Ανθολογούμε εδώ ορισμένα κείμενα, που, κατά τη γνώμη μας, τεκμηριώνουν και επιστημονικά αυτό που γνωρίζουμε πολύ καλά οι χριστιανοί: ότι δεν μεταδίδονται ασθένειες μέσω της θείας κοινωνίας, δηλαδή της θείας μετάληψης.

Υπενθυμίζουμε ότι, όταν επιμένουμε σ’ αυτό, το κάνουμε επειδή αποδεικνύεται από την εμπειρία όλων των αιώνων. Αν είχαμε δει το αντίθετο (περιπτώσεις μετάδοσης ασθενειών μέσω της θείας κοινωνίας), η ίδια η Εκκλησία θα είχε αλλάξει τον τρόπο που κοινωνούμε, εδώ και αιώνες.

Αντίθετα, εκείνοι που φοβούνται ότι μέσω της θείας κοινωνίας μπορεί να μεταδοθούν ασθένειες, το φοβούνται αυτό λόγω των δικών τους θρησκευτικών ή ιδεολογικών πεποιθήσεων, χωρίς να το έχουν δει να συμβαίνει. Άρα, η εγκυρότερη άποψη, από επιστημονικής πλευράς (δηλ. εκείνη που βασίζεται σε δεδομένα), είναι ότι η θεία κοινωνία είναι απολύτως ασφαλής.

1. Απόσπασμα από την επιστολή που έστειλαν προς τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας 152 επαγγελματίες υγείας (μεταξύ των οποίων 100+ γιατροί), με αίτημα να ανοίξουν οι εκκλησίες:

«…Δεν υπάρχει στη βιβλιογραφία οποιοδήποτε επιστημονικό άρθρο, μελέτη ή έρευνα που να αποδεικνύει ότι με τη Θεία Κοινωνία μεταδίδονται μικρόβια και ιοί.

Το μόνο επιστημονικό δεδομένο που μπορεί να υπάρχει και που η επιστημονική κοινότητα αποδέχεται εκεί που δεν υπάρχει συγκεκριμένη επιστημονική έρευνα, είναι η αναδρομική μελέτη της κλινικής εμπειρίας, που στην περίπτωση της Θείας Κοινωνίας αφορά αναδρομική κλινική εμπειρία 2000 χρόνων (π.χ. Ιερείς και όχι μόνον, που καταλύουν καθημερινά τη θεία κοινωνία στα Νοσοκομεία, ακόμη και Νοσοκομεία Λοιμωδών Νόσων κλπ και ουδέποτε τους έχει μεταδοθεί οτιδήποτε)». Όλο το κείμενο ΕΔΩ.

2. Απόσπασμα από την απάντηση του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών, το 1988, στον τότε βουλευτή Βασίλη Αγοράστη, που με έντονο τρόπο διαμαρτυρόταν ότι από τη θεία κοινωνία μπορεί να μεταδοθεί το AIDS:

«...Πάντως ιατρικώς, δεν υπάρχει ούτε μία βεβαιωμένη περίπτωση απλού πιστού, στον οποίο να έχει μεταδοθεί αρρώστια με τη Θεία Μετάληψη. Ούτε και ιερέως, ο οποίος μάλιστα, μετά την κοινωνία των πιστών, κάνει την κατάλυση και καταπίνει όλα τα υπόλοιπα της Θείας Κοινωνίας μέχρι τρυγός, μαζί με ό,τι από το στόμα του κάθε μεταλαμβάνοντος διά της Αγίας Λαβίδος, κατέληξε στο Άγιο Ποτήριο.

Ούτε ακόμα και τότε που έβραζε η φυματίωση, εθέριζε η σύφιλη και η λέπρα ήταν ευρύτατα διαδεδομένη! Τα ίδια προφανώς θα ίσχυαν αν ετίθετο θέμα και για το AIDS. Δεδομένα τα οποία να οδηγούν την ιατρική σε παρέμβαση δεν υπάρχουν». Όλο το κείμενο ΕΔΩ.

3. Απόσπασμα από το άρθρο του κ. Ιωάννη Κουντουρά, Ομότιμου Καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, «Ατελή επιστημονικά δεδομένα coronavirus με conflict εμπλοκή Θείας Κοινωνίας»:

«...Μια προκαταρκτική μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Ηπατολογικό Ιατρείο της Β’ Παθολογικής Κλινικής του ΑΠΘ, παρουσιάσθηκε με τίτλο “ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΧΟΡΗΓΗΣΗΣ ΕΝΤΕΚΑΒΙΡΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΕΝΕΡΓΟ ΗΠΑΤΙΤΙΔΑ Β” υπό Κουντουρά και συν., στο 30ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γαστρεντερολογίας, Αθήνα 2010 και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Ann Gastroenterol 2010;23(Suppl):Ρ128. Η μελέτη περιλάμβανε 71 ασθενείς με χρόνια ενεργό ηπατίτιδα Β [52 άνδρες, 19 γυναίκες, μέσης ηλικίας 53,4 έτη (αναλογία 31-79 έτη) που λάμβαναν ως per os θεραπευτική αγωγή το nucleos(t)ide analog entecavir το οποίο χορηγείται ίσαμε σήμερα (Nguyen MH, et al. Clin Microbiol Rev 2020;33:e00046-19). Εκτιμώντας το επάγγελμα των ασθενών, η μελέτη έδειξε ότι μόνο 1 από τους συνολικά 52 άρρενες ασθενείς ήταν ιερέας με την ιδιότητα ενεργού λειτουργού, ήτοι ποσοστό 1,92%. (…)

Η στατιστική ανάλυση έδειξε ότι οι λαϊκοί είχαν σημαντική υψηλή πιθανότητα να πάσχουν από HBV λοίμωξη σε σχέση με τους κληρικούς (p<0 span="">όσον αφορά στον HBV ή πιθανόν και άλλους ιούς ανάλογου επιδημιολογικού profile συμπεριλαμβανομένου και του nCoV.

Συνοπτικά, τα ευρήματα αυτά δηλώνουν ότι οι κληρικοί όχι μόνο δεν αποτελούν ομάδα υψηλού κινδύνου μετάδοσης του ιού HBV αλλά φαίνεται ότι αντιπροσωπεύουν ασφαλή ομάδα σε σύγκριση με τα υπόλοιπα επαγγέλματα (...).

Δεδομένης: α) της αναφερόμενης εντόπισης του HBV και του nCoV σε εκκρίσεις του ξενιστή που περιλαμβάνουν και τον σίελο, β) της κατάλυσης της εναπομείνασας συνήθως μεγάλης ποσότητας Θείας Μεταλήψεως μετά την Θεία Κοινωνία των πιστών από τους λειτουργούς και γ) της αναμενόμενης υψηλής συχνότητας ιοφορίας από HBV ή αναλογικά από nCoV στους ιερείς ως μολυσματικής δεξαμενής λόγω Θείας Κοινωνίας, απεδείχθη στατιστικώς ότι δεν ισχύει».

Το συγκεκριμένο απόσπασμα ΕΔΩ, υπό τον τίτλο «Επιστημονικά συμπεράσματα για τη μετάδοση ασθενειών μέσω της θείας κοινωνίας: η περίπτωση της Ηπατίτιδας Β (HBV)».

Όλο το κείμενο του καθηγητή ΕΔΩ

4. Ελένη Γιαμαρέλλου, καθηγήτρια Παθολογίας Λοιμώξεων του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών:

«Η Θεία Κοινωνία είναι ένα μυστήριο, όταν πηγαίνεις να λάβεις τη θεία κοινωνία δεν την παίρνεις από συνήθεια, τη λαμβάνεις γιατί είναι σώμα και αίμα Χριστού. Ή το πιστεύεις και κοινωνείς κανονικά ή δεν το πιστεύεις. Δεν υπάρχουν μεσοβέζικες λύσεις, κουταλάκια κ.λπ. Είμαι τελείως εναντίον αυτών. Αν το πιστεύουμε, δεν προκαλούμε την τύχη μας. Αν πιστεύω ότι αυτό μπορεί να με μολύνει, τότε δεν πιστεύω στο μεγαλύτερο μυστήριο. Τα άτομα που θέλουν να κοινωνήσουν δεν πρέπει να φοβούνται ότι από τη θεία κοινωνία μπορεί να μεταδοθεί ποτέ μικρόβιο». Πηγή: ΕΔΩ.

Η κυρία Γιαμαρέλλου – η οποία δέχτηκε βροχή επιθέσεων από «ειδικούς» και αδαείς – είναι πανεπιστημιακός λοιμωξιολόγος και δεν θα μιλούσε έτσι αν υπήρχαν δεδομένα, που να πιστοποιούν τη μετάδοση ασθενειών μέσω της θείας κοινωνίας. Ούτε και εκείνοι που την κατέκριναν τόσο σκληρά παρουσίασαν τέτοια δεδομένα!

5. Απόστολος Χατζητόλιος, καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Διευθυντής της Α΄ Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής του ΑΧΕΠΑ:

«Μα, εάν ήταν να κολλήσει κανείς από την Μετάληψη, περιμέναμε τον κορωνοϊό για να κολλήσει; Το γεγονός ότι μεταλαμβάνουν πενήντα άτομα και μετά ο Ιερέας πίνει το υπόλοιπο από το Σώμα και Αίμα Χριστού, από το Ποτήρι της Θείας Μεταλήψεως, αυτό δεν θα οδηγούσε σε περιστατικά μολύνσεων, τα οποία θα είχαν ανακοινωθεί κιόλας; (...)

Εάν υπήρχε μετάδοσις τόσα χρόνια, όχι τόσα χρόνια, ΑΙΩΝΕΣ ΤΩΡΑ μετάδοσις νόσων μέσω της Θείας Κοινωνίας! Αν υπήρχε, αυτά θα είχαν βγει και θα είχαν "αξιοποιηθεί", θα είχαν γίνει μελέτες, ενώ αντίθετα, υπάρχουν δημοσιεύσεις επιστημονικές με ανασκοπήσεις, οι οποίες λένε ότι δεν υπήρξαν περιστατικά μετάδοσης νοσημάτων μέσω της Θείας Κοινωνίας!». Ολόκληρη η συνέντευξη ΕΔΩ.

6. Επίσημη ανακοίνωση της Ιεράς Μονής Αγίου Ιωάννου του Νέου, Σουτσεάβα Ρουμανίας (μετάφραση από τα ρουμανικά):

«Θέλουμε να έχετε υπόψη ότι ο Ιεράρχης μας Σεβασμιώτατος Ποιμήν λειτούργησε κατά την Πασχαλινή θεία Λειτουργία, όπως και την άλλη μέρα, μαζί με όλους τους πατέρες της μονής Αγίου Ιωάννου του Νέου. Όλοι τους κοινώνησαν από το ίδιο άγιο Ποτήριο, όπως κάθε φορά συμβαίνει στη θεία Λειτουργία, εκτός από ένα, τον διάκονο που εκτελούσε χρέη νεωκόρου και φρόντιζε για την τάξη της ακολουθίας.

Τώρα, μετά από πολλές συζητήσεις και αρνητικά σχόλια που ακούστηκαν στην τηλεόραση, ήρθαν τα εργαστηριακά αποτελέσματα των πατέρων και των λαϊκών διακονητών της ιεράς μας μονής.

Από όλους αυτούς πού υποβλήθηκαν στο τεστ, ένας μόνον βρέθηκε θετικός, και αυτός είναι ο διακόνος που ΔΕΝ κοινώνησε από το άγιο Ποτήριο που κρατούσε ο Επίσκοπος».

Πηγή: Πρακτορείο Εκκλ. Ειδήσεων «Ρομφαία» ΕΔΩ.

Προσοχή: Δεν είναι παραμύθι («fake news»). Η είδηση στα ρουμανικά, με αναφορές στα πορίσματα της Διεύθυνσης Δημόσιας Υγείας της περιοχής, που διεξήγαγε τις εξετάσεις: ΕΔΩ.

7. Απόσπασμα από το άρθρο του π. Νικολάου Λουδοβίκου, πανεπιστημιακού, «Μεταλαμβάνοντας σε καιρούς πανδημίας»:

«Η παγκόσμια επιδημία με τους θανάτους και την συνοδό φοβική της αύρα επέβαλε όχι μόνον ψυχολογική αλλά και πνευματική διερώτηση σε κάποιο τμήμα του πληθυσμού, όπως είναι φυσικό. Πολύς λόγος έγινε και για την Ευχαριστία, για την δυνατότητα μετάδοσης της ασθένειας μέσω αυτής, μέσω δηλαδή του τρόπου της προσφοράς της με κοινής χρήσης λαβίδα. Το ζήτημα εξελίχθηκε σε θεολογική διαμάχη και μάλιστα διεθνή.

Στην πραγματικότητα βέβαια το τεθέν ερώτημα είναι θεολογικό κυρίως: πώς μπορεί θεολογικά να στηριχθεί η πεποίθηση πως η Ευχαριστία δεν μεταδίδει ασθένειες με τον τρόπο που ενεργείται στην Ορθόδοξη Εκκλησία; Το ερώτημα φαίνεται ασφαλώς να επιδέχεται καταρχήν μιαν εμπειρική απάντηση: τεράστιο πλήθος ιερέων, του γράφοντος τις γραμμές αυτές συμπεριλαμβανομένου, έχει πάμπολλες φορές κοινωνήσει εξακολουθητικά ανθρώπους με βαρύτατες και κάποτε αθεράπευτες ασθένειες και φυσικά, όπως επιβάλλεται από τους λειτουργικούς κανόνες, κατέλυσε το υπόλοιπο, χωρίς ποτέ να πάθει τίποτα.

Αλλά χρειάζεται και συζήτηση θεολογική. Αφορμή γι’ αυτήν μεταξύ άλλων δίνει πρόσφατο δημοσίευμα του Σταύρου Ζουμπουλάκη στο Lifo, όπου υποστηρίζεται πως οι ουσιώδεις ιδιότητες του καθαγιασμένου άρτου δεν μεταβάλλονται και αυτός υπόκειται σε παντοειδείς φθορές και μολύνσεις και συνεπώς μεταδίδει ιούς και ασθένειες· μόνη ελπίδα, ο τρόπος μετάδοσης να αλλάξει. Εάν ο ισχυρισμός αυτός ήταν σωστός, τότε κανείς από τους ιερείς δεν θα ξεπερνούσε τα 35 ή 40 χρόνια ζωής, το δε εκκλησίασμα, κοινωνώντας μάλιστα μαζικά κατά τις μεγάλες εορτές, θα έπασχε συνεχώς και βαρέως.

Παρά ταύτα, εδώ υπάρχει ένα βαθύτερο θεολογικό ζήτημα. [...] Τούτο σημαίνει πως τα Τίμια Δώρα, ακόμη και αν υποστούν εξωτερική φθορά (όπως, για παράδειγμα, η μούχλα) ή αναμιχθούν αθελήτως (ή και, υποθετικά, κακοβούλως) με ιούς και μικρόβια, η παρούσα χάρις δεν επιτρέπει να καταστούν επιβλαβή για την υγεία του πιστού, ακριβώς διότι, όπως πάλι ο Συμεών ο Νέος θεολόγος επέμενε, αποτελούν ήδη πραγματικότητα και παρουσία της Βασιλείας του Θεού (πρβλ. τα λόγια του Χριστού «κάν θανάσιμόν τι πίωσιν ου μη αυτοὺς βλάψει», Μαρκ. 16,18). [...]». Όλο το άρθρο ΕΔΩ.

8. Σχόλια ορθόδοξου θεολόγου, που δημοσιεύονται ΕΔΩ.

«…Με τον τρόπο αυτό, όλοι όσοι αντιμάχονται την Εκκλησία, μην υποφέροντας το ανεξήγητο γεγονός ότι οι Ορθόδοξοι εδώ και 20 αιώνες τηρούν χωρίς κανένα φόβο την παράδοση της κοινής Λαβίδας ή του κοινού Ποτηρίου βασισμένοι στην πίστη τους, θα έχουν την ευκαιρία να επιτεθούν κρυμμένοι πίσω από “αντικειμενικά επιστημονικά κριτήρια”. Θα λένε, “έχεις δικαίωμα να θρησκεύεσαι» αλλά “η επικίνδυνη πρακτική θα απαγορευτεί”, παρά το γεγονός ότι ουδέποτε τέθηκε ζήτημα μετάδοσης οποιασδήποτε ασθένειας μέσω της Θείας Κοινωνίας.

Αυτό το αίτημα θα τεθεί κάποια στιγμή, είτε σύντομα, είτε σε λίγα χρόνια, και η θρησκευτική μισαλλοδοξία των λίγων με ικανοποίηση θα προσπαθήσει να καταργήσει μια παράδοση που ουδέποτε χαρακτηρίστηκε “επικίνδυνη” αν και πέρασαν 2000 χρόνια.

Διότι εμείς γνωρίζουμε καλά μέσα από τον εκκλησιαστικό βίο, ότι η Θεία Κοινωνία δεν μεταδίδει μικρόβια. Αν τα πράγματα ήταν διαφορετικά, και οι ιερείς και εμείς και το εκκλησίασμα γενικότερα θα αρρώσταινε διαρκώς και κάποια στιγμή θα είχαμε παρατηρήσει ότι αυτό οφείλεται στη Θεία Μετάληψη. Στα τελευταία χρόνια μάλιστα, η χώρα μας έχει ταλαιπωρηθεί αρκετά από την απλή γρίπη, τη “γρίπη των χοίρων”, τη “γρίπη των πτηνών”, όμως η Εκκλησία συνεχίζει με απόλυτη ασφάλεια την Παράδοση της κοινής Λαβίδας.

Ασφαλώς, καμιά λογική δεν υπάρχει στον ισχυρισμό ότι επί 20 αιώνες “κανένας δεν παρατήρησε” ότι η Θεία Κοινωνία μεταδίδει μικρόβια ή ότι αποτελεί πηγή επιδημιών. Εάν αυτό συνέβαινε, τότε θα ερχόταν η στιγμή που όλοι θα το παρατηρούσαν, διότι οι άνθρωποι μαθαίνουν μέσα από την παρατήρηση και την εμπειρία της ζωής. Όπως έμαθαν τόσα και τόσα, έτσι, σε βάθος χρόνου θα παρατηρούσαν ότι η κοινή Λαβίδα προκαλεί επιδημίες.

Και είναι βέβαιο πως αν κάτι τέτοιο είχε παρατηρηθεί, τότε η κοινή Λαβίδα θα απαγορευόταν με ποινή θανάτου από τον αυτοκράτορα, διότι μια επιδημία μπορεί να σημάνει οικονομική, κοινωνική, στρατιωτική καταστροφή. Κανείς δεν θα επέτρεπε στην Εκκλησία να προκαλέσει τέτοια δεινά.

Κατά συνέπεια, είναι προφανές ότι ουδέποτε υπήρξε έστω η παραμικρή υπόνοια ότι η Θεία Κοινωνία μεταδίδει ασθένειες. Αν είχε παρατηρηθεί κάτι τέτοιο, ο τρόπος Μετάληψης θα είχε αλλάξει διότι και οι ίδιοι οι χριστιανοί θα είχαν πλέον τον φόβο…».

9. Ο ιερομόναχος π. Χρύσανθος Κατσουλογιαννάκης (1893 – 1972) υπηρέτησε ως ιερέας στο «νησί των λεπρών», τη Σπιναλόγκα, για 10 χρόνια και είναι γνωστό ότι, προς έκπληξη όλων, μετά τη θεία λειτουργία, κατά την οποία κοινωνούσαν οι λεπροί, πάντοτε κατέλυε (αποτελείωνε ο ίδιος) ό,τι είχε απομείνει από τη θεία κοινωνία.

Λεπτομέρειες για την ιστορία του ΕΔΩ.

Θερμή παράκληση, να ανατρέξετε και στο άρθρο μας «Πρέπει να μεταλάβω;» ΕΔΩ.

Δε χρειάζονται σχόλια στα παραπάνω. Ας θυμόμαστε ότι ο Ιησούς Χριστός, αναφερόμενος στη θεία κοινωνία, είπε: «Εγώ είμαι ο άρτος της ζωής. Αυτός είναι ο άρτος που κατεβαίνει από τον ουρανό, για να φάει ο άνθρωπος απ’ αυτόν και να μην πεθάνει. Εγώ είμαι ο ζωντανός άρτος, που κατέβηκε από τον ουρανό. Αν κάποιος φάει από αυτό τον άρτο, θα ζήσει αιώνια, και ο άρτος, που θα δώσω, είναι η σάρκα μου, την οποία θα δώσω υπέρ της ζωής του κόσμου..» (βλ. κατά Ιωάννην, 6, 50-58).

Η στάση των χριστιανών του 3ου αιώνα σε θανατηφόρα επιδημία

Ως υστερόγραφο, άσχετο με τη θεία κοινωνία, αλλά σχετικό με τον τρόπο αντιμετώπισης μιας θανατηφόρας επιδημίας (αλλά και του ίδιου του θανάτου) από τους χριστιανούς, ας θυμηθούμε την αυταπάρνηση, με την οποία οι Χριστιανοί βοήθησαν σε θανατηφόρα επιδημία του 3ου αιώνα μ.Χ. στην Αλεξάνδρεια. Το διαβάζουμε στις περιγραφές του εκκλησιαστικού ιστορικού του 4ου αι. Ευσέβιου (βλ. Ευσεβίου, Εκκλησιαστική Ιστορία, 7, 22) και νομίζω πως κάτι έχει να μας πει για το σήμερα:

«Όρμησε κι αυτή η αρρώστια...

Οι περισσότεροι λοιπόν από τα αδέρφια μας, από υπερβολική κι αδερφική αγάπη, αφοσιωμένοι ο ένας στον άλλον, χωρίς να νοιάζονται για τον εαυτό τους, άφοβα έκαναν επισκέψεις στους αρρώστους, τους προσέφεραν τις υπηρεσίες τους, τους περιποιούνταν “εν Χριστώ” και πέθαιναν πολύ ευχαρίστως μαζί τους, αφού προηγουμένως πάθαιναν μόλυνση από την επαφή τους με τους άλλους, κολλούσαν την αρρώστια από τους πλησίον και, με τη θέλησή τους, δοκίμαζαν τους πόνους.

Και πολλοί, αφού περιποιήθηκαν τους άλλους στην αρρώστια τους και τους έδωσαν δύναμη, οι ίδιοι πέθαναν, μεταφέροντας κατά κάποιο τρόπο το θάνατο εκείνων στους εαυτούς τους. Και το λαϊκό ρητό, που πάντα μοιάζει με απλή φιλοφρόνηση, το έκαναν πραγματικότητα, κάνοντας την αναχώρησή τους εξαγνιστήριο υποκατάστατο για τους άλλους (περίψημα).

Οι καλύτεροι λοιπόν από τους αδερφούς μας και μερικοί πρεσβύτεροι και διάκονοι και λαϊκοί με αυτό τον τρόπο έφυγαν από τη ζωή, επαινούμενοι πολύ, έτσι ώστε και αυτό το είδος του θανάτου, αποτέλεσμα μεγάλης ευσέβειας και πίστης ισχυρής, καθόλου κατώτερο να μη μοιάζει από το μαρτύριο. Και αφού με απλωμένα χέρια σήκωναν τα σώματα των αγίων και τα έπαιρναν στην αγκαλιά τους, και τους έκλειναν τα μάτια και τα στόματα και τους κουβαλούσαν στους ώμους τους, και τους μετέφεραν έξω, τους αγκάλιαζαν και τους έλουζαν και τους στόλιζαν με τη νεκρική στολή, μετά από λίγο χρόνο, το ίδιο γινόταν και σ’ αυτούς, γιατί, πάντοτε εκείνοι που απέμεναν στη ζωή, ακολουθούσαν στο θάνατο αυτούς που πέθαναν προηγουμένως.

Οι εθνικοί (=ειδωλολάτρες) όμως έκαναν τα τελείως αντίθετα. Έδιωχναν ακόμη και εκείνους που μόλις άρχιζαν να αρρωσταίνουν, και απέφευγαν τους αγαπημένους τους και τους πετούσαν στους δρόμους μισοπεθαμένους, και τους νεκρούς τούς έριχναν άταφους στα σκουπίδια, στην προσπάθειά τους να αποτρέψουν τη διάδοση και το άγγιγμα του θανάτου, πράγμα διόλου εύκολο να αποφύγουν, παρά τις πολλές προφυλάξεις τους». Πηγή: ΕΔΩ