Έρευνα για το κτιστό και το Άκτιστο

Γ. Ποιοι αμφισβήτησαν το κύρος τής Πανορθοδόξου Συνόδου τής Μόσχας (1666-7) και δεν αποδέχθηκαν τις αποφάσεις της

Οι ποτισμένοι με την θεωρία της Τρίτης Ρώμης[1] και μετέπειτα οι Σλαβόφιλοι[2] έβλεπαν πάντοτε αρνητικά την Σύνοδο αυτή στην οποία καταδικάστηκαν οι ρωσικές αντιλήψεις (με προέδρους μάλιστα Έλληνες Πατριάρχες) και επιβραβεύτηκε το μεταρρυθμιστικό έργο του Νίκωνος, ο οποίος θεωρούσε ότι «η αληθής ορθοδοξία εν όλη αυτής τη αναλλοιώτω καθαρότητι διεσώθη μόνον παρά τοις έλλησιν, ουχί δε παρά τοις ρώσοις, τοις επιτρέψασι παραφθοράς και νεωτερισμούς εν τη εκκλησιαστική τάξει και ταις τελεταίς, αίτινες έχουσιν ανάγκην επανορθώσεως κατά τα ελληνικά πρότυπα»[3].

Οι πρώτοι οι οποίοι αμφισβήτησαν ανοιχτά το κύρος της Συνόδου αυτής ήταν, οι λεγόμενοι Παλαιόπιστοι, γνωστοί ως Ρασκόλνικοι (από τη λέξη ρασκόλ, που σημαίνει σχίσμα). Ήδη από το 1653 είχαν αντιδράσει με σφοδρότητα απέναντι στις μεταρρυθμίσεις του Νίκωνος[4], ο οποίος ήθελε να επαναφέρει την αρχαία τάξη στην Ρωσική Εκκλησία στην οποία είχαν παρεισφρήσει πλάνες και κακοδοξίες[5]. Μεγάλη μερίδα των Ρώσων ποτισμένη με την ιδεολογία της «Τρίτης Ρώμης», θεωρούσαν ως αλάνθαστες τις ρωσικές παραδόσεις και άγια τα ρωσικά βιβλία[6]. Όταν λοιπόν ο Νίκων άρχισε τις διορθώσεις με βάση τα ελληνικά πρότυπα (με τα οποία μάλιστα συμφωνούσαν τα αρχαία σλαβονικά, και έτσι αποδεικνυόταν η αλλοίωση της ρωσικής παράδοσης), η μερίδα αυτή επιτέθηκε στον πατριάρχη, τον οποίο χαρακτήρισε «Αντίχριστον, υιόν της γεένης, φίλον του Σατανά και τον χείριστον των απ’ αιώνων αιρετικών»[7].

Η Πανορθόδοξος Σύνοδος, όπως είδαμε, ενέκρινε το έργο του Νίκωνος και επικύρωσε τις προηγούμενες καταδίκες των ανυποτάκτων, αποκόβοντας από την Εκκλησία τους αμετανοήτους. Οι Παλαιόπιστοι δεν αποδέχτηκαν τις αποφάσεις της και συνέχισαν την πορεία τους, εκτός Εκκλησίας πλέον, στην πορεία δε διασπάστηκαν σε δεκάδες μικρότερες ομάδες. Μέχρι και τον Κ΄ αιώνα ήταν οι μόνοι που δεν αποδέχονταν το κύρος και τις αποφάσεις της Πανορθοδόξου αυτής Συνόδου της Μόσχας.

Στον Κ΄ αιώνα προστέθηκαν σε αυτούς οι Σεργιανιστές[8] και μερίδα Ελλήνων Παλαιοημερολογιτών[9], κυρίως εκ των λεγομένων ματθαιϊκών.

Η μεν Σύνοδος των Σεργιανιστών με συνοδική πράξη της 10^ης-23^ης Απριλίου 1929 αναγνώριζε πως «η παλιά εθιμοτυπία[10] οδηγούσε στη «σωτηρία» και ότι τις καταδικαστικές αποφάσεις των συνόδων του 1656 και 1667 τις ακύρωνε σαν να μην υπήρξαν ποτέ»[11]. Το ίδιο μάλιστα επανέλαβε και το 1971.

Σημειώσεις:

[2] Οι Σλαβόφιλοι  πίστευαν στη μοναδικότητα του ρωσικού πνεύματος, που το προσδιόρισαν με όρους της σλαβικής εθνότητας και του Ορθοδόυ Χριστιανισμού (βλέπε «Σταθμοί της ρωσικής θεολογίας», μέρος Α΄, Γεωργίου Φλωρόφσκυ, Θεσσαλονίκη, 1986, σελ. 462).

[3] Παπαδοπούλου (σελ. 80). Ο δε Νίκων δήλωνε «ει και ρώσος την καταγωγήν, ειμί έλλην την πίστιν και τας πεποιθήσεις» (αυτόθι).

[4] Πρόδρομος του έργου του Νίκωνος υπήρξε ο μεγάλος άγιος Μάξιμος ο Γραικός (η μνήμη του τιμάται στις 21 Ιανουαρίου).

[5] Τις αναφέρουμε στο επόμενο κεφάλαιο.

[6] Κατά τον Αφθονίδη (σελ. 4) πολλοί Ρώσοι πίστευαν ότι τα ρωσικά βιβλία «εισίν ιερά – και προϊόν του Αγίου Πνεύματος - μέχρι και αυτής της ύλης και των γραμμάτων»!

[7] Αφθονίδου, σελ. 10

[8] Σεργιανιστική ονομάστηκε η επισήμως αναγνωρισμένη υπό του κομμουνιστικού κράτους της Σοβιετικής Ενώσεως (1922-1991) – και υποτελής σε αυτό - Εκκλησία της Ρωσίας, της οποίας πρώτος Πατριάρχης υπήρξε ο Σέργιος Στραγκορόντσκυ.

[9] Παλαιοημερολογίτες ονομάστηκαν από την επίσημη κρατούσα Εκκλησία της Ελλάδος, όσοι δεν υπάκουσαν στην αντικανονική και παράνομη μεταβολή του εκκλησιαστικού ημερολογίου το 1924.

[10] Περιλαμβάνει τις λειτουργικές πλάνες που θα αναφέρουμε στο επόμενο κεφάλαιο, όπως είπαμε.

[11] Λασκαρίδου, σελ. 257.

[12] Στον χώρο των ματθαιϊκών το 1995 υπήρξε διάσταση, αφού οι αμφισβητίες  αποσχίστηκαν από την Σύνοδό τους και σήμερα είναι χωρισμένοι σε δύο παρατάξεις.

[13] Οι αμετανόητοι ρασοφόροι, Καλλίστου Πολατίδου, Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 42.