Παραδοσιακά στον Απόστολο Παύλο αποδίδονται 14 επιστολές, το 28% τής Καινής Διαθήκης. Από αυτές, αν και πάντα υπήρχαν αμφιβολίες αν η προς Εβραίους επιστολή ήταν δική του, σήμερα μόνο οι 7 θεωρούνται αναμφισβήτητα ως δικές του επιστολές, από ΟΛΟΥΣ τους σοβαρούς ερευνητές, χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι οι αμφισβητήσεις αυτές είναι έγκυρες ή τεκμηριωμένες.

 

 

1. Η ιστορική αξία τών επιστολών τού αποστόλου Παύλου

Ο απόστολος Παύλος, έχοντας ασχοληθεί ιδιαίτερα με τους εξ εθνών Χριστιανούς, υπήρξε ο κατ' εξοχήν φορέας τού Χριστιανικού Ευαγγελίου στον Ελληνόφωνο κόσμο, διατυπώνοντας τη Χριστιανική πίστη στη γλώσσα τους για πρώτη φορά, σε τόση έκταση, ανάλυση και διάδοση.

Έχοντας γράψει την πρώτη του επιστολή (Α΄ προς Θεσσαλονικείς) το 51 μ.Χ., είναι ο πρώτος που καθιέρωσε τις επιστολές στη Χριστιανική γραμματεία. Και είχαν πάντα σχέση με τα προβλήματα τών διαφόρων Εκκλησιών στις οποίες απευθυνόταν. Πρόκειται για την αρχαιότερη πηγή πληροφοριών που έχουμε για την Χριστιανική Εκκλησία, (λιγότερο από δύο μόνο δεκαετίες από την ανάληψη τού Κυρίου μας Ιησού Χριστού), γι' αυτό και βρίσκεται στο "στόχαστρο" πολλών, που θα ήθελαν να διαβάλλουν την αξία τής μαρτυρίας του. Οι άνθρωποι αυτοί που ισχυρίζονται ότι δήθεν δεν υπάρχουν τεκμηριωμένες μαρτυρίες για τον Ιησού Χριστό, σύγχρονες με αυτόν, θα ήθελαν πολύ να μην υπήρχε ο Παύλος, ο οποίος είναι ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ τού Χριστού,  γεννημένος γύρω στο 15 μ.Χ., και γνώρισε ακόμα και τον αδελφό τού Χριστού τον Ιάκωβο!

Θέλοντας λοιπόν να διαψεύσουμε τέτοιες προκατειλημμένες και ανιστόρητες φωνές, με μεθοδικό και τεκμηριωμένο τρόπο, θα παρουσιάσουμε κάποια ντοκουμέντα ξεκινώντας από τις επιστολές τού αποστόλου Παύλου, και ειδικότερα από τις 7 "πρωτοπαύλειες" επιστολές του, αυτές δηλαδή που κανείς λόγιος δεν αμφισβητεί. Και αυτό, όχι από έλλειψη εμπιστοσύνης στις υπόλοιπες 7 επιστολές, αλλά για να ξεκινήσουμε από "κοινή βάση" με όλους, πάνω στην οποία να οικοδομήσουμε την τεκμηρίωση όλης τής Χριστιανικής γραμματείας.

 

2. Οι κατηγορίες επιστολών τού αποστόλου Παύλου

Το είδος αυτό βιβλίων υπό τύπον επιστολικού διαλόγου, είναι μοναδικό στην Καινή Διαθήκη, αν και έχουμε παρόμοιο είδος επιστολών στην Παλαιά Διαθήκη, στην περίοδο μετά την αιχμαλωσία.

Στην Καινή Διαθήκη, οι επιστολές που αποδίδονται στον Παύλο, δεν ταξινομήθηκαν με βάση την αρχαιότητά τους, αλλά με πρώτο κριτήριο το αν απευθύνονταν σε πρόσωπα ή σε Εκκλησίες και δεύτερο κριτήριο, πόσο μεγάλες ήταν. Η προς Εβραίους παρά την έκτασή της, μπήκε στο τέλος, επειδή εξ αρχής υπήρχε αμφιβολία αν ανήκε στον απόστολο Παύλο. Ο Σιναϊτικός κώδικας και ο Βατικανός κώδικας, την βάζουν πριν από τις Ποιμαντικές επιστολές.

Εδώ για τις ανάγκες τής παρούσας σειράς μελετών, θα τις εξετάσουμε με βάση τη χρονολογική τους σειρά και την αποδοχή τους από όλους τους μελετητές.

Οι επιστολές του Παύλου διαχωρίζονται κατ' αρχήν σε αυτές που απευθύνονται σε κάποια Εκκλησία (π.χ. Α και Β Θεσσαλονικείς, Γαλάτας, Α και Β Κορινθίους, Ρωμαίους, Κολοσσαείς, Φιλιππισίους), ή προς μια ομάδα Εκκλησιών, (π.χ. Εφεσίους) και στις 4 που απευθύνονται προς ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. (π.χ. Α και Β προς Τιμόθεο ή Τίτο).

Κάποιες απ' αυτές γράφτηκαν όσο ο Παύλος ήταν στη φυλακή, (συνολικά 4 κατά χρονολογική σειρά: Φιλήμονα, Κολοσσαείς, Εφεσίους Φιλιππισίους), γι' αυτό και λέγονται "τής Αιχμαλωσίας". Άλλες πάλι ονομάζονται "Ποιμαντικές", επειδή απευθύνονται σε ποιμένες Εκκλησιών. (Τίτον και Α και Β Τιμόθεον).

Ας δούμε λοιπόν τις τρεις κατηγορίες επιστολών τού αποστόλου, και τον χρόνο συγγραφής τους:

 

Πρωτοπαύλειες επιστολές:

Όλοι οι λόγιοι θεωρούν σίγουρα γνήσιες επιστολές τού Παύλου, τις εξής επτά, οι οποίες στη συνέχεια παρατίθενται κατά χρονική προτεραιότητα συγγραφής τους:

 

Α’ Θεσσαλονικείς 51 μ.Χ.

Γαλάτας 54 μ.Χ.

Α΄ Κορινθίους 54 - 55 μ.Χ.

Β΄ Κορινθίους 56 μ.Χ.

Ρωμαίους 56 - 57 μ.Χ.

Φιλήμονα 60 - 61 μ.Χ.

Φιλιππησίους 55 ή (κατά την παράδοση) 60 μ.Χ.

 

Δευτεροπαύλειες επιστολές:

Οι ακόλουθες τρεις αμφισβητούνται από διάφορους λογίους:

 

Β΄ Θεσσαλονικείς 51-52 μ.Χ. (γνήσια), ή μετά το 90 μ.Χ. (αμφισβητούμενη).

Κολοσσαείς 60-61 μ.Χ. (γνήσια), ή μετά το 90 μ.Χ. (αμφισβητούμενη).

Εφεσίους 60-61 μ.Χ. (γνήσια), ή 80 - 100 μ.Χ. (αμφισβητούμενη).

 

Τριτοπαύλειες επιστολές:

Οι ακόλουθες επιστολές θεωρούνται από πολλούς λογίους ως ψευδεπίγραφες:

 

Α΄ Τιμόθεον 61-66 μ.Χ. (γνήσια), ή μετά το 110 μ.Χ. (αμφισβητούμενη).

Β΄ Τιμόθεον 65-67 μ.Χ. (γνήσια), ή μετά το 110 μ.Χ. (αμφισβητούμενη).

Τίτον 64-65 μ.Χ. (γνήσια), ή μετά το 115 μ.Χ. (αμφισβητούμενη).

 

Σε αυτές συγκαταλέγεται και η προς Εβραίους επιστολή, η οποία αν και από πολλούς λογίους δεν θεωρείται ότι είναι τού Παύλου, δεν περιλαμβάνει εισαγωγή, συνεπώς δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως "ψευδεπίγραφη". Ακόμα και στην πρώτη Εκκλησία υπήρχαν αμφιβολίες αν πράγματι ανήκει στον Παύλο. Αν πράγματι την έγραψε ο Παύλος, πρέπει να γράφθηκε περί το 61 μ.Χ. Αν όχι, η σύγχρονη έρευνα την τοποθετεί μεταξύ τού 90 και τού 100 μ.Χ.

 

Χαμένες επιστολές:

Ο απόστολος Παύλος έγραψε κι άλλες επιστολές οι οποίες χάθηκαν ή συγχωνεύθηκαν μεταξύ τους. Στην  Α΄ Κορινθίους 5: 9, αναφέρεται και κάποια άλλη προγενέστερη επιστολή προς τους Κορινθίους, που χάθηκε.

Στη Β΄ Κορινθίους, εικάζεται από ερμηνευτές, ότι ίσως έχουν συγχωνευθεί άλλες τρεις επιστολές, οι οποίες, λαμβάνοντας υπ' όψιν το ύφος, ίσως είναι μοιρασμένες ως εξής:

Κεφάλαια 1 - 7: επιστολή συμφιλίωσης και δακρύων

Κεφάλαια 8 - 9: λόγια επιστολή και έρανος

Κεφάλαια  10 - 13: επιστολή απολογίας Παύλου και δακρύων.

 

3. Γιατί είναι λάθος η απολυτοποίηση τού ύφους;

Αυτοί που αμφισβητούν τον απόστολο Παύλο ως συγγραφέα κάποιων από τις επιστολές του, το κάνουν εν μέρει, λόγω τού διαφορετικού ύφους και περιεχομένου που διαβάζουν σε αυτές, συγκριτικά με τις 7 που θεωρούν γνήσιες. Όμως μια τέτοια προσέγγιση, είναι λάθος για μια σειρά από αιτίες:

1. Ο απόστολος Παύλος, έχοντας να αντιμετωπίσει μια σειρά από ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ καταστάσεις σε κάθε του επιστολή, ήταν προφανές ότι θα χρησιμοποιούσε διαφορετικό ύφος κατά περίπτωση.

2. Η ανατροφή του σε ένα περιβάλλον με πολλούς πολιτισμούς, είχε τη δυνατότητα να προσαρμόζει το ύφος του ανάλογα με τις ανάγκες.

3. Κάθε διαφορετικό θέμα, συνήθως απαιτεί και διαφορετικό ύφος. Στα πρώτα χρόνια ο Παύλος είχε να αντικρούσει τον Ιουδαϊκό νομικισμό. Εξωτερικοί τύποι ή ελευθερία τού Αγίου Πνεύματος; Παγκόσμια αδελφότητα ή εξ αίματος συγγένεια οδηγεί στη σωτηρία; Μετά είχε εσωτερικά προβλήματα σε διάφορες Εκκλησίες, και τέλος έπρεπε να αντιμετωπίσει τον Γνωστικισμό, που αυξανόταν. Όλα αυτά, προϋπέθεταν διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης, επιχειρηματολογίας και συγγραφής.

4. Σε μια εποχή που το γράψιμο δεν ήταν και τόσο εύκολο όσο σήμερα, είναι προφανές ότι κάθε επιστολή θα έπαιρνε αρκετό καιρό για να γραφτεί, κάτι που κάνει τις διακοπές αυτές στη σύνταξη, επιδεκτικές και σε αλλαγή ύφους και διάθεσης.

5. Παρά τον ΣΧΕΤΙΚΑ μεγάλο αριθμό επιστολών, σε σύγκριση με την Κ.Δ., στην πραγματικότητα οι επιστολές του, δεν είναι τόσο εκτενείς, ώστε να μπορεί κάποιος να σχηματίσει τεκμηριωμένη γνώμη, για το αν κάποια δεν μπορεί να ανήκει στο ύφος του.

6. Το ότι οι επιστολές αυτές κατανέμονται σε βάθος πολλών ετών, δικαιολογεί ακόμα και την αλλαγή ύφους, μαζί με την αλλαγή ηλικίας τού γράφοντος, καθώς οι συγγραφείς εξελίσσουν τον τρόπο που γράφουν.

7. Γράφοντας στα Ελληνικά τις επιστολές του, ο Παύλος είχε τη δυνατότητα να επιλέξει από μία ευρεία γκάμα εκφράσεων και δυνατοτήτων, που του έδινε αυτή η πλουσιότατη γλώσσα.

8. Διατυπώνοντας τόσο καινούργιες ιδέες για πρώτη φορά, σε ένα τέτοιο χρονικό εύρος, ήταν προφανές ότι εξέλισσε και τα επιχειρήματά του, και το πώς θα τα διατύπωνε σε επόμενο χρόνο.

9. Θα ήταν μυωπικό να περιμένουμε από έναν τόσο πολυτάλαντο, μορφωμένο και κοσμογυρισμένο συγγραφέα όπως ο Παύλος, να γράφει με μονοτονία και τον ίδιο ακριβώς τρόπο και τις ίδιες ακριβώς εκφράσεις όλες τις επιστολές του, σε όλα τα χρόνια και σε όλους τους προορισμούς τών επιστολών.

10. Και επιπλέον, τίθεται το θέμα τού συγγραφέως τών επιστολών, δεδομένου ΤΟΥ ΤΡΟΠΟΥ που γραφόταν κάτι στον καιρό εκείνο, όταν δεν υπήρχαν ούτε πολλοί εγγράμματοι, ούτε εύκολη πρόσβαση σε μέσα συγγραφής, και δεδομένου τού προβλήματος που προφανώς είχε ο Παύλος με τα μάτια του. Έτσι, δεδομένου ότι ο Παύλος ΔΕΝ έγραψε ιδιοχείρως όλες τις επιστολές του, υπάρχει και το θέμα τής διατύπωσης από διαφορετικούς γραφείς! Όμως γι' αυτό το θέμα θα δούμε περισσότερα στη συνέχεια...

 

4. Πώς γράφονταν τότε οι επιστολές

Στην εποχή τού Παύλου, εγγράμματοι ήταν μόνο ένα 10% τού κόσμου, και ακόμα λιγότεροι ήταν αυτοί που μπορούσαν να γράψουν. Οι υπόλοιποι έπρεπε να βρουν κάποιον να του υπαγορεύσουν κάτι, για να γράψουν. Υπήρχαν λοιπόν επαγγελματίες επιστολογράφοι γραμματείς (Amanuensis). Τέτοιος ήταν ο Τέρτιος που έγραψε την προς Ρωμαίους για τον Παύλο, όπως γράφει ο ίδιος. (Ρωμαίους 16: 22).

Ένας τέτοιος Γραμματέας επιστολογράφος, είτε έγραφε καθ' υπαγόρευσιν, είτε τού προσδιόριζαν το περιεχόμενο, και τον άφηναν να γράψει με το δικό του ύφος και διατύπωση με ελευθερία στη σύνταξη, είτε τού έλεγαν τις βασικές έννοιες και εκείνος τις διατύπωνε, ή ακόμα κάποιοι τού έδιναν το δικαίωμα να γράψει ο ίδιος όπως ήθελε μία επιστολή, εξ ονόματος τού εντολέα τής επιστολής.

Λόγω μικρής εξοικείωσης τών ανθρώπων τής εποχής εκείνης με το γράψιμο, ήταν δύσκολο να σκέφτεται κάποιος και να γράφει ταυτόχρονα, και ακόμα ήταν τα χέρια τους αδέξια για γράψιμο.

Ο Γραμματέας επιστολογράφος, καθόταν σταυροπόδι στο πάτωμα, κρατούσε τον πάπυρο στην παλάμη του, (αφού δεν υπήρχε τότε χαρτί), και με το άλλο χέρι έγραφε ένα - ένα γράμμα, αφού στον πάπυρο δεν μπορεί να γίνει συνεχής ροή τού γραψίματος.

Αυτή η κουραστική κατάσταση, απαιτούσε, όχι μόνο διακοπές στη συγγραφή ανά δίωρο, όταν άλλαζε το θέμα, αλλά και αρκετές μέρες να γραφτεί κάτι. Αυτό σήμαινε ακόμα και την αλλαγή διάθεσης και ύφους σε ένα τέτοιο χρονικό διάστημα με διακοπές.

Ο απόστολος Παύλος, συνήθως έγραφε κάτι στο τέλος με το δικό του χέρι, όπως ο χαιρετισμός. Στην προς Γαλάτας επιστολή (6: 11), γράφει στο τέλος: "ίδετε πηλίκοις υμίν γράμμασιν έγραψα τη εμή χειρί".

Τα μεγάλα γράμματα που έγραψε, ήταν αποτέλεσμα και τών σκληραγωγημένων χεριών του από τη δουλειά, αλλά και λόγω τού προβλήματος που είχε στα μάτια του.

Η μόνη επιστολή που έγραψε ολόκληρη μόνος του ο Παύλος, ήταν η προς Φιλήμονα.

Έχοντας λοιπόν υπ' όψιν όλα αυτά, είναι εύλογο να περιμένουμε ποικίλο ύφος στις διάφορες επιστολές του, και να μην θεωρούμε βέβαια την αμφισβήτηση κάποιων επιστολών του, λόγω τών διαφορών που παρουσίαζαν με άλλες, μη αμφισβητούμενες.

Όμως περισσότερα για όλα αυτά, ευελπιστούμε να πούμε σε επόμενα άρθρα...

Επιλογή στοιχείων: Δ΄ Βιβλικός