Στα Εβραϊκά, τα λόγια «γενηθήτω φως» είναι יְהִי אוֹר  (γιεχι’ ορ). Ζητώ συγγνώμη για τα εβραϊκά μου, αλλά θα καταλάβετε σε λίγο τι θέλω να πω.

Ο Θεός είπε «γενηθήτω φως». Υπάρχει μια παλαιά Ιουδαϊκή μυστηριακή ιδέα πως όταν ο Θεός δημιουργούσε τα πράγματα τα έφερε στην ύπαρξη «δια του λόγου Του» - δηλαδή μιλώντας – ώστε να υπάρχει ακριβής ταύτιση μεταξύ του προφορικού λόγου Του και του πράγματος που δημιούργησε. Βάσει αυτής της ιδέας, πίστευαν πως όταν ένας άνθρωπος πρόφερνε την ίδια λέξη (εβραϊστί, φυσικά) μπορούσε και αυτός να φέρει εκείνο το πράγμα στην ύπαρξη. Εκ πρώτης όψεως, η ιδέα αυτή μοιάζει με μια μάλλον μαγική περιγραφή της δημιουργικής πράξης του Θεού. Όμως, πιστεύω πως το ένστικτο πίσω από την σκέψη αυτή περιέχει μια ακρίβεια, και επίσης αναδεικνύει ένα από τα μεγάλα προβλήματα στην φύση της ίδιας της γλώσσας.

Διαχρονικά, η γλώσσα αποστασιοποιείται όλο και περισσότερο από τα πράγματα που βρίσκονται μέσα στον κόσμο. Είναι ιδιαίτερα παρατηρημένο στις σύγχρονες γλώσσες όπως τα αγγλικά με το εκτενέστατο λεξιλόγιό τους – δομημένο ως επί το πλείστον από δανεισμένες λέξεις.  Χθες, έτυχε να σχολιάσω σε μερικούς εφήβους πως είναι «ατρόμητοι». Φυσικά εισέπραξα κενά βλέμματα άγνοιας. Η μητέρα του ενός τον ενθάρρυνε, λέγοντάς του «έλα, αφού ξέρεις τι σημαίνει», ενώ ούτε η ίδια δεν γνώριζε την λέξη. Πολλοί ενήλικες ίσως μπορούν να κάνουν συσχετισμούς, ενθυμούμενοι εκφράσεις η παλιότερα γνωμικά που περιείχαν μια τέτοια λέξη, αλλά και πάλι, οι περισσότεροι ενήλικες θα πίστευαν εσφαλμένα πως συνώνυμο του «ατρόμητος» είναι ο φόβος.  Στα λατινικά, η λέξη αυτή έχει μια κοινή ρίζα με την λέξη «τρέμω», έχει και ρίζα που σημαίνει «ταράζομαι».

Αυτό είναι μόνο ένα παράδειγμα του μεγάλου όμως μέρους της δανεισμένης γλώσσα (τών Αγγλικών), καθώς και της εξέλιξης των μεταφορών και της αλληγορίας. Εκστομίζουμε μια λέξη (π.χ. «ατρόμητος»), όμως δεν ακούγεται η έννοια της (=περιέχει τον «τρόμο»).  Υπάρχει κάποιο ρήγμα ανάμεσα σε αυτό που λέμε και αυτό που νομίζουμε. Αυτό το ρήγμα (θα έγραφα «αποσύνδεση») αντιπροσωπεύει μια αποξένωση του λόγου μας: είναι η ζωή που την ζούμε μέσα σε αφηρημένες έννοιες.  Αν θέλετε να ξαναζήσετε την εμπειρία ενός αδίδακτου εφήβου, δοκιμάστε να διαβάσετε μερικές σελίδες από το έργο του David Bentley Hart…

Ας μιλήσουμε τώρα για τον Αδάμ. Ο Θεός δημιουργεί με ένα λόγο Του, φέρνοντας την Δημιουργία στην ύπαρξη.  Όμως τον Αδάμ τον έπλασε, με τα ίδια τα χέρια Του, κατ’ εικόνα Του. Αντί να έχει δημιουργηθεί και ο Αδάμ «μιλητά», έγινε ένας «ομιλητής» και εκείνος, σαν τον Θεό. Παρατηρούμε τον ρόλο του Αδάμ ως ομιλητή, όταν δίνει ονόματα στα ζώα. Η Γραφή αποδίδει σαφώς αυτήν την ιδιότητα στον Αδάμ:

"και έπλασεν ο Θεός έτι εκ τής γης πάντα τα θηρία τού αγρού και πάντα τα πετεινά τού ουρανού και ήγαγεν αυτά προς τον Αδάμ, ιδείν τι καλέσει αυτά. και παν ό εάν εκάλεσεν αυτό Αδάμ ψυχήν ζώσαν, τούτο όνομα αυτώ. 20 και εκάλεσεν Αδάμ ονόματα πάσι τοις κτήνεσι και πάσι τοις πετεινοίς τού ουρανού και πάσι τοις θηρίοις τού αγρού· […]" (Γεν.2:19-20)

Και φυσικά η ονοματοδοσία δεν σταματάει εκεί.  Ο Θεός διαμορφώνει την γυναίκα από την πλευρά του Αδάμ...

"και ωκοδόμησεν ο Θεός την πλευράν, ην έλαβεν από τού Αδάμ, εις γυναίκα και ήγαγεν αυτήν προς τον Αδάμ. 23 και είπεν Αδάμ· τούτο νυν οστούν εκ τών οστέων μου και σαρξ εκ τής σαρκός μου· αύτη κληθήσεται γυνή, ότι εκ τού ανδρός αυτής ελήφθη αύτη"  (Γεν.2:22-23)

Ο άνθρωπος είναι ένας «ονοματοδότης». Έχει αρκετή σημασία αυτό στην κατανόηση του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, διότι η ονοματοδοσία στα ζώα είναι μια πράξη «υπο-δημιουργίας» (για να χρησιμοποιήσουμε ένα προσφιλή όρο του Tolkien). Το όνομα ενός ζώου σχετίζεται με την φύση του.  Ο Θεός δημιούργησε τα ζώα, και ο άνθρωπος τα «έκανε» αυτά που είναι.

Ο C.S. Lewis υποστήριζε πως τα κατοικίδια ζώα έμοιαζαν περισσότερο με τα ζώα του Κήπου της Εδέμ παρά τα άγρια ζώα, στο ότι τα κατοικίδια σαφώς προτιμούν την αρχηγία του ανθρώπου, και ανταποκρίνονται σε αυτήν με έναν θαυμαστό τρόπο. Κάτω όμως από την αρχηγία του ανθρώπου, σαφώς και το λιοντάρι θα ξαπλώσει πλάϊ στο πρόβατο. Οι πολλές αφηγήσεις για Αγίους και ζώα (ακόμα και αγρίμια) επίσης δείχνουν αυτόν τον ρόλο.  Η Δημιουργία στενάζει, για την ελευθερία που θα βρει όταν «οι υιοί του Θεού» επιστρέψουν στην πρέπουσα θέση και τον πρέποντα ρόλο τους.

Η πτώση των ανθρώπινων όντων μέσα στην αμαρτία δεν καταστρέφει την δυνατότητά μας να ονοματίζουμε· γίνεται όμως η αρχή του μεγάλου δρόμου της αποξένωσης – από την οποία υποφέρουμε όλο και περισσότερο. Η Ιουδαϊκή ιδέα της σχέσης ανάμεσα σε πράγμα και όνομα μέσα στην Δημιουργία έχει το ισοδύναμό του, μέσα στην Χριστιανική διδασκαλία περί του «λόγου των όντων».  Όλα τα δημιουργήματα έχουν τον ενδότερό τους λόγο και σκοπό.  Η Πατερική παράδοση περιγράφει την «φυσική μελέτη» ως διαδικασία αντίληψης και κατανόησης των λόγων της Δημιουργίας. Δεν πρόκειται για άσκηση να θεωρούμε την Δημιουργία σαν κάτι το αφηρημένο. Στην πραγματικότητα είναι το εντελώς αντίθετο. Η γνήσια θεωρία είναι κανονικά μια πράξη κοινωνίας, όπου η αντίληψη και η γνώση μας εισέρχεται σε εκείνη την αρχική συμμετοχή με την Δημιουργία όπως την ήθελε ο Θεός.

Αυτό είναι ιδιαίτερα φανερό μέσα στην διακονία του Χριστού:  ο λόγος Του προς τους ανέμους και την θάλασσα «Ειρηνεύετε, γαληνεύετε» δεν είναι καταπίεση ή καταναγκασμός της Φύσης.  Εκείνος που είναι ο Λόγος, ομιλεί προς τους λόγους της στενάζουσας Δημιουργίας. Και η Δημιουργία ακούει ξανά – για πρώτη φορά από την εποχή της Εδέμ – την φωνή του Αληθινού Αδάμ που γνωρίζει το όνομά της. Οι δε παρευρισκόμενοι αναρωτήθηκαν «τι είδους άνθρωπος ήταν αυτός, που ακόμα και οι άνεμοι και η θάλασσα τον υπακούν;»

«…τότε εγερθείς επετίμησε τοις ανέμοις και τη θαλάσση και εγένετο γαλήνη μεγάλη. 27 οι δε άνθρωποι εθαύμασαν λέγοντες· ποταπός εστιν ούτος, ότι και οι άνεμοι και η θάλασσα υπακούουσιν αυτώ;» (Ματθ. 8: 26-27).

Η απάντηση στην απορία αυτών των ανθρώπων είναι: «Τι είδους άνθρωποι είμαστε εμείς, που οι άνεμοι και η θάλασσα ΔΕΝ μας υπακούν;»

Ο Χριστός όχι μόνο μας υπενθυμίζει τον ρόλο μας στην ονοματοδοσία της Δημιουργίας, αλλά Τον ακούμε να μας προσφωνεί με το πραγματικό μας όνομα: ακόμα και το κάλεσμα των μαθητών Του έχει αυτή την ποιότητα, αλλιώς, πώς γίνεται, να παρατούν ό,τι έκαναν για να Τον ακολουθήσουν;

«ο δε εισερχόμενος δια της θύρας ποιμήν εστί των προβάτων. 3 τούτω ο θυρωρός ανοίγει, και τα πρόβατα της φωνής αυτού ακούει, και τα ίδια πρόβατα καλεί κατ’ όνομα και εξάγει αυτά.»  (Ιωαν.10: 2-3)

Αυτό αληθεύει, για την «διάδρασή» μας με τον Χριστό, όπως αληθεύει και για ολόκληρη την Δημιουργία:

« 26 αναβλέψατε εις ύψος τους οφθαλμούς υμών και ίδετε, τις κατέδειξε ταύτα πάντα; Ο εκφέρων κατ’ αριθμόν τον κόσμον αυτού πάντας επ’ ονόματι καλέσει· από πολλής δόξης και εν κράτει ισχύος αυτού ουδέν σε έλαθε.»  (Ησαΐας 40: 26)

Καθώς προφέρει το όνομά μας ο Χριστός, «προφερόμαστε» όλο και πιο πλήρως μέσα στο κατ’ εικόνα και στο καθ’ ομοίωσιν. Σιγά-σιγά, αρχίζουμε να επανακτούμε τον ρόλο μας ως «ονοματοδότες». Αυτό συμβαίνει κατά το Άγιο Βάπτισμα και (κανονικά) συνεχίζεται σε όλη μας την ζωή.  Ειδικότερα, διδασκόμαστε να αγαπούμε το όνομα του Ιησού – που είναι και το αληθινό όνομα του Λόγου «Τούτου χάριν κάμπτω τα γόνατά μου προς τον πατέρα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, 15 εξ ου πάσα πατριά εν ουρανοίς και επί γης ονομάζεται…» (Εφεσ.3:14-15). Με το να μιλούμε τον Χριστό, και μεταξύ αλλήλων αλλά και με όλη την Δημιουργία, αρχίζουμε να διακρίνουμε την αλήθεια των πάντων γύρω μας.

Μέσα στα γραπτά και την υμνογραφία της Εκκλησίας, αναφερόμαστε συχνά ως «λογικά πρόβατα». Αυτό θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως «ομιλούντα πρόβατα». Κάτι το μοναδικό στα ανθρώπινα όντα είναι πως ανάμεσα στα άλλα ζώα, είμαστε σαν θεοί. Όμως, όσο περισσότερο απομακρυνόμαστε από τον Θεό, τόσο περισσότερο εκφυλίζεται και η ομιλία μας και γίνεται «θόρυβος».  Όταν οι δικοί μας λόγοι παύουν να εναρμονίζονται με τον Λόγο, ο αρχικός σκοπός τους χάνεται και τα λόγια μας κινούνται πλέον προς το μη-ον (η «ουσία» του κακού)· είναι η ανούσια ομιλία, στην οποία αναφέρονται οι Γραφές όταν μας παροτρύνουν να απέχουμε από κάθε «αργό λόγο». Βασανιστικό δεν είναι το κουτσομπολιό καθ’ εαυτό, αλλά τα λόγια, των οποίων ο σκοπός έχει χαθεί και καταπνιγεί μέσα στον θόρυβο του μη-όντος.

Αγάπη είναι αυτή: να βλέπουμε και να ονομάζουμε όλα τα πράγματα για αυτό που είναι πραγματικά. Είναι η κραυγή καρδιάς όλης της Δημιουργίας, ο λόγος του στεναγμού της και των ωδινών της. Κατανοώντας το αυτό, αρχίζουμε να θυμόμαστε γιατί μας δόθηκε το χάρισμα της ομιλίας εξ αρχής.  Ομιλούμε, επειδή υπάρχουμε με το κατ’ εικόνα και το καθ’ ομοίωσιν του Θεού – του Ομιλητή των πάντων.  Αν ακούμε λόγια κατάρας και καταδίκης, δεν μας δόθηκαν από τον Θεό, αλλά από εκείνους που έχουν χάσει την ικανότητα για αληθινή ομιλία.

Μιλάτε προσεκτικά, όλη η Δημιουργία σας ακούει.