Σε προηγούμενο άρθρο ασχοληθήκαμε βάσει και τού κη΄ καν. τής Δ΄ Οικουμ. Συνόδου με τα ιδιαίτερα πρεσβεία τιμής τών θρόνων Ρώμης και Κωνσταντινουπόλεως. Ως εκ τούτου φυσικό και επόμενο ήταν και είναι να αντιμετωπίσουμε και το επίμαχο θέμα τών πρεσβείων εξουσίας, τών προνομίων τους, επειδή αυτά φαίνεται να είναι συνέπεια, συνέχεια και αποτέλεσμα τών πρεσβείων τιμής τους. Ότι είναι αποτέλεσμα φαίνεται και από την πρόταση προς το τέλος τού κανόνα αυτού που λέει: «Και ώστε». Το ώστε είναι συμπερασματικός σύνδεσμος.

Άλλωστε και παλαιότερα είχαμε ασχοληθεί με το θέμα αυτό και είχαμε δημοσιεύσει άρθρο με τον τίτλο «Τα πρεσβεία εξουσίας τών θρόνων Ρώμης-Κωνσταντινουπόλεως» (Θεολογία, 1982), το οποίο εν συνεχεία συμπεριελάβαμε στη σχετική με τα εν λόγω πρεσβεία μελέτη: «Τα προνόμια τών θρόνων Ρώμης-Κωνσταντινουπόλεως» (Αθήναι 1983). Γι' αυτό στο παρόν άρθρο δεν θα ασχοληθούμε πάλι με όλα αυτά τα θέματα, αλλά μόνο ειδικώς με τα προνόμια (πρεσβεία εξουσίας) τού θρόνου Κωνσταντινουπόλεως, επειδή οφείλουμε να προσθέσουμε και μερικά νεότερα στοιχεία, ή μάλλον ερμηνείες και διασαφήσεις.

Προτού όμως αρχίσουμε τη σχετική ενασχόληση στο παρόν άρθρο, θα μάς επιτραπεί να προβούμε σε μερικές γλωσσικές διευκρινίσεις και να τις προβάλουμε, για να μην εμφιλοχωρήσει κάποια σύγχυση σε όσα ειδικά είχαμε γράψει στο προηγούμενο άρθρο με τίτλο «Το έκκλητο τού θρόνου Κωνσταντινουπόλεως ("Το κηρίον τής εκκλήτου" και οι μέλισσες)». Θα σημειώναμε, λοιπόν, και πάλι ότι το έκκλητο είχε (ή θα έχει) ο θρόνος τής Κωνσταντινουπόλεως, σύμφωνα με τον θ΄ καν. τής Δ΄ Οικουμ. Συνόδου όσο καιρό η Πόλη ήταν ή όταν είναι βασιλεύουσα.

Ότι η λέξη-μετοχή βασιλεύουσα έχει τη σημασία αυτή ενισχύεται και από τον λ΄ καν. τής ίδιας (Δ΄) Οικουμ. Συνόδου, με τον οποίο δόθηκε άδεια και προθεσμία στους επισκόπους τής Αιγύπτου, οι οποίοι δίσταζαν να υπογράψουν από μόνοι τους τις αποφάσεις τής Συνόδου, να παραμείνουν με το αξίωμά τους «εν τη βασιλευούση πόλει», μέχρις ότου χειροτονηθεί ο Αρχιεπίσκοπός τους, ο Αρχιεπίσκοπος Αλεξανδρείας.

Άξιον δηλαδή προσοχής είναι ότι πάλι και εδώ οι Πατέρες χρησιμοποιούν τη μετοχή «βασιλευούση» και όχι π.χ. τη λέξη βασιλίδι. Άλλο το σημαινόμενο τής μιας λέξεως και άλλο τής άλλης. Βασιλίδα χαρακτηρίζει ο κανόνας και τη Ρώμη, αν και δεν εβασίλευε τότε, είχε όμως χρηματίσει βασιλεύουσα. Όταν έχει χρηματίσει μία πόλη βασιλεύουσα, μπορεί να ονομαστεί βασιλίς, βασιλική πόλη, αλλά όχι βασιλεύουσα.

Πράγματι βλέπουμε τον κη΄ καν. τής Δ΄ Οικουμ. Συνόδου να λέει: «Και τών ίσων απολαύουσαν πρεσβείων (η Κων/πολις) τη πρεσβυτέρα βασιλίδι Ρώμη». Την λέει βασιλίδα, αν και είχε παύσει να βασιλεύει, δεν έπαυε όμως να ήταν βασιλική πόλη. Το «βασιλίδι» αναφέρεται και στο παρελθόν, το «βασιλευούση» αναφέρεται στο παρόν. Επίσης γι' αυτό και ο κη΄ καν. τής Δ΄ μπορεί να λέει: «Επί τού τής ευσεβούς μνήμης Μεγάλου Θεοδοσίου, τού γενομένου βασιλέως εν τη βασιλίδι Κωνσταντινουπόλεως Νέα Ρώμη».

Επομένως αν ο θ΄ καν. τής Δ΄ Οικουμ. Συνόδου έλεγε να προσφεύγουν στον «τής βασιλίδος Κωνσταντινουπόλεως θρόνον», τότε το έκκλητο θα ίσχυε και για σήμερα. Επειδή όμως λέει «τής βασιλευούσης», ισχύει για τότε.

Επί τη ευκαιρία θα κάναμε μία γραμματικοσυντακτική διευκρίνιση και επί τής εκφράσεως τού ίδιου κανόνα (κη΄) «δια το βασιλεύειν την πόλιν εκείνην (την Ρώμην), οι Πατέρες εικότως (= ευλόγως) αποδεδώκασι τα πρεσβεία». Ερμηνεύσαμε, λοιπόν, στο προηγούμενο άρθρο «επειδή εβασίλευε» και όχι «επειδή βασιλεύει», όπως λένε ή γράφουν μερικοί. Και αυτό πράξαμε, γιατί το απαρέμφατο τού ενεστώτα στα ρήματα άλλοτε αποδίδεται στην οριστική με ενεστώτα και άλλοτε με τον παρατατικό. Και αυτό αναλόγως σε ποιο χρόνο είναι το ρήμα τής κυρίας προτάσεως, από την οποία εξαρτάται το απαρέμφατο. Όταν το ρήμα τής κυρίας προτάσεως είναι σε ιστορικό χρόνο, όπως εδώ («αποδεδώκασι» = έχουν αποδώσει), τότε χρησιμοποιείται ο παρατατικός. Γι' αυτό άλλωστε και ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στην ερμηνεία τού κανόνα λέει «δια το να ευρίσκετο εις βασιλείαν» η Ρώμη και όχι «δια το να ευρίσκεται εις βασιλείαν». Ήταν καλός γνώστης τής διαχρονικής ευστοχίας τής ελληνικής γλώσσας (γραμματικής-συντακτικού και τών αποδιδομένων νοημάτων).

Πάντως τα πρεσβεία τιμής τα έλαβαν και τα έχουν και οι δύο πόλεις Ρώμης και Κωνσταντινουπόλεως, εκτός τών άλλων, επειδή κάποτε εβασίλευαν, ασχέτως ότι αργότερα κατέστησαν και χαρακτηρίστηκαν μόνο βασιλίδες και όχι βασιλεύουσες. Επαναλαμβάνουμε το ότι ο κη΄ καν. τής Δ΄ Οικουμ. Συνόδου τις χαρακτηρίζει ως βασιλίδες και τις δύο. Γι' αυτό και τα διατήρησαν και τα κατέχουν, εφ' όσον ορθοδοξούν, όπως γράφαμε και παλαιότερα περί τής Ρώμης: «Άλλωστε και ο επίσκοπος Ρώμης, όταν μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα τού κράτους στη Νέα Ρώμη, στην Κωνσταντινούπολη, εξακολούθησε να διατηρεί τα πρεσβεία και τα πρωτεία τιμής, όσο βεβαίως παρέμενε στην Ορθοδοξία»[1].

Αλλ' ας επανέλθουμε στο θέμα τών πρεσβείων εξουσίας τού θρόνου Κωνσταντινουπόλεως. Είπαμε, λοιπόν, ότι ο κη΄ καν. τής Δ΄ Οικουμ. Συνόδου σύμφωνα με την έκφραση «και ώστε» δίνει ένα συμπέρασμα: Δηλαδή δίνει και ένα περιεχόμενο στη χρησιμοποίηση-παράθεση τής λέξεως «πρεσβεία» χωρίς να προσθέτει το «τιμής». Γράφει-ορίζει, λοιπόν, ο κανόνας «Και ώστε τους τής Ποντικής, και τής Ασιανής και τής Θρακικής διοικήσεως μητροπολίτας μόνους, έτι δε και τους εν τοις βαρβαρικοίς επισκόπους τών προειρημένων διοικήσεων χειροτονείσθαι υπό τού προειρημένου αγιωτάτου θρόνου τής κατά Κωνσταντινούπολιν αγιωτάτης Εκκλησίας». Δίνει τουτέστι την εξουσία, το προνόμιο, το δικαίωμα να χειροτονεί ο Κωνσταντινουπόλεως τους μητροπολίτες τών εν λόγω διοικήσεων, καθώς επίσης και τους επισκόπους που βρίσκονται στους βαρβαρικούς τόπους, χώρους, λαούς, οι οποίοι τόποι και κάτοικοι είναι μέσα (ή και) στα όρια τών διοικήσεων τής Ποντικής, τής Ασιανής (όχι Ασίας) και τής Θρακικής.

Εδώ πρέπει να προβούμε σε ορισμένες παρατηρήσεις και επισημάνσεις ή και επικαιροποιήσεις και εκσυγχρονισμούς: Προς τούτο πρέπει ιδιαιτέρως να προσέξουμε το επίθετο «τοις βαρβαρικοίς». Αυτό υπάρχει χωρίς το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό. Ο άγιος Νικόδημος προσθέτει τη λέξη-ουσιαστικό «τόποις», ενώ άλλοι προσθέτουν το «έθνεσι». Άλλος επίσης μπορεί να προσθέσει το «λαοίς», άλλος το «χώροις» κ.ο.κ. Εν πάση περιπτώσει οι Πατέρες τής Δ΄ Οικουμ. Συνόδου άφησαν το επίθετο εδώ χωρίς ουσιαστικό. Ίσως όχι χωρίς λόγο.

Ίσως με το βαρβαρικοίς τόποις ή λαοίς να εννοούσαν κάτι σαν μεγάλες υπανάπτυκτες κοινότητες μέσα (ή έστω κοντά) στις εν λόγω διοικήσεις. Πρβλ. τα ρήματα «παράκεινται και συνορεύουσι» τού αγίου Νικοδήμου στο «Πηδάλιον» (σελ. 209). Και λέμε αυτό το «μέσα», «εντός» ή και πλησίον και δεν πρέπει να τα αγνοήσουμε, γιατί ο κανόνας λέει και προσδιορίζει τους (τα) βαρβαρικούς (α) τόπους ή λαούς ή έθνη «τών προειρημένων διοικήσεων[2] (Ποντικής, Ασιανής, Θρακικής)» και όχι τών οποιωνδήποτε άλλων διοικήσεων πέραν ή μακράν αυτών.

Άρα περιορίζει το προνόμιο το να «επεμβαίνει» και να χειροτονεί επισκόπους σε άλλους χώρους και τόπους και Ηπείρους, όπως π.χ. Αμερική, Δυτική Ευρώπη, Αυστραλία... Όταν μάλιστα αυτοί οι τόποι δεν είναι δυνατόν σήμερα να χαρακτηρίζονται βαρβαρικοί. Αλλά μήπως και οι τόποι που χαρακτηρίζονταν τότε (τον Ε΄ αιώνα) βαρβαρικοί είναι δυνατόν σήμερα να χαρακτηριστούν βαρβαρικοί;

Συνεπώς το κανονικό προνόμιο να χειροτονεί επισκόπους σε βαρβαρικούς τόπους κατ' ουσίαν σήμερα εν τοις πράγμασι έχει καταργηθεί. Έχει εκλείψει η προϋπόθεση το ότι ένας τόπος είναι (πρέπει να είναι) βαρβαρικός, για να μπορεί να χειροτονεί εκεί μονομερώς και αυτοβούλως η Κωνσταντινούπολη επισκόπους.

Επομένως όπως το «βασιλευούσης» τού θ΄ καν. τής Δ΄ Οικουμ. Συνόδου έχει κάποια σημασία και συνέπεια για την ύπαρξη και ισχύ σήμερα τής εκκλήτου στο (από το) θρόνο Κωνσταντινουπόλεως, εφ' όσον βέβαια δεν υφίσταται ως βασιλεύουσα, έτσι και το «βαρβαρικοίς» έχει κάποια σημασία και βαρύτητα για τη δυνατότητα σήμερα ασκήσεως και εφαρμογής τής χειροτονίας επισκόπων, εφ' όσον δεν υφίστανται πλέον σήμερα βαρβαρικές χώρες. Αλλιώς, εάν συμβαίνει αυτό, μήπως είναι σαν να τις θεωρούμε ακόμη βαρβαρικές;

Επ' αυτού και ο διακεκριμένος Μητροπολίτης Σάρδεων Μάξιμος χαρακτηριστικά σημειώνει: «Εις τον θρόνον Κωνσταντινουπόλεως παρεχωρήθησαν δικαιώματα, ουχί όπως επιπηδά εις ξένην εκκλησιαστικήν περιφέρειαν και δικαιοδοσίαν, αλλ' όπως έχη δικαιοδοσίαν τού χειροτονείν επισκόπους εν πάσαις ταις τότε βαρβαρικαίς χώραις τής μέσης και βορείου Ευρώπης...»[3]. Υπογραμμίζουμε τη λέξη «τότε», διότι προφανώς και ο Μητροπολίτης Μάξιμος το 1972 δεν θα θεωρούσε κάποιο τόπο ή χώρα τής Ευρώπης ή τής Αμερικής ως βαρβαρικό.

Ωστόσο, όταν σ' αυτές τις περιοχές αναπτύσσονται Εκκλησίες με αρκετούς επισκόπους (που να δικαιολογούνται), καλό είναι να ισχύει και γι' αυτές εκείνο με το οποίο καταλήγει ο κη΄ καν. τής Δ΄ Οικουμ. Συνόδου: «Δηλαδή εκάστου μητροπολίτου τών προειρημένων διοικήσεων μετά τών τής επαρχίας επισκόπων χειροτονούντος τους τής επαρχίας επισκόπους, καθώς τοις θείοις κανόσι διηγόρευται (= έχει διακηρυχθεί)· χειροτονείσθαι δε, καθώς είρηται τους μητροπολίτας τών προειρημένων διοικήσεων παρά τού Κωνσταντινουπόλεως αρχιεπισκόπου, ψηφισμάτων συμφώνων κατά το έθος γινομένων, και επ' αυτόν αναφερομένων».

Δηλαδή η σύνοδος αυτή τής διοικήσεως (επαρχίας, κράτους) θα ψηφίζει και θα εκλέγει (ή προτείνει δύο-τρεις υποψηφίους) για τη θέση τού μητροπολίτη-αρχιεπισκόπου σύμφωνα με την υπάρχουσα συνήθεια («κατά το έθος») και ο Κωνσταντινουπόλεως θα τον χειροτονεί, αφού κοινοποιήσουν σ' αυτόν το αποτέλεσμα τής ψηφοφορίας. Φυσικά τον χειροτονεί, εάν δεν είναι προηγουμένως χειροτονημένος επίσκοπος. Άλλως μόνο τον ενθρονίζει ως μηροπολίτη ή αρχιεπίσκοπο.

Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η έκφραση «κατά το έθος γινομένων» μάς ανάγει σε μία προηγούμενη συνήθεια τών διοικήσεων αυτών και όχι μόνο ή ακόμη και στην περίπτωση τής εκλογής τού αποστόλου Ματθία δια κλήρου κατόπιν προσευχής μεταξύ δύο υποψηφίων, οι οποίοι προτάθηκαν από 120 περίπου άνδρες πιστούς (Πράξ. 1,15-26).

Επίσης η έκφραση αυτή («κατά το έθος») μάς δίνει την αφορμή να συμπεράνουμε ότι υπήρχε ελευθερία στους εκλογείς επισκόπους να προτείνουν δύο-τρεις ή ένα πιστό χριστιανό και από αυτούς να χειροτονεί ο Κωνσταντινουπόλεως τον ένα, όχι άλλον που θα προτιμούσε ο ίδιος εκτός τών προταθέντων. Άλλωστε και οι απόστολοι δέχθηκαν ως αντικαταστάτη τού Ιούδα τού Ισκαριώτη εκείνον, στον οποίο «έπεσε ο κλήρος» από τους δύο υποδειχθέντες.

Τα ανωτέρω ενισχύονται και από όσα μπορεί να διακρίνει κανείς και στον άγιο Νικόδημο επί τού κη΄ καν. τής Δ΄ Οικουμ. Συνόδου, όταν ερμηνεύει («Πηδάλιον», σελ. 209): «Πλην οι ρηθέντες Μητροπολίται να μη χειροτονούνται από τον Κωνσταντινουπόλεως, καθώς αυτός βούλεται και ψηφίζει, αλλά τας ψήφους μεν να κάμνη η υπ' αυτών Σύνοδος, και να τας αναφέρη, κατά το σύνηθες εις τον Κωνσταντινουπόλεως, αυτός δε να χειροτονή από εκείνους, εις τους οποίους ήθελαν συμφωνήσουν οι ψηφίσαντες, ή όλοι, ή οι περισσότεροι».

Πάντως εδώ πρέπει να σημειώσουμε και να υπογραμμίσουμε ότι από το τμήμα αυτό τού κη΄ καν. τής Δ΄ Οικουμ. Συνόδου («Και ώστε») στον κανόνα αυτό βλέπουμε να συνδέονται, να συνυπάρχουν και να αλληλοεξαρτώνται (τα) πρεσβεία τιμής με (τα) πρεσβεία εξουσίας. Συγχρόνως όμως διαπιστώνουμε ότι η Δ΄ Οικουμ. Σύνοδος (τα) προσδιόρισε και (τα) περιόρισε τοπικώς και χρονικώς και έτσι εν τοις πράγμασι δεν ισχύουν σήμερα (ένεκα τούτου και αμφισβητούνται) ιδίως ως προς την έκτασή τους.

Γι' αυτό θα πρέπει, είναι ανάγκη, να αποδοθούν, να (επανα)προσδιοριστούν και να (επανα)διατυπωθούν από μία προσεχή Πανορθόδοξη ή Οικουμενική Σύνοδο, ή κατόπιν συμφωνίας, τα εν λόγω προνόμια τού θρόνου Κωνσταντινουπόλεως.

Επίμετρο

Επίσης σκόπιμο κρίνουμε να επαναφέρουμε κι εδώ το υπέροχο κείμενο τού αγίου Ιωάννου τού Χρυσοστόμου στη νεοελληνική, γιατί, όπως μού ελέχθη, δεν έγινε από πολλούς πλήρως κατανοητό ένεκα τής αρχαίζουσας Ελληνικής γλώσσας του.

«Τα μεν, λοιπόν ("γαρ"), αξιώματα τού παρόντος (κοσμικού) βίου τότε φαίνονται μεγαλύτερα, ανώτερα, όταν περιέλθουν (συγκεντρωθούν) σε ένα μόνον πρόσωπο· στα δε πνευματικά-εκκλησιαστικά συμβαίνει το αντίθετο· τότε λάμπει το προνόμιο τής τιμής, όταν έχει συμμετέχοντα πολλά πρόσωπα στην προεδρία, στο προεδρικό αξίωμα, και όταν εκείνος που μετέχει σ' αυτήν δεν είναι ένας, αλλά έχει πολλούς, οι οποίοι απολαμβάνουν (απολαύουν) τών ίδιων τιμών τής προεδρίας»[4].

Σημειώσεις