Περισσότερο όμως από τους Βυζαντινούς συνετέλεσαν στη διάδοση του Χριστιανισμού στην Ασία οι Χριστιανοί της Συρίας και Περσίας. Από πολύ νωρίς η «Εκκλησία της ανατολής», όπως λέγονταν οι συρόφωνοι Χριστιανοί, με την ακτινοβολία των δύο μεγάλων θεολογικών κέντρων, Εδέσσης και Νισίβεως, παρά τους συνεχείς διωγμούς ^[13], είχε προωθήσει το Χριστιανικό μήνυμα έως το Τουρκεστάν και το Αφγανιστάν.

Ήδη το 334 η Μέρβη (Merv, Ν. Τουρκεστάν) έχει Επίσκοπο. Τον 5ο και 6ο αιώνα είναι ακόμη έδρα Επισκοπής και από τον 6ο η 7ο έως τον 11ο έδρα Μητροπόλεως ^[14].

Το 424 αναφέρονται επίσης ως έδρες Μητροπόλεων οι: Ρέη (Ray), Νιζαπούρ (Nishapur ΒΑ. Ιράν), Χέρατ (Herat, Αφγανιστάν) ^[15]. Μετά τη διάσπαση που έγινε στη Συριακή Εκκλησία από τη νεστοριανική και μονοφυσιτική αίρεση, εκείνοι που έμειναν πιστοί στις αποφάσεις των Συνόδων Εφέσου (431) και Χαλκηδόνος (451), οι Μελχίτες, όπως ονομάσθηκαν λόγω της σχέσεώς τους με το Βυζάντιο ^[16], συνέχισαν την ιεραποστολική τους δράση σε όλη την Ασία ^[17]. Σ’ αυτό προφανώς συνετέλεσαν και διάφοροι διωγμοί από τους ετεροδόξους. Έτσι τους βρίσκουμε αργότερα στην Τασκένδη (Tashkent), στη Σαμαρκάνδη (Samarkand), στο Τουρκεστάν, στα τουρκικά φύλα της Κασπίας Θάλασσας, στη Σογδιανή (Sogdiane), στο Κορασάν (Khorasan), στην Τρανσοξιανή (Transoxiane) και το Κβάαρεζμ (Khwarezm) ^[18].

Από τα μέσα του 13ου αιώνα και στο πρώτο ήμισυ του 14ου, ύστερα από τη μογγολική κατάκτηση, ακολουθώντας την οδό των στεπών, ο Χριστιανισμός εξαπλώνεται δια μέσου της Άνω Ασίας και φθάνει έως τη Μογγολία και την Κίνα ^[19].

Στην Κίνα

Τον σημαντικότερο ρόλο στη διάδοση του Χριστιανισμού στην Κεντρική Ασία διαδραμάτισε η αυτοαποκαλούμενη «Εκκλησία της Ανατολής», που συνήθως είναι γνωστή ως «Νεστοριανική» ^[20]. Ήδη το 635 Πέρσες Ιεραπόστολοι φθάνουν στην Κίνα. Για την καταπληκτική αυτή διείσδυση του Χριστιανισμού στην αυτοκρατορία τών Τανγκ μας δίνει πολλές πληροφορίες η αναμνηστική στήλη που βρέθηκε στην Τσάνγκ- αν (Ch' angan) -την παλαιά Σι-νγκαν- φου (si-ngan-fu), πρωτεύουσα της Κίνας της εποχής εκείνης- το 1625 ^[21].

Σύμφωνα με την επιγραφή της στήλης, «ένας Επίσκοπος από την Περσία με το όνομα Αλόπεν, που γνώριζε την αληθινή Γραφή… Πέρασε δυσκολίες και κινδύνους και το 635 έφθασε στη Σι-νγκαν- φου. O αυτοκράτορας τον φιλοξένησε στο παλάτι. Οι Γραφές μεταφράστηκαν για την αυτοκρατορική βιβλιοθήκη και ο ίδιος ο αυτοκράτορας τις εξέτασε. Βλέποντας ότι ήταν αληθινά και σωστά όλα εκείνα που έγραφαν διέταξε την εξάπλωσή τους» ^[22].

Στη συνέχεια (το 638) ο αυτοκράτορας Τάϊ-Τσουνγκ έδωσε διαταγή να ιδρυθεί στην πρωτεύουσα Χριστιανικό μοναστήρι. Οι 21 μοναχοί θα συντηρούνταν με έξοδα του στέμματος.

Ο επόμενος αυτοκράτορας Κάο-Τσουνγκ (650-683) συνέχισε τις παραχωρήσεις. Διέταξε να κτισθεί ναός Χριστιανικός σε κάθε διοικητική περιφέρεια και απένειμε στον Αλόπεν τον τίτλο του φύλακα της «Μεγάλης Διδασκαλίας» για όλη την αυτοκρατορία. Η Χριστιανική θρησκεία εξαπλώθηκε ταχύτατα. Διαμορφώθηκαν δέκα επισκοπές και σε πολλές πόλεις κτίσθηκαν μοναστήρια ^[23]. Όλοι σχεδόν οι αυτοκράτορες αυτής της δυναστείας έδειξαν εξαιρετική εύνοια στον Χριστιανισμό ^[24]. Οι δεκάδες των ονομάτων των κληρικών και των μοναχών που υπάρχουν στα πλάγια της στήλης δείχνουν τη μεγάλη ανάπτυξη που είχε ο Χριστιανισμός στην Κίνα τον 9ο αιώνα.

Οι Χριστιανοί κληρικοί, για να επιδράσουν καλύτερα στα αυτοκρατορικά περιβάλλοντα, φρόντιζαν να καταλάβουν επίκαιρες κυβερνητικές θέσεις. Οι γλωσσολογικές τους γνώσεις τους βοηθούσαν σε μια τέτοια άνοδο.

Στα μέσα του 8ου αιώνα αρκετοί χρησιμοποιούντο ως διερμηνείς στα διάφορα μισθοφορικά στρατεύματα. Το γόητρο της καταγωγής τους, καθώς και η εύνοια των αυτοκρατόρων, τους βοηθούσαν σημαντικά στο έργο τους. Η αντίδραση όμως που συναντούσαν εκ μέρους των Ταοϊστών και των Βουδιστών ήταν μεγάλη.

Οι Χριστιανοί Ιεραπόστολοι πέτυχαν να προσαρμοσθούν στο πνευματικό κλίμα της Κίνας και πολλοί από αυτούς αναδείχθηκαν άριστοι γνώστες της κινεζικής φιλοσοφίας. Καθώς φαίνεται όμως δεν κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ιθαγενή εκκλησιαστική ηγεσία, ώστε να διαμορφωθεί μια καθαυτό αυτοδύναμη Κινεζική Εκκλησία. Οι συνέπειες αυτής της παραλείψεως φάνηκε πόσο ήσαν φοβερές λίγο αργότερα.

Το 854, με την υποκίνηση των Ταοϊστών (οπαδών της αρχαίας κινεζικής θρησκείας), ο Βουτσούνγκ κήρυξε διωγμό εναντίον των ξένων θρησκειών, με άμεσο αποτέλεσμα το κλείσιμο των μοναστηριών (Χριστιανικών και βουδιστικών) ^[25]. Η αναρχία που ακολούθησε από το 878, επί 80 χρόνια, στην Κινεζική αυτοκρατορία συμπλήρωσε τον μαρασμό. Οι Χριστιανικές κοινότητες απομονώθηκαν ^[26] από τα Χριστιανικά κέντρα της Κεντρικής Ασίας, έμειναν χωρίς επισκόπους και τελικά παρήκμασαν. Τον 13ο αιώνα, κατά την περίοδο της μογγολικής δυναστείας, ο Χριστιανισμός, ύστερα από μία περίοδο βαθιάς σιωπής, παρουσιάζεται πάλι στο προσκήνιο.

Σημειώσεις

13. Οι Πέρσες ηγεμόνες αντιπαθούσαν και υπέβλεπαν πάντοτε τους Χριστιανούς επειδή τους θεωρούσαν ξενοκινήτους, ιδίως από την εποχή που το ρωμαϊκό κράτος, ο μεγάλος αντίπαλός τους, αναγνώρισε τον Χριστιανισμό ως επιστήμη θρησκεία του.

14. K. S. Latourette, μν. εργ., σ. 273.

15. Ε. Tisserant, μν. εργ., ο. 207. Η Χέρατ τον 6ο, 7ο και 11ο αιώνα αναφέρεται επίσης ως έδρα Μητροπόλεως (K. S. Latourette, μν. εργ., σ. 273).

16. Janin, «Melchites», Dictionnaire de rfhéologie Catholique, τόμ. X, στ. 515. Μελχίτες, από το συριακό malka = βασιλιάς, αυτοκράτορας.

17. K. S. Latourette, μν. εργ., σ. 267.

18.  P. Catrice, «Les missions Orthodoxes», Histoire Universelle des Missions Catholiques, τόμ. 4, Paris 1958, σ. 250.

19.  J. Dauvillier, ένθ. αν., σ. 250.

20. Όπως είναι γνωστό, αποσχίσθηκε μετά τη Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο (431). Ο Foster θεωρεί ως κύριο λόγο της αποσκιρτήσεως την ανυπομονησία των Περσών Χριστιανών να δείξουν ότι είναι ανεξάρτητοι από την Εκκλησία του Βυζαντίου. «Η αυτονομία ήταν όχι μόνο επιθυμητή, αλλά και ζήτημα ζωής η θανάτου» (μν. έργ., σ. 51). Ότι αυτό αποτέλεσε ένα σπουδαίο λόγο, είναι αναμφισβήτητο. Ας μη λησμονείται όμως ότι η νεστοριανική αίρεση, αρνούμενη την ενότητα των δύο εν Χριστώ φύσεων (της θείας και της ανθρώπινης), αναπτύχθηκε στο έδαφος της Συριακής Εκκλησίας με βασικό διαμορφωτή τον Θεόδωρο Μομψουεστίας.

21. Η γρανιτένια αυτή στήλη, ύψους 2,36 μ., πλάτους 0,86 μ. και πάχους 0,25 μ., στήθηκε το 781 στον περίβολο ενός Χριστιανικού μοναστηριού της Σι-νγκαν-φου. Η μακρότατη επιγραφή της περιέχει: 1) Δογματική έκθεση, αρκετά αόριστη. 2) Ιστορικό της διαδόσεως του Χριστιανισμού από το 635 έως το 780. 3) Εγκώμιο του χορηγού της στήλης Γη-Σέου. 4) Εγκώμια των αυτοκρατόρων που αναφέρονται στο ιστορικό μέρος και 5) Χρονικό της υψώσεως της στήλης (Ρ. Υ. Saeki, The Nestonan Monument in China, London 1916). Για τη σχετική βιβλιογραφία βλέπε K. S. Latourette μν. έργ., σ. 277, σημ. 69, και Tisserant, μν. έργ., σ. 201.

22. J. Foster, μν. εργ., σ. 52.

23.  Ε. Tisserant, μν. εργ., σ. 203. Παράβαλλε Και J. Foster, μν. εργ., σ. 54.

24. Ο Σου Τσουνγκ (756-762) έκτισε τα μοναστήρια της Λινγκ- Φου και τεσσάρων άλλων περιοχών. Επίσης ο Τάι- Τσουνγκ (762-777) τιμούσε πολύ τους μοναχούς, τόσο τους Χριστιανούς, όσο και τους βουδιστές, συνήθιζε να στέλνει λιβάνι την ημέρα των γενεθλίων του, καθώς και φαγητά. Ο αυτοκράτορας Τε- Τσουνγκ (780-805) έδωσε στον Πέρση Γη- Σέου τα πιο μεγάλα αξιώματα. Αν και ήταν Ιερέας λευκός, απέκτησε τον τίτλο του Μανδαρίνου, του πρώτου βαθμού, με «διάσημο» χρυσό και πορφυρό μανδύα. Ονομάσθηκε στρατιωτικός ύπαρχος για τη βόρεια περιοχή της αυτοκρατορίας και επόπτης των ερευνών της αυτοκρατορικής Αυλής. Αυτός είναι ο ευεργέτης των τεσσάρων νεστοριανικών μοναστηριών της πρωτεύουσας, σ’ ένα από τα οποία στήθηκε η στήλη της Σι-νγκάν- φου (Ε. Tisserant, μν. εργ. σ. 204).

25. Η. Cordier, Histoire générale de la Chine, Paris 1920, τόμ. I, σ. 512.

26. Μετά την Αραβική κατάχτηση, το εμπόριο Περσίας και Κίνας, μέσω των ηπειρωτικών οδών, περιήλθε στα χέρια των Αράβων μουσουλμάνων. Τα θαλάσσια ταξίδια έγιναν δυσκολότατα λόγω της αβεβαιότητος που επικρατούσε στις θάλασσες της Άπω ανατολής και έτσι η επικοινωνία του Χριστιανικού κόσμου με την Κίνα σχεδόν διακόπηκε.