Οι αρχαιολάτρες προσπαθώντας να ανακαλύψουν ενδείξεις ότι οι Βυζαντινοί Χριστιανοί κατέστρεφαν και μάλιστα εσκεμμένα τα προχριστιανικά κείμενα, αναφέρονται στα παλίμψηστα κείμενα, παπύρους ή περγαμηνές. Ισχυρίζονται ότι οι Χριστιανοί έσβηναν εξεπίτηδες τα προχριστιανικά κείμενα είτε από εσκεμμένη αδιαφορία για οτιδήποτε μη χριστιανικό είτε από μίσος προς τους Αρχαίους. Η αλήθεια είναι ότι έχουμε στη διάθεσή μας τόσα χριστιανικά κείμενα και μάλιστα ιερά, δηλαδή την Αγ. Γραφή και όχι απλώς πατερικά κείμενα,  τα οποία σβήστηκαν, ώστε είναι προφανές ότι η μετατροπή σε παλίμψηστο δεν οφείλεται στο περιεχόμενο του κειμένου το οποίο σβηνόταν αλλά στην έλλειψη χαρτιού.

 

Η μεγάλη έλλειψη (λόγω της κατάκτησης της Αιγύπτου και των διαρκών εισβολών σε κάθε τμήμα της Ρωμανίας) παπύρων οδήγησε πολλές φορές στο φαινόμενο των λεγόμενων παλίμψηστων παπύρων: με ειδικό τρόπο ξυνόταν η μελάνη του κειμένου σε έναν πάπυρο και γραφόταν κάτι άλλο. Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις, επειδή το ξύσιμο δεν ήταν τέλειο, μπορούν να διαβαστούν τα αρχικά κείμενα.

 

Πάντως, δεν μπορούν να κατηγορηθούν οι καλόγεροι ούτε για την έλλειψη αντιγραφικών μέσων ούτε πως εσκεμμένα έσβηναν αρχαία συγγράμματα. Πολλές φορές σβήνονταν και χριστιανικά συγγράμματα, π.χ. συγγράμματα του Άγιου Γρηγορίου του Θεολόγου σβήνονταν χάριν άλλων χριστιανών συγγραφέων (H. Hunger, Ο κόσμος του βυζαντινού βιβλίου, σ. 27). Γνωστά παλίμψηστα επιβεβαιώνουν ότι αιτία για το σβήσιμο ενός κειμένου ήταν η έλλειψη χαρτιού, δηλαδή παπύρου ή περγαμηνής, και όχι το περιεχόμενο του αρχικού κειμένου.

 

Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

 

1) Ένα γνωστό παλίμψηστο είναι ο Codex Ephraemi Rescriptus, πάπυρος του 5^ου μ.Χ. αι., στον οποίο είχαν γραφεί η Π. και η Κ. Διαθήκη, ωστόσο τον 12^ο αι. αυτά σβήστηκαν, ώστε να γραφούν κείμενα του αγίου Εφραίμ του Σύρου.

 

2) Το Σιναϊτικό παλίμψηστο είναι πάπυρος του 4^ου μ.Χ. αι., στον οποίο ήταν γραμμένα τα τέσσερα Ευαγγέλια, τα οποία σβήστηκαν όμως, τον 8^ο αι., για να γραφούν από πάνω βίοι αγίων.

 

3) Ο Codex Dublinensis Rescriptus είναι πάπυρος του 6^ου μ.Χ. αι., στον οποίο είχαν γραφεί τμήματα του Κατά Ματθαίον, αλλά τον 10^ο αι. μετατράπηκε σε παλίμψηστο που περιείχε έργα διάφορων Πατέρων.

 

4) Ένα άλλο παλίμψηστο είναι ο Codex Zacynthius, πάπυρος που πρωτογράφηκε τον 6^ο μ.Χ. αι. και περιείχε όλο το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, αλλά τον 13^ο αι. σβήστηκε και πάνω του γράφηκε το Ωρολόγιο.

 

Σύνοδος του 691 που απαγορεύει την μετατροπή περγαμηνών/παπύρων στα οποία είχε γραφεί η Αγ. Γραφή σε παλίμψηστα, επιβεβαιώνει ότι κατά τους πρώτους βυζαντινούς αιώνες (εποχή κατά την οποία υπήρχε διαμάχη Εθνικών-Χριστιανών) οι Χριστιανοί έσβηναν χριστιανικά κείμενα. Το γεγονός ότι τα παραπάνω παλίμψηστα επαναγράφηκαν μετά τη Σύνοδο του 691, συνεπάγεται ότι υπήρχε έλλειψη γραφικής ύλης και δεν διασώζονταν τα χριστιανικά κείμενα εις βάρος των προχριστιανικών, αλλά σβήνονταν δίχως διάκριση και τα δύο. Έτσι, ένα άλλο παλίμψηστο περιείχε κείμενα του Σεβήρου της Αντιόχειας (6^ος αι.), τα οποία είχαν γραφεί πάνω σε κείμενα τόσο της Ιλιάδας αλλά και του Κατά Λουκά ευαγγελίου. Η έλλειψη γραφικής ύλης είναι η αιτία για τη μετατροπή περγαμηνών με την Αγ. Γραφή σε παλίμψηστο. Όπως ακριβώς σβήνονταν χριστιανικά κείμενα εξαιτίας έλλειψης παπύρου, παρομοίως σβήνονταν τα μη χριστιανικά κείμενα.

 

Το λεγόμενο «παλίμψηστο του Αρχιμήδη» επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές. Γιατί το σβήσιμό του και το γράψιμο από πάνω μιας προσευχής έγινε τον 13^ο αι. και όχι σε παλαιότερη εποχή, όταν η διαμάχη Εθνικών-Χριστιανών ήταν στο αποκορύφωμά της. Επίσης το σβήσιμο έγινε σε μια εποχή κατά την οποία η αντιγραφή και μελέτη αρχαίων κειμένων στο Βυζάντιο εντατικοποιούνταν. Άλλωστε το ίδιο το βυζαντινό κείμενο του Αρχιμήδη αντιγράφηκε στην περγαμηνή τον 10^ο αι.: Κανείς δε θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι οι αρχαιόφιλοι Βυζαντινοί του 10^ου αι., που αντέγραφαν τον Αρχιμήδη, μετατράπηκαν ξαφνικά σε εχθρούς των Αρχαίων κατά τον 13^ο αι. Απλώς τον 13^ο αι., ενδεχομένως στο συγκεκριμένο μοναστήρι ή αντιγραφείο παρουσιάστηκε έλλειψη γραφικής ύλης.

 

Και πάλι οι αρχαιολάτρες προκαλούν την κοινή λογική: Διότι, για να αποδειχθεί σωστή η άποψή τους, πως οι Χριστιανοί κατέστρεφαν μέσω των παλίμψηστων την προχριστιανική λογοτεχνία, δεν αρκεί να μας παρουσιάσουν ορισμένα, λίγα αρχαία (προχριστιανικά) κείμενα τα οποία πράγματι σβήστηκαν μετά τον 8ο αι., αλλά θα έπρεπε ΟΛΑ ή, έστω, σχεδόν όλα τα παλίμψηστα να είναι σβησμένα προχριστιανικά, μη χριστιανικά κείμενα. Αντίθετα, υπάρχουν πάρα πολλά σβησμένα χριστιανικά κείμενα (το Σιναϊτικό παλίμψηστο λχ. αποτελείται από 358 σελίδες), γι'  αυτό και το σβήσιμο κειμένων δεν οφειλόταν στο χριστιανικό ή αχριστιανικό περιεχόμενό τους, αλλά στην έλλειψη παπύρου και περγαμηνής.

 

Ι. Τ.