Μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας την Ιεραποστολική προσπάθεια συνέχισαν οι Ρώσοι.

Όπως και σε άλλη ευκαιρία έχουμε επισημάνει*: Η Ρωσική Ιεραποστολική δράση παρουσιάζει ευρύτατο ενδιαφέρον και εξαιρετική ποικιλία:

Στην πρώτη περίοδο, που εκτείνεται από το βάπτισμα των κατοίκων του Κίεβου μέχρι την κατάκτηση των Μογγόλων (988-1240 μ. Χ.), δημιουργούνται μοναστικά κέντρα τα οποία αναδεικνύονται Ιεραποστολικά ορμητήρια· φωτισμένοι Επίσκοποι, Ιερείς, μοναχοί εργάζονται ηρωικά για τον ευαγγελισμό σλαβικών φύλων του Βορρά.

Στη δεύτερη περίοδο, από την εισβολή των Μογγόλων ως το τέλος περίπου του 15ου αι., πολλοί από τους μοναχούς κατέφυγαν στα δάση και ανέδειξαν τα ερημητήριά τους κέντρα ιεραποστολικής και πολιτιστικής δραστηριότητος. Αιχμάλωτοι πολέμου έγιναν οι πρώτοι Απόστολοι των Τατάρων. Εκτός από τους ποικίλους ανώνυμους ευαγγελιστές, την εποχή αυτή κόσμησαν εξαιρετικές ιεραποστολικές μορφές, όπως ο Στέφανος Πέρμης (+1396).

Κατά την τρίτη περίοδο, από τον 16ο έως τον 18ο αι., εκατοντάδες χιλιάδες μουσουλμάνοι στην περιοχή του Καζάν από τον αυτόχθονα πληθυσμό προσήλθαν στην Εκκλησία. Με την επέκταση της αυτοκρατορίας στη Σιβηρία, όπου ο Χριστιανισμός ήταν ως τότε άγνωστος, πλήθος ναοί και μοναστήρια κτίσθηκαν εκεί, οπωσδήποτε όμως ο αριθμός τους δεν ήταν αρκετός για να καλύψει τις ανάγκες. Στο διάστημα αυτό η κρατική στάση υπήρξε συχνά δυσμενής για την Ιεραποστολή. Μεγάλες όμως και πάλι μορφές, όπως ο άγιος Τρύφων του Νοβγορόδ (+1583), Ιεραπόστολος των Λαπώνων, ο Επίσκοπος του Τομπόλσκ Φιλόθεος (+1727) κ.ά., προσείλκυσαν με το ιεραποστολικό τους έργο χιλιάδες ανθρώπους στον Χριστό.

Η τέταρτη περίοδος, από τον 19ο αιώνα μέχρι τη Ρωσική επανάσταση (1917), παρουσιάζει εντονότερο εκκλησιαστικό χαρακτήρα και διακρίνεται για την καρποφορία της. Πολλοί είναι οι Ιεραπόστολοι: Επίσκοποι, Ιερείς, μοναχοί, λαϊκοί, όπως ο μοναχός Μακάριος Γκλουχάρεφ (+1847), Απόστολος των πολεμοχαρών φυλών της απρόσιτης οροσειράς τών Αλτάι, ο Επίσκοπος Ιννοκέντιος Βενιαμίνωφ (μετέπειτα Μητροπολίτης Μόσχας), ο οποίος εργάσθηκε στους Αλεούτους, τους Εσκιμώους και σε άλλες φυλές της Αλάσκας, ο άγιος Γερμανός, επίσης στην Αλάσκα, ο έμπορος Σιντενίκωφ στους Σαμογέδες, ο γλωσσολόγος και θεολόγος Ιλμίνσκι, ο οποίος εισήγαγε νέες μεθόδους στη μετάφραση και το Ιεραποστολικό έργο ανάμεσα στους Τατάρους. Πολλές ήταν οι φυλές προς τις οποίες απευθύνθηκε η Ρωσική Ιεραποστολή. Πολλές οι γλώσσες στις οποίες μεταφράσθηκε το ευαγγέλιο.

Στην όλη ιεραποστολική προσπάθεια μεγάλη ήταν η προσφορά της Ορθόδοξης Ιεραποστολικής Εταιρείας, που ιδρύθηκε στη Μόσχα το 1870 και ανέλαβε την οικονομική υποστήριξη των ρωσικών ιεραποστολικών κλιμακίων, καθώς επίσης και της Ακαδημίας του Καζάν, η οποία έγινε κέντρο ιεραποστολικών σπουδών· το μεταφραστικό της κλιμάκιο εξέδωσε διάφορα βιβλία σε δεκάδες γλώσσες των περιοχών Βόλγα, Σιβηρίας, Καυκάσου κ.ά.

Ρώσοι Ιεραπόστολοι εργάσθηκαν επίσης εκτός των ορίων της αυτοκρατορίας, στην Κίνα, Κορέα και Ιαπωνία, με πρωταγωνιστές φωτισμένες προσωπικότητες, όπως π. χ. ο Επίσκοπος Ιννοκέντιος Φιγκουρόφσκυ στην Κίνα και ο Αρχιεπίσκοπος Νικόλαος Κασάτκιν (1836-1912) στην Ιαπωνία.

Οι Ρώσοι Ιεραπόστολοι εμπνεύσθηκαν από τις αρχές της βυζαντινής Ορθοδοξίας και τις ανέπτυξαν με πρωτοτυπία και τόλμη: Δημιουργία αλφαβήτου για γλώσσες που δεν είχαν γραφή, μετάφραση βιβλικών και λειτουργικών κειμένων σε νέες γλώσσες· τέλεση της Λειτουργίας στα διάφορα τοπικά γλωσσικά ιδιώματα με συστηματική γλωσσολογική φροντίδα· προετοιμασία ιθαγενούς κλήρου στο συντομότερο δυνατό διάστημα· συμμετοχή κλήρου και λαού, έμφαση στην κινητοποίηση των πιστών· φροντίδα για μορφωτική, γεωργική, τεχνική ανάπτυξη και γενικότερη κοινωνικοπολιτιστική εξέλιξη των φυλών και λαών που προσείλκυαν στην Ορθοδοξία.

Συνεχίζοντας την Ορθόδοξη παράδοση, έδωσαν κεντρική θέση στη λειτουργική ζωή, την καλαίσθητη αρχιτεκτονική των ναών, το κάλλος της λατρείας, τις κοινωνικές συνέπειες της εν Χριστώ ζωής. Ορισμένες αρχές και βάσεις, που μόλις τελευταία υιοθετήθηκαν από τις δυτικές ιεραποστολές, υπήρξαν ανέκαθεν για την Ορθόδοξη Ιεραποστολική προσπάθεια αναμφισβήτητα θεμέλια.

Στις μελέτες που δημοσιεύονται ακολούθως θα δούμε αναλυτικά την Ορθόδοξη Αποστολικής δράση σε τρεις χώρες: στην Κίνα, την Ιαπωνία και την Αλάσκα.

Σημείωση:

* Ιεραποστολή στα ίχνη του Χριστού, Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήνα 2007, σ. 236-238. Βλέπε επίσης: Αναστασίου Γιαννουλάτου: «Les Missions des Églises d’Orient», Encyclopaedia Universalis, Paris, τόμ. 11 (1972), σ. 99-102.