Αγαπητοί ακροατές χαίρετε εν Κυρίω. Σε αυτήν την εκπομπή ας θυμηθούμε το θαυμαστό κόσμο των Αγγέλων, τους αρχαγγέλους Γαβριήλ και Μιχαήλ και όλες τις ασώματες δυνάμεις.

Η ορθόδοξη δογματική δεν έχει το σχολαστικό και αναλυτικό χαρακτήρα που έχουν οι διαπραγματεύσεις των δυτικών παπικών. Δεν προσπαθεί να εξαντλήσει ερμηνευτικά κάθε πτυχή της διδασκαλίας της Εκκλησίας, αλλά σκοπό έχει να δώσει στον πιστό ό,τι του χρειάζεται για να οδηγηθεί στη σωτηρία. Ας δούμε λοιπόν σήμερα μια πτυχή για τον κόσμο των αγγέλων, όπως αυτή διαγράφεται μέσα στα έργα του μεγάλου θεολόγου της Εκκλησίας του Αγίου Γρηγορίου του Νανζιανζηνού, αρχιεπισκόπου Κων/πόλεως.

Εν πρώτοις ας αναφερθούμε στις λέξεις που ο Άγιος Γρηγόριος χρησιμοποιεί για να ονομάσει τους αγγέλους. Για τους αγαθούς αγγέλους χρησιμοποιεί τις λέξεις άγγελοι, αρχάγγελοι, αρχαί, εξαπτέρυγα σεραφείμ, θρόνοι, κυριότητες, εξουσίες, λαμπρότητες, αναβάσεις, νόες, νοερές δυνάμεις, νοητές φύσεις, πνεύματα, λειτουργικά πνεύματα, λειτουργοί του Θεού, ουράνιες δυνάμεις, αγγελικές δυνάμεις, θείες δυνάμεις. Σχετικά με τη δημιουργία των αγγέλων στο Σύμβολο της Πίστεως ομολογούμε πίστη στον Θεό Πατέρα, ο οποίος είναι δημιουργός ορατών τε πάντων και αοράτων. Το τελευταίο αναφέρεται στον αγγελικό κόσμο. Δημιουργός των αγγέλων λοιπόν, είναι ο Θεός. Αιτία της δημιουργίας τους σύμφωνα με τον Γρηγόριο τον Θεολόγο είναι η άκρα θεία αγαθότητα του Θεού. Επειδή δεν είναι αρκετό στην αγαθότητα να κινείται μόνο με τη θεωρία του εαυτού της, αλλά πρέπει το αγαθό να απλωθεί και να οδεύσει, ώστε να είναι περισσότερα τα ευεργετούμενα, σημάδι άκρας αγαθότητος, γι’ αυτό και δημιούργησε τις αγγελικές δυνάμεις.

Κατά τον Άγιο Γρηγόριο, λοιπόν με τον οποίο συμφωνούν όλοι οι πατέρες, το πρώτο έργο της δημιουργίας ήταν οι αγγελικές ουράνιες δυνάμεις. Επομένως, ο αόρατος κόσμος προηγείται χρονικά του ορατού κόσμου. Έπρεπε πρώτα να δημιουργηθεί η νοερή φύση και μετά η αισθητή, δηλαδή τα κτίσματα, τα ουράνια σώματα, η γη, τα ζώα, τα φυτά κτλ. Τότε από τις δύο αυτές φύσεις την υλική και την πνευματική, να δημιουργηθεί ο άνθρωπος σαν συνδυασμός αυτών των δύο.  Ο Άγιος Γρηγόριος μας λέει ότι ο παντεχνίτης Υιός και Λόγος του Θεού έπλασε τον άνθρωπο συνδυάζοντας την αόρατη και την ορατή φύση. Από την ύλη που προϋπήρχε πήρε το σώμα και εν συνεχεία μετέδωσε την θεία πνοή, του μετέδωσε το νοερό στοιχείο, την ψυχή του κανοντάς τον έτσι «άλλον άγγελον», επόπτη και φύλακα της ορατής δημιουργίας, αλλά συμμέτοχο και συγκοινωνό της νοερής ουσίας των αγγέλων. Επομένως, ο άνθρωπος είναι και επίγειος και ουράνιος, είναι και πρόσκαιρος και αθάνατος, είναι και ορατός και νοητός.

Ας μας επιτραπεί μια παρένθεση για να πούμε ότι όπως όλες τις μεγάλες αλήθειες του Ευαγγελίου τις διαστρεβλώνουν οι αιρετικοί, έτσι διαστρεβλώνουν και τη διδασκαλία για τους αγγέλους. Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά λένε στο βιβλίο τους «Ακούγοντας τον μεγάλο διδάσκαλο» τα εξής: «Ο Ιησούς ήταν το πρώτο πρόσωπο που έκαμε ο Θεός. Ήταν άγγελος που ζούσε στον ουρανό μαζί με τον Πατέρα του». Άρα λένε ότι ο Υιός του Θεού είναι κτίσμα, δημιούργημα του Θεού και ότι ήταν άγγελος. Σε άλλο βιβλίο τους που λέγεται «Ελθέτω η βασιλεία σου» γράφουν: «Ο Χριστός είναι ο Μιχαήλ», εννοούν τον αρχάγγελο. Αυτά όλα δεν έχουν καμιά σχέση με την Αγία Γραφή. Ας θυμηθούμε το α’ κεφάλαιο της προς Εβραίους Επιστολής του Αποστόλου Παύλου που λέει: «Όταν ο Θεός Πατήρ εισήγαγε σαν άνθρωπο τον Υιό Του στην οικουμένη τότε Τον προσκύνησαν όλοι οι Άγγελοι του Θεού». Οι Άγγελοι δεν προσκυνούν άλλον παρά μόνο τον Θεό. Άρα ο Χριστός δεν είναι άγγελος άλλα είναι ο Θεός. Συνεχίζοντας ο Απόστολος λέει: «Και αφενός ως προς τους αγγέλους λέει: Εκείνος που κάνει τους αγγέλους του ανέμους και τους λειτουργούς του πύρινη φλόγα· αφετέρου προς τον Υιό: Ο θρόνος σου, Θεέ, μένει στον αιώνα του αιώνα, και το ραβδί της ευθύτητας είναι ραβδί της βασιλείας σου». Σαφέστατη διάκριση ανάμεσα στο Θεό και τα κτίσματα.

Ως προς τη φύση των αγγέλων, ο Άγιος Γρηγόριος μας λέει ότι οι Άγγελοι είναι ασώματοι, δεν έχουν δηλαδή το υλικό στοιχείο όπως έχουμε εμείς. Μάλιστα η Ζ’ Οικουμενική Σύνοδος διεκήρυξε ότι οι Άγγελοι είναι ασώματοι και αναγνώρισε ότι ο μόνος απολύτως ασώματος είναι ο Θεός, ενώ οι πνευματικές δυνάμεις έχουν σώματα λεπτά, αέρια και πυρώδη, όπως διαβάζουμε στον 103 Ψαλμό. Έχουν σώματα όχι σαν τα δικά μας, αλλά σώματα που δεν είναι απολύτως πνεύματα. Γιατί πνεύμα είναι μόνον ο Θεός.

Σε μερικές περιπτώσεις οι Άγγελοι γίνονται θεατοί. Πώς είναι αυτό δυνατόν; Κατά αρχήν αυτό συμβαίνει μόνο στους αγίους. Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός λέει ότι δεν είναι από τη φύση τους οι άγγελοι δυνατόν να υποπέσουν στις ανθρώπινες αισθήσεις, και γι’ αυτό εκείνο το οποίο βλέπουν οι άγιοι όταν υπάρχει εμφάνιση αγγέλου είναι μια επίφαση, δηλαδή κάτι που φαίνεται σαν άνθρωπος, αλλά δεν είναι στην πραγματικότητα. Οι αγγελικές δυνάμεις σαν πνεύματα από πλευράς φύσεως είναι πλησίον του Θεού περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο κτίσμα. Γι’ αυτό και ο Άγιος Γρηγόριος, έναν άγγελο τον ονομάζει «δεύτερον φως του πρώτου απορροή». Ο Θεός δηλαδή είναι το απόλυτο φως ενώ ο άγγελος ο οποίος είναι κτίσμα είναι δεύτερον φως που προέκυψε και δημιουργήθηκε από τον Θεό. Οι άγγελοι είναι οι θεοειδέστερες φύσεις της δημιουργίας. Η φύση τους είναι ευκίνητη και γι’ αυτό πάντα είναι έτοιμοι να παρουσιαστούν από την προθυμία να υπηρετήσουν εξαιτίας της ελαφρότητάς τους που τους επιτρέπει ταχύτατες μετακινήσεις.   

Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος μας αναφέρει ότι αυτές οι νοερές δυνάμεις, οι άγγελοι, έχουν και κάποια τροφή, όχι βέβαια υλική, αλλά ουράνια. Τους συντηρεί ο λόγος του Θεού. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αναφέρουμε αυτά που διδάσκουν οι Μάρτυρες του Ιεχωβά, βασιζόμενοι στο βιβλίο τους «Το βιβλίο μου με τις βιβλικές ιστορίες» σχετικά με τους αγγέλους που είναι νοερές φύσεις. Με αφορμή την Παλαιά Διαθήκη, που λέει ότι στα παλαιά χρόνια υπήρχαν οι γίγαντες, δηλαδή σωματώδεις άνθρωποι που υπήρχαν τότε στη γη, γράφουν στο βιβλίο αυτό τα εξής: «Κάποτε υπήρχαν πραγματικά γίγαντες πάνω στη γη. Η Αγία Γραφή δείχνει ότι οι πατέρες τους ήταν άγγελοι από τον ουρανό. Αλλά πώς μπορούσε να συμβεί αυτό; Με τον καιρό μερικοί από τους αγγέλους άρχισαν να ακούνε το σατανά. Σταμάτησαν το έργο που τους είχε αναθέσει ο Θεός στον ουρανό. Κατέβηκαν στη γη και πήραν ανθρώπινα σώματα. Ξέρετε γιατί; Η Αγία Γραφή λέει ότι αυτό το έκαναν οι γιοί του Θεού, δηλαδή οι άγγελοι, επειδή είδαν τις ωραίες γυναίκες πάνω στη γη και ήθελαν να ζήσουν με αυτές. Ήλθαν λοιπόν στη γη, νυμφεύθηκαν αυτές τις γυναίκες κι όταν οι γυναίκες τους απέκτησαν μωρά, αυτά ήταν διαφορετικά. Στην αρχή δεν φαίνονταν διαφορετικά, μετά όσο μεγάλωναν, μεγάλωναν όλο και πιο πολύ και έγιναν γίγαντες». Καταλαβαίνουμε ότι αυτού του είδους τα παραμύθια κάθε άλλο παρά ερμηνεία της Αγίας Γραφής μπορούν να θεωρηθούν.

Συνεχίζουμε με τη διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου, ο οποίος μας λέει ότι οι άγγελοι είναι αθάνατοι. Ένα άλλο γνώρισμα των αγγέλων είναι η αγαμία. Ο Κύριος αναφερόμενος σε κάποια περίπτωση στην κατάσταση των αναστημένων ανθρώπων μετά την κρίση, λέει ότι θα είναι «ως άγγελοι Θεού εν ουρανώ». Επομένως εδώ υποννοείται ότι επειδή η συνάφεια η ευαγγελική σε εκείνο το σημείο αναφερόταν στη σχέση ανδρός και γυναικός, ότι η αγγελική πολιτεία δεν έχει το στοιχείο της επιμιξίας, αλλά έχει το στοιχείο της αγαμίας. Γι' αυτό και οι μοναχοί που διαλέγουν τη ζωή της αγαμίας, ακολουθούν την αγγελική πολιτεία, επειδή αποτελεί γνώρισμα των αγγέλων. Από αυτό το γνώρισμα των αγγέλων καταλαβαίνουμε ότι δεν υπάρχει και φύλο. Δεν υπάρχουν αρσενικοί και θηλυκοί άγγελοι.

Στο έργο του Αγίου Γρηγορίου συναντάμε την πίστη ότι οι άγγελοι είναι από πλευράς αριθμού αναρίθμητοι. Μιλάει σε έναν λόγο του περί φιλοπτωχίας για λεγεώνες αγγέλων. Επίσης, μας λέει ότι οι άγγελοι έχουν και κάποια ιεράρχηση. Χωρίζονται σε τάξεις, πράγμα ίδιον των δημιουργημάτων του Θεού. Ο Θεός όλα τα δημιούργησε με τάξη. Τάξη υπάρχει στα ουράνια σώματα, τάξη υπάρχει και στα πνευματικά όντα, στους αγγέλους. Δεν έχουμε αναφορές για τάξεις αγγέλων στα συγγράμματα του Αγίου Γρηγορίου. Ωστόσο, έχουμε αναφορές από άλλους αγίους. Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός για παράδειγμα, με βάση τα έργα του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, διακρίνει τον αγγελικό κόσμο σε τρεις τάξεις, που η καθεμιά από τις τρεις περιλαμβάνει τρεις χορούς. Η πρώτη τάξη είναι σεραφείμ, χερουβείμ, θρόνοι. Η δεύτερη είναι κυριότητες, δυνάμεις, εξουσίες. Και η τρίτη είναι αρχές, άγγελοι και αρχάγγελοι.

Η Αγία Γραφή κάνει λόγο και για ονόματα κάποιων αγγέλων. Μας αναφέρει τρία ονόματα αγγέλων, Μιχαήλ, Γαβριήλ και Ραφαήλ. Ο Ραφαήλ αναφέρεται στο βιβλίο του Τωβίτ στην Παλαιά Διαθήκη. Από αυτά τα ονόματα ο Άγιος Γρηγόριος μνημονεύει συχνά τους δύο, τον Γαβριήλ και τον Ραφαήλ, τους δυό αρχαγγέλους.

Το έργο τους είναι να βρίσκονται στο πλευρό του Θεού, λειτουργοί Του, όσον αφορά το ενδοκοσμικό έργο τους. Υπάρχει όμως και το υπέρθρονο έργο τους που είναι η δοξολογία του Θεού. Σύμφωνα με το ένα έργο τους το λειτουργικό, επεμβαίνουν στην ανθρώπινη ιστορία, προστατεύοντας τους πιστούς από τις μεθοδείες του διαβόλου. Αυτό το βλέπουμε και στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού. Εμφανίστηκαν άγγελοι μετά την σαρανταήμερη νηστεία Του στο Σαραντάριον όρος και Τον υπηρετούσαν. Ή επίσης εμφανίστηκε άγγελος στον κήπο της Γεσθημανή κατά την αγωνιώδη προσευχή του Κυρίου και Τον ενίσχυε. Το όνομά τους οι άγγελοι το πήραν από το κατεξοχήν έργο τους που είναι να γνωστοποιούν τις βουλές του Θεού στους ανθρώπους. Αγγέλω σημαίνει αναγγέλω. Ωστόσο, δεν παύει να είναι πρωταρχικό τους έργο η δοξολογία στο Θεό και η ακατάπαυστη προσκύνησή Του. Λέει σε κάποιο ποιητικό του έργο ο Άγιος Γρηγόριος ότι «ίστανται και αναπέμπουν ύμνους στο Θεό πολλά στόματα αγγέλων». Αναφέρει και σαν παράδειγμα υμνολογίας του Θεού από τους αγγέλους, τη γέννηση του Σωτήρα, τότε που πλήθος αγγέλων συγκεντρώθηκαν και έλεγαν το «Δόξα εν υψίστοις».

Σαν πνευματικά πλησιέστερα όντα προς το Θεό, αλλά και ως κτίσματα, οι άγγελοι αποτελούν το θρόνο του Θεού. Μας επισημαίνει ο Άγιος Γρηγόριος ότι ο Θεός καθόταν σε θρόνο δόξης, ο οποίος αποτελείτο από τα εξαπτέρυγα σεραφείμ. Ένα ακόμη έργο των αγγέλων είναι η απόκρυψη ή καλύτερα η συγκάλυψη της θεότητος. Έχουμε μια θεοπτική εμπειρία του Αγίου, την οποία μας περιγράφει λέγοντας ότι δεν μπορεί ο άνθρωπος να πλησιάσει πέραν κάποιου ορίου το Θεό, γιατί δεν αντέχει η ανθρώπινη φύση την παρουσία του Θεού. Μπορεί να φτάσει ως εκεί που τα χερουβείμ συγκαλύπτουν τα ενδότερα και έτσι τρόπον τινά προστατεύουν τον άνθρωπο από την άμεση παρουσία του Θεού, η οποία μπορεί για τον άνθρωπο να είναι καταστρεπτική.

Σχετικά με την δοξολογία του Θεού, που είναι το κύριο έργο των αγγέλων, ίσως κάποιος να διερωτηθεί «Έχει ο Θεός ανάγκη να Τον δοξολογούν τα κτίσματα, έστω κτίσματα πνευματικά, όπως είναι οι άγγελοι»;  Σε αυτό ο Άγιος Γρηγόριος μας απαντάει τα εξής: « Η δοξολογία δεν είναι των αγγέλων, δεν είναι μια άνωθεν εντολή στην οποία υπακούν και την εκπληρώνουν. Στη δοξολογία του Θεού έχει θέση η ελεύθερη βούληση των αγγέλων, οι οποίοι δοξάζουν Αυτόν που τους δημιούργησε, όχι για να Του δώσουν περισσότερη δόξα, αλλά από ευγνωμοσύνη στο Θεό που χορηγεί όλα τα καλά». Ακόμη, η καθαρή φύση των αγγέλων είναι εκείνη που τους κάνει ικανούς να υμνούν το Θεό και μόνο αυτοί είναι ικανοί να υμνούν όπως πρέπει το Θεό.

Άλλο έργο τους συνίσταται στο ότι είναι ψυχοπομποί. Δηλαδή μεταφέρουν τις ψυχές εκείνων που πεθαίνουν στον ουρανό. Ο Άγιος Γρηγόριος μας λέει ότι όταν θα ακουστεί η εσχάτη σάλπιγγα και θα αναστηθούν οι νεκροί, τότε είναι που αναμένουμε «την του αγγέλου φωνήν», δηλαδή περιμένουμε είτε να μας αναστήσει, είτε να μας πάρει στον άλλο κόσμο την ώρα του θανάτου μας. Το δευτερεύον έργο τους, όμως είναι η προστασία των πιστών. Αυτό στηρίζεται και αγιογραφικά. Στις Πράξεις των Αποστόλων, όταν ο Απόστολος Πέτρος ήταν φυλακισμένος, τότε ο Θεός έστειλε άγγελο, ο οποίος τον έβγαλε από τη φυλακή, γεγονός που δείχνει απολύτως ότι υπάρχει η προστασία των αγγέλων. Σε κάποια δύσκολη στιγμή της ζωής του ο Άγιος Γρηγόριος, παραπονούμενος ότι τον είχαν εγκαταλείψει λέει «Δεν βλέπω πουθενά φίλο, δεν βλέπω σύμμαχο, γιατρό ή κάποιον να μου δώσει φάρμακο για το πρόβλημά μου ή έστω κάποιον που να μου σταματήσει το πάθημά μου, δεν βλέπω παραστάτη άγγελο». Έτσι δείχνει την πίστη του ότι υπάρχουν οι άγγελοι που παρίστανται, αλλά λειποψυχόντας πρόσκαιρα δεν καταλάβαινε την παρουσία τους. Ο κάθε άνθρωπος κατά την πίστη της Εκκλησίας έχει τον προσωπικό του φύλακα άγγελο, ο οποίος του συμπαραστέκεται κυρίως στην πνευματική του πορεία. Συμπάσχει ο άγγελος όταν ο άνθρωπος πέφτει και αμαρτάνει, ενώ αντίθετα συγχαίρει όταν βλέπει την πνευματική του προκοπή. Γι’ αυτό και η πίστη μας διδάσκει ότι πρέπει να επικαλούμαστε τον φύλακα άγγελό μας. Υπάρχει μια υπέροχη προσευχή προς τον φύλακα άγγελο, η οποία περιέχεται στην ακολουθία του Αποδείπνου.

Σε ένα ποίημά του, από τα πολλά που έγραψε ο Άγιος Γρηγόριος εκτός από τα βαθιά του θεολογικά κείμενα, διαβάζουμε: «Βοηθοί άγγελοι παραστάται», επικαλείται την άμεση βοήθεια των αγγέλων. Οι άγγελοι λοιπόν, βοηθούν τον άνθρωπο στις δυσκολίες του και προπάντων στις επιβουλές των δαιμόνων. Ο αγώνας του πιστού είναι αγώνας κατά των δυνάμεων του σκότους, του αέρος, του αιώνος τούτου, κατά την Αγία Γραφή. Η βοήθεια των αγγέλων συνίσταται στο ότι συγκρούεται με τις δαιμονικές δυνάμεις, ώστε να προστατευθεί ο άνθρωπος.

Ολοκληρώνοντας το θέμα για τις νοερές φύσεις των αγγέλων, όπως μιλάει για αυτές ο Άγιος Γρηγόριος ο θεολόγος, να πούμε ότι οι άγγελοι σαν κτίσματα λογικά και πολύ κοντά στο Θεό, υπερέχουν από πλευράς γνώσεως κάθε άλλου κτίσματος. Σε σχέση με τον άνθρωπο είναι σαφώς σε ανώτερη θέση οι άγγελοι, χωρίς βέβαια να παραθεωρούμε ότι το χάσμα που υπάρχει μεταξύ του Κτίστου και των κτισμάτων είναι τεράστιο. Οι άγγελοι όμως είναι σε καλύτερη πνευματική διαύγεια από τους ανθρώπους. Μας θυμίζει ο Άγιος Γρηγόριος ότι ο Απόστολος Πέτρος αξιώθηκε έως τρίτου ουρανού. Οι άγγελοι είναι πιο πάνω κι από αυτό. Κατέχουν δηλαδή πολύ περισσότερη γνώση περί του Θεού. Και σε αυτούς όμως υπάρχει μια διαβάθμιση ως προς αυτή τη γνώση, δηλαδή κάποιοι άγγελοι είναι πιο κοντά στον Θεό από τους υπόλοιπους. Όταν λέμε γνώση του Θεού, εννοούμε την πνευματική προκοπή. Ας μην φανταστούμε όμως ότι οι άγγελοι, παρόλο που η γνώση τους είναι πολύ πιο ανώτερη από εκείνη του ανθρώπου, μπορούν και να κατανοήσουν τα μυστήρια του Θεού. Αυτά δεν κατανοούνται ούτε από τους αγγέλους. Για παράδειγμα το Μυστήριο της Σαρκώσεως του Υιού και Λόγου του Θεού, ούτε οι άγγελοι το καταλαβαίνουν.

Οι άγγελοι είναι τα λογικά κτίσματα τα οποία είναι συγγενέστερα προς το Θεό. Όταν λέμε συγγενέστερα εννοούμε πνευματικώς. Είναι λοιπόν ετερόφωτα φώτα. Δηλαδή όπως η σελήνη δεν έχει δικό της φως, αλλά δανείζεται το φως του ήλιου και αυτό που βλέπουμε είναι ο φωτισμός του ήλιου προς τη σελήνη, έτσι και οι άγγελοι δεν έχουν το δικό τους φως, έχουν όμως το φως του Θεού και γίνονται φώτα και αυτοί. Η φύση των αγγελικών δυνάμεων τις κάνει δυσκίνητες προς το κακό. Είναι αγαθοί και δεν έχουν καμία ροπή προς το κακό. Εμείς λόγω της αμαρτίας που ξεκίνησε από την παράβαση των πρωτοπλάστων είμαστε εύκολοι στο κακό. Είναι η φύση μας διεφθαρμένη και μέσα μας έχουμε τάση και προς το αγαθό, αλλά και προς το κακό. Μάλιστα κάποιοι πατέρες λένε ότι προ της πτώσεως του Εωσφόρου και του τάγματός του, οι άγγελοι ήταν δυσκίνητοι προς το κακό, αλλά όχι και χωρίς έστω κάποια ροπή. Θέλοντας όμως ο Θεός να ανταμοίψει τη βούλησή τους να μην ακολουθήσουν τον σατανά, τους κατέστησε ακίνητους προς το κακό. Είναι μεν σταθεροί ως προς την αγαθότητά τους, ωστόσο ακολουθούν μια περαιτέρω προοδευτική πορεία. Δεν μεταβάλλονται, ανεβαίνουν και δέχονται όλο και περισσότερο φωτισμό και πλησιάζουν το Θεό. Η φύση τους η αγγελική επιδέχεται μόνο πρόοδο. Δεν επιδέχεται οπισθοχώρηση. Λόγω της καθαρότητας και αγιότητάς τους είναι πρότυπα αρετής και τελειότητας για τους ανθρώπους. Όταν θέλουμε να επαινέσουμε την πνευματική κατάσταση ενός ανθρώπου, τον παρομοιάζουμε με άγγελο. Ο Άγιος Γρηγόριος θα μας πει για τον Μέγα Αθανάσιο ότι ήταν «υψηλός κατά τα έργα και απρόσιτος κατά την αρετή, αγγελικός τω είδος αγγελικότερος κατά την διάνοιαν». Όταν ένας άνθρωπος ζήσει ευσεβή και ενάρετη ζωή μετά τον θάνατο θα αξιωθεί να δει με τα πνευματικά μάτια τους αγγέλους και θα συγκαταριθμηθεί με αυτούς. Όταν πεθαίνει κάποιος άνθρωπος σε παιδική ή και σε βρεφική ηλικία βαπτισμένος, λέμε ότι είναι άγγελος στον ουρανό με την έννοια ότι είναι μια καθαρή φύση που προσομοιάζει λιγάκι με τη φύση των αγγέλων.

Ο μόνος δε άνθρωπος που όχι μόνο μπορεί να συγκριθεί με τους αγγέλους αλλά και τους ξεπέρασε είναι η Θεοτόκος και γι' αυτό την ονομάζουμε «τιμιωτέρα των χερουβείμ και ενδοξοτέρα των σεραφείμ». Τέλος, η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος εκφράζοντας την ορθόδοξη πατερική παράδοση, αναγνώρισε τους αγγέλους σαν πνευματικά όντα, τα οποία υπερέχουν από τον άνθρωπο και επικύρωσε την τιμητική προσκύνηση των εικόνων των αγγέλων. Μπορούμε δηλαδή να ζωγραφίζουμε με συμβολικό τρόπο τους αγγέλους και να προσκυνούμε τις εικόνες τους.