Κεφάλαιο Β΄: Η διακοπή της εκκλησιαστικής κοινωνίας κατά τους αγίους Πατέρας

δ΄. Επιτρεπτή διακοπή της εκκλησιαστικής κοινωνίας προ συνοδικής κρίσεως

Οι διαταγές των αγίων Πατέρων για το ζήτημα της διακοπής της εκκλησιαστικής κοινωνίας με τους επισκόπους μας είναι, όπως είδαμε, πολύ αυστηρές. Παρά ταύτα ο λα΄ αποστολικός κανών καθώριζε δύο εξαιρετικές περιπτώσεις, κατά τις οποίες επιτρέπεται η απόσχισις των κληρικών από τους εκκλησιαστικώς προϊσταμένους τους. Συγκεκριμένα ο κληρικός δεν τιμωρείται, όταν ο επίσκοπός του σφάλλει εν «ευσεβεία και δικαιοσύνη», είναι δηλαδή «αιρετικός ή άδικος»⁴³. Κατά την ερμηνεία του ιερού Βαλσαμώνος, ο κανών διορίζει «ακινδύνως αποσχίζειν τους κληρικούς από των επισκόπων αυτών, καταγινώσκωντας τούτων ως ασεβούντων και αδικούντων»⁴⁴ ή, για να χρησιμοποιήσουμε την έκφρασι του ιερού Ζωναρά, «ως περί την ευσέβειαν σφαλλομένων» ή «ως άλλο τι ποιούντων παρά το καθήκον και το δίκαιον»⁴⁵.

Οφείλουμε να ομολογήσουμε, ότι τόσο η διατύπωσις του σχετικού κανόνος όσο και οι ερμηνείες των κανονολόγων δημιουργούν εύλογες απορίες. Ποια δηλαδή ακριβώς είναι τα παραπτώματα εκείνα του επισκόπου, ένεκα των οποίων δικαιολογείται η απείθεια και η απόσχισις των κληρικών τους; Όπως είδαμε, ο κανών επιτρέπει την απόσχισι, σε περίπτωσι που ο επίσκοπος είναι αιρετικός. Το αδίκημα της αιρέσεως είναι βέβαια κάτι το σαφές.

Ο κανών όμως επιτρέπει την απόσχισι και σε περιπτώσεις, που ο επίσκοπος διαπράττει αδικίες ή «παρά το καθήκον και το δίκαιον» πράξεις. Οι τελευταίες φράσεις είναι όχι μόνο ασαφείς, αλλά επιπλέον και αντιφατικές προς την άποψι, ότι «ουκ οφείλει τις αποσχίζεσθαι» από τον επίσκοπό του «καν χείριστος πάντων εστίν»⁴⁶. Επιτρέπεται δηλαδή η απόσχισις από τον επίσκοπο λόγω οποιασδήποτε άδικης ή παράνομης πράξεώς του; Εάν όμως γίνη αποδεκτή μία τέτοια ερμηνεία, τίθεται, πιστεύουμε, σε κίνδυνο όχι μόνο η ενότης, αλλά και αυτή η ύπαρξις της Εκκλησίας, καθώς οι διασπάσεις στο σώμα της θα είναι τόσο πολλές όσο και οι αδικίες των ανά τον κόσμο επισκόπων. Κάτι τέτοιο έχει άλλωστε ήδη συμβεί στους Διαμαρτυρομένους, των οποίων οι διασπασμένες ομολογίες είναι πλέον αμέτρητες.

Την ασάφεια του λα΄ αποστολικού κανόνος διέλυσε η Πρωτοδευτέρα (ΑΒ΄) Σύνοδος του αγίου Φωτίου (861), η οποία καθώρισε με ακρίβεια, ότι το μοναδικό αδίκημα του επισκόπου, ένεκα του οποίου επιτρέπεται η απόσχισις των κληρικών του, είναι η φανερή διακήρυξις κάποιας αιρέσεως. Πριν δούμε την προϊστορία και τις αποφάσεις της ΑΒ΄ Συνόδου, θα αναφέρουμε και μία απλή, προσωπική μας ερμηνεία στον λα΄ αποστολικό κανόνα, η οποία φυσικά είναι απολύτως σύμφωνη με την ερμηνεία της ανωτέρω Συνόδου.

Οι άγιοι Απόστολοι χρησιμοποιούσαν ορισμένες φορές στις Επιστολές τους (Β΄ Πέτ. β΄, 13) τον όρο «αδικία» εννοώντας την «αίρεσι», επειδή αυτή λέγεται και «αδικία δια τι αδικεί και παραβαίνει την του Θεού αλήθειαν»⁴⁷. Ερμηνεύοντας λοιπόν βάσει των ανωτέρω την λέξι «δικαιοσύνη» ως ευσέβεια θα μπορούσαμε να ισχυρισθούμε, ότι οι άγιοι Απόστολοι με τον όρο «ευσεβεία και δικαιοσύνη» εννοούν μόνο την ορθή πίστι. Σύμφωνα με την ερμηνεία αυτή, η λέξις «δικαιοσύνη» στον αποστολικό κανόνα έχει εμφατικό σκοπό, τον υπερτονισμό δηλαδή της ευσεβείας, της ορθής πίστεως, η οποία είναι η μεγίστη αρετή⁴⁸, και της οποίας η αθέτησις θα αποτελούσε εύλογη αιτία για διακοπή της εκκλησιαστικής κοινωνίας.

Ας δούμε όμως, τι προηγήθηκε της ΑΒ΄ Συνόδου.

 

Σημειώσεις:

---

43. Οσίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, Πηδάλιον, σελ. 33.

44. P.G.137, 97C.

45. P.G.137, 100B.

46. Θεοδώρου Βαλσαμώνος, Ερμηνεία στον λα΄αποστολικό κανόνα, P.G.137, 97C.

47. Οσίου Νικοδήμου του Αγιορείτου, Ερμηνεία εις τας Καθολικάς Επιστολάς, σελ. 179.

48. Αγίου Πρόκλου Κωνσταντινουπόλεως, παρά Σ. Μήλια, των ιερών Συνόδων... Συλλογή, τόμος α΄, σελ. 647.