Σε όλη την βιβλικοπατερική παράδοση γίνεται λόγος για την πνευματική τελείωση του ανθρώπου, για την πορεία του από το κατ' εικόνα στο καθ’ ομοίωση. Προ της πτώσεώς του ο άνθρωπος βρισκόταν στον φωτισμό του νου και με την πτώση ο νους του σκοτίσθηκε, όπως είδαμε σε άλλη ενότητα. Τώρα, πρέπει ο νους να καθαρισθεί, να επανέλθει στην κατάσταση που βρισκόταν ο Αδάμ στον Παράδεισο και από κει να φθάσει στην θέωση-θεωρία της δόξης του Θεού.

Μέσα στο πλαίσιο αυτό γίνεται λόγος για κάθαρση, φωτισμό και  θέωση. Αυτή η πορεία χαρακτηρίζεται ως μετάνοια, ως αλλαγή του νοός.

Η μετάνοια είναι δυνατή στον άνθρωπο με την Χάρη του Θεού, διότι η προσβολή έγινε από τον διάβολο, έξωθεν. Ο άνθρωπος δεν γέννησε το κακό, αλλά η ελεύθερη θέλησή του αποδέχθηκε την προσβολή του διαβόλου.

«Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος υπέστη επίθεση από τον διάβολο, έξω από την ανθρώπινή του φύση, με τέτοιο τρόπο, ώστε αυτός, με την ελεύθερη θέλησή του, και όχι γιατί δεν μπορούσε να αντισταθεί, δέχθηκε την μεταμόρφωση του νου του από την ενεργητική κατάσταση σε μια παθητική κατάσταση.

Η ενεργητική κατάσταση συνίσταται στο να είναι απασχολημένος μόνο με την θεωρία ή αδιάλειπτη μνήμη του Θεού, η οποία ενεργητική κατάσταση φώτισε και αγίασε το λογικό και το σώμα του με τέτοιο τρόπο, ώστε έτσι να τρέφεται και να συντηρείται από τον ίδιο τον Θεό.

Η παθητική κατάσταση είναι να δέχεται ο άνθρωπος την αντικατάσταση της θεωρίας ή αδιάλειπτης μνήμης του Θεού με την εισβολή της φροντίδας για το σώμα και την υλική κτίση, χωρίζοντας έτσι τον εαυτό του από την πηγή της ζωής, που (η κατάσταση αυτή) είναι ο θάνατος.

Με το μέσο της μετάνοιας και την πάντοτε εξαρτώμενη από τον Θεό βοήθεια, ο άνθρωπος γίνεται ικανός να αντιστρέψει την αρχική, και ακόμη τις επακόλουθες ήττες από τον διάβολο και να γίνει τέλος νικητής εναντίον του σατανά, στο επίτευγμα της αδιάκοπης μνήμης του Θεού και θέωσης και μεταμόρφωσης της φιλαυτίας του σε θεϊκή αγάπη, που δεν ζητεί τα εαυτής».

Έτσι, ο διάβολος δεν μπορεί να μετανοήσει, όπως μπορεί να το κάνει ο άνθρωπος.

«Ενώ δεν μπορεί να υπάρξει καμιά μετάνοια και σωτηρία, με την μορφή της θέωσης, για τον διάβολο και τους πεπτωκότες αγγέλους, επειδή είναι ασώματοι και δημιουργήθηκαν μέσα στην διάσταση των αιώνων, υπάρχει μετάνοια για τον άνθρωπο, εξ αιτίας της σωματικής του φύσης, γιατί χρωστά στην αδυναμία του σώματός του ο άνθρωπος το ότι μετανοεί».