Ειδικά στα πνευματικά ζητήματα, λόγω της άυλης φύσεως του αντικειμένου, οι βασικοί όροι τους είναι πολυσήμαντοι. Και αυτό μπερδεύει πολλούς που δεν έχουν ακόμα εμπειρία του πνευματικού τους κόσμου. Στην παρούσα μελέτη λοιπόν, θα δείξουμε πώς ταυτίζονται οι όροι: "ψυχή" και "πνεύμα" στην Αγία Γραφή, όταν αναφέρονται στο άυλο συστατικό του ανθρώπου.

1. Βασικές έννοιες και ζεύγη λέξεων

Σε άλλη σχετική μελέτη, δείξαμε ότι οι όροι: "ψυχή" και "πνεύμα" στην Αγία Γραφή, αν και αναφέρονται στο ίδιο αντικείμενο, όταν ακολουθούνται από τα ζεύγη "σώμα" και "σάρκα" αντίστοιχα, σημαίνουν ή τα συστατικά του ανθρώπου (ψυχή - σώμα), ή την ΠΟΙΟΤΗΤΑ των συστατικών αυτών (πνεύμα - σάρκα). Εδώ θα δούμε τις λέξεις: "ψυχή" και "πνεύμα", πώς χρησιμοποιούνται μόνες τους εναλλάξ, για να δηλώσουν το άυλο συστατικό του ανθρώπου. Βεβαίως η μελέτη εκείνη με τα ζεύγη, είναι από μόνη της αρκετή για να δείξει την ταύτιση των λέξεων: "ψυχή" και "πνεύμα". Όμως επειδή όπως είπαμε οι λέξεις αυτές είναι πολυσήμαντες, είναι χρήσιμο να τις εξετάσουμε και όταν παρουσιάζονται μόνες τους, ώστε να πιστοποιηθεί αυτό το γεγονός και από αυτή την άποψη, αλλά επίσης να δειχθεί και οποιαδήποτε επιπλέον χρήση τους.

Όπως οι λέξεις "σάρκα" και "σώμα", χρησιμοποιούνται εναλλάξ για να υποδηλώσουν το υλικό μέρος του ανθρώπου, ομοίως χρησιμοποιούνται εναλλάξ και οι λέξεις "ψυχή" και "πνεύμα", για να υποδηλώσουν το άυλο αυτό συστατικό. Στην Αγία Γραφή συναντούμε πλήθος χωρίων, τα οποία χρησιμοποιούν εναλλάξ τους όρους αυτούς.

Ας δούμε στη συνέχεια μερικά περιληπτικά στοιχεία για την έννοια της λέξης ψυχή, αν και σε ξεχωριστή μελέτη θα αναλύσουμε εξαντλητικά την έννοια της λέξεως αυτής.

Η λέξη ψυχή, στην περισσότερες αναφορές της στην Κ.Δ., σημαίνει την πνευματική φύση του ανθρώπου. Π.χ.: "...είδον υποκάτω του θυσιαστηρίου τας ψυχάς των εσφαγμένων δια τον λόγον του Θεού και δια την μαρτυρίαν του αρνίου" (Αποκ. 6/στ: 9). Ομοίως: "και μη φοβηθήτε από των αποκτεννόντων το σώμα, την δε ψυχήν μη δυναμένων αποκτείναι· φοβήθητε δε μάλλον τον δυνάμενον και ψυχήν και σώμα απολέσαι εν γεέννη" (Ματθαίος 10/ι: 28).

Υπάρχουν και λίγες εξαιρέσεις στην Κ.Δ., όπου η ψυχή σημαίνει τον ίδιο τον άνθρωπο συνολικά. Για παράδειγμα: "ήσαν δε ψυχαί ωσεί τρισχίλιαι" (Πράξεις 2/β: 41).

2. Η επιστροφή της ψυχής/πνεύματος

Ας δούμε τώρα μερικά παραδείγματα, για το πώς η λέξη "ψυχή", χρησιμοποιείται εναλλάξ με τη λέξη "πνεύμα" στην Αγία Γραφή, όσον αφορά το συστατικό που ανθρώπου.

Στην ανάσταση της κόρης του Ιαείρου αναφέρει ο ευαγγελιστής Λουκάς ότι "επέστρεψε το πνεύμα αυτής και ανέστη παραχρήμα" (Λουκάς 8/η: 55). Ο ίδιος όμως ευαγγελιστής, στις Πράξεις των Αποστόλων διηγούμενος την ανάσταση του Εύτυχου, λέει: "καταβάς δε ο Παύλος επέπεσεν αυτώ και συμπεριλαβών είπε· μη θορυβείσθε· η γαρ ψυχή αυτού εν αυτώ εστιν" (Πράξεις 20/κ: 10). Είναι εμφανές ότι ο ίδιος ευαγγελιστής, ταυτίζει στο μυαλό του τις δύο έννοιες, και τις χρησιμοποιεί εναλλάξ.

Στην Παλαιά Διαθήκη, έχουμε και άλλο ένα παράλληλο χωρίο προς τα δύο προηγούμενα: Στην ανάσταση του παιδιού της Σιδωνίας, ο προφήτης Ηλίας εύχεται στον Θεό λέγοντας: "επιστραφήτω δη η ψυχή του παιδαρίου τούτου εις αυτόν" (Γ΄ Βασιλειών, 17/ιζ: 21 Ο΄). Το τρίτο αυτό εδάφιο, δείχνει ακόμα ισχυρότερα την ταύτισή του με τα δύο προηγούμενα που αναφέραμε.

3. Ξεψυχώ και εκπνέω

Ένας ακόμα τρόπος που δείχνει την ταύτιση της λέξεως "ψυχή" με τη λέξη "πνεύμα", είναι τα παράγωγα ρήματα: "ξεψυχώ" και "εκπνέω". Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

Για τον θάνατο του Κυρίου Ιησού, οι ευαγγελιστές μεταχειρίζονται το ρήμα "εκπνέω" (βγάζω έξω το πνεύμα μου) ή το περιφραστικό "παραδίδω το πνεύμα". Παρόμοια χρήση γίνεται και για τον πρωτομάρτη Στέφανο. Για τον δε Ανανία και τη Σαπφείρα, μεταχειρίζονται τη λέξη: "εκψυχώ", (βγάζω έξω την ψυχή μου), όπως και για τον Ηρώδη. Ας δούμε τα εδάφια:

"και ελιθοβόλουν τον Στέφανον, επικαλούμενον και λέγοντα· Κύριε Ιησού, δέξαι το πνεύμά μου" (Πράξεις 7/ζ: 59).

"ο δε Ιησούς αφείς φωνήν μεγάλην εξέπνευσε" (Μάρκος 15/ιε: 37).

"ο Ιησούς είπε, τετέλεσται, και κλίνας την κεφαλήν παρέδωκε το πνεύμα" (Ιωάννης 19/ιθ: 30).

"ότι εκείνος υπέρ ημών την ψυχήν αυτού έθηκε" (Α΄ Ιωάννου 3/γ: 16).

"ακούων δε ο Ανανίας τους λόγους τούτους πεσών εξέψυξε... έπεσε δε παραχρήμα παρά τους πόδας αυτού και εξέψυξεν· εισελθόντες δε οι νεανίσκοι εύρον αυτήν νεκράν" (Πράξεις 5/ε: 5,10).

"παραχρήμα δε επάταξεν αυτόν άγγελος Κυρίου ανθ’ ων ουκ έδωκε την δόξαν τω Θεω, και γενόμενος σκωληκόβρωτος εξέψυξεν" (ο Ηρώδης) (Πράξεις 12/ιβ: 23).

Έχοντας υπ' όψιν, ότι η λέξη: "πνεύμα", επισημαίνει κυρίως την ποιότητα και όχι το είδος όπως η λέξη ψυχή, ίσως δεν είναι άσχετο, το ότι στα ανωτέρω παραδείγματα, χρησιμοποιείται η λέξη: "πνεύμα" περισσότερο (όχι απόλυτα) για τον θάνατο των δικαίων, ενώ για τον θάνατο των παραβατών χρησιμποιείται περισσότερο η λέξη: "ψυχή". (Ίσως να είναι και τυχαίο, αν και στην Αγία Γραφή τίποτα δεν είναι εντελώς τυχαίο). Όμως η ομοιότητα της χρήσης των όρων είναι σαφέστατη, παρά την όποια ποιοτική χροιά ίσως να υπάρχει στις λέξεις αυτές.

4. Τα πνεύματα - ψυχές στη φυλακή του Άδη

Ο απόστολος Πέτρος, ονομάζει τον θανόντα Χριστό "πνεύμα" με τη λέξη "πνεύματι", όπως "πνεύματα" ονομάζει και τις ψυχές στον Άδη στις οποίες Αυτός κήρυξε:

"θανατωθείς μεν σαρκί, ζωοποιηθείς δε πνεύματι· εν ω και τοις εν φυλακή πνεύμασι πορευθείς εκήρυξεν" (Α΄ Πέτρου 3/γ: 18,19). Στο εδάφιο αυτό, οφείλουμε να πούμε, ότι είναι λάθος η κατανόηση κάποιων, ότι η λέξη: "πνεύματι" αναφέρεται στο Άγιο Πνεύμα. Το ότι αναφέρει τη λέξη: "σαρκί" για τον Χριστό, μας οδηγεί στο ασφαλές συμπέρασμα ότι η αναφορά: "πνεύματι" γίνεται επίσης για τον Χριστό. Αυτού που είναι η σάρκα, είναι και το πνεύμα. Για την ανθρώπινη σάρκα Του και για την ανθρώπινη ψυχή Του μιλάει εδώ. Είναι επίσης λάθος και η ερμηνεία κάποιων θνητοψυχικών αιρέσεων, ότι δήθεν εδώ μιλάει για κήρυγμα σε αγγέλους αμαρτήσαντες. Δεν έχει νόημα το κήρυγμα σε αγγέλους, μια και γι' αυτούς δεν τίθεται θέμα μετανοίας, εφόσον βρίσκονται σε ατρεψία προαίρεσης και δεν μετανοούν πλέον. Ούτε έχει νόημα η ερμηνεία τών ίδιων αιρετικών, ότι δήθεν τους κήρυξε άγγελμα κρίσης. Αυτό το άγγελμα κρίσης ήδη το γνώριζαν οι αμαρτωλοί άγγελοι, και ΠΡΙΝ ο Κύριος σταυρωθεί (Ματθαίος 8/η: 29). Δεν υπήρχε κανένας λόγος να τους πει κάτι που γνώριζαν. Ο Θεός δεν κάνει άχρηστα πράγματα.

Άλλωστε, και σε άλλο σημείο της ίδιας επιστολής του, ο Πέτρος αναφέρεται σαφέστατα για κήρυγμα σε ΝΕΚΡΟΥΣ, και όχι σε αγγέλους: "οί αποδώσουσι λόγον τω ετοίμως έχοντι κρίναι ζώντας και νεκρούς. Εις τούτο γαρ και νεκροίς ευηγγελίσθη, ίνα κριθώσι μεν κατά ανθρώπους σαρκί, ζώσι δε κατά Θεόν πνεύματι" (Α΄ Πέτρου 4/δ: 5,6). Και δεν μιλάει ούτε εδώ για "πνευματικά νεκρούς" που λένε οι ίδιοι θνητοψυχίτες αιρετικοί, αλλά για ψυχές σωματικά νεκρών. Επειδή είναι σαφής η αναφορά για κρίση "ζώντων και νεκρών", και το ξεκαθάρισμα ότι γίνεται αναφορά και διάκριση "σαρκός" και "πνεύματος".

Το εδάφιο αυτό λοιπόν, μιλάει σαφέστατα για ψυχές, στις οποίες ο Χριστός κήρυξε άγγελμα απελευθέρωσης. Την ψυχή του Χριστού, και τις ψυχές των νεκρών της φυλακής του Άδη. Και τις ονομάζει: "πνεύματα", δείχνοντας την ταύτιση των εννοιών "ψυχή" και "πνεύμα".

Αν και θα μπορούσαμε να γεμίσουμε βιβλία με τα παραδείγματα της ταύτισης ψυχής και πνεύματος στην Αγία Γραφή, νομίζουμε ότι αυτά αρκούν. Από τα παραπάνω, είναι ξεκάθαρο ότι η λέξη "ψυχή" και η λέξη: "πνεύμα", έχουν ταυτόσημη έννοια όταν αναφέρονται στο συστατικό του ανθρώπου.

Υπάρχουν βέβαια και δύο περιπτώσεις, όπου η λέξη: "πνεύμα", αναφέρεται για τον άνθρωπο παράλληλα με τη λέξη "ψυχή" στο ίδιο εδάφιο, όπου προφανώς σημαίνει κάτι διαφορετικό. Όμως γι' αυτές τις δύο περιπτώσεις, έχουμε δημοσιεύσει ξεχωριστή μελέτη, όπου μπορείτε να δείτε τη σημασία των χωρίων αυτών.

Ν. Μ.