Κεφάλαιο Β΄: Η διακοπή της εκκλησιαστικής κοινωνίας κατά τους αγίους Πατέρας

ε΄. Τα εκκλησιαστικά σχίσματα του η΄ και θ΄ αιώνος

Κατά τον η΄ και τον θ΄ αιώνα, όπως είναι γνωστό, συνετάραξε την Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως η αίρεσις της Εικονομαχίας, την οποία ακολούθησαν οι περισσότεροι επίσκοποι, οι άρχοντες, ο στρατός, ο κατώτερος κλήρος και ο λαός. Αυτοί που κυρίως αντιστάθηκαν στην επιβολή της αιρέσεως τόσο στην πρώτη (726-787) όσο και στην δεύτερη (813-842) φάσι της, ήταν οι μοναχοί⁴⁹.

Έπειτα από την Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο (787) και την επικράτησι της Ορθοδοξίας οι μοναχοί, καθώς ήταν φυσικό, είχαν αξιώσεις για συμμετοχή στην αναδιοργάνωσι της Εκκλησίας και έλεγχο της εκκλησιαστικής καταστάσεως, έβλεπαν δε με καχυποψία τις εκκλησιαστικές πράξεις των νέων ποιμένων τους. Σύμφωνα με τον όσιο Θεόδωρο τον Στουδίτη, οι τότε «ζηλωταί και ακριβείς» αποδέχθηκαν ως Ορθόδοξο τον νέο πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως άγιο Ταράσιο (784-806) «και συνήλθον Ταρασίω και ομογνωμόνουν». Παρά ταύτα «θάττον μετά την (Ζ΄ Οικουμενική) σύνοδον διηνέχθησαν προς τη παραδοχή κατ' αυτούς της εν χρήμασι χειροτονίας· και δι' άλλα τινά ζητήματα»⁵⁰, ένα από τα οποία ήταν η μετριοπαθής στάσις του Αγίου προς τους επισκόπους των Εικονομάχων, που επέστρεφαν στους κόλπους της Εκκλησίας.

Το 795 συνέβη νέα διάστασις, καθώς ο θείος και γέροντας του οσίου Θεοδώρου του Στουδίτου, όσιος «Πλάτων ο του σακκουδίωνος ηγούμενος απέστησεν της κοινωνίας Ταρασίου του πατριάρχου»⁵¹.

Αιτία του σχίσματος αυτού ήταν ο παράνομος γάμος του αυτοκράτορος Κωνσταντίνου με την αυλική Θεοδότη, αφού είχε προηγουμένως διώξει την νόμιμη σύζυγό του⁵². Ο άγιος Ταράσιος δεν συμφώνησε με τον γάμο αυτό, για να μη παροργίση όμως τον βασιλέα, ο οποίος απειλούσε «την αίρεσιν (της Εικονομαχίας) ανανεώσασθαι, και τας σεπτάς και αγίας εικόνας πάλιν καθαιρήσειν»⁵³, ανέχθηκε την τέλεσί του από τον ηγούμενο Ιωσήφ. Το σχίσμα αυτό έληξε έπειτα από δύο έτη, όταν ο Κωνσταντίνος έχασε τον θρόνο του και ο άγιος Ταράσιος βρήκε την ευκαιρία να καθαιρέση τον Ιωσήφ⁵⁴.

Η έριδα αναζωπυρώθηκε το 806, όταν ο νέος πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως άγιος Νικηφόρος κάτω από τις πιέσεις του νέου αυτοκράτορος Νικηφόρου αναγκάσθηκε να αποκαταστήση με συνοδική απόφασι τον Ιωσήφ. Οι Στουδίται, που αποσχίσθηκαν και πάλι, κατηγορούσαν τον άγιο Νικηφόρο και για άλλα ζητήματα και συγκεκριμένα «για συμβιβαστική στάση τόσο σε ηθικά ζητήματα της βασιλικής οικογένειας, όσο και στην διαμάχη εικονοφίλων και εικονομάχων»⁵⁵. Η λήξις του νέου σχίσματος επιτεύχθηκε τελικά μετά την άνοδο του Μιχαήλ Ραγκαβέ στον βασιλικό θρόνο (811), ο οποίος διέταξε την ανανέωσι της καθαιρέσεως του Ιωσήφ.

Μετά την δεύτερη περίοδο της Εικονομαχίας (813-842) στον θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως ανήλθε ο άγιος Μεθόδιος ο Ομολογητής. Ο Άγιος αντιμετώπισε με επιείκεια το θέμα της επιστροφής στην Εκκλησία των επισκόπων, που είχαν χειροτονηθή από τους Εικονομάχους, όπως παλαιότερα είχε πράξει και ο άγιος Ταράσιος. Η συγκαταβατικότης αυτή του Αγίου σε συνδυασμό με το ότι «πολλούς ανεξετάστως εις (ιερατικούς) βαθμούς προεβίβασεν»⁵⁶, είχαν σαν αποτέλεσμα την δημιουργία νέου σχίσματος κυρίως από τους Στουδίτας, «οι οποίοι επεδίωκον να έχουν τον αποκλειστικόν έλεγχον επί της εκκλησιαστικής καταστάσεως»⁵⁷.

«Όθεν ορθότατα ποιών Μεθόδιος συνοδικώς εξήνεγκεν ανάθεμα κατά των του Στουδίου μοναχών των από της Εκκλησίας εαυτούς αποσχισάντων, διότι αντείχοντο των κατά Ταρασίου και Νικηφόρου κληθέντων τε και γραφέντων υπό Θεοδώρου»⁵⁸. για την επούλωσι του νέου αυτού τραύματος και μερισμού της Εκκλησίας, αγωνίσθηκε ποικιλοτρόπως και ο όσιος Ιωαννίκιος, ο οποίος στήριζε τον άγιο Μεθόδιο στην εκκλησιαστική πολιτική του⁵⁹.

Η άνοδος του αγίου Φωτίου στον θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως το 857 προκάλεσε νέο σχίσμα, αυτή την φορά από την πλευρά των οπαδών του αγίου Ιγνατίου Κωνσταντινουπόλεως, ο οποίος είχε αναγκασθή να παραιτηθή από τον θρόνο του δύο μήνας νωρίτερα⁶⁰. Όπως και παλαιότερα «ο πυρήνας της εναντίον του ι. Φωτίου πολεμικής προερχόταν κυρίως μόνο από τους Στουδίτες μοναχούς»⁶¹.

 

Σημειώσεις:

---

49. Φ. Βαφείδου, Εκκλησιαστική Ιστορία, τόμος β΄, § 107, 2, σελ. 37.

50. Επιστολή νγ΄, βιβλίο α΄, P.G.99, 1104D-1105A.

51. Οσίου Θεοφάνους, Χρονογραφία, έτος 6288, P.G.108, 948A.

52. Π. Χρήστου, Ελληνική Πατρολογία, τόμος ε΄, σελ. 361.

53. Περί Ταρασίου και Νικηφόρου των εν αγίοις πατριαρχών, P.G.99,1852D.

54. Οσίου Θεοδώρου του Στουδίτου, Επιστολή λ΄, βιβλίο α΄, P.G.99, 1008A.

55. Β. Φειδά, Εκκλησιαστική Ιστορία, τόμος α΄, σελ. 794.

56. Μ. Γεδεών, Πατριαρχικοί Πίνακες, σελ. 187.

57. Π. Χρήστου, ένθ ανωτ. σελ. 377.

58. Μ. Γεδεών, ένθ ανωτ. σελ. 185.

59. Οσίου Συμεών του Μεταφραστού, Βίος... Του οσίου πατρός ημών Ιωαννικίου, κεφ. να΄-νβ΄, P.G.116, 85A-88B.

60. Φ. Βαφείδου, ένθ ανωτ. Τόμος β΄, § 110, 2, σελ. 50.

61. Β. Φειδά, ένθ ανωτ. Τόμος β΄, σελ. 102.