Στο Σύμβολο της Πίστεως, το οποίο ο Ορθόδοξος Χριστιανός ομολογεί σε κάθε Θεία Λειτουργία, και μέσα στο οποίο ομολογεί την πίστη του στην Αγία Τριάδα, ομολογεί επίσης την πίστη του στην μίαν, αγίαν, καθολικήν και αποστολικήν Εκκλησίαν.  Και είναι αυτό το δόγμα, αυτή η πίστη του Ορθοδόξου Χριστιανού που στις ημέρες μας – ίσως περισσότερο από κάθε άλλη όψη της πίστεώς μας - βρίσκεται βαλλόμενη ή απλώς παρερμηνευμένη, λανθασμένα εφαρμοσμένη, και σε μεγάλη ανάγκη διευκρίνισης.

Εμείς ως ποιμένες, ως δάσκαλοι και ως επίσκοποι, οφείλουμε να αγωνιζόμαστε να καταπιαστούμε με το ζήτημα αυτό στους καιρούς μας – με ορθό τρόπο από κάθε προοπτική, με ισορροπημένο τρόπο.  Επειδή βρίσκεται βαλλόμενη από μια ποικιλία ιδεολογιών και κινημάτων στις μέρες μας, με παραπλανητικούς και δύσκολους και δυσκολονόητους τρόπους για τον μέσο πιστό.

Έτσι στο πρόγραμμα αυτό και σε προγράμματα που θα ακολουθήσουν, θα καταπιαστούμε με μια όψη του δόγματος αυτού.  Θα το κάνουμε όμως από μια αρνητική σκοπιά.  Θα μιλήσουμε για μια αίρεση που υποσκάπτει την διδασκαλία αυτή. Τώρα, είναι σωστό να το ονομάσουμε αίρεση, αν και πολλοί δεν το αντιλαμβάνονται ως αίρεση, ούτε αντιλαμβάνονται περί τίνος ομιλώ και περί τίνος θα συζητήσουμε ξανά στα επόμενα προγράμματα: είναι η αίρεση του φυλετισμού, συχνά ονομαζόμενη «εθνικισμός» από τους περισσότερους ανθρώπους, όπου τοποθετείται η εθνική ταυτότητα πάνω από την πίστη και την ταυτότητα ως Ορθοδόξου Χριστιανού.

Και στο σημερινό πρόγραμμα, θα συζητήσουμε τι ΔΕΝ είναι ο φυλετισμός κατ’ αρχήν.  Επειδή συχνά σε συζητήσεις μεταξύ Ορθοδόξων Χριστιανών οι ορολογίες δεν διευκρινίζονται, δεν παρατηρείται πολλή πρόοδος ως προς την σωστή κατανόηση του ζητήματος.  Επίσης θα προσπαθήσουμε να διευκρινίσουμε την ορολογία, και τι ακριβώς είναι. Και στα επόμενα προγράμματα, θα μπούμε σε περισσότερη λεπτομέρεια – ειδικά για το πώς η αίρεση αυτή επηρεάζει την Εκκλησία εδώ στην Ελλάδα.  Ελπίζω αυτό να βοηθήσει τον κόσμο στο εξωτερικό να κατανοήσει τις επιδράσεις του πάνω στην ζωή εκεί, βλέποντας πώς επηρεάζει την Εκκλησία εδώ, καθώς και την ρίζα του προβλήματος.

Λοιπόν, ο φυλετισμός – όπως είπαμε πως θα συζητήσουμε τι ΔΕΝ είναι – ΔΕΝ είναι η αγάπη μας για την χώρα ή την πατρίδα μας. ΔΕΝ είναι ο πατριωτισμός.  Φυλετισμός και πατριωτισμός ΔΕΝ είναι το ίδιο πράγμα.  Ο πατριωτισμός – το να αγαπά κανείς την χώρα του, την πατρίδα του, τον λαό του -  είναι απολύτως καλό και τέλειο και αποδεκτό από την Εκκλησία.  Μάλιστα, υπάρχουν πολλοί Άγιοι που είναι μάλλον πατριώτες και εραστές της πατρίδας τους – μέχρι που αμύνθηκαν της πατρίδας τους εναντίον των επιδρομέων, εναντίον απίστων… Έτσι βεβαίως ο φυλετισμός ΔΕΝ είναι το να αγαπά κανείς την χώρα ή την πατρίδα του, κάτι που δεν είναι κακό.  Έτσι, όταν οι άνθρωποι εκδηλώνουν μεγάλη αγάπη για την πατρίδα ή την χώρα τους, δεν πρέπει κανείς να τους παρεξηγεί και να περνούν την αγάπη τους αυτή για κάτι που ΔΕΝ είναι – δηλαδή, φυλετισμό.

Τώρα ο φυλετισμός επίσης δεν είναι ένας δυνατός, υγιής αυτοπροσδιορισμός – ήτοι, ως Έλληνας ή Ρώσσος ή Σέρβος ή Αμερικανός.  Είναι απολύτως καλό και υγιές να έχει κανείς έναν σωστό αυτοπροσδιορισμό. Εγώ είμαι ένα κομμάτι από αυτόν τον λαό, οι οποίοι ονομάζουν τον εαυτό τους Έλληνες, Ρώσσους ή Σέρβους ή ό,τι άλλο είναι, και είμαι πολύ χαρούμενος να είμαι μέρος αυτής της ομάδας – μέρος αυτού του έθνους.  Και βεβαίως έχουμε ως παράδειγμα τον Εβραϊκό λαό, τον λαό του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη.  Εκείνοι σίγουρα δεν ντρέπονταν για την ταυτότητά τους ή να εκφράζουν την ταυτότητά τους ως «λαός του Θεού».

Ο φυλετισμός ΔΕΝ είναι το να έχει κανείς επιφυλάξεις για τις πολυεθνικές ενώσεις, την παγκοσμιοποίηση, τις Ενωμένες Ευρώπες, τις Βορειο-Αμερικάνικες Ενώσεις, διεθνείς ομάδες που φαινομενικά ανατρέπουν τοπικές κυβερνήσεις… Ο φυλετισμός δεν είναι καν η επιθυμία να βγει κανείς από τις ομάδες αυτές - που δεν πρέπει να θεωρηθεί σαν κάτι αρνητικό. Μάλιστα, η Εκκλησία πάντοτε τηρούσε μια κάπως επιφυλακτική, ακόμα και αρνητική, στάση απέναντι σε τέτοιες εξελίξεις, βλέποντας μέσα σε αυτές τους προδρόμους του «ανθρώπου της ανομίας» - τον Αντίχριστο.

Έτσι ο φυλετισμός ΔΕΝ είναι ο ζήλος για την αυτονομία – την αυτονομία της χώρας από αυτούς τους πολυεθνικούς, διεθνείς οργανισμούς.  Δεν υπάρχει τίποτε το ενάρετο στο να ενώνονται τα έθνη κάτω από μια κυβέρνηση. Δεν είναι ένα πράγμα που η Εκκλησία θα έπρεπε να θεωρεί αυτόματα ως κάτι καλό. Στην πραγματικότητα όμως, μπορεί – και οφείλει κανείς - να είναι επιφυλακτικός προς τις εξελίξεις αυτές που βλέπουμε στις ημέρες μας: τις όλο και περισσότερο αυξανόμενες προσπάθειες να πετύχουν την ένωση εθνών και κρατών και οικονομιών.  Δεν χρειάζεται να είναι κανείς τόσο ενθουσιώδης – θα μπορούσε μάλιστα να είναι επιφυλακτικός στην προσέγγισή του στα ζητήματα αυτά. Πάντως σίγουρα δεν είναι ζήτημα φυλετισμού ή κακής εθνικής ταυτότητας.

Τώρα, ο φυλετισμός επίσης ΔΕΝ είναι η επιθυμία να ΜΗΝ διατηρεί κανείς τις παραδόσεις του - τις εθνικές του παραδόσεις.  Η Εκκλησία πάντοτε το υποστήριζε αυτό και το ενθάρρηνε, ακόμα και αν αυτό αφορούσε εκείνους που έχουν φύγει στο εξωτερικό και δεν ζούνε πια στην πατρίδα τους.  Βεβαίως δεν υπάρχει κάτι κακό ή αρνητικό ή λόγος να φοβάται κανείς να διατηρεί τις παραδόσεις και τις συνήθειές του.

Τότε, ΤΙ είναι ο φυλετισμός; Αν ΔΕΝ είναι όλα αυτά, τότε ΤΙ είναι;  Ε, λοιπόν, είναι το να βάζουμε όλα αυτά που αναφέραμε: την αγάπη μας για την πατρίδα, την υγιά ταυτότητα, την επιθυμία να τηρούμε τις εθνικές μας παραδόσεις, πάνω και πέρα και πρώτα, ΠΡΙΝ από την Εκκλησία – ΠΑΝΩ από την Εκκλησία - ως κριτήρια για το πώς την θεωρούμε την Εκκλησία – δηλαδή, ως την κυρίαρχη ταυτότητα κάποιου εις βάρος της Ορθόδοξης Χριστιανικής ταυτότητάς του, στις αποφάσεις του και τις επιθυμίες του και τις πολιτικές του – όταν, ας πούμε, κάποια κυβέρνηση ορίζει πολιτικές πρώτα βάσει της εθνικής ταυτότητας και των εθνικών αναγκών και επιθυμιών, εις βάρος ή με πλήρη αδιαφορία προς την Εκκλησία και την διδασκαλία της Εκκλησίας.  ΑΥΤΟΣ είναι ο φυλετισμός.

Ο φυλετισμός είναι, πάλι, το να τοποθετείται η εγκόσμια ταυτότητά μας – η ταυτότητα που έχουμε ως προσκυνητές στον κόσμο αυτό – πάνω από την ταυτότητά μας ως μέλη της Ουράνιας Βασιλείας – ως βαπτισμένοι Χριστιανοί που δεν είναι πιά μέλη του κόσμου αυτού πρώτα και κύρια, αλλά μέλη της Βασιλείας του Ουρανού.  Και έχουμε τα λόγια του Αποστόλου Παύλου, που είμαι σίγουρος πως όλοι γνωρίζουμε αλλά καλό είναι να τα θυμηθούμε: «ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ ΄Ελλην, ... πάντες γαρ υμείς εις εστε εν Χριστω Ιησού" Και λίγο νωρίτερα είχε πει:  «πάντες γαρ υιοί Θεού εστε δια της πίστεως εν Χριστω Ιησού· όσοι γαρ εις Χριστόν εβαπτίσθητε, Χριστόν ενεδύσασθε …» (Γαλ.3:26-28).  Σαφώς ο Απόστολος μάς διδάσκει πως, έχοντας βαπτισθεί, έχοντας γίνει παιδιά του Θεού δια της πίστεως στον Χριστό Ιησού, η ταυτότητά μας ως Έλληνες, Ρώσσοι, Αμερικανοί ή ό,τιδήποτε άλλο – ή Εβραίοι – δεν έχει πλέον προτεραιότητα αλλά είναι δευτερεύουσα και δεν θα έπρεπε να είναι εμπόδιο και να συσκοτίζει το όραμά μας και την κατανόησή μας σαν Ορθόδοξοι Χριστιανοί.  Είμαστε όλοι εν Χριστώ, και αυτή είναι η ταυτότητά μας – πρώτον και κύριον.  Έτσι, αν τυχόν διεκδικούμε την ταυτότητά μας ως Έλληνες ή Αμερικανοί, εις βάρος της Ορθοδόξου Χριστιανικής μας ταυτότητας, βρισκόμαστε στην πλάνη του φυλετισμού.  Βρισκόμαστε σε πλάνη.  ΔΕΝ βρισκόμαστε μέσα στο Πνεύμα του Θεού.

Επιτρέψτε μου να μιλήσω και για κάποιες άλλες όψεις του φυλετισμού, οι οποίες χρειάζονται λίγη διευκρίνιση.  Λοιπόν, ο φυλετισμός μπορεί επίσης να κατανοηθεί ως μια συγχώνευση των δυο – των δύο ταυτοτήτων μας: την εγκόσμια ταυτότητά μας, την ταυτότητά μας ως προσκυνητές μέσα σε αυτόν τον κόσμο, και την ταυτότητά μας ως μέλη της Βασιλείας του Ουρανού – χωρίς διάκριση, μπερδεύοντας τις δυο, χωρίς την πρέπουσα τάξη, μπερδεύοντας τους ρόλους και τους τόπους, έτσι ώστε η Εκκλησία να καταντά όργανο, εργαλείο, για την προώθηση της εθνικής μας ταυτότητας, των εθνικών μας στόχων, των στόχων του έθνους. Έτσι, την Εκκλησία την βλέπουν οι άλλοι ως μέρος της εθνικής ταυτότητας, και όχι ως την Βασιλεία του Θεού επί της Γης και χώρο για όλους τους ανθρώπους και όλα τα έθνη.

Ο φυλετισμός επίσης κάνει την Ορθοδοξία ένα κομμάτι – ένα υποβοηθητικό κομμάτι – της κοινωνικής ατζέντας και των μηχανισμών ενός έθνους, όταν το έθνος δεν πληροφορείται πλέον από τις Ορθόδοξες αρχές, αντί να είναι το έθνος στην υπηρεσία της Εκκλησίας, και της πνευματικής ζωής των ανθρώπων.  Μάλιστα, για μια ορθή τάξη των πραγμάτων, το έθνος θα έπρεπε να είναι στην υπηρεσία της Εκκλησίας – να εργάζεται για την πνευματική βελτίωση και σωτηρία των ανθρώπων και του κόσμου. Και οι πολιτικές τους, οι νόμοι του λαού, και τα πιστεύω των κυβερνήσεων θα έπρεπε να εκφράζουν τις Ορθόδοξες Χριστιανικές διδασκαλίες περί της φύσεως του ανθρώπου και του κόσμου.

Ο φυλετισμός επίσης επηρεάζει (και αυτό αγγίζει ένα ζήτημα που είναι ιδιαίτερα δύσκολο για εμάς στο εξωτερικό, όταν τα στοιχεία της εθνικής μας ταυτότητας, π.χ. όπως ένα πιο βασικό στοιχείο εθνικότητας – η γλώσσα – επιμένουμε να διατηρούνται, να χρησιμοποιούνται, ακόμα και αν αυτό υποσκάπτει την καθολικότητα και την αποστολικότητα της Εκκλησίας) τον ευαγγελισμό των εθνών, το έργο της Εκκλησίας μέσα στον κόσμο. Επιτρέψτε μου να ξαναπώ, πως αν κανείς επιμένει στην διατήρηση της γλώσσας, όταν γνωρίζει πως αυτό θα κάνει ζημιά, πως θα υποσκάψει, θα εξουδετερώσει την αποστολή της Εκκλησίας στον κόσμο, ε τότε, τοποθετούμε την ταυτότητά μας και την γλώσσα μας (που είναι ένα μέρος της ταυτότητάς μας) πάνω από την αποστολή της Εκκλησίας. Και αυτό δικαιολογημένα μπορεί να χαρακτηρισθεί φυλετισμός.

Τώρα, αυτό το τελευταίο ζήτημα είναι κάπως ευαίσθητο και δύσκολο, και χρήζει πάρα πολλής διάκρισης, επειδή η γλώσσα δεν αλλάζεται εύκολα, και βεβαίως δεν μπορεί να αλλάξει από την μία μέρα στην άλλη. Μάλιστα, στην ιστορία της Ορθοδόξου Ιεραποστολής, ειδικά η Ελληνική γλώσσα αλλά εξ ίσου η Ρωσσική στις Ιεραποστολές στην Άπω Ανατολή και ακόμα στην Αλάσκα, αλλά περισσότερο στις αρχαίες αποστολές και στις σημερινές αποστολές στην Αφρική, η Ελληνική γλώσσα έχει πράγματι χρησιμοποιηθεί πολύ πιο πέρα, μετά την άφιξη του πρώτου ιεραποστόλου.  Την έβλεπαν σαν ένα εργαλείο για την σωστή μετάδοση και διαβίβασή της από την ιεραποστολή και τους ιεραποστόλους, στην τοπική Εκκλησία έτσι ώστε (νομίζω ορθώς), να θεωρείται απαραίτητο ο ιεραπόστολος να διδάξει τουλάχιστον τους ιερείς, τους μοναχούς, τους επισκόπους και άλλους ιεραποστόλους την Ελληνική γλώσσα, ώστε εκείνοι να κατανοήσουν σωστά τους θεολογικούς και πνευματικούς όρους της πίστεως. Και κατόπιν αυτού, εκείνοι, αφού θα τα έχουν κατανοήσει και θα έχουν μπει στο νόημα (ενώ είναι πράγματι πάρα πολύ δύσκολη μερικές φορές η επικοινωνία σε γλώσσες που δεν είναι τόσο εξελιγμένες και ακριβείς όπως η Ελληνική, με την οποία έγραφαν οι Πατέρες), τουλάχιστον, επειδή οι Πατέρες έγραφαν σε αυτή την γλώσσα, αυτή έγινε ένα τέτοιο θεματοφυλάκιο – και νοημάτων και ακριβείας – ώστε ιδώθηκε ως ένα εργαλείο για να μεταδίδουν την πίστη στους ηγέτες της Εκκλησίας.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ενσωματώνεται η ορθή Ορθόδοξη κατανόηση μέσα στην ιεραποστολή.

Μάλιστα, στην Ρωσσία και άλλα μέρη Ιεραποστολής που πήγαιναν οι Έλληνες ιεραπόστολοι, πολύ μετά από την άφιξη των πρώτων ιεραποστόλων, οι Έλληνες επίσκοποι καθώς και άλλοι ιεραπόστολοι και μοναχοί εργάζονταν και μιλούσαν και δίδασκαν στα Ελληνικά στην Ρωσσία. Οπότε δεν είναι κάτι που μπορεί να αναμένει κανείς να αλλάξει από την μία μέρα στην άλλη.  Και υπάρχουν περιπτώσεις – υπάρχουν εξαιρέσεις, για παράδειγμα σε μοναστήρια - όπου είναι σημαντικό ο μοναχός να κάνει υπακοή και να μάθει την Ελληνική γλώσσα, ώστε να κατακτήσει την καλύτερη κατανόηση της μοναστικής ζωής και να μπορεί να διαβάζει τις μοναστικές πηγές στην αρχική τους γλώσσα.

Όμως, έχοντας βάλει στην άκρη αυτές τις εξαιρέσεις, αν – σε ένα βασικό ενοριακό επίπεδο ενός τόπου, σε μια ιεραποστολική τοποθεσία όπως Αμερική, Καναδά, Αυστραλία - επιμένει κανείς να χρησιμοποιεί την δική του γλώσσα, την δική του εθνική ταυτότητα, εις βάρος της ανάπτυξης και της Αποστολής της Εκκλησίας, ε, τότε είναι δύσκολο να δει κανείς γιατί αυτό ΔΕΝ θα έπρεπε να ονομάζεται φυλετισμός.

Ο φυλετισμός ΔΕΝ είναι απλώς η τοποθέτηση της εθνικής ταυτότητας - σε προσωπικό επίπεδο – πιο πάνω από την Εκκλησία^∙ είναι επίσης η ιδρυματοποιημένη ενσωμάτωση της Εκκλησίας στην ζωή του έθνους, ώστε έτσι να συσκοτίζεται η αποστολή της Εκκλησίας.  Αυτό που εννοώ, είναι πως οι θεσμοί της Εκκλησίας – τα Πατριαρχεία, οι Αρχιεπισκοπές της Εκκλησίας – έχουν συχνά συσχετισθεί τόσο στενά με τα ενδιαφέροντα του Κράτους, που με τον καιρό οι ίδιοι οι άνθρωποι δεν μπορούν πλέον να σκεφθούν την Εκκλησία και τον θεσμό της σαν κάτι ξέχωρο από το έθνος. Τόσο μάλιστα, που, ακόμα και αν είναι εις βάρος της Εκκλησίας, βλέπουμε ανθρώπους να στηρίζουν θεσμούς που δεν υπηρετούν πλέον τα ενδιαφέροντα της Εκκλησίας, επειδή εκείνοι οι θεσμοί αντιπροσωπεύουν την εθνική τους ταυτότητα και εστιάζουν πίσω στο παρελθόν και σε παρελθόντα γεγονότα, που είναι τόσο στενά συνυφασμένα με την ταυτότητα του έθνους.

Λοιπόν, αυτό είναι ένα ζήτημα που θα συζητήσουμε, αλλά στο επόμενο πρόγραμμα.  Απλώς θα σας αφήσω με μια-δυο σκέψεις μέχρι τότε. Και μετά, θα μπούμε σε περισσότερη λεπτομέρεια, επειδή αυτό είναι όντως μια όψη της Εκκλησίας εδώ στην Ελλάδα που χρειάζεται κανείς να κατανοήσει.  Επίσης, θα βοηθήσει και εμάς στο εξωτερκό πιο καλά, στο να κατανοήσουμε πώς έγιναν τα πράγματα.

Δίνω μόνο το παράδειγμα του Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως: Το Πατριαρχείο υπηρέτησε το έθνος της Ελλάδας, τον Ελληνικό λαό, κατά την πολύ δύσκολη εποχή της Τουρκοκρατίας – όχι μόνο θρησκευτικά, αλλά και πολιτικά.  Ο Πατριάρχης ήταν διορισμένος από τον Σουλτάνο, όχι μόνο για να ηγηθεί του λαού θρησκευτικά ή πνευματικά, αλλά και για να διοικεί – ακόμα και τα δικαστήρια του νόμου και όλα τα ζητήματα που περιβάλλουν την διοίκηση του Ελληνικού λαού… μάλιστα, όχι απλώς και μόνο «τον Ελληνικό λαό», αλλά «τον Ορθόδοξο λαό», επειδή ο Τουρκικός λαός διαχώριζε τους ανθρώπους με την θρησκεία τους και όχι την εθνική τους ταυτότητα.

Έτσι, όλοι οι Ορθόδοξοι δεν ήσαν μόνο κάτω από την θρησκευτική, την πνευματική, αλλά ΚΑΙ την κοσμική ή κυβερνητική εξουσία του Πατριαρχείου, ώστε σήμερα, όταν οι Έλληνες ακούνε για το Πατριαρχείο, έχουν εξ’ ίσου κατά νουν τον εθνικό ρόλο που έπαιζε το Πατριαρχείο, καθώς και τον πνευματικό ρόλο και τα πνευματικά καθήκοντα του Πατριαρχείου^∙  σε τέτοιο βαθμό μάλιστα, ώστε ακόμα και ένας μη πιστεύων Έλληνας - ή ένας Έλληνας που δεν είναι ιδιαίτερα ευσεβής – πιθανότατα να αντιδράσει αρκετά βίαια σε μια επίθεση κατά του Πατριαρχείου, ή σε κάποιου είδους αρνητικά σχόλια για το Πατριαρχείο.  Όχι επειδή τον νοιάζει ιδιαίτερα ο πνευματικός ρόλος του Πατριαρχείου στον κόσμο μας, αλλά επειδή ταυτίζει τον εαυτόν του με το Πατριαρχείο, και το Πατριαρχείο που έχει στο νου του ταυτίζεται με την Ιστορία και την ταυτότητα του σπουδαίου Ελληνικού έθνους σαν σύνολο.

Οπότε, βλέπουμε μέσα σε αυτό το ένα μόλις παράδειγμα (το επαναλαμβανόμενο όμως ξανά και ξανά στην Ελληνική κοινωνία) πως δεν υπάρχει στην πραγματικότητα μια σαφής περιγραφή για το πού ακριβώς ο θεσμός του ιστορικού ρόλου του Πατριαρχείου έπαιξε κάποιον ρόλο για τον λαό της Ελλάδας και τους σκοπούς των Ορθοδόξων, καθώς και πού ακριβώς αρχίζει η πνευματική αποστολή του.  Και όταν αυτά τα δυο έρχονται σε σύγκρουση, ποιό από τα δυο θα έχει την προτεραιότητα;  Συχνά, δεν είναι το δεύτερο, αλλά το πρώτο.

Και σήμερα, στην Εκκλησία της Ελλάδος, στην Εκκλησία ως σύνολο, αυτή η σύγχυση των ρόλων και η προτεραιότητα που έχει το πνευματικό πάνω από το υλικό, το κοσμικό, το κυβερνητικό, το εθνικό, έχει προκαλέσει μεγάλη ζημιά στην αποστολή της Εκκλησίας και μεγάλη σύγχυση στο μυαλό των πιστών.

2ο Μέρος: Πώς ο Εθνικισμός υποσκάπτει την καθολικότητα της Εκκλησίας