Νοερή ανάταση χωρίς επιπόλαια συναισθήματα

Στην εφημερίδα «Καθημερινή» διαβάσαμε μια σειρά άρθρων τού Ηλία Μαγκλίνη, ως εισαγωγικά στην γιορτινή ατμόσφαιρα τών Χριστουγέννων, τα οποία αναφέρονταν σε έργα τού Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, τού μεγάλου Γερμανού, Λουθηρανού στο θρήσκευμα, συνθέτη τού 18ου αιώνος (1685 – 1750), γνωστού, τουλάχιστον ως όνομα, ακόμη και στους άσχετους με την κλασική μουσική.

Ο αρθρογράφος σε τρία συνεχόμενα άρθρα αναφέρεται κυρίως στο «Ορατόριο τών Χριστουγέννων» τού Μπαχ, ξεκινώντας από ανάμνησή του από την δεκαετία τού 80. Γράφει: «Τα Χριστούγεννα τού μακρινού 1986, κάθε απόγευμα στις έξι και για μισή ώρα η τότε ΕΡΤ2 μετέδιδε σε αποσπάσματα το “Ορατόριο τών Χριστουγέννων”», τα οποία καθόταν και τα άκουγε. Μια νέα έκδοση τού εν λόγω Ορατορίου που είχε στα χέρια του, τού έδωσε την αφορμή να αναφερθή σ’ αυτό. Σημειώνει ότι το έργο αυτό τού Μπαχ είναι «από τα έργα που μετέβαλαν δραστικά τη θρησκευτική μουσική, ειδικά στον προτεσταντικό κόσμο τής Γερμανίας, με μια απαράμιλλη αίσθηση οργανικής ενότητας και αφηγηματικής ροής». Για την αφηγηματική δομή τού έργου γράφει: «Η αφήγηση εκκινεί από την προαναγγελία τού ερχομού τού Μεσσία στον κόσμο και καταλήγει στη νύχτα τών Μάγων με τα δώρα». Η προσκύνηση τών Μάγων είναι ένα από τα αγαπητά θέματα τής δυτικής τέχνης.

Το έργο αυτό ακούστηκε πρώτη φορά τα Χριστούγεννα τού 1734 στη Λειψία. Για την οργανική μουσική τού έργου ο Ηλ. Μαγκλίνης γράφει: «Τα τύμπανα και τα χάλκινα πνευστά κάθε τόσο, έτσι όπως υπογραμμίζουν το δοξαστικό πνεύμα τού έργου, συνιστούν και μια νοερή ανάταση προς τα ουράνια για κάθε υποψιασμένο ακροατή».

Μέσα στην δική μας παράδοση γνωρίζουμε την σημασία που έχει η ψαλμωδία, όταν αναδεικνύη τα θεολογικά νοήματα τών ύμνων· κατανύσσει, φέρνει ειρήνη στο νου και την καρδιά, και με πίστη παιδικής απλότητας διανοίγει τον νου σε θεολογικά νοήματα. Δεν εξάπτει την φαντασία, δεν δημιουργεί αγωνία, δεν ευδοκιμούν μέσα στο πνεύμα της επιπόλαια συναισθήματα.

Μουσικός διαλογισμός ή ιερή ησυχία;

Ο Ηλ. Μαγκλίνης παραθέτει μια «ξένη» παρατήρηση: «...στη λουθηρανική λατρεία η μουσική αποτελούσε μέσο θρησκευτικού διαλογισμού». Και κατόπιν διερωτάται: «Πώς γυρίζει αυτό σήμερα, σε εμάς που ούτε λουθηρανοί είμαστε και, πολλοί, ούτε καν πιστοί;».

Το ερώτημα που θέτει είναι καίριο. Έχει ενδιαφέρον η απάντηση τού αρθρογράφου: «Η μουσική –ειδικά τέτοια μουσική– δεν γνωρίζει όρια, αρκεί κάποιος να είναι αρκετά ανοιχτός μέσα του για να την υποδεχθεί. Και αυτή η μουσική μπορεί να αφυπνίσει το αίσθημα τού ιερού που έχει οποιοσδήποτε μέσα του. Και το έχουμε όλοι, έστω και καταχωνιασμένο, θέλοντας και μη, διότι απλούστατα ξέρει ο καθένας από εμάς ότι κουβαλάει το τέλος του μέσα του. Αυτό μια τέτοια μουσική το απαλύνει και τού δίνει νόημα».

Ο άνθρωπος έχει ανάγκη από το ξύπνημα τής αίσθησης τού ιερού, όχι μόνο με την επίγνωση τού θανάτου που κουβαλάει μέσα του, ούτε με τον άγονο διαλογισμό μιας μαθηματικά δομημένης σύνθεσης, όπως ήταν οι συνθέσεις τού Μπαχ, αλλά με την αγάπη τού Θεού, την ελπίδα τής ανάστασης, την άσκηση στην «εις εαυτόν» στροφή τού νου και την σταδιακή βύθισή του στην εν ησυχία καρδιακή προσευχή. Σε αυτήν ιερή ησυχία οδηγούν οι συνθέσεις τών αγίων υμνογράφων και μελωδών τής Εκκλησίας.