Οι πρώτοι Χριστιανοί συνήθιζαν να λατρεύουν τον Κύριο Ιησού Χριστό την Κυριακή. Δεν προτιμούσαν το Σάββατο, καθώς αυτό ανήκε στον Μωσαϊκό Νόμο, ο οποίος σταμάτησε να ισχύει με την έλευση και τη θυσία του Μεσσία, Ιησού. Επιπλέον, στην Καινή Διαθήκη δεν υπάρχει καμία αναφορά που να δείχνει ότι η Εκκλησία συνέρχονταν για λατρεία την ημέρα του Σαββάτου. Όταν γίνεται μνεία του Σαββάτου, αυτό συνδέεται πάντα με τη Συναγωγή και τον Ιουδαϊκό Θρησκευτικό κόσμο.

1. Μαρτυρίες από την Καινή και την Παλαιά Διαθήκη

Η Καινή Διαθήκη γράφει γι' αυτό το θέμα: «Ενώ εμείς αποπλεύσαμε από τους Φιλίππους μετά από τις μέρες της γιορτής των Αζύμων και τους συναντήσαμε ύστερα από πέντε μέρες στην Τρωάδα, όπου μείναμε 7 ημέρες. Και την πρώτη ημέρα τής εβδομάδας, καθώς οι μαθητές ήταν συγκεντρωμένοι για τη Θεία Ευχαριστία, τους κήρυττε ο Παύλος, ο οποίος επρόκειτο να αναχωρήσει την άλλη μέρα. Και το κήρυγμά του το παρέτεινε μέχρι τα μεσάνυχτα» (Πράξεις 20/κ΄: 6-7).

Σε αυτό το χωρίο βλέπουμε ποια ήταν η ημέρα λατρείας της αποστολικής Εκκλησίας. Επειδή αν και έμειναν στην Τρωάδα για επτά ημέρες, αντί να διαλέξουν το Σάββατο, (όπως θα έκανε κάθε Ιουδαίος ή Ιουδαΐζων), διάλεξαν την Κυριακή, την πρώτη ημέρα τής εβδομάδας! Άρα η πρώτη Εκκλησία είχε επιλέξει κυρίως την Κυριακή για τη Θεία Ευχαριστία, και όχι το Σάββατο.

Κάθε εβδομάδα, την ημέρα που συγκεντρώνονταν ανελλειπώς οι πρώτοι Χριστιανοί, τελούσαν και το Δείπνο του Κυρίου, και αυτή η ημέρα ήταν η Κυριακή. Αυτό επιβεβαιώνεται τόσο από τη μαρτυρία των Αποστολικών Πατέρων (που αναφέρονται παρακάτω), όσο και από το εδάφιο Πράξεις 20/κ: 7 που αναφέραμε. Όπως έχουμε δείξει σε ξεχωριστό αναλυτικό άρθρο, η κλάση του άρτου δεν μπορεί να περιορίζεται μόνο στα κοινά γεύματα, όπως λένε μερικοί, καθώς αναφέρεται ως μια από τις θρησκευτικές πρακτικές της πρώτης Εκκλησίας: «Και έμεναν σταθερά στη διδασκαλία των αποστόλων, και στην κοινωνία, και στην κοπή τού άρτου και στις προσευχές» (Πράξεις 2/β: 42).

Το Δείπνο του Κυρίου δεν γινόταν σπάνια, αλλά γινόταν «όταν συνέρχονταν», δηλαδή κάθε φορά που συγκεντρώνονταν για λατρεία, όπως φαίνεται στο ακόλουθο χωρίο:

«Συνέρχεστε όχι για το καλύτερο, αλλά για το χειρότερο. Επειδή, πρώτα μεν, όταν συνέρχεστε στην εκκλησία, ακούω ότι υπάρχουν ανάμεσά σας σχίσματα… Όταν λοιπόν, συνέρχεστε στον ίδιο χώρο, τούτο δεν είναι να φάτε Κυριακό δείπνο… Επειδή εγώ παρέλαβα από τον Κύριο, εκείνο το οποίο και παρέδωσα σε σας, ότι ο Κύριος Ιησούς κατά τη νύχτα που παραδινόταν, πήρε ψωμί….» (Α΄ Κορινθίους 11/ια΄: 17-18, 20, 22-23). Το Δείπνο του Κυρίου ήταν κάτι που γινόταν τακτικά, σύμφωνα με αυτό το χωρίο. Ήταν η Θεία Ευχαριστία, που γινόταν σε κάθε ευκαιρία, και ιδίως κάθε Κυριακή!

Επειδή ο Ιησούς Χριστός αναστήθηκε την πρώτη μέρα της εβδομάδας, γι' αυτό οι μαθητές ονόμασαν αυτή την ημέρα "Κυριακή", και γι' αυτό ήταν ημέρα αναστάσεως και Θείας Ευχαριστίας: «αναστήθηκε το πρωί της πρώτης ημέρας της εβδομάδας» (Μάρκος 16/ισ΄: 9), (και Ματθαίος 28/κη΄: 1-6, Λουκάς 24/κδ΄: 1-7, Ιωάννης 20/κ΄: 1-9). Ο απόστολος Παύλος μάς λέει ότι: "ο Χριστός είναι η απαρχή" τών αναστημένων, (Α΄ Κορινθίους 15/ιε΄: 23). Και στην Παλαιά Διαθήκη, αυτό συμβολιζόταν από το χειρόβολο των απαρχών του θερισμού, το οποίο ο ιερέας κουνούσε μπροστά στον Θεό, αμέσως μετά το Πάσχα, την Κυριακή, «την επομένη του Σαββάτου» (Λευιτικό 23/κγ΄: 10-11).

2. Άλλες ιστορικές μαρτυρίες τής αρχαίας Χριστιανικής Εκκλησίας

Η ομόφωνη μαρτυρία της πρώτης Εκκλησίας, λίγα χρόνια μετά τον θάνατο των αποστόλων, είναι ξεκάθαρη: η πρώτη μέρα της εβδομάδας, η Κυριακή, ήταν η κατ' εξοχήν μέρα λατρείας των πρώτων Χριστιανών! Τα ιστορικά αυτά κείμενα είναι αναμφισβήτητα. Και η Καινή Διαθήκη και η παράδοση της πρώτης Εκκλησίας επιβεβαιώνουν ότι η Κυριακή ήταν η μέρα λατρείας των μαθητών του Ιησού.

Κατ' αρχήν να πούμε ότι η υποτιθέμενη "ιστορική απόδειξη" τών Σαββατιστών, που λένε ότι δήθεν η Κυριακή καθιερώθηκε ως μέρα λατρείας το 321 μ.Χ., αντικαθιστώντας το Σάββατο, με ένα διάταγμα του Αγίου Κωνσταντίνου, είναι παραποίηση τής ιστορικής αλήθειας. Το διάταγμα αυτό αφορούσε την Κυριακή ως ημέρα αργίας και όχι ως ημέρα λατρείας. Ήταν δηλαδή πολιτικό διάταγμα και όχι θρησκευτικό.

Οι Χριστιανοί συγγραφείς, που έζησαν αμέσως μετά την εποχή των αποστόλων, από το τέλος του 1ου αιώνα έως τα μέσα του 2ου αιώνα, προσφέρουν αδιάψευστη ιστορική μαρτυρία σχετικά με την Κυριακή ημέρα λατρείας της πρώτης Εκκλησίας. Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

Διδαχή τών Αποστόλων (70-100 μ.Χ.):

«Κατά Κυριακήν δε Κυρίου συναχθέντες κλάσατε άρτον και ευχαριστήσατε, προεξομολογησάμενοι τα παραπτώματα υμών, όπως καθαρά η θυσία ημών η» (14:1).

Επιστολή Βαρνάβα (70-130, με πιθανότερο 96-98):

«Τους λέγει ακόμα: ΄Τας νεομηνίας υμών και τα Σάββατα ουκ ανέχομαι΄. Κοιτάξτε, τι εννοεί. Δεν δέχομαι τα εφήμερα Σάββατα, αλλά εκείνο το Σάββατο που έφτιαξα εγώ, στο οποίο αφού θα έχω καταπαύσει απ' όλα μου τα έργα, θα ανοίξω την ογδόη ημέρα, δηλαδή την ημέρα ενός άλλου κόσμου. Γι' αυτό και γιορτάζουμε την ογδόη ημέρα [δηλαδή την επόμενη ημέρα μετά το Σάββατο, την Κυριακή] με ευφροσύνη, γιατί αυτή τη μέρα ο Ιησούς αναστήθηκε από τους νεκρούς κι αφού φανερώθηκε, ανέβηκε στους ουρανούς» (15: 8-9).

Άγιος Ιγνάτιος ο Θεοφόρος (98-107 μ.Χ.):

«Εφόσον λοιπόν εκείνοι που ανατράφηκαν με τα παλιά πράγματα, προσήλθαν στη καινούργια ελπίδα, και δεν τηρούν το Σάββατο πια, άλλα ζουν σύμφωνα με την Κυριακή, κατά την οποία ανέτειλε και η ζωή μας μέσω Αυτού και του θανάτου Του» (Προς Μαγνησιείς 9: 1).

Άγιος Ιουστίνος Μάρτυρας και Απολογητής (110-165):

«Και κατά την ημέρα τη λεγόμενη "του ηλίου" [δηλαδή την πρώτη μέρα της εβδομάδας]   γίνεται συνέλευση στο ίδιο μέρος όλων των πιστών, είτε κατοικούν σε πόλεις είτε στην ύπαιθρο, και διαβάζονται τα απομνημονεύματα των αποστόλων ή τα συγγράμματα των προφητών, όσο επιτρέπει ο χρόνος. Έπειτα, αφού παύσει ο αναγνώστης, ο προεστώς νουθετεί με λόγο και προσκαλεί να μιμηθούν αυτά τα καλά. Ύστερα σηκωνόμαστε όλοι μαζί και απευθύνουμε ευχές.

Και όπως είπαμε πριν, αφού σταματήσουμε εμείς την ευχή, προσφέρεται άρτος και οίνος και νερό, ο προεστώς αναπέμπει κατά δύναμιν όμοιες ευχές και ευχαριστίες και ο λαός επευφημεί λέγοντας το αμήν, και γίνεται στον καθένα η διάδοση και μετάληψη των καθαγιασθέντων, και στέλλονται στους απόντες. Και όσοι είναι εύποροι και θέλουν, δίνουν ο καθένας κατά την προαίρεσή του ό,τι θέλουν και όσα μαζεύονται κατατίθενται στον προεστώτα, και αυτός βοηθάει ορφανά και χήρες, αυτούς που στερούνται οικονομικά μέσα λόγω ασθενείας ή άλλης αιτίας, αυτούς που βρίσκονται στις φυλακές και τους παρεπιδημούντες ξένους, και γίνεται κηδεμόνας γενικά, όλων όσων βρίσκονται σε ανάγκη.

Πραγματοποιούμε δε τη συνέλευση όλοι μαζί κατά την ημέρα του ήλιου, επειδή αυτή είναι η πρώτη ημέρα κατά την οποίαν ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο, και μετέτρεψε το σκότος και την ύλη. Και ο Ιησούς Χριστός, ο Σωτήρας μας, αναστήθηκε από τους νεκρούς κατά την ίδια μέρα. Επειδή τον σταύρωσαν την ημέρα πριν από την κρονική [δηλαδή: ημέρα του Κρόνου, που είναι η 6η ημέρα της εβδομάδας, το Σάββατο], και αυτή που είναι μετά την κρονική, η οποία είναι η ημέρα του ήλιου, αφού φανερώθηκε στους αποστόλους και μαθητές του, δίδαξε αυτά τα οποία δώσαμεν και σ' εσάς για σοβαρή μελέτη».

T. N. και N. M.