To διεθνές ερευνητικό ίδρυμα Pew Research Center στο πλαίσιο παγκόσμιας έρευνα για τη θρησκεία, μέτρησε τα ποσοστά του θρησκευτικού εθνικισμού σε κάθε χώρα. Η Ελλάδα «σκοράρει» πρώτη στην ΕΕ.

Μια ενδιαφέρουσα αν και «ριψοκίνδυνη» επιστημονικά μελέτη παρουσίασε το Ίδρυμα Pew Research Center, στο πλαίσιο παγκόσμιας έρευνας σχετικά με τις αντιλήψεις για τη θρησκεία. Αφορά τα επίπεδα του θρησκευτικού εθνικισμού» από χώρα σε χώρα, μια έννοια για την οποία δεν υπάρχει ένας παγκόσμια αποδεκτά ορισμός, αφήνοντας περιθώριο για διαφορετικές ερμηνείες.

Ο ορισμός που δίνει το Ιδρυμα Pew στον θρησκευτικό εθνικισμό είναι «η πεποίθηση ότι η ιστορικά κυρίαρχη θρησκεία μιας χώρας πρέπει να είναι κεντρικό στοιχείο της εθνικής της ταυτότητας και να διαμορφώνει τη χάραξη πολιτικής».

To Pew Research Center, μέσω δημοσκοπικών εταιριών, πήρε προσωπικές συνεντεύξεις από περίπου 55.000 άτομα σε 35 χώρες, για να καταγράψει πώς οι πολίτες αντιλαμβάνονται στον ρόλο της θρησκείας σε σχέση με την εθνική ταυτότητα, την πολιτική ηγεσία και τη νομοθέτηση.

Τα συμπεράσματα είναι διαφωτιστικά, για το τι ισχύει σε διαφορετικές χώρες και ηπείρους, ανάλογα με την κυρίαρχη θρησκεία κάθε χώρας.

Στην Ελλάδα το 9% πληροί τα κριτήρια του «χριστιανο-εθνικιστή*».

Τι ισχύει στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα, η οποία εξετάζεται στο πλαίσιο των χριστιανικών κρατών (δεν γίνονται διαχωρισμοί ανάλογα με το δόγμα), το ποσοστό των συμμετεχόντων στην έρευνα που ανήκουν στους θρησκευόμενους εθνικιστές, στην περίπτωσή στους χριστιανο-εθνικιστές, ανέρχεται σε 9%. Άλλο ένα 75% απλώς ασπάζονται την κυρίαρχη θρησκεία.

Πρόκειται για ένα ποσοστό που κατατάσσει την Ελλάδα στην 9η θέση ανάμεσα σε 25 χριστιανικές χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα. Το γεγονός ότι ο σχεδόν ο ένας στους δέκα πολίτες εμπίπτει στον ορισμό του του «θρησκευτικού εθνικισμού» εν μέρει επιβεβαιώνεται και από τα ποσοστά που έλαβαν αθροιστικά στις εθνικές εκλογές κόμματα που προσδιορίζονται ως ελληνορθόδοξα, όπως η Ελληνική Λύση και η Νίκη.

Η Ελλάδα έχει πολύ χαμηλότερα επίπεδα θρησκευτικού εθνικισμού σε σχέση με το «τοπ 5» των χριστιανικών χωρών: Σε Κένυα, Φιλιππίνες, Γκάνα και Περού οι «χριστιανο-εθνικιστές» αποτελούν το 32%, 21% και 17% του πληθυσμού αντίστοιχα.

Όμως σε σύγκριση με όλες τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα, η Ελλάδα έρχεται μακράν πρώτη. Το γεγονός αυτό δημιουργεί κάποια ερωτηματικά, καθώς χώρες όπως η Ιταλία, η Πολωνία και η Ισπανία, στις οποίες η καθολική θρησκεία παίζει σημαντικό ρόλο στην καθημερινή ζωή, τα επίπεδα του θρησκευτικού εθνικισμού είναι πολύ χαμηλότερα (4%, 4% και 1%).

Οι πιο ανεξίθρησκες χώρες της Ευρώπης είναι η Γερμανία και η Σουηδία, με λιγότερο από 1% των ερωτηθέντων να ορίζονται ως θρησκευόμενοι εθνικιστές, ενώ κάτω από 50% του πληθυσμού δηλώνουν ότι ασπάζονται ην κυρίαρχη θρησκεία. Εξαιρετικά χαμηλά είναι τα ποσοστά των «χριστιανο-εθνικιστών» σε Ουγγαρία, Ισπανία, Βρετανία, Γαλλία και Ολλανδία, μόλις 1%.

Στην Ινδία του Μόντι, ο ινδουϊστικός εθνικισμός είναι η κυρίαρχη πολιτική

Τα πολλά πρόσωπα του θρησκευτικού εθνικισμού

Ο θρησκευτικός εθνικισμός περιλαμβάνει κινήματα όπως ο ινδουιστικός εθνικισμός στην Ινδία, όπου ο πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι προωθεί τον ινδουιστικό πολιτισμό ως κεντρικό στοιχείο της διακυβέρνησης, και το Ισραήλ, όπου ο συνασπισμός του πρωθυπουργού Βενιαμίν Νετανιάχου περιλαμβάνει θρησκευτικά κόμματα που υποστηρίζουν την εβραϊκή επιρροή στη νομοθέτηση. Ωστόσο, δεν υπάρχει καθολικός ορισμός του θρησκευτικού εθνικισμού, γεγονός που καθιστά δύσκολη την αξιολόγηση της επικράτησής του σε παγκόσμιο επίπεδο.

Για να το αντιμετωπίσει αυτό, το Pew Research Center έθεσε τέσσερις βασικές ερωτήσεις στις έρευνές του:

•     Πόσο σημαντικό είναι το να ανήκει κανείς στην ιστορικά κυρίαρχη θρησκεία για την εθνική ταυτότητα;

•     Πόσο σημαντικό είναι για τους εθνικούς ηγέτες να μοιράζονται τις θρησκευτικές πεποιθήσεις κάποιου;

•     Πόση επιρροή πρέπει να έχει το ιερό κείμενο της επικρατούσας θρησκείας στους νόμους;

•     Όταν τα ιερά κείμενα συγκρούονται με τη βούληση του λαού, ποιο θα πρέπει να υπερισχύει;

Οι ερωτηθέντες που ταυτίζονταν με την ιστορικά επικρατούσα θρησκεία και υποστήριζαν σθεναρά και τα τέσσερα κριτήρια ταξινομήθηκαν ως «θρησκευτικοί εθνικιστές*».

Χώρες υψηλού εισοδήματος έναντι χωρών μεσαίου εισοδήματος

Η μελέτη αναδεικνύει ένα σαφές χάσμα μεταξύ των χωρών υψηλού και μεσαίου εισοδήματος όσον αφορά τη στάση απέναντι στη θρησκεία. Οι άνθρωποι στις χώρες μεσαίου εισοδήματος είναι πιο πιθανό να βλέπουν τη θρησκεία θετικά, θεωρώντας την δύναμη ανεκτικότητας και κοινωνικής συνοχής. Είναι επίσης πιο πιθανό να επιθυμούν ηγέτες που συμμερίζονται τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Στην Ελλάδα το 22% των ερωτηθέντων απαντά ότι είναι σημαντικό ο ηγέτης του να ασπάζεται την ίδια θρησκεία με αυτούς, ποσοστό χαμηλότερο από τον παγκόσμιο μέσο όρο (30%).

Οι χώρες υψηλού εισοδήματος τείνουν να έχουν πιο κοσμικούς πληθυσμούς, με λιγότερους ανθρώπους να θεωρούν τη θρησκεία στοιχείο της εθνικής ταυτότητας ή κριτήριο διακυβέρνησης. Για παράδειγμα, στη Σουηδία, όπου μόνο το 47% των ενηλίκων ταυτίζεται με κάποια θρησκεία, μόλις το 42% δηλώνει ότι η θρησκεία είναι χρήσιμη για την κοινωνία. Στο Μπαγκλαντές, όπου το 90% είναι μουσουλμάνοι, το 94% θεωρεί τη θρησκεία ωφέλιμη. Στην Ελλάδα το ποσοστο που θεωρεί ότι η θρησκεία βοηθάει την κοινωνία ανέρχεται στο 67%, έναντι 77% του διεθνούς μέσου όρου.

Στις περισσότερες χώρες οι δεξιοί είναι πιο κοντά στον θρησκευτικό εθνικισμό.

Δημογραφικά στοιχεία του θρησκευτικού εθνικισμού

Ο θρησκευτικός εθνικισμός είναι πιο συχνός μεταξύ ορισμένων δημογραφικών ομάδων. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι που προσεύχονται καθημερινά είναι πιο πιθανό να είναι θρησκευτικοί εθνικιστές από εκείνους που προσεύχονται λιγότερο συχνά. Στην Ινδία, το 27% των ατόμων που προσεύχονται καθημερινά είναι θρησκευτικοί εθνικιστές, σε σύγκριση με το 17% των άλλων. Οι ηλικιωμένοι ενήλικες, τα άτομα με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο και τα άτομα με χαμηλότερο εισόδημα είναι επίσης πιο πιθανό να έχουν θρησκευτικές εθνικιστικές απόψεις σε πολλές χώρες.

Η πολιτική ιδεολογία παίζει επίσης ρόλο. Σε χώρες όπως η Πολωνία, τα άτομα που ανήκουν στην ιδεολογική δεξιά είναι πιο πιθανό να είναι θρησκευτικοί εθνικιστές από ό,τι εκείνα που ανήκουν στην αριστερά ή στο κέντρο. Ομοίως, οι υποστηρικτές των δεξιών λαϊκιστικών κομμάτων στην Ευρώπη είναι πιο πιθανό να έχουν θρησκευτικές εθνικιστικές απόψεις.

Στην Ελλάδα ο θρησκευτικός εθνικισμός βρίσκει έρεισμα στο 11% των δεξιών και μόλις στο 4% των αριστερών.

Στο Ισραήλ, ο θρησκευτικός εθνικισμός είναι ιδιαίτερα έντονος μεταξύ των Εβραίων Haredi και Dati (33%), σε σύγκριση με τους Εβραίους Masorti (5%) και τους Εβραίους Hiloni (1%).

Θρησκεία και δημοκρατία

Η μελέτη διερεύνησε επίσης αν οι άνθρωποι πιστεύουν ότι η χώρα τους μπορεί να είναι ταυτόχρονα θρησκευτική και δημοκρατική. Σε χώρες με μουσουλμανική πλειοψηφία, όπως το Μπαγκλαντές (86%), η Τυνησία (82%) και η Μαλαισία (80%), οι περισσότεροι ερωτηθέντες συμφωνούν ότι το κράτος τους μπορεί να είναι και μουσουλμανικό και δημοκρατικό. Στο Ισραήλ, το 73% πιστεύει ότι η χώρα μπορεί να είναι τόσο εβραϊκή όσο και δημοκρατική, αν και οι απόψεις διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των εβραϊκών θρησκευτικών ομάδων.