Μη γνωρίζοντες πώς να δικαιολογήσουν την έγκρισιν ενός έργου, εν τω οποίω ο αρχηγός των εύρεν αιρέσεις, και μη δυνηθέντες να φιλοξενήσουν την πιθανότητα, ότι ίσως ο κ. Τρεμπέλας ευρίσκετο εν πλάνη και όχι εγώ, εφαντάσθησαν και εκυκλοφόρησαν την φήμην ότι ενεκρίθη η μελέτη μου, αφού πρώτον εκαθάρθη από τας αιρέσεις.

Αλλά η τοιαύτη δικαιολογία, ίνα καλυφθή η πεπλανημένη στάσις του κ. Τρεμπέλα απέναντι μου και ίνα περιβληθή το πρόσωπόν μου με υποψίας, είναι τω όντι αφελής. Πώς είναι δυνατόν οι καθηγηταί να ψηφίσουν μίαν αιρετικήν εργασίαν, έστω και [002] εκ των υστέρων διωρθωμένην; Δεν θα υπήρχεν ο φόβος ότι ο υποψήφιος συμφεροντολογικώς εδέχθη τας διορθώσεις των αιρέσεών του μόνον και μόνον δια να γίνη διδάκτωρ του Πανεπιστημίου και ότι με την πρώτην ευκαιρίαν θα επανήρχετο εις τας πλάνας του και θα παρέσυρε τον λαόν εις αίρεσιν;

Εάν ήτο αληθής η δικαιολογία αυτή, θα έπρεπεν η Ιεραρχία και το Κράτος να απολύσουν τους τοιούτους καθηγητάς και να κλείσουν την Θεολογικήν Σχολήν. Η δικαιολογία αυτή δεν στρέφεται εναντίον του προσώπου μου, αλλά καθίστα ύποπτον την Θεολογικήν Σχολήν του Πανεπιστημίου Αθηνών. Οι καθηγηταί όμως της εν λόγω Σχολής δεν είναι άνθρωποι επιπόλαιοι, ώστε να εμπορεύωνται αρχάς και τίτλους εις αιρετικούς. Γνωρίζουν καλώς τας ευθύνας των απέναντι των Ορθοδόξων ημών παραδόσεων.

Ο σκοπός του παρόντος εγχειριδίου δεν είναι η απόδειξις της Ορθοδοξίας μου. Η δογματική ακεραιότης του βιβλίου μου απεδείχθη δια της εγκρίσεως αυτού υπό των καθηγητών της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστήμιου Αθηνών.

Ούτε είναι ο σκοπός αυτού η καταγγελία του κ. Τρεμπέλα επί αιρέσει. Αυτό θα είναι αναγκαίον, εφ’ όσον ούτος θα εμμείνη εις τας πλάνας του.

Ο σκοπός του παρόντος είναι η δημοσίευσις των εναντίον μου κατηγορητικών επιστολών του κυρίου Τρεμπέλα, ως και των απαντήσεών μου, ίνα καταφανή το γεγονός ότι η διατριβή μου δεν εκαθάρθη από καμμίαν αίρεσιν, απλούστατα, διότι εξ αρχής δεν εμπεριείχεν αιρέσεις, ως ισχυρίσθη ο εν λόγω καθηγητής. Ούτως ο καθείς θα δυνηθή να σχηματίση ιδίαν γνώμην και παύση η διάδοσις ψευδών ειδήσεων στηριζόμενων εις φήμας.

[003] Το Πάσχα του 1956 παρέδωσα το χειρόγραφον της μελέτης μου εις τον καθηγητήν της Δογματικής εν τω Πανεπιστημίω κ. Ιωάννην Ν. Καρμίρην, ίνα ανάγνωση αυτό και εκφράση περί αυτού την γνώμην του. Εντός ολίγου μου επέστρεψε την μελέτην μου με τας παρατηρήσεις του και αφού ηύρεν την δογματικήν αυτής γραμμήν εν τάξει, μου είπε να προχωρήσω εις το τελευταίον κεφάλαιον, το οποίον δεν είχα ακόμη τελειώσει. Λοιπόν, ετελείωσα την μελέτην μου και κατά τας αρχάς Σεπτεμβρίου του 1956 ο κ. Καρμίρης ξανά εδιάβασε την μελέτην και μου είπεν ότι δύναμαι να προχωρήσω εις την δακτυλογράφησιν και να την υποβάλω επισήμως εις την Γραμματείαν της Θεολογικής Σχολής. Η μελέτη εδακτυλογραφήθη και κατά τα τέλη Οκτωβρίου υπεβλήθη, και ήσυχος πλέον ανεχώρησα εξ Ελλάδος εις Αμερικήν δι’ οικογενειακήν υπόθεσιν.

Επέστρεφα εις την Ελλάδα την 1ην Μαρτίου του 1957 και έμαθα ότι ο κ. Τρεμπέλας είχε σοβαράς αντιρρήσεις περί της μελέτης μου. Τρεις φορές του εζήτησα ακρόασιν, ίνα συζητήσωμεν προφορικώς τας αντιρρήσεις του, άλλα ηρνήθη. Μου είπεν, ότι θα μου στείλη γράμμα. Και πράγματι έστειλε γράμμα όχι μόνον εις εμέ, αλλά και εις όλους τους καθηγητάς της Σχολής και με προεκάλεσε να απαντήσω εις τους ενδοιασμούς του^[1].

Ως ξένος και μη γνωρίζων τα έθιμα του τόπου, συνεβουλεύθην τον τότε Κοσμήτορα κ. Κ. Μπόνην, ο οποίος μου είπε ότι οφείλω να απαντήσω γραπτώς προς την Σχολήν.

Εις την επιστολήν του ο κ. Τρεμπέλας προσεπάθησε να αποδείξη ότι ωρισμέναι γνώμαι της διατριβής μου είναι αιρετικαί. Όμως εν τη προσπάθεια του να απόδειξη ως αιρετικήν την μελέτην μου, εβασίσθη ο ίδιος εις ωρισμένας πλάνας των Δυτικών, αι οποίαι είχον καταδικασθή επανειλημμένως υπό Συνόδων της [004] Ορθοδόξου ημών Εκκλησίας. Μάλιστα οι διδάσκοντες τας πλάνας αυτάς υποπίπτουν εις τα αναθέματα των εν λόγω Συνόδων. Ανέφερα, λοιπόν έν από τα αναθέματα αυτά εις την απάντησίν μου^[2].

Αφού υπέβαλα την απάντησιν ταύτην εις την Κοσμητείαν της Σχολής, ανέμενα τα αποτελέσματα.

Μετ' ολίγον ο κ. Τρεμπέλας έστειλε μιαν δευτέραν επιστολήν εις τους καθηγητάς, έχουσαν μάλλον μορφήν αμυντικήν, ίνα αποδείξη ότι το ανάθεμα αυτό των Αγίων Πατέρων δεν αναφέρεται εις αυτόν. Την αμυντικήν ταύτην μορφήν της επιστολής του προσεπάθησε ούτος να καλύψη με την ανανέωσιν των εναντίον μου κατηγοριών.

Ο κ. Τρεμπέλας όμως δεν έστειλε την επιστολήν ταύτην εις εμέ, αλλά μόνον εις τους καθηγητάς^[3].Οι καθηγηταί είχον ανά χείρας την δευτέραν επιστολήν του, παραπάνω από μιαν ολόκληρον εβδομάδα, χωρίς να λάβω καμμίαν ειδησιν ότι εκυκλοφόρησε. Τυχαίως έμαθα περί της υπάρξεως μιας τοιαύτης επιστολής και ευτυχώς ευρέθησαν εκείνοι, οίτινες εγνώριζον ότι μόνον εις ολοκληρωτικά καθεστώτα δύναται τις να κατηγορηθή, να δικασθή και να λάβη γνώσιν των εναντίον του ενεργειών μόνον εις τον τόπον εκτελέσεως! Ούτω μου εδόθη κρυφίως η δευτέρα επιστολή του κ. Τρεμπέλα και κατά συνέπειαν η ευκαιρία να απαντήσω^[4].

Εις την πρώτην επιστολήν του αι πλάναι τού κ. Τρεμπέλα ήσαν ωρισμέναι. Αντί όμως να παραδεχθή τα λάθη του, προσεπάθησε να υπεκφύγη, ως θα ίδωμεν κατωτέρω, εμφανίζων εαυτόν ως έχοντα απόλυτον δίκαιον, συσκοτίζων την υπόθεσιν με αορίστους φράσεις και ιδέας και προβάλλων κατ' εντονώτερον τρόπον τας εναντίον μου κατηγορίας. Όμως κατά τον τρόπον αυτόν όχι μόνον εφάνησαν σαφέστεραι αι πλάναι του, αλλά και ηυξήθησαν και έπεσεν εις άλλα σοβαρά σφάλματα.

[005] Έτυχε κατά την εποχήν αυτήν (Απρίλιον 1957) να πάω εις το Άγιον Όρος δια την εορτήν του Πάσχα και κατά την διαμονήν μου εκεί συνέγραψα την απάντησίν μου εις την δευτέραν επιστολήν του κ. Τρεμπέλα^[5].

Εις το Άγιον Όρος ηύρα μοναχούς, που κατέχουν την Πατερικήν μας Θεολογίαν, και συνεζήτησα και έδειξα εις αυτούς τας δύο επιστολάς του κ. Τρεμπέλα. Κυριολεκτικώς έφριξαν!!

Επιστρέψας εις Αθήνας μετά το Πάσχα υπέβαλα την απάντησίν μου εις την δευτέραν επιστολήν του κ. Τρεμπέλα και ανέμενα τα αποτελέσματα.

Όταν εις το Πανεπιστήμιον κρίνεται μία διατριβή επί διδακτορία, δεν παρέχεται εις τον υποψήφιον η ευκαιρία να παρευρεθή εις την συνεδρίαν της Σχολής και να απαντήση προσωπικώς εις τυχόν ενδοιασμούς των καθηγητών. Συνήρχοντο, λοιπόν, οι καθηγηταί εις συνεδριάσεις, ίνα συζητήσουν την μελέτην μου, και δεν παρευρισκόμην εις αυτάς, ώστε να αντιμετωπίσω ο ίδιος τας επιθέσεις του κ. Τρεμπέλα. Τοιουτοτρόπως ο κ. Τρεμπέλας διεξήγαγε τας επιθέσεις και παρουσίαζε τας κατηγορίας του χωρίς να δύναμαι να αμυνθώ επί τόπου πρόσωπον προς πρόσωπον. Ήτο λοιπόν φυσικόν να κλονίση την γνώμην των καθηγητών περί της μελέτης με την ρητορικήν του δεινότητα. Ίνα θεραπευθή η μειονεκτική μου θέσις αυτή ηρωτήθη, ο κ. Τρεμπέλας, εάν θα μου επέτρεπε να παρευρεθώ εις συνεδρίαν των καθηγητών, ώστε να δύναμαι να απαντήσω εις ερωτήσεις του ενώπιον της Σχολής. Είπεν, όχι!

Αφού οι καθηγηταί είχον μελετήσει τας απαντήσεις μου εις τας δύο επιστολάς του κ. Τρεμπέλα, ήρχισαν να κλίνουν θετικώτερα υπέρ της μελέτης μου. Φαίνεται ότι εκατάλαβε ο κ. Τρεμπέλας, ότι δεν επρόκειτο να απορριφθή η μελέτη μου βάσει των κατηγοριών επί αιρέσει των δύο επιστολών του. Λοιπόν, εις μίαν [006] συνεδρίαν της Σχολής παρουσίασε νέας κατηγορίας κατά τινων επί μέρους σημείων του βιβλίου μου^[6].

Εις την νέαν ταύτην επίθεσιν διέστρεψεν (ως και εις τας προηγουμένας του επιστολάς) τα λεγόμενα εν τη διατριβή μου και με παρουσίασεν ως παραδεχόμενον ασυναρτησίας και ως φάσκοντα και αντιφάσκοντα. Αφού δεν ήμουν παρών, δεν μου εδόθη τότε η ευκαιρία να διαλύσω την νέαν επίθεσιν και ούτε ήσαν προπαρασκευασμένοι οι καθηγηταί δι’ αυτήν. Λοιπόν, με την ρητορικήν του ικανότητα ο κ. Τρεμπέλας εκλόνισε τους καθηγητάς. Όμως δεν κατώρθωσε να απορριφθή η μελέτη μου.

Όταν έλαβα από την Γραμματείαν της Σχολής τας νέας κατηγορίας του κ. Τρεμπέλα, είδα ότι δεν είχε δίκαιον εις κανένα ζήτημα. Όλα όσα ισχυρίζετο εβασίζοντο εις διαστροφήν των λεγομένων μου. Λοιπόν, ήθελα να απαντήσω εις τον κ. Τρεμπέλαν δια τρίτην φοράν.

Αλλά ωρισμένοι καθηγηταί με συνεβούλευσαν να μη απαντήσω, εάν θέλω να τελειώση η υπόθεσίς μου εις το Πανεπιστήμιον, διότι ο κ. Τρεμπέλας είναι ικανός να συνέχιση τας τοιαύτας επιθέσεις επ’ άπειρον. Με προέτρεψαν, λοιπόν, να δηλώσω εις τους καθηγητάς μίαν διασάφησιν ωρισμένων σημείων της μελέτης μου χωρίς να αναφέρω τον κ. Τρεμπέλαν, ώστε βασιζόμενοι οι καθηγηταί εις αυτήν να ημπορέσουν να τελειώσουν με την υπόθεσίν μου, που είχε τόσον κουράσει τους πάντας.

Λοιπόν, υπέβαλα υπόμνημα εις την Θεολογικήν Σχολήν με προσθήκας, διορθώσεις, διασαφήσεις και αναμορφώσεις του κειμένου^[7]. Μία προσεκτική μελέτη του υπομνήματος τούτου δηλοί, ότι εις την πραγματικότητα είναι η τρίτη απάντησίς μου εις τον κ. Τρεμπέλαν. Εις έξ σημεία αυτού δηλώνω ότι διορθώνω κάτι^[8].

[007] Σημειωτέον ότι αι μόναι διορθώσεις, που έγιναν εις την διατριβήν μου, ήσαν γλωσσικαί. Εξ αιτίας του κ. Τρεμπέλα και ενός άλλου καθηγητού έγιναν ωρισμέναι διασαφήσεις εις την μελέτην μου. Δηλαδή προσετέθησαν άλλα πατερικά χωρία και ανέπτυξα ωρισμένα σημεία λεπτομερέστερα και σαφέστερα, ίνα στερεώσω και όχι αλλάξω αυτά, που ήθελα να 'πω. Δια τούτο εις τον πρόλογον της μελέτης μου^[9] ευχαριστώ τον κ. Τρεμπέλαν, ο οποίος πράγματι δια των παρατηρήσεων ή επιθέσεών του συνετέλεσεν εις την διασάφησιν, και όχι διόρθωσιν, ωρισμένων σημείων αυτής.

Βάσει των απαντήσεων και του υπομνήματός μου εις την Σχολήν οι καθηγηταί εσχημάτισαν γνώμην περί των εναντίον μου κατηγοριών και εις την τελευταίαν συνεδρίαν της Σχολής του σχολικού έτους 1956-57 ενεκρίθη η μελέτη μου και ούτω κατεψηφίσθη κατά τον τρόπον αυτόν ο κ. Τρεμπέλας.

Όμως η εναντίον μου δράσις του κ. Τρεμπέλα δεν εσταμάτησεν. Μετά την έγκρισιν της διατριβής μου έστειλε το χειρόγραφόν μου, ως και τας εναντίον μου επιστολάς του, εις την εκκλησιαστικήν μου αρχήν εν Αμερική, ίνα λάβη ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής κ. Κ. Μιχαήλ μέτρα εναντίον μου. Μού έγραψεν όμως είς καθηγητής μου και εκ των διαπρεπέστερων Ορθοδόξων θεολόγων του κόσμου, ο Αιδ. Γεώργιος Φλορόφσκυ, ότι ο Επίσκοπος Ελαίας και Σχολάρχης της Θεολογικής Σχολής του Τιμίου Σταυρού εν Αμερική κ. Κ. Αθηναγόρας δεν εύρε καμμίαν αίρεσιν εν τη διατριβή μου, αλλ’ απεναντίας ενετράπη δια την έκκλησιν του κ. Τρεμπέλα εις την αυθεντίαν των αιρετικών Ανσέλμου και Ακινάτου.

Και πράγματι μία ανάγνωσις των εναντίον μου επιστολών [008] του κ. Τρεμπέλα αποκαλύπτει το γεγονός, ότι παραδέχεται ωρισμένας πλάνας των αιρετικών αυτών πολεμίων της Ορθοδόξου ημών πίστεως, αλλά η βάσις των εναντίον μου επιστολών του είναι η υπεράσπισις και συνηγορία υπέρ των αιρετικών αυτών.

Κατά τον μεσαίωνα ο Θωμάς ο Ακινάτος και ο Άνσελμος υπήρξαν εκ των σπουδαιότερων θεολόγων του παπισμού και πρωτοπαλλήκαρα του θεολογικού αγώνος των Λατίνων εναντίον της Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας και πλείστα έγραψαν κατά της πίστεώς μας. Μάλιστα έν εκ των έργων του Ακινάτου επιγράφεται «Contra errores Graecorum», δηλαδή «κατά των πλανών των Ελλήνων». Εν τούτοις δεν ανέχεται ο κ. Τρεμπέλας τας επικρίσεις του βιβλίου μου κατά των αιρετικών αυτών.

Ενώ όμως ο κ. Τρεμπέλας διεξήγαγε σφοδράς επιθέσεις εναντίον της μελέτης μου εξαπολύων παπικά επιχειρήματα κατ' αυτής, υπήρχον άλλοι καθηγηταί, οίτινες εξετίμησαν την προσπάθειάν μου να αποσαφηνίσω την θέσιν της Ορθοδόξου Θεολογίας έναντι της Θεολογίας των Παπικών και Προτεσταντών.

Είναι αξιοπρόσεκτον ότι, ενώ ο κ. Τρεμπέλας εξαπέλυσε την πρώτην επιθεσίν του κατά της διατριβής μου τον Μάρτιον του 1957, έλαβα συγχρόνως από τον ομότιμον καθηγητήν του Πανεπιστημίου κ. Αμίλκαν Σ. Αλιβιζάτον ^[9α] μίαν επιστολήν υπό ημερομηνίαν 30 Μαρτίου 1957, εν ή μεταξύ άλλων γράφει τα εξής:

 

Φίλτατε πάτερ Ρωμανίδη,

Σας ευχαριστώ δια την Αποστολήν αντιγράφου τής επί διδακτορία διατριβής σας «Το Προπατορικόν Αμάρτημα», την οποίαν ανέγνωσα μετά πολλού ενδιαφέροντος.

Σας συγχαίρω δια την δια της διατριβής σας διαφαινομένην επιμέλειαν, φιλοπονίαν και μεθοδικήν ερευνητικήν διάθεσιν των βασικών πηγών.

… Τα κύρια εκ της μελέτης σας συμπερασματικά σημεία είναι εξαιρετικής σημασίας δια τον Έλληνα [009] Ορθόδοξον Θεολόγον, ο οποίος εις την μέχρι ημών νεωτέραν περίοδον δεν έχει προ αυτού σπουδαίαν της δογματικής Θεολογίας εξέλιξιν και ανάπτυξιν.

… Ο νέος Ορθόδοξος δογματικός Θεολόγος οφείλει να αποσαφηνίση την θέσιν της Ορθοδόξου Θεολογίας δια σπουδαία θεολογικά ζητήματα, ως το πράττετε σεις έναντι της Ρωμαιοκαθολικής και των Προτεσταντικών Εκκλησιών^[9β]. Τούτο πρέπει να γίνη όχι απλώς «συμβολικώς», αλλά μετά πρέπουσαν μελέτην αυθεντικήν και υποδειγματικήν και κατά τρόπον δυνάμενον να συνιστά υπόδειξιν ενδεχομένως και προς Οικουμενικήν Σύνοδον. Αλλ’ είναι προφανές οποίον ηθικόν και επιστημονικόν κύρος απαιτείται προς τούτο.

Δια τούτο η μελέτη σας είναι αξία επαίνου, εφ’ όσον προσπαθείτε -επιτυχώς- να καθορίσητε την θέσιν της Ορθοδόξου Θεολογίας έναντι της Ρωμαιοκαθολικής και των Προτεσταντικών Εκκλησιών ως προς το υπό εξέτασιν θέμα.

IΙ. Αι επιστολαί

Ο αναγινώσκων τας εν λόγω επιστολάς θα βεβαιωθή περί του γεγονότος ότι ο κ. Τρεμπέλας προσεπάθησε να με εξαναγκάση να αρνηθώ την Ορθόδοξον πίστιν και να δεχθώ αιρέσεις, αι οποίαι υπό διαφόρους μορφάς κατεδικάσθησαν και κατεπολεμήθησαν υπό Οικουμενικών και τοπικών Συνόδων και όλων των Πατέρων της Εκκλησίας.

 

Α) Ο κ. Τρεμπέλας είχε την απαίτησιν να αρνηθώ το Ορθόδοξον δόγμα ότι η σωστική χάρις και ενέργεια του Θεού είναι άκτιστος και να δεχθώ την παπικήν πλάνην ότι είναι κτιστή. Αντιτιθέμενος κατά της βάσεως της Ορθοδόξου πίστεως ισχυρίσθη εις τας εναντίον μου επιστολάς του ότι «δυνάμεθα να ομιλώμεν ορθοδοξότατα περί κτιστών χαρίτων ή ενεργειών του Θεού… »[10].

Η Ορθόδοξος Εκκλησία αναθεματίζει τους τοιούτους, διότι ανατρέπουν την βάσιν όλων των Ορθοδόξων δογμάτων.

Η βάσις της Ορθοδόξου πίστεως είναι η βιβλική αρχή ότι, όπου η ενέργεια είναι κτιστή και η ουσία είναι κτιστή και, όπου η ενέργεια είναι άκτιστος και η ουσία είναι άκτιστος. Ο ισχυρισμός του κ. Τρεμπέλα ότι η ενέργεια του Θεού είναι κτιστή σημαίνει ότι και η ουσία του Θεού είναι κτιστή. Ακριβώς επί του θέματος τούτου ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς γράφει ότι «ου δε η ενέργεια κτιστή, άκτιστος αυτός ουκ εστί. Δια τούτο ουχ η του Θεού ενέργεια, άπαγε! αλλά το ενεργηθέν και αποτελεσθέν εστι το κτίσμα»^[12].

Ο ισχυρισμός του κ. Τρεμπέλα ότι η ενέργεια του Θεού είναι κτιστή οδηγεί εις το λατρεύειν «τη κτίσει παρά τον κτίσαντα» (Ρωμαίους Α', 25) «Κτιστή γαρ κατά τους Αγίους ενέργεια, κτιστήν δηλώσει και φύσιν άκτιστος δε, Άκτιστον χαρακτηρίσει ουσίαν καντεύθεν ήδη κινδυνεύουσιν εις αθεΐαν παντελή περιπίπτειν και την Ελληνικήν μυθολογίαν… »^[13].

Κάθε τι το κτιστόν έχει κτιστήν ενέργειαν. Από την κτιστήν ενέργειαν ενός πράγματος γνωρίζομεν ότι έχει φύσιν κτιστήν. Αφού, λοιπόν, ο Χριστός έχει κτιστήν ανθρωπίνην ενέργειαν, γνωρίζομεν ότι έχει κτιστήν ανθρωπίνην φύσιν. Αλλά ο Κύριος δεν έχει μόνον κτιστήν ενέργειαν. Έχει και Άκτιστον ενέργειαν και δια τούτο γνωρίζομεν ότι έχει και φύσιν Άκτιστον. Εν άλλαις λέξεσιν, γνωρίζομεν ότι ο Χριστός είναι και Θεός, διότι [012] έχει την Άκτιστον ενέργειαν του Πατρός: «ώσπερ γαρ ο Πατήρ εγείρει τους νεκρούς και ζωοποιεί, ούτω και ο Υιός ούς θέλει ζωοποιεί» (Ιωάν. ε΄, 21). Δια τούτο ο Κύριος λέγει: «τα έργα ά εγώ ποιώ εν τω ονόματι του Πατρός μου, ταύτα μαρτυρεί περί εμού» (Ιωάν. ι΄, 25) και «ει ου ποιώ τα έργα του Πατρός μου, μη πιστεύετέ μοι· ει δε ποιώ, καν εμοί μη πιστεύητε, τοις εργοις πιστεύσατε, ίνα γνώτε και πιστεύσητε ότι εν εμοί ο Πατήρ καγώ εν αυτώ» (Ιωάν. Ί, 37-38). Τα έργα του Χριστού μαρτυρούν ότι έχει όχι μόνον κτιστήν ανθρωπίνην ενέργειαν, αλλά και Άκτιστον θεϊκήν ενέργειαν και δια τούτο λέγει ότι «εγώ και ο Πατήρ έν εσμεν» (Ιωάν. Ί, 30).

Εάν, ως ισχυρίζεται ο κ. Τρεμπέλας, η ενέργεια του Θεού είναι κτιστή, τότε πώς οι Άγιοι Πατέρες της Α΄ και ΣΤ' Οικουμενικής Συνόδου εδογμάτισαν ότι ο Χριστός έχει δύο ενεργείας και φύσεις, κτιστήν και Άκτιστον, ανθρωπίνην και θεϊκήν; Εάν η ενέργεια του Θεού, ως η ενέργεια του ανθρώπου, είναι κτιστή, τότε ο Χριστός είχε μόνον κτιστήν ενέργειαν. Πώς οι Άγιοι Πατέρες εδίδασκον ότι ο Χριστός έχει και Άκτιστον θείαν ενέργειαν; Πώς έκαμνον διάκρισιν μεταξύ θείας και ανθρώπινης ενεργείας εν τω Χριστώ, αφού κατά τον κ. Τρεμπέλαν και αι δύο ενέργειαι είναι κτισταί; Εάν ο Χριστός είχε μόνον κτιστάς ενεργείας, τότε τι διέφερε από τους άλλους ανθρώπους;

Εάν η ενέργεια του Θεού είναι κτιστή, τότε εις τι διαφέρει ο Θεός από τα κτίσματα τα έχοντα κτιστήν ενέργειαν;

 

Β) Εις την δευτέραν επιστολήν του ο κ. Τρεμπέλας επαναλαμβάνει τον ισχυρισμόν της πρώτης επιστολής ότι η παπική διδασκαλία περί κτιστών ενεργειών και χαρίτων του Θεού είναι ορθή και τονίζει ότι «ουδέν το κακόδοξον ενέχει»^[14].

Τούτο αντιτίθεται προς την διδασκαλίαν των Πατέρων, [013] ως είδομεν, και επί πλέον αντίκειται προς το 10ον άρθρον της ομολογίας Πίστεως της εν Κωνσταντινουπόλει Συνόδου του 1727: «την κοινήν χάριν Πατρός, Υιού και Πνεύματος και το φως του μέλλοντος αιώνος, καθ' ό και οι δίκαιοι εκλάμψουσιν ως ο ήλιος» (Ματθαίος ΙΓ', 43), ως και ο Χριστός προϋπέδειξεν επ’ όρους λάμψας, και απλώς πάσαν δυναμιν και ενέργειαν της τρισυπόστατου Θεότητος και παν το διαφέρον οπωσούν τής θείας φύσεως άκτιστα είναι ομολογείν άτε μηδενός όντος προσφάτου των τω Θεώ προσόντων φυσικώς»^[15].

Ο ισχυρισμός του κ. Τρεμπέλα και των παπικών ότι η σωστική χάρις και ενέργεια του Θεού είναι κτιστή, αντιτίθεται εις αυτάς ταύτας τας βάσεις της Ορθοδόξου ημών πίστεως.

Βασική αρχή της Ορθοδοξίας είναι ότι μόνον ο Θεός δύναται να δημιουργήση και να σώση. Κτίσματα ούτε δημιουργούν ούτε σώζουν. Ούτε δημιουργεί και σώζει ο Θεός δια κτιστού τινός μέσου. Εάν ο Θεός δημιουργή και σώζη δια κτιστού τίνος οργάνου, τότε δίκαιον θα είχον οι Αρειανοί, Πνευματομάχοι και Νεστοριανοί. Ούτοι επρέσβευον, ως και οι σημερινοί Μάρτυρες του Ιεχωβά (Χιλιασταί), ότι ο Υιός και το Πνεύμα του Θεού είναι τα κτιστά όργανα, που εχρησιμοποίησεν ο Θεός εις την δημιουργίαν και σωτηρίαν του κόσμου. Οι Νεστοριανοί εδίδασκον ότι ο Χριστός ήτο ψιλός άνθρωπος και όχι Θεός ένσαρκος και παρά ταύτα επίστευον ότι ήτο σωτήρ του κόσμου.

Εναντίον εκείνων, που απέρριπτον την θεότητα του Λόγου και του Αγίου Πνεύματος, διδάσκοντες ότι ήσαν απλώς κτιστά όργανα δημιουργίας και σωτηρίας, ο Μέγας Αθανάσιος ερωτά: «ει δε ο Πατήρ δια του Λόγου εν Πνεύματι Αγίω κτίζει τα πάντα και ανακαινίζει, ποία ομοιότης ή συγγένεια τω κτίζοντι προς τα κτίσματα; Η όλως πώς αν είη εν ω κτίζεται τα πάντα κτίσμα;»^[16] [014]

Δηλαδή εάν ο Πατήρ κτίζη και ανακαινίζη τα πάντα δια του Λόγου εν Αγίω Πνεύματι, τότε ποία ομοιότης ή συγγένεια δύναται να υπάρχη μεταξύ του κτίσαντος και του κτίσματος; Ή πώς δύναται να είναι κτίσμα εκείνο (το άγιον Πνεύμα), εν τω οποίω τα πάντα κτίζονται;

Επίσης μόνον ο Θεός έχει την δύναμιν να σώση, δηλαδή να ζωοποιή και να ανασταίνη νεκρούς εκ του θανάτου. Μόνον ο Θεός είναι η αυτοζωή. Τα κτίσματα δεν είναι ζωή, αλλά μόνον μετέχουν της ζωής. Λοιπόν, κτίσμα δεν δύναται να σώση και να ζωοποιήση τους νεκρούς. Τούτο μόνον ο Θεός κάμνει. Ούτε όμως σώζει και ζωοποιεί ο Θεός δια κτιστού τινός οργάνου. «Ουκ ην το θνητόν αθάνατον παραστήσαι, ει μη της αυτοζωής ούσης»^[17]. Δια τούτο, όταν ο Χριστός λέγη «ώσπερ γαρ ο Πατήρ εγείρει τους νεκρούς και ζωοποιεί, ούτω και ο Υιός ους θέλει ζωοποιεί» (Ιωάν. ε΄, 21) ή «εγώ ειμί η ανάστασις και η ζωή» (Ιωάν. ια', 25) ή «ο τρώγων μου την σάρκα και πίνων μου το αίμα έχει ζωήν αιώνιον και εγώ αναστήσω αυτόν τη εσχάτη ημέρα» (Ιωάν. στ', 54), σαφώς διακηρύττει το γεγονός ότι είναι Θεός. Μόνον ο Θεός έχει τας τοιαύτας ενεργείας. Ο Μέγας Αθανάσιος γράφει: «ο μεν Κύριος εστίν η αυτοζωή… Τα δε κτίσματα, ως είρηται, ζωοποιούμενά εστί δι’ Αυτού. Το δε μη μετέχον ζωής, αλλ’ αυτό μετεχόμενον και ζωοποιούν τα κτίσματα, ποίαν έχει συγγένειαν προς τα γενητά (κτιστά);»^[18].

Ούτω κατά του Νεστορίου, του αρνησαμένου την Θείαν φύσιν του Κυρίου, ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας γράφει: «ουχ ως σάρκα κοινήν δεχόμενοι… Αλλ’ ως ζωοποιόν αληθώς… Ζωή γαρ ων κατά φύσιν ως Θεός, επειδή γέγονεν εν προς την εαυτού σάρκα, ζωοποιόν απέφηνεν αυτήν»^[19].

Αφού, λοιπόν, κτίσμα δεν δύναται να σώζη και να ζωοποιή [015], πώς ο κ. Τρεμπέλας ισχυρίζεται ότι η σωστική χάρις του Θεού είναι κτιστή; Εάν δύναται ο άνθρωπος να σωθή από κτιστήν τινα χάριν ή ενέργειαν, τότε δίκαιον είχον οι Αρειανοί, Πνευματομάχοι και Νεστοριανοί, οι πρεσβεύοντες ότι κτίσμα δημιουργεί και σώζει.

Διατί ο κ. Τρεμπέλας μάχεται εναντίον των διδασκόντων ότι κτίσμα σώζει, μαρτύρων του Ιεχωβά (Χιλιαστών), αφού είναι ομόφρονές του εις το θέμα αυτό;

 

Γ) Ο κ. Τρεμπέλας προσεπάθησε, επίσης, να με εξαναγκάση να δεχθώ την αίρεσιν, ότι η ουσία του Θεού είναι νους^[20]Τούτο όμως αντιτίθεται προς την βιβλικήν και πατερικήν διδασκαλίαν ότι η ουσία του Θεού είναι κατά πάντα άγνωστος όχι μόνον εις τους ανθρώπους, αλλά και εις τους αγγέλους^[21].

Οι Άγιοι Πατέρες ομολογούν ότι δεν γνωρίζουν τι είναι η Θεία Ουσία.

Ο κ. Τρεμπέλας λέγει ότι η Θεία Ουσία είναι νους.

Ο Χρυσόστομος λέγει: «Ετίμησέ σε ο Θεός ουχ ίνα αυτόν υβρίζης, αλλ’ ίνα δοξάζης· υβρίζει δε ο την ουσίαν αυτού περιεργαζόμενος»^[22]Ο Μέγας Βασίλειος σαφώς γράφει ότι είναι γελοίον να ισχυρίζεται τις, ως κάμνει ο κ. Τρεμπέλας, ότι η νοητική ενέργεια του Θεού είναι η Θεία Ουσία. «Πώς ουν ου καταγέλαστον το δημιουργικόν ουσίαν είναι λέγειν; ή το προνοητικόν πάλιν ουσίαν; ή το προγνωστικόν πάλιν ωσαύτως; και άπαξ απλώς, πάσαν ενέργειαν, ουσίαν τίθεσθαι»^[23];

Εδώ ο Μέγας Βασίλειος σαφώς γράφει ότι αι νοητικαί ενέργειαι της θείας προνοίας και προγνώσεως δεν είναι η Θεία Ουσία. Δηλαδή αι άκτιστοι θείαι ενέργειαι και η Θεία Ουσία δεν [016] είναι ταυτόν.

 

Δ) Ο κ. Τρεμπέλας δεν είχεν εννοήσει τα εν τη διατριβή μου γραφόμενα περί νοητικών ενεργειών του Θεού, ακριβώς διότι είχεν άγνοιαν της τοιαύτης Ελληνικής Πατερικής διδασκαλίας.

Ακολουθών τους Δυτικούς ενόμιζεν ότι εν τω Θεώ ενέργεια και ουσία είναι ταυτόν και δια τούτο επέμενεν εις την Παπικήν αίρεσιν ότι η Θεία Ουσία είναι νους και εν γένει καθαρά ενέργεια.

Όταν, λοιπόν, εδιάβασε δια πρώτην φοράν ότι η νοητική ενέργεια του Θεού δεν είναι η Θεία Ουσία, ήτο φυσικόν να νομίση ότι τούτο σημαίνει στέρησιν νοός εν τω Θεώ. Αφού ο κ. Τρεμπέλας δεν εγνώρισε ότι υπάρχει εν τω Θεώ διαφορά μεταξύ ουσίας και ενεργείας, εφαντάσθη ότι ο ισχυρισμός μου ότι η Θεία Ουσία δεν είναι νους σημαίνει ότι ο Θεός δεν έχει νουν. Δια τούτο ο κ. Τρεμπέλας ερωτά: «είναι λοιπόν άνους ο Θεός;»^[24]

 

Ε) Ο κ. Τρεμπέλας Όχι μόνον είχεν άγνοιαν ότι οι Έλληνες Πατέρες διακρίνουν μεταξύ ουσίας και ενεργείας εν τω Θεώ, αλλά επί πλέον ηγνόει ότι οι Παπικοί ταυτίζουν ουσίαν και ενέργειαν εν τω Θεώ^[25].

Ο κορυφαίος των παπικών θεολόγων, ο Θωμάς ο Ακινάτος, σαφώς γράφει ότι «εν τω Θεώ υπάρχει μία μόνον ενέργεια, ήτις είναι η Θεία Ουσία»^[26]Ο κ. Τρεμπέλας όμως διεφώνησεν ισχυριζόμενος ότι ο Θωμάς ο Ακινάτος δεν ταυτίζει ουσίαν και ενέργειαν^[27] Υπεραμυνόμενος, λοιπόν, του Ακινάτου γράφει: «Εις την μειρακιώδη ταύτην και φρενός νηπίας πλάνην εφαντάσθη ο υποψήφιος ότι διωλίσθησεν εις Ακινάτος… »^[28]

 

ΣΤ) Συνοψίζομεν τας περί Θεού παρανοήσεις του κ. Τρεμπέλα:

1) Δεν εγνώριζεν ότι οι Έλληνες Πατέρες διακρίνουν [017] μεταξύ Ακτίστου ουσίας και Ακτίστου ενεργείας εν τω Θεώ.

Ηγνόει ότι οι Παπικοί συγχέουν και ταυτίζουν Άκτιστον ουσίαν και Άκτιστον ενέργειαν εν τω Θεώ.

Ακολουθών τους Παπικούς συγχέει ο ίδιος και ταυτίζει Άκτιστον ουσίαν και Άκτιστον ενέργειαν εν τω Θεώ, επιμένων ότι η Θεία Ουσία είναι νους και ενέργεια.

 

Εν τούτοις εις τας επιστολάς του επιμένει ότι ούτε αυτός ούτε οι Παπικοί ταυτίζουν ή συγχέουν ουσίαν και ενέργειαν. 

Με τον ισχυρισμόν αυτόν όμως κάμνει ένα ελιγμόν. Δια να εννοήση τις τον ελιγμόν αυτόν, πρέπει να έχη υπ’ οψιν ότι:

 

α) Δια τους Έλληνας Πατέρας: άκτιστος ουσία άκτιστος ενέργεια δεν είναι το ίδιον

β) Δια τους Παπικούς διακρίνονται οξύτατα (τα δύο παρακάτω):

άκτιστος ουσία και άκτιστος ενέργεια  είναι το ίδιον

η εν κόσμω ενέργεια και χάρις του Θεού είναι κτιστή

 

Δηλαδή δια τους Παπικούς υπάρχουν δύο ενέργειαι του Θεού. Η μία είναι αυτή αύτη η άκτιστος Θεία Ουσία και η άλλη είναι κτιστή. Φυσικώ τω λόγω υπάρχει ουσιαστική διαφορά μεταξύ της Ακτίστου Θείας Ουσίας και της κτιστής κατ' αυτούς εν κόσμω Θείας Ενεργείας. Λοιπόν, δικαίως ισχυρίζεται ο κ. Τρεμπέλας ότι ταύτα «διακρίνονται οξύτατα». Εν τούτοις δεν υπάρχει δια τους Παπικούς καμία διαφορά μεταξύ της Ακτίστου Θείας Ουσίας και της Ακτίστου Θείας Ενεργείας. Δια τους Παπικούς άκτιστος ουσία και άκτιστος ενέργεια είναι το ίδιον.

Ο κ. Τρεμπέλας είχε πάθει την εξής σύγχυσιν:

 

1) Εδιάβασε εις παπικόν βιβλίον ότι η εν κόσμω κτιστή [018] ενέργεια και χάρις του Θεού διαφέρει ουσιωδώς από της Ακτίστου ουσίας του Θεού^[29].

Βεβαίως η άκτιστος ουσία και η κτιστή ενέργεια διαφέρουν οξύτατα. Λοιπόν, χωρίς να εξετάση το θέμα βαθύτερα, κατέληξεν εις το συμπέρασμα ότι οι Παπικοί δεν ταυτίζουν ουσίαν και ενέργειαν, όπως έγραφα εις το βιβλίον μου.

Και πράγματι οι Παπικοί δεν συγχέουν την Άκτιστον ουσίαν και την κτιστήν ενέργειαν, ως φαίνεται ανωτέρω εις το διάγραμμα.

(Ανέπτυξα το γεγονός τούτο εις την διατριβήν μου, αλλά ο κ. Τρεμπέλας δεν το έπρόσεξε)^[30]

Όμως οι Παπικοί ταυτίζουν την Άκτιστον ουσίαν και την Άκτιστον ενέργειαν, ως φαίνεται εις το ίδιον διάγραμμα.

Ο δε κ. Τρεμπέλας χωρίς να λάβη υπ' όψιν το γεγονός ότι δια τους Παπικούς υπάρχουν δύο θείαι ενέργειαι, η μία αυτή αύτη η Θεία Ουσία και η άλλη κτιστή, με κατηγόρησε ότι δεν κατενόησα την εν λόγω παπικήν διδασκαλίαν. Ισχυρίσθη, λοιπόν, ότι κατά τους Παπικούς: «Ουσία (λοιπόν) και ενέργεια του Θεού ου μόνον δεν συγχέονται, αλλ’ όλως τουναντίον διακρίνονται οξύτατα»^[31].

Εάν ο κ. Τρεμπέλας είχεν αναγνώσει προσεκτικώτερα τα παπικά κείμενα και την διατριβήν μου, θα είχεν υπ' όψιν ότι υπάρχουν δια τους Παπικούς δύο θείαι ενέργειαι, η μία αυτή αύτη η Θεία Ουσία και η άλλη κτιστή, και δεν θα έκαμνε μίαν τόσον μεγάλην προβολήν της άγνοιάς του.

 

2) Ο κ. Τρεμπέλας όχι μόνον δεν είχεν υπ' όψιν την πραγματικήν εν λόγω διδασκαλίαν των Παπικών, αλλά προσεπάθησε να απόδειξη, ότι και οι Έλληνες Πατέρες παρεδέχοντο την παπικήν αυτήν πλάνην.

Ο ίδιος όμως δεν επέτυχε να εύρη κανένα χωρίον Έλληνος [019] Πατρός της Εκκλησίας που να σύμφωνη με τους Παπικούς. Εδανείσθη, λοιπόν, έν χωρίον του Μεγάλου Βασιλείου, που είχα παραθέσει εις το βιβλίον μου, και με αυτό προσεπάθησε να αποδείξη ότι οι Έλληνες Πατέρες συμφωνούν με την παπικήν πλάνην ότι η ενέργεια και χάρις του Θεού είναι κτιστή^[32].

Εις το εν λόγω χωρίον ο Μέγας Βασίλειος γράφει ότι η ενέργεια του Θεού δεν είναι «αγέννητος». Ο κ. Τρεμπέλας ενόμισε ότι η λέξις αγέννητος σημαίνει άκτιστος. Κατά ταύτα επεχείρησε να απόδειξη ότι αφού η ενέργεια του Θεού δεν είναι αγέννητος, τούτο σημαίνει ότι η ενέργεια του Θεού δεν είναι άχτιστος.

Γράφει, λοιπόν, ο κ. Τρεμπέλας: «Αλλ’ ότι δυνάμεθα να ομιλώμεν ορθοδοξότατα περί κτιστών χαρίτων ή ενεργειών του Θεού, εμφαίνεται και εκ του χωρίου του Μ. Βασιλείου, το οποίον ως συμπλήρωμα της σελίδος 6 σημ. 4 προσήγαγε μετέπειτα ο υποψήφιος, εν τω οποίω αναγινώσκομεν: δεν πρέπει την ενέργειαν «ενούν τη ουσία, την μεν (ουσίαν) άναρχον, απλήν τε και ατελεύτητον ειδότες, την δε ενέργειαν ουκ άναρχον… Και αν γαρ μειρακιώδες και φρενός νηπίας αγέννητον (ήτοι άκτιστον) και ατελεύτητον λέγειν την ενέργειαν, ταυτόν τη ουσία τιθεμένους μηδενός, των έργων αγεννήτως, γίγνεσθαι δυναμένου μήτ' ατελευτήτως»^[33].

Το (ήτοι ακτιστον) εντός παρενθέσεων είναι του κ. Τρεμπέλα.

Εάν, ως ισχυρίζεται ο κ. Τρεμπέλας, η λέξις αγέννητος σημαίνει άκτιστος, τότε η λέξις γεννητός σημαίνει κτιστός. Εν τοιαύτη περιπτώσει μόνον ο αγέννητος Πατήρ θα ήτο άκτιστος και ο γεννητός Υιός του Θεού θα ήτο κτιστός. Αγέννητος και άναρχος είναι μόνον ο Πατήρ. Ο Υιός του Θεού είναι γεννητός και συνάναρχος τω Πατρί. Πώς, λοιπόν, ο κ. Τρεμπέλας ισχυρίσθη [020] ότι η λέξις αγέννητος σημαίνει άχτιστος;

Κατά τον Μέγα Βασίλειον «το αγέννητον… ίσον εστί τω εξ ουδενός»^[34].

«Εξ ουδενός» είναι μόνον ο Πατήρ και η ουσία αυτού. Ο Υιός του Θεού και το άγιον Πνεύμα είναι εκ του Πατρός και «εκ της ουσίας» Αυτού ^[34α].

Μήπως το γεγονός ότι ο Υιός είναι «γεννητός» και όχι «αγέννητος» σημαίνει ότι είναι κτίσμα;

Μήπως το γεγονός ότι το Πνεύμα το άγιον είναι «εκπορευτόν» και όχι «αγέννητον» σημαίνει ότι είναι κτίσμα;

Λοιπόν, πώς ισχυρίσθη ο κ. Τρεμπέλας ότι η λέξις αγέννητος σημαίνει άκτιστος;

Το ότι η ενέργεια του Θεού δεν είναι «αγέννητος» κατά το εν λόγω χωρίον του Μεγάλου Βασιλείου δεν σημαίνει, ως νομίζει ο κ. Τρεμπέλας, ότι είναι κτιστή.

«Δια τούτο ουχ η του Θεού ενέργεια, άπαγε! αλλά το ενεργηθέν και αποτελεσθέν εστί το κτίσμα»^[35].

Οι Έλληνες Πατέρες αναθεματίζουν εκείνους που διδάσκουν, ότι «δυνάμεθα να ομιλώμεν ορθοδοξότατα περί κτιστών χαρίτων ή ενεργειών του Θεού». Τοις «τη καθαρά και αμώμω των Χριστιανών πίστει προστριβομένοις· μη ομολογούσι δε, κατά τας των Αγίων θεοπνεύστους Θεολογίας, και το της Εκκλησίας ευσεβές φρόνημα Άκτιστον είναι πάσαν φυσικήν δύναμιν και ενέργειαν της τρισυπόστατου θεότητος, Ανάθεμα»^[36].

 

Ζ) Ο τεχνικός Όρος της Δύσεως που περιγράφει την ταύτισιν ουσίας και Ακτίστου ενεργείας εν τω Θεώ είναι το Λατινικόν «Actus Purus», μεθερμηνευόμενον «Καθαρά Ενέργεια». Δηλαδή οι Παπικοί διδάσκουν ότι η Θεία Ουσία είναι Καθαρά Ενέργεια.

[021] Είς εκ των μεγαλυτέρων υπερμάχων της Ορθοδοξίας ήτο ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, ο οποίος σφοδρότατα επολέμησε το Actus Purus των Παπικών.

Εναντίον του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά ο παπικός Μ. Jugie γράφει: Τοιούτος είναι ο Θεός του Παλαμά… Κατά την Θεολογίαν ταύτην ο Θεός δεν είναι το απείρως απλούν ον, το Καθαρά Ενέργεια εν τω αποίω τα πάντα ταυτίζονται πραγματικώς… »^[37].

Δηλαδή ο παπικός ούτος κατηγορεί τον άγιον Γρηγόριov, διότι απορρίπτει την παπικήν διδασκαλίαν ότι ο Θεός είναι «Καθαρά ενέργεια, εν τω οποίω τα πάντα ταυτίζονται πραγματικώς».

Ο δε κ. Τρεμπέλας γράφει: «Τι δε είναι αυτή η Actus Purus, εξήγησα σαφώς εις το προηγούμενον σημείωμά μου. Επαναλαμβάνω δε, ότι εάν αρνηθώμεν ταύτην εις τον Θεόν, καταντώμεν εις βλασφημίαν… »^[38].

Λοιπόν, κατά τον κ. Τρεμπέλαν ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς είναι βλάσφημος.

 

Η) Μετά την ανταλλαγήν των εν λόγω επιστολών ο κ. Τρεμπέλας αντελήφθη πλέον ότι δεν πρόκειται να απορριφθή η μελέτη μου βάσει των δύο επιστολών του. Επί πλέον έβλεπεν ότι δογματικώς περιήλθεν εις δύσκολον θέσιν. Και πράγματι δύσκολος είναι η θέσις του ευρεθέντος υπό το ανάθεμα των Αγίων Πατέρων.

Λοιπόν ο κ. Τρεμπέλας εκινήθη προς δύο κατευθύνσεις: α) ίνα εύρη νέας κατηγορίας εναντίον μου^[39], και β) ίνα εξασφάλιση κάπως τον εαυτόν του από ενδεχομένην καταγγελίαν επί αιρέσει.

 

α) Ο κ. Τρεμπέλας έδωσε τας νέας κατηγορίας γραπτώς [022] εις την Θεολογικήν Σχολήν, ίνα καταγραφούν εις τα Πρακτικά.

Όταν όμως μου εδόθη η άδεια να λάβω γνώσιν των νέων κατηγοριών εναντίον μου, επήγα εις την Γραμματείαν της Θεολογικής Σχολής και, επειδή αι νέαι κατηγορίαι δεν είχον ακόμη καταγραφή, μου παρεχωρήθη το ιδιόχειρον του κ. Τρεμπέλα και ιδών αυτό εξεπλάγην!

Με ένα ψαλίδι ο κ. Τρεμπέλας είχε κόψει ό,τι δεν τον συνέφερε από τας δύο εναντίον μου προγενεστέρας επιστολάς του και είχε συνδέσει τα εναπομείναντα κομμάτια και εις αυτά προσέθεσε τας νέας κατηγορίας. Κατ' αυτόν τον τρόπον κατεγράφησαν εις τα Πρακτικά ό,τι συνέφερεν εις τον κ. Τρεμπέλαν.

 

β) Αι νέαι κατηγορίαι, λοιπόν, αποτελούνται κυρίως εκ 19 σημείων, εκ των οποίων το 19ον γράφει τα εξής:

«Ο υποψήφιος φρονεί, ότι εάν καλέσωμεν τον Θεόν Actus Purus, συγχέομεν την ουσίαν και ενέργειαν αυτού. Αλλά λησμονεί ότι κατ' αυτόν τον Παλαμάν «Θεός ενεργούντα δηλοί»^[40], διότι «θεότης εστίν η τα πάντα θεω(ρη)μένη^[41] πρόνοια»^[42] και «οι θεολόγοι της Θείας Ενεργείας είναι όνομα την θεότητα φασιν»^[43] . Γενικώς δε εκ των ενεργειών αυτού γνωρίζομεν τον Θεόν, διότι «η ουσία του Θεού παντάπασίν εστίν ανώνυμος»^[44]. Δυνάμεθα, λοιπόν, να λέγωμεν ότι ο Θεός είναι καθαρά ενέργεια, χωρίς και να συγχέωμεν ουσίαν και ενέργειαν εν τη θεότητι». Δυνάμεθα, λοιπόν, να λέγωμεν ότι ο Θεός είναι καθαρά ενέργεια, χωρίς και να συγχέωμεν ουσίαν και ενέργειαν εν τη θεότητι»^[45].

Προφανώς, προσπαθεί εδώ ο κ. Τρεμπέλας να παρουσίαση τον άγιον Γρηγόριον Παλαμάν, τον σφόδρα πολεμήσαντα το Actus Purus, ως παραδεχόμενον και ερμηνεύοντα Ορθοδόξως το Actus Purus.

Φαντασθήτε! Ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, ο οποίος υπήρξεν ο σφοδρότερος πολέμιος του Actus Purus, να εμφανίζεται τώρα ως διδάσκων και πρεσβεύων το Actus Purus.

[023] Ακριβώς, διότι η διδασκαλία του Παλαμά ανατρέπει το Actus Purus, ο παπικός Μ. Jugie γράφει ότι η θεολογία του Παλαμά είναι «εξ επόψεως καθολικής μία πραγματική αίρεσις»^[46]. Όπως είδομεν, ο ίδιος ο Jugie σαφώς γράφει: «Τοιούτος είναι ο Θεός του Παλαμά… Κατά την θεολογίαν ταύτην ο Θεός δεν είναι το απείρως απλούν ον, το Καθαρά Ενέργεια, εν τω οποίω τα πάντα ταυτίζονται πραγματικώς»^[47]

Σημειωτέον ότι ο Παλαμάς ηρέσκετο εις το να παρομοιάζη την Θείαν Ουσίαν με τον ήλιον και τας Θείας Ενεργείας με τας ακτίνας του ηλίου.

Αναφερόμενος, λοιπόν, εις τον αιρετικόν Πρόχορον Κυδώνην, τον εχθρόν και πολέμιον του Παλαμά, ο παπικός Jugie γράφει: «Οι μαθηταί του Παλαμά δεν ηδύναντο να ακολουθήσουν αυτόν (τον Κυδώνην) εις τα αμείλικτα συμπεράσματα του. Ο ήλιος και αι ακτίνες αυτού εξηφανίζοντο έμπροσθεν της απείρου υπερβατικότητος της Καθαράς Ενέργειας, και αι θεότητες του Παλαμά διελύοντο έμπροσθεν αυτής (της Καθαράς Ενεργείας), ώσπερ η χιών έμπροσθεν του ηλίου»^[48].

Αφού, λοιπόν, οι Παπικοί καυχώνται ότι το Actus Purus εξαφανίζει τον ήλιον και τας ακτίνας του Παλαμά, πώς τολμά ο κ. Τρεμπέλας να παρουσίαση τον Παλαμάν ως παραδεχόμενον το Actus Purus;

 

Θ) Όπως είδομεν, ο κ. Τρεμπέλας γράφει: «Ο υποψήφιος φρονεί, ότι εάν καλέσωμεν τον Θεόν Actus Purus, συγχέομεν την ουσίαν και ενέργειαν αυτού. Αλλά λησμονεί ότι κατ' αυτόν τον Παλαμάν «Θεός ενεργούντα δηλοί»^[49], διότι «θεότης εστίν η τα πάντα θεω(ρη)μένη^[50] πρόνοια»^[51],[52].

Όμως!! ο κ. Τρεμπέλας είναι ο λησμονών. Ελησμόνησε [024] να παράθεση ολόκληρα τα χωρία και παρέλειψε να αναφέρη ότι τα ρητά αυτά δεν είναι του Παλαμά. Το πρώτον είναι του Αγίου Γρηγορίου του Νύσσης και το άλλο είναι του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου.

Ιδού λοιπόν τα χωρία ολόκληρα με την ερμηνείαν αυτών.

α) «Αλλά και ο Νύσσης θείος Γρηγόριος εν τω προς Αβλάβιον λόγω, Θεός φησιν, ενεργούντα δηλοί· θεότης δε ενέργειαν. Ουδέν δε των τριών ενέργεια· αλλά μάλλον ενεργούν έκαστον αυτών»^[53].

Εδώ ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης λέγει ότι η λέξις Θεός δηλώνει τον ενεργούντα. Η λέξις θεότης δηλώνει την ενέργειαν. Κανέν δε των τριών (προσώπων της Αγίας Τριάδος) είναι ενέργεια· αλλά μάλλον καθ' εν (απ’ αυτά) είναι το ενεργούν.

Κατά ταύτα ο Θεός δεν είναι ενέργεια, αλλά ο ενεργών.

«Δια τούτο ο Μέγας Βασίλειος… Φησίν, ως η ενέργεια ούτε ο ενεργών εστί ούτε το ενεργηθέν… »^[54].

Αφού, λοιπόν, ο Θεός είναι ο ενεργών και όχι ενέργεια, πώς ο κ. Τρεμπέλας επιμένει ότι ο Θεός είναι Καθαρά Ενέργεια;

Λοιπόν, τα ανωτέρω λόγια του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης όχι μόνον δεν βοηθούν το Actus Purus του κ. Τρεμπέλα, αλλά και το ανατρέπουν.

 

β) Είδομεν ότι η λέξις Θεός δηλώνει τον ενεργούντα και η λέξις θεότης δηλώνει την ενέργειαν. Όταν έχη τις υπ' όψιν την ερμηνείαν ταύτην, τότε μόνον δύναται να εννοήση το υπό του κ. Τρεμπέλα προσφερθέν χωρίον του Αγίου Διονυσίου, «θεότης εστίν η τα πάντα θεωμένη πρόνοια»^[55].

Αφού η λέξις θεότης δηλώνει την ενέργειαν, το χωρίον αυτό ερμηνεύεται ως εξής: «Ενέργεια (θεότης) εστίν η τα πάντα θεωμένη πρόνοια».

[025] Η ερμηνεία αυτή φαίνεται σαφώς, όταν παραθέσωμεν ολόκληρον το χωρίον του Συνοδικού: «Και πάλιν ο αυτός (άγιος Διονύσιος), φησί, θεότης εστίν η πάντα θεωμένη πρόνοια. ότι δε η πρόνοια ενέργεια εστί, και απ’ άλλων μεν τούτο γνώριμον, μάλιστα δε και αφ' ων ο μέγας Αθανάσιος γράφει, λέγων, «ου κατά άλλην και άλλην πρόνοιαν ο Πατήρ και ο Υιός εργάζεται, αλλά κατά μίαν και την αυτήν ουσιώδη της θεότητος ενέργειαν»^[56].

Λοιπόν, ο άγιος Διονύσιος δεν λέγει «Θεός εστί… Πρόνοια», αλλά «θεότης… Εστί πρόνοια». Η λέξις θεότης δεν σημαίνει Θεός, αλλά δηλώνει την ενέργειαν του Θεού.

Επομένως δεν δύναται ο κ. Τρεμπέλας να λέγη ότι «Θεός εστί… Καθαρά Ενέργεια» βάσει του χωρίου τούτου. Το χωρίον αυτό απλώς λέγει ότι η τα πάντα θεωμένη πρόνοια είναι θεότης ή ενέργεια.

Ούτε η Αγία Γραφή ούτε οι Πατέρες της Εκκλησίας είπον ή έγραψαν ποτέ ότι ο Θεός είναι Actus Purus.

Διατί, λοιπόν, ο κ. Τρεμπέλας επιμένει εις τον τεχνικόν και αιρετικόν τούτον όρον της Δύσεως;

 

I) Ο ισχυρισμός του κ. Τρεμπέλα ότι «δυνάμεθα (λοιπόν) να λέγωμεν ότι ο Θεός είναι Καθαρά Ενέργεια, χωρίς και να συγχέωμεν ουσίαν και ενέργειαν εν τη θεότητι», είναι ανακριβής και αφελής.

Αφού, ως είδομεν, η λέξις θεότης δηλώνει ενέργειαν, πώς ομιλεί περί συγχύσεως ουσίας και ενεργείας «εν τη θεότητι»; Χωρίς να το αντιληφθή έγραψεν ότι «δυνάμεθα λοιπόν να λέγωμεν ότι ο Θεός είναι Καθαρά Ενέργεια, χωρίς και να συγχέωμεν ουσίαν και ενέργειαν εν τη ενεργεία».

 

ΙA) Πάντως ο ισχυρισμός ούτος του κ. Τρεμπέλα είναι λίαν ύποπτος, αφού με τους Παπικούς διδάσκει ότι:

[026]

1) η σωστική ενέργεια και χάρις του Θεού είναι κτιστή·

2) η Θεία Ουσία είναι νους.

Σημειωτέον ότι ουδαμού γράφει ο κ. Τρεμπέλας, ότι δέχεται την Ελληνικήν Πατερικήν διάκρισιν Ακτίστου ουσίας και Ακτίστου ενεργείας. Απλώς γράφει περί διακρίσεως ουσίας και ενεργείας. Εις ποίαν όμως ενέργειαν αναφέρεται; εις την Άκτιστον ενέργειαν των Ελλήνων Πατέρων; ή εις την κτιστήν ενέργειαν των Παπικών;

 

IB) Eις την διατριβήν μου αναπτύσσω την Ελληνικήν Πατερικήν διδασκαλίαν, ότι η νοητική ενέργεια του Θεού δεν είναι η Θεία Ουσία. Η σύλληψις του σχεδίου και της ιδέας περί κόσμου δεν είναι της Θείας Ουσίας, αλλά άκτιστος ενέργεια του Θεού. Τα αρχέτυπα της δημιουργίας δεν είναι εν τη Θεία Ουσία, ως διδάσκουν οι Παπικοί, αλλά είναι νοητικαί ενέργειαι του Θεού.

Εναντιούμενος ο κ. Τρεμπέλας κατά της Ελληνικής Πατερικής διδασκαλίας ταύτης, γράφει· «Αλλά πώς θα ήθελεν ο υποψήφιος να δημιουργηθή ο κόσμος; Θα ήθελεν άνευ σκέψεως τινός του δημιουργού και άνευ προϋπάρχοντος εν αυτώ σχεδίου… »^[57]. Αλλαχού γράφει· «Ενώ εξ ενός λέγει (ο υποψήφιος), ότι ουδαμού της διατριβής μου λέγω ότι ο Θεός δεν είχε προαιώνιον σχέδιον ή αρχέτυπα της δημιουργίας^[58], εν συνεχεία διατείνεται, ότι το σχέδιον και τα αρχέτυπα του κόσμου δεν είναι εν τη Θεία Ουσία, αλλά είναι της Θείας Ενεργείας της Ακτίστου… . Τι θα είπη το σχέδιον του κόσμου είναι της Θείας Ενεργείας»;… Και βεβαίως δεν υπάρχουν χωρία πατερικά λέγοντα ρητώς ότι το σχέδιον του κόσμου ήτο εν τη Θεία Ουσία, όπως το θέλει ο υποψήφιος… (ο υποψήφιος) παρατηρεί, ότι ο νους δεν είναι της Θείας Ουσίας. Και είναι λοιπόν άνους ο Θεός; Και αρνούμεθα λοιπόν ότι ο Θεός είναι ο μόνος σοφός [027] κατά τον Απόστολον και ότι ο εκ της ουσίας αυτού προελθών Υιός είναι ο Λόγος;»^[59].

Σημειωτέον ότι ο αιρετικός Πρόχορος Κυδώνης κατεδικάσθη υπό Ορθοδόξου Συνόδου ακριβώς επειδή εδίδασκε, όπως ο κ. Τρεμπέλας και οι Παπικοί, ότι η ενέργεια του Θεού είναι η Θεία Ουσία.

Η Συνοδική απόφασις κατά του Προχόρου αναφέρει μεταξύ των αιρέσεών του τας πλάνας: «ότι η νοερά του Θεού ενέργεια εστίν η ουσία αυτού. ότι η νοερά του Θεού δύναμις εστίν η ουσία αυτού. ότι η σοφία του Θεού εστίν η ουσία αυτού. ότι η αλήθεια του Θεού εστίν η ουσία αυτού. ότι η του Θεού θέλησίς εστίν η ουσία αυτού. Και ταύτα αποδείκνυσιν ουκ από των θείων Γραφών, ου ρητά προφέρων Αγίων, αλλά τοις ιδίοις λογισμοίς και ταις αποδείξεσι, χρώμενος δήθεν τοις Αριστοτελικοίς συλλογισμοίς»^[60].

Αφού, λοιπόν, ο αιρετικός Πρόχορος Κυδώνης κατεδικάσθη, διότι εδίδασκεν ότι η νοητική ενέργεια του Θεού είναι η ουσία αυτού, πώς ετόλμησε ο κ. Τρεμπέλας να προσπαθήση να με εξαναγκάση να δεχθώ τα όμοια;

Όπως, λοιπόν, εις την περίπτωσιν του αιρετικού Προχόρου, ούτω τώρα εις την περίπτωσιν του κ. Τρεμπέλα, «ταύτα αποδείκνυσιν ουκ από των θείων Γραφών, ου ρητά προφέρων Αγίων, αλλά τοις ιδίοις λογισμοίς και ταις αποδείξεσι, χρώμενος δήθεν τοις Αριστοτελικοίς συλλογισμοίς».

Και, πράγματι, η όλη θεολογία περί Actus Purus βασίζεται εις το φιλοσοφικόν σύστημα του Αριστοτέλους.

 

ΙΓ) Καθ' όλην την διάρκειαν της εναντίον μου επιθέσεως ο κ. Τρεμπέλας προσεπάθησε να με εμφανίση ως αντιτιθέμενον προς τον αείμνηστον Χρτστον Ανδρούτσον. Όταν με μέμφεται δια [028] την στάσιν μου εναντίον των Δυτικών Αυγουστίνου και Ακινάτου, θέτει δίπλα εις αυτούς και το όνομα του Χ. Ανδρούτσου. Κατ' αυτόν τον τρόπον προσπαθεί να δημιουργήση την εντύπωσιν, ότι καταφέρομαι εναντίον του Ανδρούτσου.

Εις τον ισχυρισμόν π. χ. «ότι δυνάμεθα να ομιλώμεν ορθοδοξότατα περί κτιστών χαρίτων και ενεργειών του Θεού… » ο κ. Τρεμπέλας προσπαθεί έκτος του Ακινάτου να συμπεριλάβη και τον Ανδρούτσον. Συνεχίζει, λοιπόν: «εις την μειρακιώδη ταύτην και φρενός νηπίας πλάνην εφαντάσθη ο υποψήφιος, ότι διωλίσθησεν εις Ακινάτος, εκ των νεωτέρων δε και ο Ανδρούτσος»^[61]. Το ότι ο Ακινάτος εδίδασκεν ότι η χάρις του Θεού είναι κτιστή, είναι γεγονός. Αλλά διατί ο κ. Τρεμπέλας αναφέρει τον Ανδρούτσον ως παραδεχόμενον την πλάνην ταύτην; Βεβαίως ο Ανδρούτσος ουδαμού γράφει ότι η θεία χάρις είναι άκτιστος. Ούτε όμως ισχυρίζεται πουθενά ότι είναι κτιστή.

Επίσης, εις τα Πρακτικά της Σχολής ο κ. Τρεμπέλας γράφει: «φοβούμαι ότι ο υποψήφιος, ο εν προδήλω εγωισμώ ερχόμενος να κατάρριψη τον Ανδρούτσον, ον εγώ τουλάχιστον θεωρώ διδάσκαλόν μου παρά το ότι δεν υπήρξα μαθητής του, αλλά και να θέση υπό τον έλεγχόν του αναστήματα οία το του Αυγουστίνου και το του Θωμά Ακινάτου, εάν δεν έχη ήδη εξελίχθη εις αιρετικόν, εξελίσσεται εις τοιούτον»^[62].

Όσοι έχουν διαβάσει τα έργα του Ανδρούτσου γνωρίζουν, πόσον αντίθετος ήτο προς τον Αυγουστίνον και τον Ακινάτον.

Επομένως ο κ. Τρεμπέλας δεν έχει το δικαίωμα να παρουσίαση τον Ανδρούτσον, ωσάν να ήτο του ιδίου φυράματος με τους Δυτικούς αυτούς.

Είναι γεγονός αναμφισβήτητον ότι ο Χ. Ανδρούτσος [029] υπήρξεν είς εκ των μεγαλυτέρων διανοουμένων της συγχρόνου Ελλάδος. Τα έργα του μαρτυρούν περί τούτου.

Εν τούτοις, όπως πληροφορούμεθα από τον καθηγητήν του Πανεπιστημίου και Ακαδημαϊκόν κ. Π. Μπρατσιώτην, «είναι αληθές, ότι εν τε τοις μεγάλοις τούτοις συστηματικοίς συγγράμμασιν αυτού (του Ανδρούτσου), ως και εν ταις μετ' ολίγον μνημονευθησομέναις δογματικαίς αυτού πραγματείαις, διαφαίνεται ποία τις επίδρασις της ρωμαιοκαθολικής Θεολογίας… »^[63].

Δια τούτο απέφυγα τα σημεία εκείνα, εις τα οποία ο Ανδρούτσος εδέχθη ποίαν τινα επίδρασιν της ρωμαιοκαθολικής Θεολογίας και ηκολούθησα τους καθηγητάς κ. Κ. Ι. Καρμίρην, Α. Αλιβιζάτον, Κ. Μπόνην και Γ. Φλορόφσκυ. Επομένως δεν κάμνω ανταρσίαν εναντίον του Ανδρούτσου, αφού εις τόσα άλλα σημεία της διατριβής μου ακολουθώ την γνώμην του. Απλώς, όταν είδα ότι δεν εξέφραζε την Ορθόδοξον άποψιν επί τίνος θεμελιώδους δόγματος, ηκολούθησα την γνώμην των Ελλήνων Πατέρων ή άλλου τινός Ορθοδόξου καθηγητού.

Εάν είχε μελετήσει ο κ. Τρεμπέλας τα έργα των συναδέλφων καθηγητών του, θα είχεν αντιληφθή ότι, όπου διεφώνουν με τον Ανδρούτσον, ηκολούθησα άλλον Ορθόδοξον καθηγητήν και ασφαλώς δεν θα με επολέμει κατ' αυτόν τον τρόπον. Θα είχεν εννοήσει ότι εις τα θέματα ταύτα δεν εστρέφετο εναντίον μου, αλλά εναντίον των καθηγητών συναδέλφων του.

 

ΙΔ) Ενώ ο κ. Τρεμπέλας ευρίσκετο εν πλάνη, προσεπάθησε να εμφάνιση εμέ ως αιρετικόν.

Αφού όμως απεγυμνώθησαν τα επιχειρήματά του, υπεξέφυγεν εις το εξής τέχνασμα, εκφρασθείς ως εξής: «… Εάν όντως πλανάται ο υποψήφιος, πρέπει να τω δηλωθή τούτο επισήμως υπό της Σχολής, ίνα τω δοθή σωτήριον μάθημα. Διότι άλλως κινδυνεύει [030] να εξελίχθη εις αιρετικόν»^[64]. Εις δε τα Πρακτικά γράφει: «… Εάν δεν έχη ήδη εξελιχθή εις αιρετικόν, εξελίσσεται εις τοιούτον»^[65].

Αφού, λοιπόν, δεν ηδυνήθη να απόδειξη ότι είμαι αιρετικός ο κ. Τρεμπέλας, έκαμεν έκκλησιν εις τους καθηγητάς να απορρίψουν την μελέτην μου βάσει της κατηγορίας ότι πιθανόν να εξελιχθώ εις αιρετικόν.

Όμως το μέτρον τούτο είναι πρωτοφανές. Πολλοί έχουν καταδικασθή ως αιρετικοί. Αλλά δια πρώτην φοράν ακούω ότι είναι δυνατόν εις την Ορθόδοξον Εκκλησίαν να καταδικασθή κανείς, διότι δυνατόν να εξελίχθη εις αιρετικόν!

Είναι δηλαδή ωσάν να είπωμεν, ότι πρέπει να αφορίσωμεν τον τάδε όχι επειδή ημάρτησεν, αλλ’ επειδή ίσως εις το μέλλον αμαρτήση!!

Εις την συνεδρίαν της Σχολής, ότε ενεκρίθη η διατριβή μου, ο κ. Τρεμπέλας έκαμεν έκκλησιν εις τους καθηγητάς να απορρίψουν την μελέτην μου βάσει του ισχυρισμού του ότι υπάρχει «υποψία» ότι είμαι αιρετικός. Ανέφερε δε το παράδειγμα μιας διατριβής, που απερρίφθη επί των χρόνων του Δέρβου, επειδή υπήρχεν η υποψία ότι ο υποψήφιος ήτο αιρετικός.

Και πράγματι, εάν οι καθηγηταί είχον την υποψίαν ότι είμαι αιρετικός, ασφαλώς θα με κατεψήφιζον.

 

ΙΕ) Όταν οι καθηγηταί ψηφίζουν η καταψηφίζουν μίαν διατριβήν, συνήθως δικαιολογούν την ψήφον των.

Ίνα δικαιολόγηση, λοιπόν, την αρνητικήν του ψήφον ο κ. Τρεμπέλας, κατέφυγεν εις την κατηγορίαν ότι διδάσκω τον θνητοψυχισμόν^[66], δηλαδή ότι η ψυχή μετά τον θάνατον εκμηδενίζεται.

Όπως εις τας άλλας περιπτώσεις, ούτω και εις αυτήν ο κ. Τρεμπέλας ή δεν αντελήφθη τα λεγόμενα μου ή σκοπίμως διέστρεψε [031] την αλήθειαν.

Εάν ο κ. Τρεμπέλας είχε μελετήσει τα έργα του κ. Ι. Καρμίρη και του αιδ. Γ. Φλορόφσκυ, θα έβλεπεν ότι εις το θέμα περί αθανασίας της ψυχής ακολουθώ αυτούς.

Όταν ήλθα δια πρώτην φοράν εις την Ελλάδα τω Πάσχα του 1955, εδημοσιεύετο έν άρθρον μου εις το περιοδικόν «Κιβωτός». Ο κ. Τρεμπέλας παρεξήγησε τα εκεί γραφόμενά μου περί αθανασίας. Εις ιδιωτικήν συνάντησιν προσεπάθησα να του εξηγήσω αυτά που έγραφα, αλλά δυστυχώς ο κ. Τρεμπέλας δεν ηδυνήθη να παρακολουθήση^[67]. Αντιθέτως ο κ. Καρμίρης ήτο κάτοχος του θέματος, καθότι ο ίδιος είχε γράψει σχετικώς περί αυτού.

Αφού το θέμα ήτο ολίγον δύσκολον, ώφειλεν ο κ. Τρεμπέλας να συμβουλευθή τον ειδικόν καθηγητήν της Ιστορίας των Δογμάτων κ. Ι. Καρμίρην, ίνα μάθη σχετικώς.

Ως καθηγητής της Κατηχητικής και της Λειτουργικής είναι φυσικόν να μη γνωρίζη ο κ. Τρεμπέλας τας λεπτομέρειας της δογματικής ημών Θεολογίας. Καλόν είναι, λοιπόν, να συμβουλευώμεθα πάντοτε τους ειδικούς, αφήνοντες αυτούς ίνα προπορεύωνται και ημείς να επώμεθα.

Κατ' αρχήν εις την ανάπτυξιν του περί αθανασίας θέματος είχα ακολουθήσει τον καθηγητήν μου αιδ. Γ. Φλορόφσκυ, ο οποίος διακρίνει μεταξύ της ζωής της ψυχής και της αιωνίου εν κολάσει υπάρξεως της ψυχής. Κατ' αυτόν το υπάρχον και το ζων δεν είναι ταυτόν. Ο άνθρωπος δύναται να αποθνήσκη τον αιώνιον θάνατον της κολάσεως και ούτω να στερηθή της ζωής, αλλά δεν δύναται να στερηθή της υπάρξεως, διότι ούτω εθέσπισεν ο Θεός^[68].

Επίσης περί των αγγέλων ο κ. Καρμίρης γράφει ότι «είναι αθάνατοι ουχί φύσει, αλλά χάριτι, διότι παν το αρξάμενον και τελευτά κατά φύσιν»^[69].

[032] Αδυνατών ο κ. Τρεμπέλας να εμβαθύνη εις τα νοήματα ταύτα, παρεξήγησε τα λεγόμενα μου ως σημαίνοντα θνητοψυχισμόν.

Ίνα αποφευχθούν, λοιπόν, αι τοιαύται παρεξηγήσεις από τους μη ειδικούς, παρεκλήθην υπό του κ. Καρμίρη, ίνα διασαφηνίσω και αναμορφώσω το περί αθανασίας της διατριβής μου επί το απλούστερον, όπερ και έπραξα.

 

ΙΣΤ) Εις την διατριβήν μου, κατακρίνω την περί απολυτρώσεως θεωρίαν του αιρετικού παπικού θεολόγου Ανσέλμου.

Εις τας επιστολάς του ο κ. Τρεμπέλας προσπαθεί να συνηγορήση υπέρ του αιρετικού τούτου, εχθρού της Ορθοδόξου ημών πίστεως.

 

ΙΖ) Ο αναγινώσκων τας επιστολάς του κ. Τρεμπέλα θα βεβαιωθή περί του περιέργου της επιχειρηματολογίας και ιδίως του φιλοαιρετικού ύφους αυτής. Συνεχώς αντιτίθεται κατά της Ορθοδόξου Πατερικής Θεολογίας και συνεχώς αναφέρει επιχειρήματα αιρετικά, ίνα στήριξη τας πλάνας του.

Εις το βιβλίον μου αναπτύσσω την Πατερικήν διδασκαλίαν [033] ότι ο Θεός έχει πραγματικήν σχέσιν προς τον κόσμον ουχί κατ' ουσίαν, αλλά μόνον κατ' ενέργειαν και βούλησιν και κατά την εν Χριστώ υποστατικήν ένωσιν.

Αντιτιθέμενος κατά της Ελληνικής Πατερικής διδασκαλίας ταύτης ο κ. Τρεμπέλας εγραψεν: «αντίφασις χονδροειδεστάτη! ενώ εξ ενός παρατηρεί (ο υποψήφιος) ότι ο Θεός έχει σχέσεις προς τον κόσμον ουχί κατά την ουσίαν, εξ ετέρου προσθέτει ότι έχει σχέσιν «κατά τας υποστάσεις». Αλλά εάν αι υποστάσεις δεν είναι η Θεία Ουσία του Θεού, είναι λοιπόν ενέργεια;»^[70].

Απήντησα, λοιπόν, ως εξής: «Επειδή παρομοίαν ερώτησιν έκαμνον κατά τον τέταρτον αιώνα οι αιρετικοί Ευνομιανοί εις άνδρα άγιον και σοφόν της πατρίδος μου Καππαδοκίας, δίδω τον λόγον εις αυτόν: «Ο Πατήρ, φησιν, ουσίας ή ενεργείας όνομα; Ως αμφοτέρωθεν ημάς δήσαντες… Αλλά μη τα δύο διαφυγόντα τρίτον ειπείν αληθέστερον ότι ούτε ουσίας όνομα ο Πατήρ, ώ σοφώτατοι, ούτε ενεργείας… »^[71].

Εις την ερώτησιν: «Αλλά εάν αι υποστάσεις δεν είναι η Θεία Ουσία του Θεού, είναι λοιπόν ενέργεια;» ο κ. Τρεμπέλας νομίζει ότι υπόστασις και ουσία εν τω Θεώ είναι ταυτόν. Κατά ταύτα συμφωνεί πάλιν με τους Παπικούς.

Ο Ορθόδοξος μοναχός και διδάσκαλος του Αγίου Μάρκου του Ευγενικού Ιωσήφ Βρυέννιος αποκαλεί βλάσφημον τον Θωμά Ακινάτον, διότι όπως ο κ. Τρεμπέλας «ουσίαν επί Θεού ταυτόν και πρόσωπον (υπόστασιν) αποφαίνεται»^[72].

 

ΙΗ) Ως ξένος εις την Ελλάδα δεν γνωρίζω πώς να δικαιολογήσω την ετερόδοξον πίστιν του κ. Τρεμπέλα.

Εν πράγμα ξεύρω μόνον, ότι δεν ήλθα εις την Ελλάδα, δια να μάθω ότι ο Αυγουστίνος, ο Θωμάς Ακινάτος και ο Άνσελμος είναι κάτοχοι της αληθείας! Εν τοιαύτη περιπτώσει η φοίτησις εις την Ελλάδα δι’ ημάς τους αλλοδαπούς Ορθοδόξους είναι χαμένος χρόνος.

Υπάρχουν πλείστοι ετερόδοξοι καθηγηταί εις την Αμερικήν, οι οποίοι κατέχουν και κατά θαυμαστόν τρόπον διδάσκουν τας αιρέσεις του Αυγουστίνου, του Ανσέλμου και του Θωμά του Ακινάτου.

Θα ήτο ανόητον να ερχώμεθα από τόσον μακριά, ίνα διδαχθώμεν ότι αι αιρέσεις αυτών είναι Ορθόδοξοι αλήθειαι.

Ill Τα κείμενα των εναντίον μου επιστολών του κ. Τρεμπέλα και η ανασκευή αυτών

1

[034] Αγαπητέ κύριε Συνάδελφε,

Λαμβάνω την τιμήν να υποβάλω και εις την υμετέραν κρίσιν ενδοιασμούς μου τινάς επί της διατριβής του αιδεσιμολογιωτάτου κ. Ιωάννου Σ. Ρωμανίδου, οι οποίοι εύχομαι, όπως αποδειχθώσιν υπό του ενδιαφερομένου αβάσιμοι, διότι άλλως παρουσιάζουσιν αυτόν αντιπίπτοντα εις θεμελιώδη της Χριστιανικής Πίστεως δόγματα. Προς τούτο ακριβές αντίγραφον της παρούσης διεβίβασα και εις αυτόν, παρακαλούμενον να ανασκευάση τας αντιρρήσεις μου.

Πρωτίστως θα εσημείουν, ότι ο υποψήφιος δεν κατενόησεν επαρκώς την έννοιαν του όρου της Δυτικής Θεολογίας «κτιστών χαρίτων». Οι καθολικοί ως χάριν Άκτιστον ορίζουσι «αυτόν τον Θεόν ή επί το ακριβέστερον την αγαθήν θέλησιν του Θεού, ήτις είναι η αιτία πασών των δωρεών» και κατά τον Ακινάτον: «voluntas Dei, quae in nomine gratiae intelligitur, est causa omnis boni creati»^[73]. Η κτιστή δε χάρις είναι «το χρονικόν τέρμα της αιωνίας ευδοκίας του Θεού, το προϊόν αυτής το πεπερασμένον, αλλά το οποίον ως διακρινόμενον ουσιωδώς του Θεού αυτού, είναι δωρεά κτιστή»^[74].