μια μάχη μεταξύ πληροφοριών. Η καρδιά της μάχης είναι –απλά– να παραμείνει πιστός ο κλασικός/μυστηριακός Χριστιανισμός σε αυτό που είναι. Η μάχη αυτή είναι σημαντική, απλά και μόνο επειδή λαμβάνει χώρα μέσα σε μια επικρατούσα κουλτούρα η οποία είναι σε μεγάλο βαθμό η αντίθεσή του.

Ένας παράγοντας που περιπλέκει αυτή την μάχη είναι πως η επικρατούσα (νατουραλιστική/κοσμική) κουλτούρα έχει πάρει το παραδοσιακό Χριστιανικό λεξιλόγιο και του έχει αλλάξει τα νοήματα. Αυτό έχει δημιουργήσει μια κατάσταση όπου ο κλασικός Χριστιανισμός βρίσκεται σε συνεχή ανάγκη να ορίζει και να κατανοεί την ίδια την γλώσσα του σε αντιπαράθεση με το ισχύον πολιτισμικό σκεπτικό. Οι πλέον απλοί ορισμοί όπως «πίστη, πιστεύω, Βάπτισμα, Θεία Κοινωνία, εικόνα, συγχώρηση, αμαρτία, μετάνοια» είναι ανάμεσα σε αυτά που πρέπει σταθερά να επανα-διευκρινίζονται.

Κάθε συζήτηση έξω από ένα συγκεκριμένο κύκλο απαιτεί αυτή την προσπάθεια – αλλά ακόμα και μέσα σε εκείνο τον κύκλο, δεν είναι πάντοτε εύκολα τα πράγματα… Μια τέτοια προσπάθεια ίσως φαντάζει εξαντλητική, και η μόνη ακούραστη στάση μέσα στην τρέχουσα κουλτούρα να είναι η χωρίς προσπάθεια συμφωνία με ό,τι μας λένε οι επικρατούσες μεταλλάξεις την δεδομένη ημέρα, διότι το ανθρώπινο ένστικτο τείνει προς την χωρίς προσπάθεια ζωή, και η κοσμική νοοτροπία μας καθησυχάζει συνεχώς, πως μόνο η χωρίς προσπάθεια ζωή είναι η «νορμάλ» ζωή. Μάλιστα, όροι όπως «νορμάλ, συνηθισμένο, κοινό» και άλλοι, παρεμφερείς όροι, είναι όλοι τους εφευρέσεις του μοντερνισμού για χάρη αυτό-ορισμού.

Έννοιες σαν αυτές είναι πέρα για πέρα απούσες από τον κόσμο της Γραφής. Παραδόξως, ουδείς τότε ζούσε μια «νορμάλ» ζωή, μέχρι σχετικά πρόσφατα. Αυτό που θεωρείται «νορμάλ» δεν είναι έτσι, ούτε κατά διάνοια. Πρόκειται για κοντόφθαλμη αυτοπεποίθηση πως όλα είναι εντάξει, ενώ τίποτε δεν είναι εντάξει.

Κύριε ελέησον…