1. Το σφάλμα του τριμερούς τού ανθρώπου

Ένα θέμα που παρεξηγείται συνήθως από ερμηνευτές του Προτεσταντισμού, είναι το λεγόμενο: "τριμερές του ανθρώπου". Οι άνθρωποι αυτοί, επειδή αγνοούν την όλη ψυχοθεραπευτική παράδοση της Εκκλησίας, αδυνατούν να αντιληφθούν και την πραγματική διάσταση δύο χωρίων της Αγίας Γραφής, και να τα δουν μέσα από το πνεύμα της Εκκλησίας.

 

Αγνοώντας βασικά "ανατομικά" στοιχεία της ψυχής, (τα οποία όμως οι Χριστιανοί πατέρες γνώριζαν σε βάθος), παρεξηγούν την ξεχωριστή αναφορά της λέξης: "πνεύμα" από τη λέξη: "ψυχή", και νομίζουν ότι το ανθρώπινο πνεύμα και η ανθρώπινη ψυχή, αποτελούν δύο διαφορετικά συστατικά του ανθρώπου. Λένε λοιπόν, ότι ο άνθρωπος αποτελείται από τρία μέρη: σώμα, ψυχή και πνεύμα. Αντίθετα, η Εκκλησία έχει σαφώς ξεκαθαρίσει ενωρίτατα, ότι ο άνθρωπος είναι διμερής ψυχοσωματική ενότητα, και ότι το "πνεύμα" που αναφέρεται, είναι μία από τις δυνάμεις της ψυχής, και όχι κάτι ξεχωριστό από αυτήν. Αυτός είναι και ο λόγος, που κάποιες φορές αναφέρεται ξεχωριστά από την ψυχή, για να τονισθεί η διαφορετική λειτουργία αυτού του μέρους της ψυχής, από τις λοιπές ψυχικές δυνάμεις.

 

 

2. Η ορθή κατανόηση των παρεξηγημένων εδαφίων

Δύο εδάφια χρησιμοποιούν οι ερμηνευτές του τριμερούς, για να στηρίξουν τη θέση τους. Είναι τα εξής:

 

Α' Θεσσ. 5/ε: 23: "Αυτός δε ο Θεός της ειρήνης αγιάσαι υμάς ολοτελείς, και ολόκληρον υμών το πνεύμα και η ψυχή και το σώμα αμέμπτως εν τη παρουσία του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού τηρηθείη".

 

Εβρ. 4/δ: 12: "Ζων γαρ ο λόγος του Θεού και ενεργής και τομώτερος υπέρ πάσαν μάχαιραν δίστομον και διϊκνούμενος άχρι μερισμού ψυχής τε και πνεύματος, αρμών τε και μυελών, και κριτικός ενθυμήσεων και εννοιών καρδίας".

Παρατηρούμε ότι δικαιολογημένα οι άνθρωποι αυτοί μπερδεύονται. Γιατί φαντάζονται, ότι αφού χρησιμοποιείται το πνεύμα χώρια από την ψυχή στο ίδιο εδάφιο, είναι κάτι διαφορετικό. Αν όμως είχαν τις Ορθόδοξες προϋποθέσεις ερμηνείας της Αγίας Γραφής, δεν θα το νόμιζαν αυτό, γιατί θα γνώριζαν ότι το "πνεύμα" του ανθρώπου, δεν είναι κάτι διαφορετικό της ψυχής, αλλά μία από τις δυνάμεις της ψυχής.

Ας δούμε όμως τα δύο αυτά χωρία προσεκτικά:

Όσον αφορά το πρώτο χωρίο, (Α' Θεσσ. 5/ε: 23)που ο Παύλος εύχεται "να τηρηθεί άμεμπτο ολόκληρο το σώμα, η ψυχή και το σώμα" τους, θα πρέπει να αναζητήσουμε τις έννοιες: "ψυχή" και "πνεύμα" στον Παύλο, για να κατανοήσουμε τι ακριβώς εννοεί.

Με μία προσεκτική έρευνα λοιπόν, βρίσκουμε ότι ο Παύλος χρησιμοποιεί τις λέξεις: "ψυχή" - "ψυχικός", για να χαρακτηρίσει τις κατώτερες ζωικές δυνάμεις του ανθρώπου. Αντιθέτως, χρησιμοποιεί τις λέξεις: "πνεύμα" - "πνευματικός", για να χαρακτηρίσει τις ανώτερες και από τον Θεό φερόμενες δυνάμεις του ανθρώπου. Για παράδειγμα, ας δούμε τα εξής χωρία:

"5 οι γαρ κατά σάρκα όντες τα της σαρκός φρονούσιν, οι δε κατά πνεύμα τα του πνεύματος. 6 το γαρ φρόνημα της σαρκός θάνατος, το δε φρόνημα του πνεύματος ζωή και ειρήνη· διότι το φρόνημα της σαρκός έχθρα εις Θεόν· 7 τω γαρ νόμω του Θεού ουχ υποτάσσεται· ουδέ γαρ δύναται· 8 οι δε εν σαρκί όντες Θεω αρέσαι ου δύνανται. 9 υμείς δε ουκ εστέ εν σαρκί, αλλ’ εν πνεύματι, είπερ Πνεύμα Θεού οικεί εν υμίν. ει δε τις Πνεύμα Χριστού ουκ έχει, ούτος ουκ έστιν αυτού" (Ρωμαίους 8/η: 5-9).

"14 ψυχικός δε άνθρωπος ου δέχεται τα του Πνεύματος του Θεού· μωρία γαρ αυτώ εστι, και ου δύναται γνώναι, ότι πνευματικώς ανακρίνεται. 15 ο δε πνευματικός ανακρίνει μεν πάντα, αυτός δε υπ’ ουδενός ανακρίνεται. 16 τις γαρ έγνω νουν Κυρίου, ος συμβιβάσει αυτόν; ημείς δε νουν Χριστού έχομεν. (κεφ. Γ΄) 1 Και εγώ, αδελφοί, ουκ ηδυνήθην υμίν λαλήσαι ως πνευματικοίς, αλλ’ ως σαρκικοίς, ως νηπίοις εν Χριστω. 2 γάλα υμάς επότισα και ου βρώμα. ούπω γαρ ηδύνασθε. αλλ’ ούτε έτι νυν δύνασθε· έτι γαρ σαρκικοί εστε. 3 όπου γαρ εν υμίν ζήλος και έρις και διχοστασίαι, ουχί σαρκικοί εστε και κατά άνθρωπον περιπατείτε; 4 όταν γαρ λέγη τις, εγώ μεν ειμι Παύλου, έτερος δε εγώ Απολλώ, ουχί σαρκικοί εστε;" (Α΄ Κορινθίους 2/β: 14 - 3/γ: 4).

"44 σπείρεται σώμα ψυχικόν, εγείρεται σώμα πνευματικόν. έστι σώμα ψυχικόν, και έστι σώμα πνευματικόν... 46 αλλ’ ου πρώτον το πνευματικόν, αλλά το ψυχικόν, έπειτα το πνευματικόν" (Α΄ Κορινθίους 15/ιε: 44,46).

Στα παραπάνω εδάφια, ο απόστολος Παύλος, μιλάει για τα σώματα της αναστάσεως. Λέει λοιπόν, ότι το σώμα που έχει ο άνθρωπος στον φθαρτό παρόντα αιώνα, ζει και λειτουργεί με τις βιολογικές δυνάμεις της ψυχής. Όμως το σώμα της αναστάσεως, θα λειτουργεί με τους νόμους και τις δυνάμεις του Αγίου Πνεύματος. Γι' αυτό και ονομάζεται: "πνευματικό", σε αντίθεση με το "ψυχικό".

Παρατηρούμε ότι εδώ, εμφανίζονται δύο δυνάμεις της ψυχής, στα λεγόμενα του Παύλου. Η μία είναι ανώτερη, και ονομάζεται: "πνεύμα", και η άλλη είναι κατώτερη, (βιολογική), και παραμένει με την ονομασία: "ψυχή".

Θα μπορούσαμε να παραθέσουμε εδώ πολλά ακόμα εδάφια για υποστήριξη του ζητήματος αυτού, όμως ήδη το έχουμε αναλύσει εκτενέστερα στο άρθρο μας: "Ψυχικός, Σαρκικός και Πνευματικός", όπου μπορείτε να βρείτε περισσότερα στοιχεία, για τον τρόπο που χρησιμοποιεί ο Παύλος τις λέξεις αυτές.

Αυτό λοιπόν εννοεί ο Παύλος, όταν μιλάει ξεχωριστά για "πνεύμα" και "ψυχή". Δεν εννοεί ότι πρόκειται για διαφορετικά συστατικά του ανθρώπου. Εννοεί ότι εύχεται το σώμα, οι κατώτερες βιολογικές δυνάμεις, αλλά και οι ανώτερες πνευματικές δυνάμεις της ψυχής των Χριστιανών, να παραμείνουν άμεμπτες ως την Παρουσία του Κυρίου μας. Γι' αυτό τα γράφει χώρια "ψυχή" και "πνεύμα". Με τη λέξη "πνεύμα", εννοεί το ανώτερο μέρος της ψυχής, το νοητικό και λογικό, που επικοινωνεί με το Άγιο Πνεύμα και χειρίζεται τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος, και με τη λέξη "ψυχή", εννοεί το κατώτερο μέρος της, το αισθητικό και ζωϊκό. Εύχεται ο απόστολος, όταν ο Κύριος επιστρέψει στην Παρουσία Του, οι συγχριστιανοί του να έχουν διατηρηθεί άμεμπτοι, ΑΚΑΤΗΓΟΡΗΤΟΙ, σε κάθε τομέα της ζωής τους και της ύπαρξής τους, ώστε να μην υπάρχει εναντίον τους καμία κατηγορία και αισχύνη.

Όσον αφορά το δεύτερο χωρίο, θυμίζουμε ότι λέει τα εξής: "Ζων γαρ ο λόγος του Θεού και ενεργής και τομώτερος υπέρ πάσαν μάχαιραν δίστομον και διϊκνούμενος άχρι μερισμού ψυχής τε και πνεύματος, αρμών τε και μυελών, και κριτικός ενθυμήσεων και εννοιών καρδίας" (Εβρ. 4/δ: 12).

Και πρώτα παρατηρούμε, ότι οι "αρμοί" και οι "μυελοί" (που αναφέρει το εδάφιο) δεν είναι διακεκριμένα μέρη του ανθρώπου, αλλά μέλη του ιδίου μέρους του ανθρώπου, δηλαδή του σώματος. Ομοίως και η "ψυχή" και το "πνεύμα", θα πρέπει να εκληφθούν με τον ίδιο τρόπο, ως δυνάμεις του ιδίου μέρους του ανθρώπου, του νοερού και ψυχικού. Όπως οι αρμοί και οι μυελοί αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του σώματος, έτσι και η ψυχή και το πνεύμα, αποτελούν αναπόσπαστες δυνάμεις του νοερού συστατικού του ανθρώπου, που συνήθως το ονομάζουμε και αυτό μονομερώς, άλλες φορές ως "ψυχή", και άλλες ως "πνεύμα".

Όπως δείξαμε πιο πάνω, ο Παύλος χρησιμοποιεί τις λέξεις "ψυχή" και "πνεύμα", για να δηλώσει τις κατώτερες και τις ανώτερες δυνάμεις της ψυχής αντίστοιχα. Μάλιστα, όπως ήδη έχουμε δείξει στο άρθρο μας: "Τα ζεύγη: "ψυχή-σώμα" και "σάρκα-πνεύμα στην Αγία Γραφή", η λέξη ψυχή, χρησιμοποιείται αντί της λέξης "πνεύμα", και αντίστροφα! Αυτό δείχνει την ταύτιση των δύο αυτών εννοιών ως προς το ΕΝΑ ΚΑΙ ΜΟΝΑΔΙΚΟ νοερό συστατικό του ανθρώπου, και τη χρήση των όρων τους, ως έννοιες δυνάμεων της ψυχής.

Όσον αφορά λοιπόν το εδάφιο αυτό, η έννοιά του είναι ότι ο λόγος του Θεού, δηλαδή το Ευαγγέλιο που κηρύττουμε εμείς οι Χριστιανοί, είναι "ζων", δηλαδή έχει ζωοποιό ενέργεια. Και φυσικά, το Ευαγγέλιο δεν μας κόβει τους αρμούς και το μεδούλι! Αλλά όπως ένα μαχαίρι είναι κοφτερό, και εισέρχεται στα πιο κρυφά και χωμένα μέρη του σώματος, έτσι και το Ευαγγέλιο, είναι τόσο διεισδυτικό, που εισέρχεται στα κρυφότερα και βαθύτερα μέρη της ψυχής, και φέρνει στο φως τις κατώτερες (ψυχή) και ανώτερες (πνεύμα) δυνάμεις του ανθρώπου. Δεν ισχύει λοιπόν το επιχείρημα, ότι δήθεν "το πνεύμα δεν είναι μέρος της ψυχής, επειδή διαιρείται απ' αυτήν". Γιατί δεν μιλάει για διαίρεση, αλλά για διείσδυση, με παρομοίωση το κοφτερό μαχαίρι.

Αυτή είναι η έννοια και του εδαφίου αυτού. Και καμία σχέση δεν έχει με διαχωρισμό μερών του ανθρώπου, και με τριχοτομική θεώρηση του ανθρώπου.

Τα παραπάνω χωρία, εξ' αρχής, με αυτό τον τρόπο τα ερμήνευσαν οι Χριστιανοί ερμηνευτές, πριν ο Προτεσταντισμός συγχύσει την ορθή τους έννοια. Τα ερμήνευσαν έτσι για παράδειγμα, οι: Ιωάννης Χρυσόστομος, άγιος Νικόδημος, Ζηγαβηνός, Θεόδωρος Μοψουεστίας, Γρηγόριος Νύσσης κλπ.

 

3. Εδάφια που δείχνουν ως ξεχωριστά τα μέρη του ιδίου συνόλου

Το να υπάρχουν εδάφια που να δείχνουν μια λέξη που εκπροσωπεί τον ίδιο τον άνθρωπο, ως συστατικό του ανθρώπου, δεν είναι μόνο αυτά που χρησιμοποιούν οι οπαδοί του τριμερούς. Ας δούμε ένα παράδειγμα:

Γένεσις 46/μς: 18: "έτεκε τούτους τω Ιακώβ δεκαέξ ψυχάς". Παρατηρούμε εδώ, ότι γέννησε 16 ΠΛΗΡΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ, και όχι απλώς το νοερό συστατικό τους, την ψυχή. Γιατί η λέξη: "ψυχή", έχει και την έννοια του πλήρους ανθρώπου. Το ότι αναφέρεται ο όλος άνθρωπος με τη λέξη "ψυχή", δεν σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν έχει σώμα ως συστατικό του, ή ότι η ψυχή δεν είναι συστατικό του ανθρώπου. Ομοίως, το ότι η λέξη "πνεύμα", αναφέρεται με την έννοια των ανώτερων λειτουργιών του ανθρώπου, δεν σημαίνει ότι δεν είναι μέρος της ψυχής του. Είναι απλώς μία από τις πολλές χρήσεις της λέξης αυτής.

Παρόμοια εδάφια μπορεί κάποιος να βρει εκατοντάδες στην Αγία Γραφή. Ας δούμε άλλο ένα:

Γένεσις 36/λς: "6 έλαβε δε Ησαύ τας γυναίκας αυτού και τους υιούς αυτού και τας θυγατέρας αυτού και πάντα τα σώματα του οίκου αυτού". Εδώ πάλι, παρατηρούμε, ότι ενώ μιλάει για "πάντα (όλα) τα σώματα του οίκου τού" Ησάφ, αναφέρει ξεχωριστά κάποια από αυτά τα "σώματα", όπως οι γυναίκες του και οι γιοι του. Το ότι τους αναφέρει ξεχωριστά και μαζί με "όλα τα σώματα", δεν σημαίνει ότι ήταν κάτι διαφορετικό από αυτά τα σώματα. Αλλά ήταν υποσύνολά τους!

Και αντίστροφα, το ότι τους αναφέρει: "σώματα", δεν σημαίνει ότι δεν είχαν ψυχές. Δεν σημαίνει ότι στη λέξη: "σώματα", δεν συμπεριλαμβάνονται οι ψυχές! Αλλά η λέξη "σώμα", εδώ, ενώ είναι μέρος του ανθρώπου, ταυτόχρονα εκπροσωπεί και τον όλο άνθρωπο, όπως είδαμε πιο πάνω να κάνει η λέξη "ψυχή". Όπως ακριβώς στα εδάφια που εξετάζουμε, η λέξη: "ψυχή", εκπροσωπούσε ταυτόχρονα το κατώτερο μέρος της ψυχής, αλλά και τη συνολική ψυχή, χωρίς να αναιρεί το ένα το άλλο!

 

4. Εδάφια για τα δύο μέρη του ανθρώπου

Πριν κλείσουμε όμως το άρθρο αυτό, θα ήταν χρήσιμο να δούμε και κάτι τελευταίο. Υπάρχουν στην Αγία Γραφή πλήθος εδάφια που δεν αφήνουν αμφιβολία ότι τα μέρη του ανθρώπου είναι δύο (ψυχή και σώμα), και όχι τρία όπως νομίζουν μερικοί. Τέτοια εδάφια είδαμε στη μελέτη μας: "Τα ζεύγη: "ψυχή-σώμα" και "σάρκα-πνεύμα στην Αγία Γραφή". Ας δούμε εδώ δύο ακόμα, έτσι ενδεικτικά:

 

"και μη φοβηθήτε από των αποκτεννόντων το σώμα, την δε ψυχήν μη δυναμένων αποκτείναι· φοβήθητε δε μάλλον τον δυνάμενον και ψυχήν και σώμα απολέσαι εν γεέννη" (Ματθαίος 10/ι: 28).

 

Προσέξτε στο εδάφιο αυτό, ότι αν υπήρχε και τρίτο συστατικό, ξεχωριστό από την ψυχή και το σώμα, θα έπρεπε να αναφέρεται. Γιατί τι γίνεται αυτό άραγε; Πάει στη γέενα ή όχι;

 

"27 ότι ουκ εγκαταλείψεις την ψυχήν μου εις άδου ουδέ δώσεις τον όσιόν σου ιδείν διαφθοράν. 28 εγνώρισάς μοι οδούς ζωής, πληρώσεις με ευφροσύνης μετά του προσώπου σου. 29 Άδρες αδελφοί, εξόν ειπείν μετά παρρησίας προς υμάς περί του πατριάρχου Δαυϊδ ότι και ετελεύτησε και ετάφη και το μνήμα αυτού εστιν εν ημίν άχρι της ημέρας ταύτης. 30 προφήτης ουν υπάρχων, και ειδώς ότι όρκω ώμοσεν αυτώ ο Θεός εκ καρπού της οσφύος αυτού το κατά σάρκα αναστήσειν τον Χριστόν καθίσαι επί του θρόνου αυτού, 31 προϊδών ελάλησε περί της αναστάσεως του Χριστού ότι ου κατελείφθη η ψυχή αυτού εις άδου ουδέ η σαρξ αυτού είδε διαφθοράν" (Πράξεις 2/β: 27-31).

 

Το εδάφιο αυτό είναι χαρακτηριστικό, επειδή μιλώντας για τον Δαυίδ, αναφέρει μόνο δύο τόπους κατάληξης των συστατικών του: Τον Άδη για την ψυχή, και τον τάφο για το σώμα, που θα έβλεπε διαφθορά. Πού είναι το τρίτο συστατικό εδώ; Και πού πάει, αν όχι στον Άδη ή στον τάφο; Και αν πάει κάπου, γιατί εδώ δεν αναφέρεται, αλλά αναφέρει διπολικά τα δύο μόνο συστατικά; Μήπως γιατί στην πραγματικότητα το πνεύμα, δεν είναι συστατικό του ανθρώπου, αλλά μέρος της ψυχής, η οποία ήδη αναφέρεται;

 

Πέραν αυτού, και όσον αφορά τον Χριστό, στον οποίο αναφέρεται το εδάφιο αυτό στην πραγματικότητα, και πάλι η ψυχή του γνωρίζουμε ότι πήγε στον Άδη, και το σώμα του στον τάφο. Για τόπο κάποιου τρίτου συστατικού, δεν γίνεται λόγος εδώ.

 

Τέλος, όσον αφορά το εδάφιο αυτό, παρατηρούμε επίσης, ότι χρησιμοποιεί τη λέξη: "όσιος", ("τον όσιόν σου ιδείν διαφθοράν"), με την έννοια του σώματος, αλλά ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ και του όλου ανθρώπου. Επειδή "ο όσιος" δεν είναι μόνο το σώμα. Αλλά ο όλος άνθρωπος. Όμως η διαφθορά συμβαίνει μόνο στο σώμα και όχι στην ψυχή. Δεν σημαίνει αυτό ότι άλλος είναι ο άνθρωπος και άλλο είναι το σώμα του!

 

Αν και το θέμα είναι πολύ πιο ευρύ, και θα μπορούσαμε να πούμε πολύ περισσότερα, πιστεύουμε ότι τα ανωτέρω είναι αρκετά για κάθε απροκατάληπτο άνθρωπο, για να πεισθεί ότι το τρισύνθετο του ανθρώπου είναι μια παρερμηνεία της Αγίας Γραφής, και να διορθώσει τις απόψεις του σύμφωνα με την πίστη της Εκκλησίας. Ίσως σε μελλοντικό άρθρο πούμε περισσότερα.

N. M.