Είναι γνωστή η προσκόλληση πολλών Προτεσταντικών θρησκειών στην εσχατολογία, και πώς σε προφητικές ερμηνείες στηρίζουν ολόκληρα δόγματα. Το παρόν άρθρο λοιπόν, αποτελεί τμήμα τής αλληλογραφίας μας με έναν Μάρτυρα τού Ιεχωβά, που μάς ρώτησε για  τις Εσχατολογικές θέσεις τής Ορθόδοξης Εκκλησίας σε διάφορα θέματα. Πριν λοιπόν τού απαντήσουμε σε συγκεκριμένα ζητήματα, θεωρήσαμε αναγκαίο να τού εξηγήσουμε πρώτα τις γενικές ερμηνευτικές μας προϋποθέσεις.

α) Στην Ορθόδοξη Εκκλησία, δεν αντιλαμβανόμαστε το δόγμα, ως "πακέτο όσων πιστεύουμε", αλλά ως θεραπευτική ΣΥΝΤΑΓΗ αγιασμού και ένωσης με τις άκτιστες ενέργειες τού Θεού, που βιώνεται εμπειρικά, από όσους βάζουν σε εφαρμογή αυτή τη συνταγή με συνέπεια και αγώνα. Μία συνταγή είναι χρήσιμη, μόνο όταν εκτελείται σωστά.

β) Κατά συνέπεια, στόχος  τών Ορθοδόξων, δεν είναι "να μάθουν την αλήθεια", αλλά "να βιώσουν την αλήθεια", δηλαδή την άμεση, εμπειρική ένωση με τον Θεό. Και όπως  γνωρίζεις πολύ καλά, η εμπειρία δεν μπορεί να υποκατασταθεί από την "εγκεφαλική γνώση". Διαφορετικά γνωρίζει τον πατέρα του ένα παιδί, διαφορετικά κάποιος που διάβασε τη βιογραφία του. Μπορεί κάποιος Ορθόδοξος να γνωρίζει απόλυτα και ολόσωστα τα Ορθόδοξα δόγματα και να απωλεσθεί, και ένα γεροντάκι αγράμματο, που δεν γνωρίζει να σού αναπτύξει τίποτα δογματικό, να σωθεί, γιατί βιώνει στην πράξη όσα δεν γνωρίζει θεωρητικά.

γ) Αφού λοιπόν η εγκεφαλική γνώση τών δογμάτων δεν σώζει, αυτό σημαίνει ότι η Εκκλησία ΔΕΝ φτιάχνει μία "εγκυκλοπαίδεια δογμάτων", με σκοπό να καλύψει την περιέργειά μας σε κάθε ζήτημα. Η εταιρία Σκοπιά για παράδειγμα, (όπως και οι περισσότερες Δυτικές θρησκείες), έχει μία Ταλμουδιστική νοοτροπία, να έχει να  ΕΠΙΣΗΜΗ γνώμη για κάθε ζήτημα. Αυτό όμως δεν το κάνει η Ορθόδοξη Εκκλησία.

Ακόμα και στα ΣΟΒΑΡΑ ζητήματα τής σωτηρίας, η Ορθόδοξη Εκκλησία ΔΕΝ βιάζεται να εκφέρει επίσημη θέση, ΑΝ ΔΕΝ προκύψει πρόκληση που βάζει σε κίνδυνο τη σωτηρία τών πιστών, από κάποια αίρεση. Γι' αυτό και όλες οι Οικουμενικές Σύνοδοι, (που εκφράζουν τις επίσημες θέσεις τής Παγκόσμιας Εκκλησίας), δεν έγιαναν άνευ αιτίας, αλλά μόνο όταν κάποια αίρεση επεκτάθηκε σε σοβαρό βαθμό, που να βάλει σε κίνδυνο την ενότητα και τη σωτηρία μεγάλου μέρους τής Εκκλησίας.

Αφού ένας Ορθόδοξος με σωστή δογματική κατάρτιση, ΑΝ ΔΕΝ ζει σύμφωνα με την ορθή "συνταγή" τής Εκκλησίας, δεν πρόκειται να λάβει τίποτα περισσότερο από έναν αιρετικό, το βάρος πέφτει στην τήρηση τών δογμάτων, και όχι στη γνώση τους.

δ) Αφού λοιπόν αφετηρία μας είναι ΤΟ ΒΙΩΜΑ τού Ορθοδόξου δόγματος, και όχι η εγκεφαλική γνώση του, είναι προφανές ότι η πηγή τής πίστης μας, δεν μπορεί να είναι οι φιλοσοφικοί, ή οι ερμηνευτικοί καρποί τής ανθρώπινης διανόησης, πάνω σε κείμενα. Ούτε καν τα ίδια τα κείμενα, σαν να είναι η αλήθεια, ένα απολίθωμα τού παρελθόντος. Αλλά πηγή τής πίστης μας, (ακόμα και τών ίδιων τών ιερών κειμένων), είναι η ΖΩΝΤΑΝΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ όλων τών αιώνων, δηλαδή αυτών που έχουν γνωρίσει προσωπικά τον Θεό, και έχουν "δει" την αλήθεια, μέσα από την ένωση με τις Ενέργειες τού Θεού εμπειρικά. Αυτοί είναι που μάς μεταφέρουν ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΣ αυτή τους την εμπειρία μέσω κειμένων, ή ευαγγελιστικού λόγου. Γι' αυτό και οι αποφάσεις τών Οικουμενικών συνόδων, στηρίζονται πρωτογενώς πάνω σε αυτή την εμπειρία τών αγίων, για να είναι σωστές και αναλλοίωτες, χωρίς δογματικά πισωγυρίσματα.

ε) Αυτοί που έχουν την εμπειρία τής θέωσης, (δηλαδή τής ένωσης με τις άχρονες Ενέργειες τού Θεού), ή τού φωτισμού, δεν γίνονται παντογνώστες, αλλά μεταφέρουν στον χωροχρόνο μας, αιώνιες αποκαλυμμένες αλήθειες από τον Θεό, στο βαθμό που ο Θεός τούς δίνει μέρος μόνο τής άπειρης αληθείας. Γι' αυτό και κανείς άνθρωπος δεν είναι αλάθητος, έστω και αν έχει συμμετάσχει στη θέωση, αλλά γνωρίζει τόσα, όσα ο Θεός τού έχει δώσει να γνωρίζει, και τα εκφράζει με τόση ακρίβεια, όση τού επιτρέπουν οι γλωσσικοί, γνωσιακοί και εκφραστικοί περιορισμοί του. Γι' αυτό κάποιος άγιος που έλαβε από τον Θεό προφητεία, ίσως να μη γνωρίζει πώς αυτή θα εκπληρωθεί, ή ίσως να γνωρίζει μόνο κάποιο από τα "επίπεδα" εκπλήρωσής της, ή μόνο κάποιες από τις παραμέτρους εκπλήρωσης.

στ) Αυτό πάλι με τη σειρά του σημαίνει, ότι όλα όσα γράφει κάποιος άγιος, ΔΕΝ είναι κατ' ανάγκην αποδεκτά ως Ορθόδοξο δόγμα, που να περιορίζει τους Χριστιανούς κατ' ανάγκην στην αποδοχή τους. Γι' αυτό έχουμε και αγίους με αντικρουόμενες κάποιες διατυπώσεις τους, σε θέματα στα οποία προσπάθησαν δια τής ανθρώπινης λογικής, να παρουσιάσουν με "εύληπτο τρόπο", κάποια άρρητα ζητήματα που τούς αποκαλύφθηκαν, ή να ερμηνεύσουν με φιλοσοφικό τρόπο κάποια προσωπικά τους συμπεράσματα.

ζ) Ειδικότερα σε θέματα εσχατολογικής εκπλήρωσης προφητειών λοιπόν, είναι προφανές ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία, ουδέποτε διατύπωσε επίσημες θέσεις για το πώς εκπληρώνονται κάποιες προφητείες. Ούτε παρουσίασε ως επίσημες θέσεις της, διάφορες προσωπικές ερμηνείες προσώπων, ούτε καν αγίων που είχαν φθάσει στη Θέωση. Γιατί έχουμε μεν πλήθος αναλύσεις και τρομερό βάθος αναλύσεων από αγίους τής Εκκλησίας για τις προφητείες, αλλά τίποτα απ' όλα αυτά, δεν αποτελεί ΕΠΙΣΗΜΗ θέση τής Ορθόδοξης Εκκλησίας, και βρίσκονται στη διάθεση τού κάθε πιστού, να τις κατανοήσει κατά το μέτρο τής δικής του Χριστιανικής πορείας και δυνατοτήτων.

η) Όμως το ότι έχουμε πλήθος αγίων, όλων τών αιώνων, να έχουν ασχοληθεί εκτενώς με διάφορες προφητείες, και παρά το ότι όλα αυτά δεν αποτελούν επίσημη θέση τής Ορθοδοξίας, μια και δεν είναι σωτηριολογικά ζητήματα, μάς δίνει μία τεράστια βάση δεδομένων, πάνω στην ερμηνεία τών προφητειών αυτών. Και η συντριπτική πλειονότητα τών αγίων, συγκλίνει σε συγκεκριμένες ερμηνείες, κάτι που μάς δίνει το δικαίωμα να μιλάμε για "ορθόδοξες θέσεις", όχι με την έννοια τού "επίσημου", αλλά με την έννοια τού "κοινού τόπου" τής διαχρονικής εμπειρίας τών αγίων.

θ) Επειδή η κοινή εν Χριστώ πνευματική εμπειρία τών αγίων, τούς οδηγούν σε κοινά αποδεκτά συμπεράσματα, είναι προφανές ότι και οι ερμηνείες τής πλειοψηφίας τους θα συγκλίνουν, σε όλους τους αιώνες, και θα αντιλαμβάνονται με τον ίδιο Ορθόδοξο τρόπο τα ίδια ζητήματα, έστω και αν τα έχουν μελετήσει ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλον, ή έχουν λάβει από τον Θεό μέρος τής ορθής ερμηνείας. Η μελέτη αυτών τών αναλύσεων, μάς δίνει πάντοτε μία Ορθοδοξότατη προσέγγιση τών προφητειών σε πολλά επίπεδα.

ι) Για να είναι λοιπόν μία ερμηνεία προφητείας Ορθόδοξη, δεν σημαίνει ότι ένα "κεντρικό ηγετικό σώμα", αποφάσισε ότι "αυτό θα πιστεύουμε", ή ότι "αυτή είναι η θέση μας", αλλά πρέπει να βρίσκεται η ερμηνεία αυτή, μέσα στα πλαίσια τής Ορθόδοξης δογματικής, δηλαδή να μη βρίσκεται σε σύγκρουση με επίσημα διακηρυγμένα Ορθόδοξα δόγματα, και να μη συγκρούεται με την ιστορική πραγματικότητα, ενώ ταυτόχρονα πρέπει να απηχεί τη γνώμη, ή έστω τη συμφωνία με όσο περισσότερους αγίους έχουν ασχοληθεί με αυτό και με τα σχετικά του ζητήματα από τα οποία εξαρτάται η ερμηνεία του.

ια) Επίσης, τα ανωτέρω σημαίνουν το ακριβώς αντίθετο, από αυτό που συμβαίνει στην εταιρία Σκοπιά, ως προς τη χρήση τών προφητειών.

Στη Σκοπιά κάνουν το εξής: Ερμηνεύει μία προφητεία το Κυβερνόν Σώμα τών Μαρτύρων τού Ιεχωβά, το εξαγγέλλει ως "επίσημο δόγμα", και πάνω σε αυτή την εξαγγελία, στηρίζει τη διαμόρφωση πλήθους δογμάτων.

Π.χ. εξαγγέλλει ότι ο Πολύς Όχλος ερμηνεύεται ως "επίγεια τάξη", οι 144.000 ως "ουράνια τάξη πνευματικού Ισραήλ", και στη συνέχεια πάνω σε αυτό κηρύττει κάποιο δικό της ευαγγέλιο, δηλαδή την "επίγεια ελπίδα τών πιστών" κυρίως.

Ή, κάνει μία ερμηνεία περί τού 1914 και δευτέρας παρουσίας, (πάλι με βάση τις προφητείες), και με βάση αυτή την ερμηνεία κηρύττει "ευαγγέλιο" περί αόρατης παρουσίας τού Χριστού το 1914.

Ή, κάνει μια ερμηνεία προφητικής παραβολής περί "πιστού και φρονίμου δούλου", και μετά με βάση αυτή την ερμηνεία, φτιάχνει θρησκεία, και πάνω σε αυτό στηρίζει όλη τη δογματική, τις ερμηνείες και την πορεία της.

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία αντιθέτως, όχι μόνο δεν στηρίζουμε δογματικά ζητήματα πάνω στην ερμηνεία προφητειών, αλλά αντιθέτως, στηρίζουμε την ερμηνεία προφητειών, πάνω στην εμπειρία τών αγίων, όπως αυτή έχει διατυπωθεί στα επίσημα Ορθόδοξα δόγματα.

Υπάρχουν στις προφητείες, στοιχεία που συμφωνούν με το δόγμα μας. Όμως η ερμηνεία τής προφητείας δεν θα γίνει ποτέ βάση δογματικών διατυπώσεων. Απλώς θα είναι "ένα ακόμα στοιχείο" υπέρ τής εμπειρίας τών αγίων, και όχι η "βάση" τού δόγματος. Και δεν είναι η ερμηνεία τής προφητείας που θα κρίνει το δόγμα μας, αλλά με βάση το δόγμα μας, θα κριθεί η ερμηνεία, ακόμα και η ίδια η προφητεία, αν είναι εκ Θεού. Πάντοτε στη βάση τής πίστης μας, είναι η εν Πνεύματι ΖΩΣΑ εμπειρία τών αγίων.

ιβ) Όμως στο σημείο αυτό τών προφητειών ειδικότερα, πρέπει να δούμε και κάτι άλλο. Και αυτό σχετίζεται με το ζήτημα τής "πρόγνωσης" ή τού "προκαθορισμού".

Στην εταιρία Σκοπιά, συχνά μιλάνε για "το θείο σχέδιο", ή για "τον καιρό που έχει καθορίσει ο Θεός", και άλλα τέτοια, πιστεύοντας ότι ο Θεός έχει ορίσει χρόνο για το κάθε τι, ότι έχει προκαθορίσει τα γεγονότα, και απλώς αποκαλύπτει στους προφήτες στοιχεία από το σχέδιό του, που όμως είναι προκαθορισμένο.

Σε εμάς αυτή η θέση είναι απαράδεκτη. Ο Θεός δεν προκαθορίζει, αλλά προγνωρίζει. Τα γεγονότα προφητεύονται, όχι επειδή ο Θεός τα προκαθόρισε με κάποιο "χρονολογικό θείο σχέδιο", αλλά επειδή ΠΡΟΓΝΩΡΙΖΕΙ πώς θα διαμορφωθούν, κυρίως με βάση τις δικές μας ελεύθερες επιλογές!

Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και προφητείες που είχαν χρονολογική εκπλήρωση, όπως η πρώτη έλευση τού Χριστού, δεν έγιναν επειδή ο Θεός είχε "σχεδιάσει" να γεννηθεί ο Χριστός τότε, αλλά επειδή ο άχρονος Θεός, προγνώριζε ότι "τότε" θα γεννιόταν η Παναγία, μία γυναίκα τόσο καθαρή, που να μπορεί να βαστάξει τον Υιό τού Θεού στα σπλάχνα της. Τον χρόνο γέννησης τού Χριστού, ο Θεός τον προγνώρισε, αλλά δεν τον προκαθόρισε. Διαμόρφωσε τις προϋποθέσεις να γίνει, μέσω τής σύστασης τού λαού Ισραήλ, αλλά δεν το προκαθόρισε.

Αυτό επίσης σημαίνει, ότι ούτε για τον καιρό τού τέλους υπάρχει τρόπος να γνωρίζουμε το χρόνο, μια και "δεν ανήκει σ' εμάς να γνωρίζουμε τους χρόνους και τούς καιρούς", κατά τον λόγο τού Χριστού. Γι' αυτό και ποτέ η Εκκλησία δεν έκανε προσπάθεια να ανακαλύψει τον χρόνο τής Β΄ Παρουσίας.

ιγ) Όσον αφορά το θέμα τής ελευθερίας, έχει μία ακόμα συνέπεια στη θεώρηση τών προφητειών. Μπορεί να ερμηνεύσει τον λόγο που οι προφητείες είναι δομημένες με τέτοιο "αόριστο" τρόπο, έτσι ώστε να επιδέχονται περισσότερες από μία ερμηνείες, και μάλιστα σε διάφορα επίπεδα.

Αν θυμηθούμε την προφητεία τού Ιωνά, θα διαπιστώσουμε ότι εν τέλει, αν και η προφητεία του δεν εκπληρώθηκε ιστορικά, στην πραγματικότητα έλαβε εσχατολογική πορεία εκπλήρωσης! Η ελεύθερη μετάνοια τών Νηνευϊτών, ΑΚΥΡΩΣΕ την κατά γράμμα ιστορική εκπλήρωση τής προφητείας, χωρίς όμως να ακυρώσει το εσχατολογικό της βάθος.

Αυτό σημαίνει, ότι ΠΡΙΝ εκπληρωθεί μία προφητεία, μπορούμε να ερμηνεύσουμε ΜΟΝΟ ΠΙΘΑΝΟΥΣ  τρόπους εκπλήρωσής της, και όχι έναν μονοδιάστατο και μοναδικό τρόπο εκπλήρωσης τής προφητείας. Αυτό διασφαλίζει την ελευθερία μας να κινηθούμε στην ιστορία "κατά την προαίρεση και την καρδιά μας", και όχι ως "ρομποτάκια", η πορεία τών οποίων είναι "προδιαγεγραμμένη" από κάποιο θείο σχέδιο.

ιδ) Ο Θεός δεν είναι "μονοδιάστατος". Αλλά όταν εμπνέει προφητείες, δίνει μέσα σε αυτές πολλά "επίπεδα" ερμηνειών, και αφήνει τον καθένα από εμάς, να "αντλήσει" από αυτά, ΚΑΤΑ ΤΙΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΟΥ και ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΟΑΙΡΕΣΗ ΤΟΥ. Και δεν δίνει περισσότερο από όσο επιθυμεί και χρειάζεται ο άνθρωπος, αλλά πάντα για κάποιο λόγο κάνει τη διασάφηση τής προφητείας, και πάντα τα στοιχεία εκείνα που είναι απαραίτητα για τον λόγο αυτό. Όχι από περιέργεια, ή από "πολυπραγμοσύνη". 

Να αναφέρουμε για παράδειγμα, την πνευματική εκπλήρωση που θα βοηθούσε έναν μοναχό, ακόμα και έναν απλό αγωνιζόμενο πιστό, στην προφητεία εκείνη που λέει: "επί τον ποταμόν τής Βαβυλώνος, εκεί καθίσαμε και εκεί κλάψαμε... μακάριος όποιος συντρίψει τα νήπιά σου στην πέτρα...". Και σε αυτή την προφητεία, ο Θεός αποκαλύπτει σε αυτούς τους ανθρώπους, όχι την "εσχατολογική", αλλά την "πνευματική" ερμηνεία τής προφητείας, όπου "η πέτρα είναι ο Χριστός", η Βαβυλώνα είναι σύγχυση τού κόσμου, τα νήπια είναι "οι κακοί λογισμοί" που πρέπει όσο είναι ακόμα νήπια, στην αρχή τους, να διαλυθούν πάνω στην πέτρα, δηλαδή στο όνομα τού Χριστού. Αυτή είναι μία "πνευματική" εκπλήρωση, η οποία όμως δεν ακυρώνει την εσχατολογική ή την ιστορική διάσταση τού χωρίου.

Όταν λοιπόν διαβάζουμε ΟΡΘΟΔΟΞΑ μία προφητεία, πρέπει να έχουμε πάντοτε υπ' όψιν, ότι η ερμηνεία που κατανοούμε, δεν είναι όλα όσα μπορούμε να αντλήσουμε, αλλά αυτό που το Πνεύμα το Άγιο μάς επιτρέπει, κατά την καρδιά μας και τις ανάγκες μας. Αποδεχόμαστε λοιπόν κατά το δοχείο τής δικής μας καρδιάς, το ζωογόνο ύδωρ που μπορούμε να ανασύρουμε από το "φρέαρ τού Ιακώβ" συν Θεώ, για τις δεδομένες ανάγκες μας τής στιγμής, και όχι από "φιλοπεριέργεια" και "πολυπραγμοσύνη".

Γι' αυτό και στην πληθώρα τών πατερικών ερμηνειών, βρίσκουμε πολλά παράλληλα επίπεδα ερμηνειών, τα οποία όμως δεν ακυρώνουν το ένα το άλλο, αλλά συμπορεύονται, και αλληλοσυμπληρώνονται, ως "ψηφίδες" τού πολυδιάστατου προφητικού νοήματος.

Δ΄ Βιβλικός