Ει δε και πρωτότοκος τής κτίσεως λέγεται, αλλ' ουχ ως εξισούμενος τοις κτίσμασι, και πρώτος αυτών κατά χρόνον, πρωτότοκος λέγεται· (πώς γαρ, όπου γε Μονογενής εστιν αυτός;) αλλά δια την προς τα κτίσματα συγκατάβασιν τού Λόγου, καθ' ην και πολλών γέγονεν αδελφός.

Ο γαρ τοι μονογενής, ουκ όντων άλλων αδελφών, μονογενής εστιν· ο δε πρωτότοκος δια τους άλλους αδελφούς πρωτότοκος λέγεται.

Διά τούτο γουν ουδαμού τών Γραφών είρηται, πρωτότοκος τού Θεού, ουδέ, κτίσμα τού Θεού· αλλά το, Μονογενής, και το, Υιός, και, ο Λόγος, και, η Σοφία, εις τον Πατέρα την αναφοράν έχει και την ιδιότητα· Εθεασάμεθα γαρ την δόξαν αυτού, δόξαν ως Μονογενούς παρά Πατρός· και, Απέστειλεν ο Θεός τον Υιόν αυτού τον Μονογενή· και, Εις τον αιώνα, Κύριε, ο Λόγος σου διαμένει· και, Εν αρχή ην ο Λόγος, και ο Λόγος ην προς τον Θεόν· και, Χριστός Θεού δύναμις και Θεού σοφία· και, Ούτός εστιν ο Υιός μου ο αγαπητός· και, Συ ει ο Χριστός, ο Υιός τού Θεού ζώντος.

Εάν δε ονομάζεται και 'πρωτότοκος της κτίσεως' (Κολ.1:15), όμως δεν ονομάζεται πρωτότοκος ως εξισούμενος προς τα κτίσματα και ως πρώτος εξ αυτών χρονικώς (διότι πώς είναι δυνατόν τούτο όταν βέβαια είναι αυτός και Μονογενής;), αλλά εξαιτίας της συγκαταβάσεως του Λόγου προς τα κτίσματα, λόγω της οποίας έχει γίνει και αδελφός πολλών.

Διότι βεβαίως ο μονογενής είναι μονογενής επειδή δεν υπάρχουν άλλοι αδελφοί, ο δε πρωτότοκος λέγεται πρωτότοκος λόγω της υπάρξεως και των άλλων αδελφών.

Δια τούτο λοιπόν εις ουδέν σημείον των Γραφών έχει λεχθή, πρωτότοκος του Θεού ούτε κτίσμα του Θεού, λέγονται όμως το Μονογενής, και το Υιός, και ο Λόγος, και η Σοφία που αναφέρονται εις τον Πατέρα και είναι γνωρίσματα αυτού. 'Διότι είδαμεν την δόξαν αυτού, ωσάν μια δόξαν που έχει ένας Μονογενής Υιός από τον Πατέρα' (Ιωάν. 1:14), και απέστειλεν ο Θεός τον Υιόν αυτού τον Μονογενή' (Α' Ιωάν. 4:8), και 'ο Λόγος σου Κύριε, διαμένει αιωνίως' (Ψαλμ. 118 [119]: 89), και 'εν αρχή υπήρχεν ο Λόγος και ο Λόγος ήτο προς τον Θεόν' (Ιωάν. 1:1), και 'ο Χριστός είναι Θεού δύναμις και Θεού σοφίαν' (Α' Κορ. 1:24), και 'αυτός είναι ο Υιός μου ο αγαπητός' (Ματθ.3:17, 17:5), και 'συ είσαι ο Χριστός, ο Υιός του ζώντος Θεού' (Ματθ.16:16).

Το δε, πρωτότοκος, εις την κτίσιν έχει την συγκατάβασιν· αυτής γαρ και πρωτότοκος ελέχθη. Και το, έκτισε, δε εις τα έργα την χάριν έχει· εις αυτά γαρ και κτίζεται.

Ει μεν ουν Μονογενής εστιν, ώσπερ ουν και έστιν, ερμηνευέσθω το, πρωτότοκος· ει δε πρωτότοκός εστι, μη έστω Μονογενής.

Ου δύναται γαρ ο αυτός Μονογενής τε και πρωτότοκος είναι, ει μη άρα προς άλλο και άλλο· ίνα Μονογενής μεν δια την εκ Πατρός γέννησιν, ώσπερ είρηται, πρωτότοκος δε δια την εις την κτίσιν συγκατάβασιν, και την τών πολλών αδελφοποίησιν.

Αμέλει, τών δύο τούτων ρητών αντικειμένων αλλήλοις, κρατείν αν τις είποι δικαίως επί τού Λόγου το τού Μονογενούς μάλλον ιδίωμα, δια το μη είναι έτερον Λόγον, ή άλλην σοφίαν, αλλά τούτον μόνον αληθινόν Υιόν είναι τού Πατρός.

Και γαρ, ώσπερ έμπροσθεν είρηται, ου μετά τινος συμπεπλεγμένης αιτίας, αλλά απολελυμένως μεν είρηται επ' αυτού το, Ο Μονογενής Υιός ο ων εις τον κόλπον τού Πατρός· το δε, πρωτότοκος, συμπεπλεγμένην έχει πάλιν την τής κτίσεως αιτίαν, ην επήγαγεν ο Παύλος λέγων:  Ότι εν αυτώ εκτίσθη τα πάντα. Ει δε πάντα τα κτίσματα εν αυτώ εκτίσθη, άλλος εστί τών κτισμάτων, και κτίσμα μεν ουκ έστι, κτίστης δε τών κτισμάτων.

Ου δια το εκ Πατρός άρα πρωτότοκος εκλήθη, αλλά δια το εν αυτώ γεγενήσθαι την κτίσιν. Και ώσπερ προ τής κτίσεως ην αυτός ο Υιός, δι' ού γέγονεν η κτίσις· ούτω και προ τού κληθήναι πρωτότοκος πάσης τής κτίσεως, ην ουδέν ήττον αυτός ο Λόγος προς τον Θεόν, και Θεός ην ο Λόγος.

Το δε πρωτότοκος αναφέρεται εις την προς την κτίσιν επιδειχθείσαν συγκατάβασιν, διότι αυτής της κτίσεως ονομάσθη και πρωτότοκος. Και το 'έκτισε' πάλιν αναφέρεται εις την προς τα κτίσματα χάριν, διότι χάριν αυτών κτίζεται.

Εάν λοιπόν είναι Μονογενής, όπως βέβαια και είναι, τότε πρέπει να ερμηνευθή το πρωτότοκος, εάν όμως είναι πρωτότοκος δεν θα είναι Μονογενής.

Διότι δεν είναι δυνατόν ο ίδιος να είναι και Μονογενής και πρωτότοκος, εκτός εάν αναφέρεται αλλού το ένα και αλλού το άλλο. Είναι δηλαδή Μονογενής λόγω της γεννήσεως αυτού εκ του Πατρός, όπως έχει λεχθή, πρωτότοκος δε λόγω της προς τα κτίσματα συγκαταβάσεως και της μετά των πολλών αδελφοποιήσεως.

Δια τούτο, εάν τα δύο αυτά ρητά αντίκεινται μεταξύ των, θα ημπορούσε κανείς δικαίως να είπη ότι υπερισχύει εις τον Λόγον μάλλον το ιδίωμα του Μονογενούς, δια το ότι δεν υπάρχει άλλος Λόγος, ή άλλη Σοφία, αλλά μόνον αυτός είναι ο αληθινός Υιός του Πατρός.

 Και μάλιστα, όπως έχει λεχθή εις τα προηγούμενα, δεν έχει λεχθή συνδεδεμένον με κάποιαν αιτίαν, αλλ' ανεξαρτήτως, το 'ο Μονογενής Υιός, ο οποίος είναι εις τον κόλπον του Πατρός' (Ιωάν. 1:18). Το δε πρωτότοκος είναι συνδεδεμένον πάλιν με την αιτίαν της κτίσεως, την οποίαν ανέφερεν ο Παύλος όταν έλεγε, 'διότι δι' αυτού εδημιουργήθησαν τα πάντα' (Κολ. 1:16). Εάν δε όλα τα κτίσματα εκτίσθησαν δι' αυτού, αυτός είναι διαφορετικός από τα κτίσματα, και δεν είναι κτίσμα, αλλά κτίστης των κτισμάτων.

Δεν ωνομάσθη επομένως πρωτότοκος επειδή εγεννήθη εκ του Πατρός, αλλά επειδή η κτίσις εδημιουργήθη δι' αυτού. Και όπως ακριβώς προ της δημιουργίας αυτός ήταν ο Υιός δια του οποίου εγένετο η δημιουργία, έτσι και πριν ονομασθή πρωτότοκος όλης της κτίσεως, αυτός ήταν επίσης ο Λόγος που ήταν προς τον Θεόν, και ήταν Θεός ο Λόγος.

Αλλά και τούτο μη νοήσαντες οι δυσσεβείς, περιέρχονται λέγοντες· Ει πρωτότοκός εστι πάσης κτίσεως, δήλον ότι και αυτός εις εστι τής κτίσεως.

Άφρονες!

Ει όλως πάσης τής κτίσεως πρωτότοκός εστιν, άρα πάσης τής κτίσεως άλλος εστίν. Ου γαρ είρηκε, πρωτότοκός εστι τών άλλων κτισμάτων, ίνα μη ως εις τών κτισμάτων είναι νομισθή αλλά πάσης τής κτίσεως γέγραπται, ίνα άλλος τής κτίσεως είναι δειχθή.

Ο γουν Ρουβήν ουκ είρηται πρωτότοκος πάντων τών τέκνων τού Ιακώβ, αλλ' αυτού τού Ιακώβ και τών αδελφών, ίνα μη άλλος παρά τα τέκνα τού Ιακώβ είναι νομισθή.

Αλλά και περί αυτού τού Κυρίου ο Απόστολος ουκ είρηκεν, Ίνα γένηται πρωτότοκος πάντων, ίνα μη άλλο παρά το ημών σώμα φορείν νομισθή, αλλ' εν πολλοίς αδελφοίς δια την ομοιότητα τής σαρκός.

Ει τοίνυν και ο Λόγος είς ην τών κτισμάτων, είπεν αν η Γραφή και περί αυτού, ότι πρωτότοκος τών άλλων κτισμάτων εστί· νυν δε, λεγόντων τών αγίων, ότι πρωτότοκός εστι πάσης τής κτίσεως, άντικρυς δείκνυται άλλος ων πάσης τής κτίσεως, και μη κτίσμα ο τού Θεού Υιός. Ει γαρ κτίσμα εστίν, έσται και αυτός εαυτού πρωτότοκος.

Πώς ουν δύναται, ω Αρειανοί, και πρώτος εαυτού και δεύτερος είναι; Έπειτα ει κτίσμα εστί, και πάσα η κτίσις δι' αυτού γέγονε, και εν αυτώ συνέστηκε, πώς δύναται και κτίζειν την κτίσιν, και είς είναι τών εν αυτώ συνεστηκότων;

Αλλά επειδή και αυτό δεν το κατενόησαν οι βλάσφημοι, περιφέρονται και λέγουν 'εάν είναι πρωτότοκος όλης της κτίσεως, είναι φανερόν ότι και αυτός είναι ένας εκ της κτίσεως'.

Ανόητοι!

Εάν είναι καθ' ολοκληρίαν πρωτότοκος όλης της κτίσεως, άρα όλης της κτίσεως είναι διαφορετικός. Διότι δεν είπεν ότι είναι πρωτότοκος των άλλων κτισμάτων, δια να μη νομισθή ότι είναι ωσάν ένας από τα κτίσματα, αλλ' έχει γραφή, όλης της κτίσεως, δια να δειχθή ότι είναι διαφορετικός από την κτίσιν.

Ο Ρουβήν λοιπόν δεν ωνομάσθη πρωτότοκος όλων των τέκνων του Ιακώβ, αλλά του ιδίου του Ιακώβ και των αδελφών, δια να μη θεωρηθή ότι είναι άλλος και δεν ανήκει εις τα παιδιά του Ιακώβ (Γέν. 35:23).

Αλλά και περί του ίδιου του Κυρίου ο απόστολος δεν είπε, δια να γίνη πρωτότοκος όλων, δια να μη νομισθή ότι φορεί σώμα ξένον προς το δικό μας, αλλ' είπεν, 'πρωτότοκος μεταξύ πολλών αδελφών' (Ρωμ.8:29) δια την ομοιότητα της σαρκός.

Εάν λοιπόν και ο Λόγος ήταν ένας εκ των κτισμάτων, θα είχεν είπει η Γραφή και δι' αυτόν ότι είναι πρωτότοκος των άλλων κτισμάτων. Τώρα όμως που οι άγιοι λέγουν ότι είναι πρωτότοκος όλης της κτίσεως, αποδεικνύεται τελείως αντιθέτως ότι είναι διαφορετικός από όλην την κτίσιν, και ότι δεν είναι κτίσμα ο Υιός του Θεού. Διότι εάν είναι κτίσμα θα είναι και ο ίδιος του εαυτού του πρωτότοκος.

Πώς λοιπόν ημπορεί, ώ Αρειανοί, να είναι και πρώτος από τον εαυτόν του και δεύτερος μετά τον εαυτόν του; Επειδή εάν είναι κτίσμα, και όλη η κτίσις εδημιουργήθη δι' αυτού και δι' αυτού συνεστήθη, πώς ημπορεί και να κτίζει την κτίσιν και να είναι συγχρόνως ένα εξ αυτών τα οποία εδημιουργήθησαν δι' αυτού και απετέλεσαν την κτίσιν;

Ατόπου δε τής τοιαύτης αυτών επινοίας φαινομένης, ελέγχονται παρά τής αληθείας, ότι πρωτότοκος μεν εν πολλοίς αδελφοίς εκλήθη δια την τής σαρκός συγγένειαν· πρωτότοκος δε εκ τών νεκρών, δια το εξ αυτού και μετ' αυτόν είναι την τών νεκρών ανάστασιν·

πρωτότοκος δε πάσης κτίσεως δια την φιλανθρωπίαν τού Πατρός, δι' ην εν τω Λόγω αυτού ου μόνον τα πάντα συνέστηκεν, αλλ' ότι και αυτή η κτίσις, περί ης είπεν ο Απόστολος· Απεκδεχομένη την αποκάλυψιν τών υιών τού Θεού, ελευθερωθήσεταί ποτε από τής δουλείας τής φθοράς εις την ελευθερίαν τής δόξης τών τέκνων τού Θεού.

Ούτω δε αυτής ελευθερωθείσης, έσται και αυτής μετά και πάντων τών τεκνοποιηθέντων πρωτότοκος ο Κύριος, ίν', εν τω λέγεσθαι πρώτον αυτόν, τα μετ' αυτόν διαμείνη, ώσπερ εκ τινος αρχής τού Λόγου συνημμένα.

Επειδή δε αυτού του είδους η επινόησίς των φαίνεται άτοπος, ελέγχονται από την αλήθειαν, ότι ωνομάσθη μεν πρωτότοκος μεταξύ πολλών αδελφών δια την συγγένειαν της σαρκός, ωνομάσθη δε και πρωτότοκος εκ των νεκρών, δια το ότι η ανάστασις των νεκρών εγένετο εξ αυτού και μετά από αυτόν.

Πρωτότοκος δε όλης της κτίσεως ωνομάσθη δια την φιλανθρωπίαν του Πατρός, ένεκα της οποίας όχι μόνο τα πάντα εδημιουργήθησαν δια του Λόγου αυτού, αλλά διότι και αυτή η κτίσις περί της οποίας ο απόστολος είπεν ότι αναμένει με λαχτάραν την αποκάλυψιν των υιών του Θεού (Ρωμ. 8:19), 'θα ελευθερωθή κάποτε από την δουλείαν εις την φθοράν, δια να εισέλθη εις την ένδοξον ελευθερίαν των παιδιών του Θεού' (Ρωμ. 8:21).

Κατ' αυτόν τον τρόπον λοιπόν με το να ελευθερωθή η κτίσις, θα είναι και αυτής πρωτότοκος ο Κύριος μαζί με όλους τους υιοθετηθέντας, εις τρόπον ώστε, με το να λέγεται αυτός πρώτος, αυτά τα οποία θα ακολουθήσουν να παραμένουν συνδεδεμένα με τον Λόγον, ωσάν μετά τινός αρχής.