• 1. Εισαγωγή

• 2. Οι πρώτες διαπιστώσεις

• 3. Η δικαιολόγηση τών δογματικών λαθών

• 4. Αμυντικοί μηχανισμοί που τον κρατούν στην αίρεση

• 5. Εσωτερική πάλη

• 6. Ανησυχία για τους άλλους

• 7. Απειλές

• 8. Ετεροδιδάσκαλοι και αποστάτες

• 9. Κοινωνικές πιέσεις και συμβιβασμός στο ψέμα

• 10. Στο πλευρό τής αλήθειας

• 11. Το πραγματικό πρόσωπο τής αίρεσης

• 12. Το είδωλο τής αίρεσης

• 13. Η διαφορά αγάπης και αλληλεγγύης

• 14. Διωγμός από την αίρεση

• 15. Φόβος για το άγνωστο και κοινωνικές πιέσεις

• 16. Λασπολογία

• 17. Περισσότερη Χάρη

• 18. Νέες παγίδες έξω από την αίρεση

Σήμερα εγκαινιάζουμε μια νέα σειρά εκπομπών με γενικό τίτλο: «Ο δύσκολος δρόμος της επιστροφής». Αναφέρεται στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο καθένας που ήταν παγιδευμένος στα δίχτυα μιας οποιασδήποτε αίρεσης του Χριστιανικού κόσμου, διαπιστώνει το λάθος, φεύγει απ’ αυτήν, και στη συνέχεια αναζητά να βρει τον ορθό τρόπο να λατρεύσει τον Θεό.

1. Εισαγωγή

Θα προσπαθήσουμε να παρακολουθήσουμε από όσο κοντύτερα γίνεται, την οδυνηρή περιπλάνησή του ανάμεσα στο χαώδες πλήθος των ομολογιών και ομάδων του Χριστιανικού κόσμου, (αλλά καμιά φορά και εκτός αυτών), τους προβληματισμούς του, τις απορίες και τα ερωτηματικά του, που εκβιάζουν για απαντήσεις, και γενικά τον αγώνα του για να βρει τον Χριστό και την αλήθεια, και πού αυτά τα δύο εκφράζονται και δεν παραποιούνται.

Τα όσα θα παρουσιάσουμε μέσα απ’ αυτή τη σειρά εκπομπών, δεν αποτελούν υποθετικές εξιστορήσεις, αλλά προσωπικές εμπειρίες υπαρκτών γνωστών μας προσώπων. Στόχος μας είναι με αυτή την παρουσίαση, να διευκολύνουμε την ανηφορική και επικίνδυνη πορεία, κάθε παρόμοιου αγωνιστή, και να του υποδείξουμε τους σκοπέλους αλλά και τις υφάλους που κρύβονται σ’ αυτόν τον δύσκολο δρόμο. Παράλληλα επιθυμούμε να τον βοηθήσουμε να βρει τον πιο γρήγορο, ασφαλή και ανώδυνο δρόμο, δηλαδή την απλανή οδό, στην ορολογία της παράδοσής μας.

Έχετε δίκιο αν σκεφθείτε πως κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή, με τις δικές της ιδιαιτερότητες, και πως κάθε αίρεση ποτίζει τους οπαδούς της, με τις δικές της εσφαλμένες διδασκαλίες και πρακτικές. Όμως δεν πρέπει να ξεχνούμε, ότι η πληθώρα των Χριστιανικών ομολογιών, ανήκει στον Προτεσταντικό χώρο. Και προέρχεται από μια κοινή ρίζα: τον Λούθηρο. Έτσι, μεταξύ τους υπάρχουν πάρα πολλά κοινά σημεία. Που τις περισσότερες φορές είναι και τα πιο βασικά. Διαλέγοντας λοιπόν να εξετάσουμε μία περίπτωση που προέρχεται από αυτό τον χώρο, θα εξετάσουμε πάρα πολλά ζητήματα, που είναι κοινά με όλες τις παρεμφερείς Χριστιανικές ομολογίες, μια και οι παραλλαγές είναι λίγες και συχνά επουσιώδεις.

Έχοντας λοιπόν όλα αυτά υπ’ όψιν, θα εξετάσουμε την περίπτωση ενός ανθρώπου, που αντιλαμβανόμενος ορισμένα λάθη, αποχωρεί από τον χώρο των Μαρτύρων του Ιεχωβά.

Εύλογα μπορεί κανείς να φέρει αντίρρηση και να πει: «Μα γιατί ασχολείστε συνέχεια με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά; Τι το εξαιρετικό έχουν αυτοί, και δεν ασχολείστε με κάποιους άλλους;»

Η απάντηση είναι πάρα πολύ απλή: Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά, είναι μια ομάδα που κουβαλά πάνω της, ίσως τις περισσότερες κακοδοξίες, τουλάχιστον στον δογματικό χώρο, από όλες τις υπόλοιπες ομολογίες. Θα μπορούσε να πει κανείς, ότι η δογματική της, αποτελεί μια ανθολογία των αιρετικών της Εκκλησίας, όλων των προηγουμένων αιώνων. Δεν είναι τελείως άστοχος ο χαρακτηρισμός της, σαν: «παναίρεση». Ας θυμηθούμε ότι προέρχονται από τον Προτεσταντικό χώρο, και επομένως φέρουν όλες τις κακοδοξίες του Λουθήρου, του Καλβίνου και του Ζβιγγλίου. Όπως την απόρριψη της Ειδικής Ιεροσύνης και της Αποστολικής Διαδοχής, των Μυστηρίων της Χάριτος, του προσώπου της Θεοτόκου, και τόσα άλλα. Παράλληλα όμως, έχουν αλλοιώσει και το Χριστιανικό Ευαγγέλιο. Κηρύττουν εσχατολογία και ταξικό χριστιανισμό. Και το κυριότερο, έχουν αλλοιώσει και το δόγμα της Αγίας Τριάδος. Ακολουθώντας τον αιρετικό Άρειο του 4^ου αιώνος, κηρύττουν ότι ο Ιησούς Χριστός είναι κτίσμα, ενώ διδάσκουν ότι το Άγιο Πνεύμα είναι απρόσωπη δύναμις. Θα λέγαμε, ότι οι κακοδοξίες που

είναι ένα υπερσύνολο όλων των υπολοίπων, ενώ κάθε άλλη «χριστιανική» ομολογία, αποτελεί ως προς τα εσφαλμένα της δόγματα, απλώς ένα μερικό υποσύνολο των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Γι’ αυτό το λόγο τους επιλέγουμε, Διότι αποτελούν το πλέον αντιπροσωπευτικό δείγμα δογματικών διδασκαλιών, και την δυσκολότερη αφετηρία, για τον ήδη δύσκολο δρόμο της επιστροφής.

2. Οι πρώτες διαπιστώσεις

Ας ξεκινήσουμε όμως να παρακολουθούμε από κοντά, τα βήματα ενός τέτοιου ανθρώπου. Ενός ανθρώπου δηλαδή, ο οποίος με ειλικρίνεια, με ζήλο και με όλη του τη δύναμη υπηρέτησε την εταιρία Σκοπιά, παγιδευμένος στα δίχτυα της. Πιστεύοντας ότι ο Θεός είναι με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά, αγωνίσθηκε στις τάξεις τους για μερικά χρόνια. Αλλά κάποια στιγμή, ο Κύριος, βλέποντας τις ειλικρινείς του προθέσεις, τον φώτισε να διακρίνει ορισμένα σφάλματα στην ερμηνευτική της εταιρίας Σκοπιά, που αφορούν σε μια κεντρική της διδασκαλία: Το ζήτημα της «Άνω Κλίσεως», (όπως συχνά ονομάζεται μεταξύ των Μαρτύρων του Ιεχωβά). Δηλαδή, το δόγμα της εταιρίας Σκοπιά, ότι οι άνθρωποι στις ημέρες μας, δεν καλούνται να βαπτισθούν στον Ιησού Χριστό, και να αποτελούν μέλη του σώματός Του, δηλαδή της Εκκλησίας, αλλά η ελπίδα τους είναι απλώς να περάσουν σώοι από τη μάχη του Αρμαγεδώνος, και να ζήσουν στη γη μια τρυφηλή ζωή, τρώγοντας και πίνοντας και απολαμβάνοντας τα αισθητά αγαθά.

Επειδή αυτό το δόγμα απετέλεσε για τον άνθρωπο αυτό, (όπως και για πολλούς άλλους), το πρώτο βήμα σ’ αυτό τον δύσκολο δρόμο της επιστροφής, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί και τη βασική ελπίδα που περιέχεται στο «ευαγγέλιο» που κηρύττεται από τους Μάρτυρες του Ιεχωβά, θα αφιερώσουμε ειδικά κάποια προσεχή εκπομπή, για την πλήρη ανάπτυξη και ανασκευή του. Ωστόσο, προς το παρόν αρκεί να επισημάνουμε, ότι όταν ένας άνθρωπος με ειλικρινείς προθέσεις, που όμως έχει παρασυρθεί και βρίσκεται παγιδευμένος στην αίρεση, διαπιστώσει (με τη βοήθεια του Θεού) ένα σφάλμα στο δόγμα ή στην πράξη της ομάδας που βρίσκεται, όσο μικρό και αν είναι αυτό το σφάλμα, τελικά θα τον οδηγήσει να ανακαλύψει και όλα τα υπόλοιπα. Το ένα φέρνει το άλλο. Είναι κάτι σαν μια άκρη σ’ ένα μεγάλο υφαντό. Όσο μικρή και αν είναι, αν την τραβήξεις, τελικά θα ξηλωθεί ολόκληρο το υφαντό. Κάτι σαν τον «Μίτο της Αριάδνης». Αν με υπομονή και επιμονή, δεν τον κόψεις στο δρόμο, από φόβο ή κάτι άλλο, τότε ασφαλώς θα σε οδηγήσει στην έξοδο από τον σκοτεινό λαβύρινθο, στην ελευθερία και στο φως.

Στην περίπτωση αυτή λοιπόν, η άκρη του νήματος, ήταν το δόγμα των Μαρτύρων του Ιεχωβά περί της «άνω κλίσεως», ή αλλιώς περί των δύο διαφορετικών ελπίδων και δύο διαφορετικών ειδών πιστών, ανάμεσα στους Μάρτυρες του Ιεχωβά. Σε άλλες περιπτώσεις, είναι το δόγμα περί εγκαθιδρυμένης βασιλείας και «Δευτέρας Παρουσίας» το 1914 μ.Χ., όπως είδαμε στην προηγούμενη σειρά εκπομπών. Μπορεί λοιπόν να είναι οτιδήποτε. Σε όλες όμως τις περιπτώσεις, υπάρχει ένα κοινό χαρακτηριστικό: Εάν ο άνθρωπος είναι γνήσιος εκζητητής της αληθείας, και το μόνο που θέλει είναι να τη γνωρίζει και να την ακολουθεί, τότε ο Κύριος θα τον βοηθήσει να διαπιστώσει όλο και περισσότερα λάθη στη δογματική της ομάδας στην οποία ανήκει. Έτσι, σιγά – σιγά αρχίζει και κλονίζεται η εμπιστοσύνη που μέχρι τότε είχε στην ομάδα, σαν τον  «αγωγό του Θεού» πάνω στη γη. Ωστόσο οι προκαταλήψεις είναι τόσες πολλές, που κάτι τέτοιο αργεί πολύ για να ολοκληρωθεί.

3. Η δικαιολόγηση τών δογματικών λαθών

Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι σπανιότατα μπορεί ο άνθρωπος μόνο από τα δογματικά λάθη να οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι ο Θεός δεν λατρεύεται γνήσια μέσα από την ομάδα αυτή, κι έτσι να διαχωρίσει τη θέση του τελεσιδίκως. Γενικά, στις ομάδες του Προτεσταντικού χώρου, αλλά και γενικότερα σε όλους τους αιρετικούς που προήλθαν από τον Ρωμαιοκαθολικισμό, υπάρχει μια αυστηρότητα στην εξωτερική τουλάχιστον ηθική εικόνα που παρουσιάζει το σύνολο. Έτσι λοιπόν, μαζί με τις πρώτες διαπιστώσεις των δογματικών λαθών, αρχίζει και η λειτουργία των αμυντικών μηχανισμών, για να υποστηρίξουν την αίρεση.

Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε, ότι οι περισσότερες αιρέσεις, εξ’ αιτίας του ότι δεν μπορούν να ισχυρισθούν την ιστορική τους ύπαρξη, κατά συνεχή και αδιάκοπο τρόπο, από τότε που ιδρύθηκε η Χριστιανική Εκκλησία, δηλαδή από το 33 μ.Χ., προωθούν την θεωρία, ότι μετά την κοίμηση των Αποστόλων, επεκράτησε «γενική αποστασία», όπου τα ορθά δόγματα και η ορθή πίστις, δεν υπήρχαν κάτω από κανένα εξωτερικό σχήμα. Δηλαδή ισχυρίζονται ότι στην περίοδο που άρχισε με την κοίμηση των Αποστόλων, και έληξε όταν ιδρύθηκε η αίρεση, δεν υπήρχε Χριστιανική Εκκλησία με την δομή που αναφέρεται στην Αγία Γραφή, δηλαδή με Επισκόπους, με τοπικές Εκκλησίες, κλπ.

Με αυτόν τον ισχυρισμό ο οποίος είναι τελείως εσφαλμένος και αντίκειται στην Αγία Γραφή, αιτιολογούν την ανυπαρξία τους για αρκετούς αιώνες και την ξαφνική τους εμφάνιση. Ταυτόχρονα όμως ισχυρίζονται, ότι εφ’ όσον προέρχονται από έναν Χριστιανικό κόσμο που δεν διατηρούσε την ακρίβεια της πίστεως, και την ορθότητα των αποστολικών δογμάτων, είναι επόμενο να έχουν μεν διορθώσει αρκετά, αλλά να υπάρχουν και άλλα τα οποία είναι εσφαλμένα, και που σιγά – σιγά διορθώνονται.

Με αυτή λοιπόν τη συλλογιστική, οι διάφορες αιρέσεις δικαιολογούν τη μεταβλητότητα των δογματικών τους διδασκαλιών, από καιρού εις καιρόν, και τα δογματικά τους σφάλματα, τα οποία πολλές φορές αναγκάζονται να παραδεχθούν. Όμως αυτή η θεωρία, αυτός ο ισχυρισμός, όπως είπαμε προηγουμένως, δεν είναι Χριστιανικός, και αντίκειται στην Αγία Γραφή και στην ιστορία της Αποστολικής Εκκλησίας. Ο Παράκλητος, το Πνεύμα το Άγιο, μένει στην Εκκλησία αιωνίως. «Και εγώ θέλω παρακαλέσει τον Πατέρα, και θέλει σας δώσει άλλον Παράκλητον, για να μένει μεθ’ υμών εις τον αιώνα» (Ιωάννης 14/ιδ: 16). «Όταν δε έλθει Εκείνος, θέλει σας οδηγήσει εις πάσαν την αλήθειαν» (Ιωάννης 16/ιστ: 13). Ας προσέξουμε το: «πάσαν την αλήθειαν». Όχι στη μισή αλήθεια, και στα μισά ψέματα ή λάθη.

Παράλληλα ο Ιούδας, στην επιστολή του, στο εδάφιο 3, μας λέει ρητά ότι «η πίστις άπαξ παρεδόθη εις τους αγίους». Δεν θα παρεδίδετο δεύτερη και τρίτη φορά, στους εκάστοτε αιρεσιάρχες, και μάλιστα μισή και λανθασμένη, ώστε εκ των υστέρων να χρειάζεται προσθήκες, αλλαγές και διορθώσεις.

Ως προς το ζήτημα όμως αυτό, ας περιορισθούμε επί του παρόντος σε αυτά τα λίγα. Λεπτομερής ανάλυση θα γίνει σε επόμενη εκπομπή, με θέμα την Εκκλησία του Χριστού.

4. Αμυντικοί μηχανισμοί που τον κρατούν στην αίρεση

Επιστρέφουμε λοιπόν να δούμε ποιοι αμυντικοί μηχανισμοί μπαίνουν σε λειτουργία, όταν ο άνθρωπος που βρίσκεται στην αίρεση διαπιστώσει ότι μια βασική διδασκαλία της ομάδας που ανήκει, έρχεται σε σύγκρουση με τη λογική, την αλήθεια, την Αγία Γραφή ή την ιστορία.

Η πρώτη σκέψη που έρχεται να αντισταθμίσει την έκπληξη και την απογοήτευση, είναι η εξής:

«Εδώ που ανήκω, οι άνθρωποι έχουν ζήλο Θεού, και υπάρχει ηθική καθαρότης. Πού αλλού θα μπορούσε να υπάρχει περισσότερη αλήθεια; Όλος ο υπόλοιπος Χριστιανικός Κόσμος βρίσκεται στην ειδωλολατρεία, την ανηθικότητα και την αδιαφορία.

Παρατηρούμε λοιπόν αγαπητοί, πώς έρχεται την κατάλληλη στιγμή, να πιάσει τόπο η πλύση εγκεφάλου που προωθούν οι διάφορες αιρετικές ομάδες εναντίον οποιουδήποτε άλλου. Το φαρισαϊκό πνεύμα έρχεται να σκοτίσει τις μικρές λάμψεις της αληθείας: «Εμείς είμαστε οι καθαρότεροι. Όλοι οι άλλοι είναι βρώμικοι. Ο Θεός δεν είναι μαζί τους, παρά μόνο μ’ εμάς».

Παρατηρούμε λοιπόν, πώς η εξωτερικά ηθική ζωή, αν δεν συνοδεύεται και από ανάλογη πνευματικότητα και ταπεινοφροσύνη, μπορεί να οδηγήσει μακριά από τον Θεό και την αλήθεια. Αυτό ακριβώς έπαθαν και οι Φαρισαίοι.

Η δεύτερη σκέψη άμυνας που έρχεται στο νου του ανθρώπου, είναι:

«Θα περιμένουμε τον Πιστό και Φρόνιμο Δούλο (δηλαδή την ηγεσία της αίρεσης), να κάνει αυτός την διόρθωση, στον καιρό που εκείνος θα κρίνει κατάλληλο. Ας μην προτρέχουμε. Ας περιμένουμε τον Θεό και τον «αγωγό του» επί της γης.

Πόση διαστροφή υπάρχει στη σκέψη αυτή! Λέτε και ο Θεός δεν είναι ο Θεός της αληθείας και του φωτός! Με τις σκέψεις όμως αυτές, που σίγουρα του υποβάλλονται από τους θρησκευτικούς του ηγέτες, ο άνθρωπος χωρίς να το γνωρίζει, προσάπτει στον Θεό την κατηγορία, πως δεν αποκαλύπτει την αλήθεια στους ανθρώπους, αλλά έστω και για ορισμένο χρονικό διάστημα αρέσκεται να λατρεύεται μέσα από ψευδείς διδασκαλίες και εσφαλμένα δόγματα. Πραγματικά σατανικές σκέψεις!

5. Εσωτερική πάλη

Αν λοιπόν ο άνθρωπος που εξετάζουμε, και ο οποίος βρίσκεται ακόμα μέσα στον αιρετικό χώρο, δεν επηρεαστεί από τις παραπάνω σκέψεις, αλλά η αγάπη του για την αλήθεια του Θεού, υπερισχύσει αυτών των αμυντικών μηχανισμών, που έντεχνα του έχει καλλιεργήσει η αίρεση για να τον κρατήσει για πάντα κοντά της, τότε αρχίζει ένας καινούργιος αγώνας. Ο αγώνας αυτός, δεν διεξάγεται σε προσωπικό επίπεδο, και το αντικείμενό του δεν είναι μόνο δογματικό ή θεωρητικό. Έχει σαν αποτέλεσμα την απόρριψη του ηθικιστικού προσωπείου της αίρεσης, και την αποκάλυψη του πραγματικού της προσώπου. Ένα πρόσωπο που μόνο σε Χριστιανική Εκκλησία δεν ταιριάζει.

Ας παρακολουθήσουμε όμως τα γεγονότα με τη σειρά:

Είπαμε προηγουμένως, ότι αν κάποιος άνθρωπος που διακρίνεται από ειλικρινείς προθέσεις, και είναι γνήσιος εκζητητής της αληθείας, βρίσκεται μέσα σε έναν αιρετικό χώρο, τότε ο Κύριος, είτε μέσα από την Αγία Γραφή, είτε μέσω κάποιου ανθρώπου, είτε με κάποιο άλλο τρόπο, του υποδεικνύει ότι κάποια βασική διδασκαλία της αίρεσης στην οποία ανήκει είναι εσφαλμένη και αντιβιβλική. Στη συνέχεια, ακολουθεί μία εσωτερική πάλη του ανθρώπου αυτού. Η λογική του, που αντιδρά στην εσφαλμένη διδασκαλία της αίρεσης, έρχεται σε άμεση σύγκρουση με τους εσωτερικούς αμυντικούς μηχανισμούς καταστολής κάθε αντίδρασης που η αίρεση του έχει καλλιεργήσει υποσυνείδητα μέσω μιας μόνιμης πλύσης εγκεφάλου.

6. Ανησυχία για τους άλλους

Εάν λοιπόν η αγάπη για την αλήθεια και το φως επικρατήσει, τότε ο άνθρωπος αυτός αναζητεί τρόπους να γνωρίσει τα στοιχεία αυτά και σε άλλους. Συνήθως πνευματικούς του αδελφούς, δηλαδή ομοπίστους του.

Έχοντας διαλέξει σαν παράδειγμα την αίρεση των Μαρτύρων του Ιεχωβά, αναφέρουμε ότι κάτι τέτοιο απαγορεύεται αυστηρότατα και χαρακτηρίζεται σαν ετεροδιδασκαλία. Δεν μπορεί να κοινοποιήσει ο,τιδήποτε έρχεται σε σύγκρουση με τα τρέχοντα δόγματα και διδασκαλίες τη εταιρίας Σκοπιά, ούτε και στον πιο στενό του φίλο και πνευματικό συνεργάτη. Το μόνο που επιτρέπεται είναι να θέσει τα αποτελέσματα της μελέτης του με πολύ απαλό τρόπο, υπό τύπον ερωτήσεως και όχι τετελεσμένων θέσεων, στους πρεσβυτέρους της τοπικής εκκλησίας.

7. Απειλές

Σε αυτή την περίπτωση, το πιο πιθανό είναι να του επαναλάβουν τις θέσεις της αιρέσεως, πάνω στο συγκεκριμένο δογματικό ζήτημα, να του ζητήσουν να τις ενστερνισθεί έστω και αν καταλαβαίνει πως είναι εσφαλμένες, να μην κοινοποιήσει τις απόψεις του πουθενά αλλού, και να περιμένει πάντοτε, ό,τι ο Θεός δήθεν αποκαλύπτει μέσω της οργανώσεως, και ποτέ να μην ενεργεί πριν από αυτή.

Ταυτόχρονα όμως με τις συμβουλές και τις παραινέσεις, δίνονται και οι απειλές με μορφή γενικότητας, και με απαλό τρόπο βέβαια στην αρχή. Έτσι θα του πουν, ότι κάθε ενέργεια που θα έκανε, και που θα ήταν διαφορετική απ’ αυτές που τον συμβούλεψαν, θα χαρακτηριζόταν σαν «αποστασία» από την ομάδα, και θα είχε ως άμεση συνέπεια την αποκοπή του. Αυτός είναι λοιπόν και ο δεύτερος πειρασμός, που αντιμετωπίζει στην πορεία του προς το φως.

Ο Θεός σε τέτοιες περιστάσεις, ενισχύει τον άνθρωπο με γνώση και με ψυχική δύναμη. Έτσι, αν δεν συμβιβασθεί από την πρώτη στιγμή, αρχίζει και βλέπει πώς η αίρεση στην οποία βρίσκεται, διαστρέφει την αλήθεια και τον λόγο του Θεού προκειμένου να διατηρήσει τα στεγανά της. Αρχίζει λοιπόν μια έρευνα μέσα από την Αγία Γραφή, για το τι είναι πραγματικά «ετεροδιδασκαλία» και «αποστασία».

8. Ετεροδιδάσκαλοι και αποστάτες

Τα αποτελέσματα βέβαια είναι προφανή. Δεν ετεροδιδασκαλεί εκείνος που λέει πράγματα αντίθετα με αυτά που διδάσκει μια αίρεση ή μια οργάνωση, αλλά αυτός που διδάσκει αντίθετα με τον λόγο του Θεού. Όμοια, αποστάτης δεν είναι εκείνος που διαχωρίζει τη θέση του απέναντι σε μια ομάδα ανθρώπων, αλλά εκείνος που απομακρύνεται από τον λόγο του Θεού. Έτσι αρχίζει και δημιουργείται μέσα του η σκέψη, ότι πραγματικός αποστάτης και πραγματικός ετεροδιδάσκαλος είναι η αίρεση στην οποία ανήκει, διότι έχει απομακρινθεί από τον λόγο του Θεού και την αλήθεια, διδάσκοντας εσφαλμένες και αντιβιβλικές διδασκαλίες. Με αυτό τον τρόπο λοιπόν, σιγά – σιγά, αρχίζει να αντιλαμβάνεται το πραγματικό πρόσωπο της αίρεσης στην οποία είναι μέλος.

9. Κοινωνικές πιέσεις και συμβιβασμός στο ψέμα

Ο πόλεμος όμως των πειρασμών, γίνεται πλέον ολοένα και πιο έντονος. Αρχίζει και βλέπει μπροστά του τις συνέπειες που θα έχει, αν ακολουθήσει το δρόμο που του υποδεικνύει η λογική του και η συνείδησίς του. Σκέφτεται τον διωγμό που πρόκειται να υποστεί από ολόκληρο το περιβάλλον των μέχρι τότε πνευματικών του αδελφών.

Στο σημείο αυτό, στον φόβο των συνεπειών έρχεται να προστεθεί και η εξής σκέψη για να εκτονώσει την κατάσταση και να λάμψει το σκότος. Να επαναφέρει τα μέχρι τότε ήρεμα νερά του τέλματος της αγνοίας, που για λίγο τα είχε αναταράξει η έστω και μερική γνώση της αλήθειας, στην νεκρική τους ησυχία. Έτσι λοιπόν του έρχεται η σκέψη: «Ας τ’ αφήσουμε έτσι τα πράγματα. Άλλωστε οι υπόλοιποι είναι καλύτεροι; Δεν έχουν και αυτοί ένα σωρό λάθη; Κάποτε δεν θα αργήσουν και τούτοι εδώ να βρουν το λάθος και να το διορθώσουν. Θα είναι καλύτερα να φύγω, να αντιμετωπίσω ένα σωρό επιπρόσθετα προβλήματα, και επί πλέον να χάσω και όσα καλά μου προσφέρει αυτός ο χώρος;

Βέβαια όλα αυτά, τα δήθεν ειλικρινή και γνήσια ερωτηματικά, έχουν σαν μοναδικό σκοπό το κουκούλωμα της αληθείας, και το ολοκληρωτικό σβήσιμο του λίγου φωτός που παρουσιάσθηκε.

Αυτή η φάση είναι πάρα πολύ κρίσιμη, για την μετέπειτα πορεία του ανθρώπου. Αν αποδειχθεί πιστός στο λίγο, στη μικρή αλήθεια που του αποκαλύφθηκε, και δεχθεί να θυσιάσει την ησυχία του και την καλοπέρασή του στο χώρο της αίρεσης, που μέχρι τότε ήταν βολεμένος, ο Κύριος θα του εμπιστευθεί και περισσότερα. Διαφορετικά, θα του αφαιρεθεί και αυτό που έχει. Η συνείδησή του θα αρχίσει να καυτηριάζεται, και πολύ δύσκολα πλέον θα του εμφανισθεί νέα ευκαιρία στο μέλλον, για να απαγκιστρωθεί από το σκότος της αίρεσης, και να γνωρίσει το φως της αληθείας.

10. Στο πλευρό τής αλήθειας.

Από το σημείο λοιπόν αυτό, η πορεία του ανθρώπου αρχίζει να γίνεται ανηφορική και δύσκολη. Η βιβλική του γνώση τον ωθεί να μην υποκύψει στις εξωτερικές πιέσεις που του υποβάλλει η αίρεση μέσω των πρεσβυτέρων. Τον ωθεί να μοιρασθεί και με άλλους τις λίγες ακτίνες φωτός που έχει διακρίνει μέσα από τον λόγο του Θεού. Άλλωστε οι οφθαλμοί του δεν έχουν ανοίξει ακόμα καλά, για να μπορέσει να διακρίνει με σαφήνεια, ότι ο χώρος στον οποίο ανήκει είναι αίρεση απωλείας και χώρος πλάνης. Πιστεύει ακόμη, ότι υπάρχουν πιθανότητες να έχουν κάνει λάθος οι πρεσβύτεροι της τοπικής του εκκλησίας, ενώ οι πνευματικοί ηγέτες και υπεύθυνοι της αίρεσης, να έχουν τη διάθεση να γνωρίσουν το σωστό, και να διορθώσουν την πορεία του συνόλου. Έτσι σκέφτεται να ενημερώσει και εκείνους.

11. Το πραγματικό πρόσωπο τής αίρεσης

Όταν προβεί σε μια τέτοια ενέργεια, και στείλει κάποια μελέτη στην πνευματική ηγεσία της αίρεσης, που περιέχει την έκθεση των στοιχείων που αποδεικνύουν ότι μια από τις βασικές διδασκαλίες της αίρεσης είναι εσφαλμένη, τότε τα πράγματα παίρνουν μια τελείως διαφορετική τροπή. Είναι η αφορμή για να δείξει η αίρεση το πραγματικό της πρόσωπο, και το μίσος της για την αλήθεια και το φως.

Δίνεται εντολή από την ηγεσία σε κάποιους αξιωματούχους της αίρεσης, συνήθως πρεσβυτέρους της τοπικής εκκλησίας ή και άλλους, να διεξάγουν θρησκευτική δίκη, και να αντιμετωπίσουν τον άνθρωπο σαν ετεροδιδάσκαλο και αποστάτη.

Το πρόβλημα και το ζήτημα που είναι υπό εξέτασιν σ’ αυτή την κεκλεισμένων των θυρών δίκη, δεν είναι το εάν έχει δίκιο πράγματι στη μελέτη του αυτή ο άνθρωπος ή όχι, αλλά το εάν αυτά που ισχυρίζεται έρχονται σε σύγκρουση με τα εκφρασμένα «πιστεύω», ή διδασκαλίες της αίρεσης. Δεν ενδιαφέρει το ορθό. Δεν νοιάζονται διόλου για την αλήθεια του λόγου του Θεού. Το μόνο που τους νοιάζει είναι να υπάρχει μια εξωτερικά επιβαλλόμενη ταυτότης απόψεων, ταυτότης θέσεων, ταυτότης ενεργειών.

12. Το είδωλο τής αίρεσης

Είναι φανερό, ότι η αίρεση τελικά είναι ένα είδωλο. Δεν καλείται να πιστέψει κανείς στον Λόγο του Θεού, στον Χριστό, και να λατρεύει τον Θεό, αλλά καλείται να πιστεύει στην αίρεση, διότι αυτή πλέον ερμηνεύει τον λόγο του Θεού, σωστά ή λάθος. Δεν λατρεύουν οι πιστοί της αίρεσης τον Θεό, αλλά την αίρεση. Διότι πολλές φορές εκείνη τους διδάσκει αντίθετα απ’ ό,τι ο Θεός, και τους εξαναγκάζει να υπακούσουν σ’ εκείνη παρά στον Θεό. Παρ’ όλο που η ζωή του ανθρώπου γίνεται πολύ δύσκολη, με όλον αυτό τον εξωτερικό πόλεμο που έχει εγείρει η αίρεση εναντίον του για τον κάμψει, ωστόσο αυτή η πολύ δυσάρεστη κατάσταση του αποφέρει ένα πολύ μεγάλο κέρδος. Άλλωστε, αυτός είναι ένας γενικός κανόνας. Μέσα από τις θλίψεις, μαθαίνει κανείς να γίνεται ολοκληρωμένος. Μέσα από αυτή τη δυσάρεστη εξωτερικά υπόθεση, αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος, ότι η αίρεση στην οποία ανήκει, δεν ενδιαφέρεται για την αλήθεια, που εκφράζεται μέσα από τον λόγο του Θεού. Μάλιστα και την διώκει, όταν έρχεται σε σύγκρουση με τα συμφέροντά της.

13. Η διαφορά αγάπης και αλληλεγγύης

Αφού αυτή είναι η συμπεριφορά της, και η στάση της απέναντι σε μια από τις αλήθειες που εκτίθενται στον λόγο του Θεού, όμοια θα είναι η στάση της, δηλαδή διωκτική, και στον ίδιο τον Λόγο του Θεού. Στην ίδια την υποστατική αλήθεια, στον Κύριο Ιησού Χριστό. Παράλληλα, αρχίζει και βλέπει την πραγματική διαγωγή που προωθεί η αίρεση στο πρόσωπο των δικαστών του. Μέχρι τότε είχε γνωρίσει το όμορφο πρόσωπο της αγάπης, που όμως δεν ήταν αγάπη Χριστιανική, αλλά αλληλεγγύη, ανάμεσα σε ομοπίστους με κοινά συμφέροντα και ενδιαφέροντα. Για την αγάπη αυτού του είδους, είχε μιλήσει και ο Κύριος στους μαθητές του, με τα εξής λόγια: «Εάν αγαπήσητε τους αγαπώντας σας, ποίον μισθόν έχετε; Και οι τελώναι δεν κάμνουσι το αυτό; Και εάν ασπασθείτε τους αδελφούς σας μόνον, τι περισσότερον κάμνετε; Και οι τελώναι δεν κάμνουσιν ούτως;» (Ματθαίος 5/ε: 46,47).

Αρχίζει πλέον να αντιλαμβάνεται, ότι αυτά που νόμιζε για Χριστιανικές αρετές και καρπούς του Αγίου Πνεύματος, και που τα έβλεπε να εκδηλώνονται μεταξύ των ομοπίστων του, και να διαφημίζονται από την ηγεσία της αίρεσης, δεν είναι τίποτα άλλο, παρά φτηνές μιμήσεις. Όπως ο διάβολος προσπαθεί να μιμείται τον Θεό προκειμένου να πλανήσει τους ανθρώπους, έτσι προωθεί και κατ’ απομίμησιν αρετές. Αρχίζει να διακρίνει ότι αυτό που προωθεί η αίρεση, δεν είναι η βαθειά και ειλικρινής ευσέβεια, αλλά κάποια μορφή ευσεβείας, κάποιος ευσεβισμός.

Ανθρώπους με τέτοιες ιδιότητες, ο απόστολος Παύλος στην Β΄ προς Τιμόθεον 3/γ: 5, τους περιγράφει ως: «έχοντες μεν μορφήν ευσεβείας, ηρνημένοι δεν την δύναμιν αυτής. (και συμβουλεύει) Και τούτους φεύγε».

Αρχίζει και αντιλαμβάνεται, ότι η εξωτερική εικόνα που προωθεί η αίρεση μέσω των πιστών της, που εμφανίζονται σαν ηθικοί και καλοί άνθρωποι με χριστιανική αγωγή, είναι επιφανειακή, και μάλιστα πλαστή. Ταυτόχρονα του έρχονται στο νου τα εδάφια Β΄ Κορινθίους 11/ια: 13-15 περί των ψευδαποστόλων: «Διότι οι τοιούτοι είναι ψευδαπόστολοι. Εργάται δόλιοι, μετασχηματιζόμενοι εις αποστόλους Χριστού. Και ουδέν θαυμαστόν. Διότι αυτός ο Σατανάς, μετασχηματίζεται εις άγγελον φωτός. Δεν είναι λοιπόν μέγα, αν και οι διάκονοι αυτού, μετασχηματίζονται εις διακόνους δικαιοσύνης».

Διαπιστώνει, ότι η πραγματική εικόνα της διαγωγής των ομοπίστων του, (αλλά και της αίρεσης σαν σύνολο), εμφανίζεται όχι κάτω από τις φυσιολογικές συνθήκες της καθημερινότητας, αλλά όταν τους θίξει κανείς τα συμφέροντά τους, και ταράξει την ησυχία τους.

Αυτό λοιπόν μπορούμε να πούμε, ότι είναι το δεύτερο δώρο που του δίνει ο Θεός. Αρχίζει να του καθαρίζει τους οφθαλμούς από τα λέπια της αίρεσης. Τον βοηθά να δει καθαρότερα πλέον τον χώρο στον οποίο ανήκει, και να διαπιστώσει πως βρίσκεται μακριά από τον δρόμο του Θεού. Τον απαλλάσσει από την προκατάληψη που είχε υπέρ της αίρεσης. Μια προκατάληψη που κάτω από διαφορετικές συνθήκες είναι σχεδόν αδύνατον να φύγει. Παράλληλα, φανερώνοντας αυτά τα στοιχεία, ο Κύριος τον προετοιμάζει να αντιμετωπίσει με περισσότερη ψυχραιμία και λιγότερη συναισθηματική φόρτιση, τα γεγονότα που πρόκειται να επακολουθήσουν.

14. Διωγμός από την αίρεση

Φθάσαμε λοιπόν στο σημείο, όπου ο άνθρωπος επειδή κατανόησε μια βιβλική αλήθεια η οποία έρχεται σε αντίθεση με τις τρέχουσες διδασκαλίες της αίρεσης στην οποία ανήκει, αντιμετωπίζει θρησκευτικό δικαστήριο στημένο από την αίρεση με δικαστές κάποιους εντεταλμένους της ηγεσίας, κάποιους καλοθελητές φανατικούς σαν μάρτυρες κατηγορίας, ή και χωρίς αυτούς, και βέβαια χωρίς ακροατήριο. Κεκλεισμένων των θυρών.

Το αποτέλεσμα είναι προδικασμένο. Το δίλημμα άμεσο: «Ή αποκηρύττεις και αναιρείς αυτά που λες, αποδεχόμενος (και ομολογώντας τις απόψεις της αίρεσης πάνω σ’ αυτό το θέμα), υπογράφεις δήλωση μετανοίας και παραμένεις, ή σε αποκόπτουμε σαν αποστάτη».

15. Φόβος για το άγνωστο και κοινωνικές πιέσεις

Όποιος είναι μακριά από τα πράγματα, θα πει με μεγάλη ευκολία: «Μα θέλει και ρώτημα; Χάρη θα του κάνουν αν τον αποκόψουν! Γιατί στην ουσία, θα τον αποκόψουν από την αίρεση, από το ψεύδος. Όχι από την πραγματική Εκκλησία του Χριστού». Όμως, όποιος έχει ζήσει τα πράγματα από πιο κοντά, καταλαβαίνει το τεράστιο συναισθηματικό βάρος αυτής της ερώτησης. Το μέγεθος της ψυχολογικής πίεσης που νιώθει ο άνθρωπος. Τον φόβο που νιώθει για το άγνωστο που τον περιμένει έξω από την πόρτα του θρησκευτικού δικαστηρίου. Ξέρει και αναλογίζεται τις φοβερές συνέπειες της αποκοπής. Αυτές δεν είναι τόσο πνευματικής μορφής, όσο κοινωνικής, οικογενειακής, οικονομικής πιθανόν, κλπ.

Ο άνθρωπος θα μείνει μόνος, αποξενωμένος και αποδιωγμένος από το περιβάλλον που μέχρι τότε συναναστρεφόταν καθημερινά. Στιγματισμένος. Θα τον αντιμετωπίζουν σαν λεπρό. Επιπρόσθετα, αν μιλούμε για τους Μάρτυρες του Ιεχωβά και για παρόμοιες κλειστές και περιθωριοποιημένες αιρέσεις, είναι πολύ πιθανό ο άνθρωπος αυτός να χάσει τη δουλειά του, αν ο εργοδότης του ανήκει στην ίδια αίρεση.

16. Λασπολογία

Πέρα απ’ αυτά όμως, το συνηθέστερο είναι ότι με την αποχώρησή του, θα αρχίσει να διαδίδεται μια σωρεία φημών, που δεν είναι τίποτα άλλο από ποταπή λασπολογία και κατασυκοφάντηση εναντίον του ίδιου του, του προσώπου.

Σε αυτή την τραγική κατάσταση βρίσκεται ο άνθρωπος αυτός, απέναντι στους δικαστές του, απέναντι στη «δικαστική επιτροπή», όπως συνηθίζεται να την αποκαλούν οι Μάρτυρες του Ιεχωβά.

Βέβαια, η έννοια «μάρτυρες υπερασπίσεως», σε τέτοιου είδους δίκες, αποτελεί σχήμα οξύμωρο. Το μόνο που μπορούν να προσφέρουν, είναι να παραστήσουν τους εαυτούς τους σαν τα επόμενα θύματα. Η επιτροπή δεν ενδιαφέρεται για τις απόψεις του. Μόνο η άποψη της ηγεσίας της αίρεσης έχει σημασία. Έτσι λοιπόν, απλά και μόνο με την παρουσία τους, αυξάνουν τον κατάλογο των προγραφών.

Σ’ αυτή λοιπόν τη δεινή δύσκολη θέση, από ψυχολογικής και συναισθηματικής πλευράς, βρίσκεται συνήθως μόνος, ο εκζητητής της αληθείας. Κάτω απ’ αυτή την πίεση, είναι πιθανό να ραγίσει, να σπάσει. Να συμβιβαστεί και «να στραφεί εις τα οπίσω». Να μην αντέξει σ’ αυτό το δικαστήριο, που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από το Φαρισαϊκό συνέδριο.

Στην περίπτωση λοιπόν του συμβιβασμού, ο άνθρωπος γίνεται ένα ψυχολογικό ράκος. Χάνει κάθε πνευματικότητα, και συνήθως οδηγείται στο να χλευάζει τα πάντα. Να ισοπεδώσει μέσα του όλες τις αξίες και ιδεολογίες που έχει, και να παρασυρθεί σ’ έναν κατήφορο που ο Θεός μόνο γνωρίζει πού μπορεί να καταλήξει.

Στην αντίθετη όμως περίπτωση, που θα διαλέξει να υπερασπισθεί την αλήθεια απέναντι στους άνομους κριτές του, ο Κύριος θα του συμπαρασταθεί. Βέβαια η απόφαση θα είναι η αποκοπή του. Θα αρχίσει γι’ αυτόν ο ήδη ανηφορικός δρόμος, να γίνεται τραχύς και δύσβατος. Ο ζυγός βαρύς. Όμως ο Κύριος τον ελαφραίνει. Διότι γεμίζει την ψυχή του ανθρώπου με εσωτερική γαλήνη. Η συνείδησή του δεν τον ελέγχει. Δεν έχει προδώσει τις αξίες του. Δεν έχει χάσει την εσωτερική του συγκρότηση. Αντιλαμβάνεται τον διωγμό που ξεκινάει γι’ αυτόν, σαν ένα τμήμα του προσωπικού του σταυρού. Και ανοίγεται ο δρόμος μπροστά του, για καθαρότερη αντίληψη των πραγμάτων, και διαφωτισμό της αληθείας.

Όταν λασπολογείται από τους πρώην ομοπίστους του, του έρχεται στο νου ένα κομμάτι από τους μακαρισμούς της «Επί του Όρους ομιλίας» του Κυρίου: «Μακάριοι οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης. Διότι αυτών είναι η βασιλεία των ουρανών. Μακάριοι είσθε, όταν σας ονειδίσωσι και διώξωσι, και είπωσι εναντίον σας πάντα κακόν λόγον, ψευδόμενοι ένεκεν εμού. Χαίρετε και αγαλλιάσθε. Διότι ο μισθός σας είναι πολύς εν τους ουρανοίς. Ούτως εδίωξαν τους προφήτας τους προ υμών» (Ματθαίος 5/ε: 10-12).

Ή αυτό στην Α΄ Πέτρου 3/γ: 14,15: «Αλλ’ εάν πάσχητε δια την δικαιοσύνην, είσθε μακάριοι. Τον δε φόβον αυτών μη φοβηθείτε, μηδέ ταραχθείτε, αλλά αγιάσατε Κύριον τον Θεόν εν ταις καρδίαις ημών. Και έσθε πάντοτε έτοιμοι εις απολογία μετά πραότητος και φόβου, προς πάντας τους ζητούντας από σας λόγον περί της ελπίδος της εν υμίν».

17. Περισσότερη Χάρη

Έχοντας ολοκληρωθεί και αυτό το στάδιο, μπορεί να πεις κανείς ότι ο άνθρωπος έχει κάνει και το δεύτερο μεγάλο βήμα, στον δύσκολο και ανηφορικό δρόμο της επιστροφής. Οι οφθαλμοί του ανοίγονται ολοένα και περισσότερο, στο να διακρίνει το μέγεθος της πλάνης, του ψεύδους και της διαστροφής της Χριστιανικής πίστεως και πράξεως, που διακρίνουν τον χώρο στον οποίο ανήκε. Μελετώντας και πάλι την Αγία Γραφή, αυτή όμως τη φορά με τον νου ελευθερωμένο από τις χοντρές αλυσίδες της πλάνης της αιρέσεως όπου βρισκόταν, διαπιστώνει όλο και περισσότερες ψευδείς και αντιβιβλικές διδασκαλίες, και ερμηνευτικές διαστροφές του κειμένου που προωθούσε η αίρεση. Μελετώντας τα έντυπά της, διαπιστώνει ασύστολα ψεύδη και ανακρίβειες, μέσω των οποίων προσπαθεί να παραπλανά και να αποπροσανατολίζει τους οπαδούς της, και να τους κρατά δεσμίους έως θανάτου.

Κυριεύεται από αποτροπιασμό και ιερή αγανάκτηση εναντίον της αίρεσης αυτής. Η προκατάληψη υπέρ του χώρου στον οποίο ανήκε, γκρεμίζεται τελείως, και μετατρέπεται σε οργή, εναντίον αυτών που είναι υπεύθυνοι αυτής της πλάνης. Τον καταλαμβάνει ένα βαθύ αίσθημα ανησυχίας και αγωνίας, για όσους γνωρίζει αλλά και δεν γνωρίζει, και οι οποίοι εν αγνοία τους, είναι παγιδευμένοι στα δίχτυα της αίρεσης και οδηγούνται με μαθηματική ακρίβεια προς την απώλεια, ενώ οι ίδιοι έχουν πεισθεί με δόλιο τρόπο ότι οδηγούνται στη σωτηρία.

Μηχανεύεται τρόπους, να σπάσει τα στεγανά της αίρεσης και να τους ενημερώσει. Στεγανά, που η ίδια η αίρεση έχει κατασκευάσει γύρω της, για να αντιμετωπίσει αυτό ακριβώς το ενδεχόμενο.

18. Νέες παγίδες έξω από την αίρεση

Στο σημείο όμως αυτό της πορείας του ανθρώπου προς την αλήθεια, εμφωλεύουν πολλοί κίνδυνοι. Κίνδυνοι που μπορούν να παρομοιασθούν με υφάλους. Διότι δεν είναι εμφανείς στον αγωνιζόμενο. Είναι ο κίνδυνος της εμπαθείας εναντίον ανθρώπων, και ο κίνδυνος του αποπροσανατολισμού από την πορεία. Ας μην ξεχνούμε, ότι ακόμη βρίσκεται κάτω από την επιρροή των γεγονότων, και η ψυχολογική του κατάσταση δεν έχει ακόμη ισορροπήσει.

Η ανοικτή μάχη με την αίρεση, μόλις έχει λήξει. Δεν έχει ακόμη προλάβει να βρεθεί μόνος του με τον εαυτό του. Με όλα αυτά τα γεγονότα να τον περιτριγυρίζουν, αρχίζει ο τρίτος γύρος. Γι’ αυτόν όμως, και για όλους τους κινδύνους που προαναφέραμε, θα μιλήσουμε αναλυτικά στην επόμενη εκπομπή.

Ωστόσο, με όλα αυτά που είδαμε σήμερα, πιστεύουμε ότι έγινε αντιληπτό, έστω και αχνά, το πόσο δύσκολος είναι ο αγώνας για να ξεφύγει κανείς από μια αίρεση, και να βρει τον δρόμο του, τον δρόμο της αλήθειας, τον δρόμο του Χριστού. Χρειάζεται πολλή εγρήγορση, προσευχή και προσκόλληση στον λόγο του Θεού και στο θέλημά Του, για να μπορέσει κανείς να ξεπεράσει όλα τα εμπόδια, που κάθε τόσο θα βρίσκει μπροστά του, μέχρι να απαγκιστρωθεί τελείως από την πλάνη της αιρέσεως. Και ασφαλώς, φεύγοντας απ’ αυτήν, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα φθάσει στην αληθινή Εκκλησία.

Μοιάζει με ένα καράβι που ήταν παγιδευμένο από πειρατές, και κατάφερε να ξεφύγει, αλλά χρειάζεται πολύς κόπος και αγώνας, στην ανοικτή θάλασσα, μέχρι να φθάσει τελικά στο λιμάνι.

Απομαγνητοφώνηση: Ν. Μ.