Το Μεγάλο Σάββατο του 1579, σύμφωνα με τα εκκλησιαστικά χρονικά της πόλης των Ιεροσολύμων, οι Τούρκοι κυβερνήτες απαγόρευσαν στον Έλληνα πατριάρχη και στους ορθοδόξους πιστούς να εισέλθουν στον Ναό της Αναστάσεως για την καθιερωμένη τελετή του Αγίου Φωτός.

Τα συγγράμματα που αναφέρονται στο γεγονός δεν προσδιορίζουν το ακριβές έτος. Αναφέρουν, όμως, ότι την περίοδο εκείνη πατριάρχης Ιεροσολύμων ήταν ο Σωφρόνιος, ενώ πατριάρχες Κων/πόλεως, Αλεξανδρείας και Αντιοχείας ήταν αντιστοίχως ο Ιερεμίας, ο Σιλβέστρος και ο Ιωακείμ· τέλος, σουλτάνος της οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν ο Μουράτ Γ΄.

Αν ανατρέξουμε στους επίσημους καταλόγους (ή στις ιστοσελίδες) των τεσσάρων αυτών Πατριαρχείων, διαπιστώνουμε πως οι τέσσερις ελληνορθόδοξοι πατριάρχες πράγματι διετέλεσαν τα καθήκοντά τους στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα· και αν εξετάσουμε την ακριβή περίοδο πατριαρχίας του καθενός, και την αντίστοιχη περίοδο βασιλείας του σουλτάνου Μουράτ Γ΄, προκύπτει ότι το μοναδικό έτος που συνέπεσε η διοίκηση των πέντε αντρών είναι το 1579.

Σύμφωνα με τις γραπτές πηγές, το Μεγάλο Σάββατο εκείνης της χρονιάς, μια ομάδα Τούρκων στρατιωτών, ύστερα από διαμεσολάβηση των Αρμενίων, απαγόρευσε τη διέλευση των ορθοδόξων στον Ναό της Αναστάσεως. Το πλήθος των πιστών παρέμεινε στο προαύλιο του ναού καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, αλλά ακόμη και μετά τη δύση του ηλίου.

Ο Πατριάρχης Σωφρόνιος Δ΄, που διήνυε το πρώτο έτος της πατριαρχίας του, ανέλαβε για πρώτη φορά να φέρει εις πέρας την πιο σημαντική τελετή τoυ έτους, όμως, οι Τούρκοι τού στέρησαν το νόμιμο δικαίωμα.

Ο πατριάρχης στεκόταν προσευχόμενος στο αριστερό μέρος της πύλης του ναού, πλησίον ενός κίονα. Και ξαφνικά, ενώ είχε ήδη πέσει η νύχτα, ο κίονας διερράγη και το Άγιο Φως ξεπήδησε από το εσωτερικό του.

Ο πατριάρχης άναψε αμέσως τη λαμπάδα του και μεταλαμπάδευσε το Άγιο Φως στους πιστούς. Μέσα σε λίγα λεπτά, η ιερή φλόγα εξαπλώθηκε σε όλους τους παρευρισκόμενους και το προαύλιο του ναού φωτίστηκε. Οι έκπληκτοι Τούρκοι φρουροί άνοιξαν τότε τις πύλες του ναού και ο πατριάρχης, μαζί με το πλήθος των ορθοδόξων, κατευθύνθηκαν πανηγυρικά προς τον Πανάγιο Τάφο.

Τα γεγονότα εκείνης της ημέρας καταγράφονται σε όλα τα αποκαλούμενα Προσκυνητάρια Ιεροσολύμων, που είναι οδηγοί για τους προσκυνητές των Αγίων Τόπων.

Τι λένε όμως οι επιστήμονες για την κολώνα αυτή;

Ο κ. Χαράλαμπος Σκαρλακίδης, Αρχιτέκτων και καθηγητής σχεδιαστικών προγραμμάτων μέσω Η/Υ στο βιβλίο του, «Άγιον Φως. Το θαύμα του Μεγάλου Σαββάτου στον Τάφο του Χριστού· σαράντα δύο ιστορικές μαρτυρίες (9ος – 16ος αι.)», αναφέρει τα εξής:

Το Πάσχα του 2008, η ρωγμή του κίονα αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης του Αντρέι Βολκόβ. Ο Ρώσος φυσικός απέστειλε υψηλής ανάλυσης φωτογραφίες της ρωγμής σε έναν συμπατριώτη του ειδικό επιστήμονα, τον καθηγητή Εβγκένι Μιχάηλοβιτς Μορόζοβ, ο οποίος θεωρείται ένας από τους κορυφαίους ερευνητές στον κόσμο στο επιστημονικό πεδίο της Μηχανικής των Θραύσεων (Fracture Mechanics) και της Φυσικής της Αντοχής των Υλικών (Physics of Strength of Materials).

Η Μηχανική των Θραύσεων είναι η επιστήμη που ασχολείται με τη μελέτη των θραύσεων και του σχηματισμού ρωγμών στα υλικά. Χρησιμοποιεί μεθόδους αναλυτικής μηχανικής για να υπολογίσει τη δύναμη που ασκείται κατά τον σχηματισμό μιας ρωγμής, καθώς και πειραματικές μεθόδους που υπολογίζουν την αντοχή ενός υλικού στη θραύση και τη ρηγμάτωσή του.

Ο καθηγητής Εβγκένι Μορόζοβ, αφού εξέτασε αναλυτικά τις φωτογραφίες της ρωγμής, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι αυτή θα μπορούσε να παραχθεί μόνο ως αποτέλεσμα ηλεκτρικής εκκένωσης!

Ο Αντρέι Βολκόβ, ο οποίος συνεργάστηκε με τον Εβγκένι Μορόζοβ για το συγκεκριμένο ζήτημα, αναφέρει τα εξής σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Βέρα:

Вот это совпадение, что именно на Пасху, когда Огонь не сошёл, появилась трещина, – разве не чудо? Можно, конечно, усомниться, мол, всё было подстроено и трещину на колонне сделали искусственным путём. Мы обратились за консультацией к Евгению Михайловичу Морозову – он ведущий специалист в области механики разрушения не только в России, но и в мире, автор более 800 научных работ по этой теме. Евгений Михайлович исследовал предоставленные ему подробные снимки трещины и однозначно заключил, что она могла появиться только в результате электрического разряда, такова её структура. О чём это говорит? Что подделать трещину никак не могли: это ж какой электрогенератор нужно иметь, да ещё в XVI веке, когда о существовании электричества понятия не имели!

«Αυτή η σύμπτωση, ότι το Πάσχα ακριβώς, όταν δεν κατήλθε το Φως, εμφανίστηκε η ρωγμή – δεν είναι ένα θαύμα; Βεβαίως, μπορεί να πει κανείς, ότι όλα ήταν στημένα και ότι η ρωγμή στον κίονα είχε παραχθεί με τεχνητό τρόπο. Απευθυνθήκαμε για πληροφορίες στον Εβγκένι Μιχάηλοβιτς Μορόζοβ που είναι κορυφαίος ειδικός στον τομέα της Μηχανικής των Θραύσεων όχι μόνο στη Ρωσία, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο και έχει γράψει πάνω από 800 επιστημονικά συγγράμματα για το θέμα αυτό. Ο Εβγκένι Μιχάηλοβιτς εξέτασε τις αναλυτικές φωτογραφίες της ρωγμής και δήλωσε ρητά ότι αυτή μπορούσε να εμφανιστεί μόνο ως αποτέλεσμα ηλεκτρικής εκκένωσης, τέτοια είναι η δομή της. Τι σημαίνει αυτό; Ότι ήταν πλήρως αδύνατον να κατασκευάσει κανείς τη ρωγμή αυτή: φανταστείτε, πόσο δυνατό μετασχηματιστή θα έπρεπε να είχε κανείς, και ιδίως τον 16ο αιώνα, όταν οι άνθρωποι δεν είχαν ιδέα για την ύπαρξη της ηλεκτρικής ενέργειας!»

Η επιστημονική άποψη του Εβγκένι Μορόζοβ έχει αναμφισβήτητα μεγάλη βαρύτητα. Ήθελα να έχω όμως και μία δεύτερη γνώμη επί του θέματος. Γι’ αυτό, αποτάθηκα σε έναν από τους κορυφαίους Έλληνες επιστήμονες του κλάδου της Μηχανικής των Θραύσεων, τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γεώργιο Α. Παπαδόπουλο,12 στον οποίο απέστειλα αναλυτικές φωτογραφίες της ρωγμής.

Ο καθηγητής Παπαδόπουλος, αφού εξέτασε τις φωτογραφίες, αποφάνθηκε ότι η ρωγμή του κίονα παράχθηκε πράγματι από μία ηλεκτρική εκκένωση, η οποία εκδηλώθηκε ταυτοχρόνως με ένα σεισμικό κύμα που είχε κατεύθυνση από κάτω προς τα πάνω!

Αυτή τη συνδυασμένη καταπόνηση του κίονα –ηλεκτρική εκκένωση+σεισμικό κύμα– την θεωρεί ανεξήγητη και γι’ αυτό καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «θα μπορούσε κανείς να ομιλεί περί θαύματος και μόνο»!

Από πού προήλθε η εκκένωση, επιστημονικώς, παραμένει άγνωστο.

Ο καθηγητής Παπαδόπουλος, σε απαντητική του επιστολή, μετά από σχετικό αίτημά μου μέσω email, αναφέρει τα εξής:

«Αγαπητέ κύριε Σκαρλακίδη,

Σας ευχαριστώ για το e-mail σας την 31/1/2010. Πιστεύω να βοηθήσω στο αξιόλογο έργο σας. Επί 35 έτη ασχολούμαι με την Πειραματική Μηχανική των Θραύσεων στο Εργαστήριο Αντοχής των Υλικών του ΕΜΠ και πιστεύω ότι εκεί που δεν υπάρχει επιστημονική εξήγηση υπάρχει Θαύμα.

Δεν έχω κανένα λόγο να αμφισβητήσω το χειρόγραφο της βιβλιοθήκης του Μονάχου του έτους 1634 όπου αναφέρεται ο θαυματουργικός τρόπος σχισίματος του κίονα καθώς και τα επακόλουθα· δηλαδή το ότι ο Έλληνας πατριάρχης άναψε τη δάδα του από το Φως αυτό. Ένα θαύμα δεν νομίζω ότι είναι δυνατόν να αμφισβητηθεί και μάλιστα όταν υπάρχουν σχετικές μαρτυρίες, όπως αναφέρετε.

Παρατηρώντας από τις φωτογραφίες τη ρωγμή θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι είναι αποτέλεσμα μιας μικτής καταπόνησης. Συνδυασμός ηλεκτρικής εκκένωσης (πιθανώς ισχυρός κεραυνός) και ισχυρής σεισμικής δόνησης. Η ηλεκτρική εκκένωση, λόγω υψηλής στιγμιαίας θερμοκρασίας, ψαθυροποίησε το υλικό του κίονα κατά μήκος μιας στενής ζώνης (γενέτειρας). Το επιφανειακό σεισμικό κύμα καταπόνησε τον κίονα σε στρεπτική ταλάντωση (κόπωση). Η ταυτόχρονη αυτή καταπόνηση είχε σαν αποτέλεσμα να ξεκινήσει η ρωγμή από τη βάση του κίονα προς τα επάνω με ζικ-ζακ πορεία (όπως φαίνεται στη φωτογραφία η πορεία της ρωγμής δεν είναι ευθύγραμμη) κατά μήκος της ψαθυροποιημένης από την ηλεκτρική εκκένωση ζώνης. Εάν πράγματι συνέβησαν τα ανωτέρω, ανεξήγητο παραμένει κατά την άποψή μου η ταυτόχρονη αυτή μικτή (συνδυασμένη) καταπόνηση του κίονα.

Επομένως, θα μπορούσε κανείς να ομιλεί περί θαύματος και μόνο.

Αγαπητέ κύριε Σκαρλακίδη σας συγχαίρω για την προσπάθειά σας και σας εύχομαι ολόψυχα καλή επιτυχία.

Με εκτίμηση,

Γεώργιος Παπαδόπουλος

Καθηγητής Μηχανικής

Εργαστήριο Αντοχής των Υλικών

Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο»