Κατεξοχήν Ιεραπόστολος τού Χριστιανισμού μεταξύ τών ειδωλολατρών τής Παλαιστίνης αναδείχθηκε ο άγιος Ιλαρίων από τη Γάζα (291-371).

Μετά τις σπουδές στη γενέτειρά του, πήγε για να τις συνεχίσει στην Αλεξάνδρεια, όπου συνδέθηκε με τους εκεί Χριστιανούς και στη συνέχεια με τον Μ. Αντώνιο. Επηρεάσθηκε βαθύτατα από τη μορφή τού μεγάλου ασκητή και τον ακολούθησε στην έρημο.

Αργότερα επέστρεψε στην Παλαιστίνη και συνέχισε την άσκησή του.

Ο Ιλαρίων εμβάθυνε πολύ στην Αγία Γραφή και μετέδιδε ζωντανό τον λόγο τού Θεού σε όσους τον επισκέπτονταν. Μεταξύ αυτών ήσαν και πολλοί ειδωλολάτρες, οι οποίοι, υπό την επίδραση τής αγίας και φλογερής προσωπικότητός του, δέχονταν το φως τού Ευαγγελίου. Όπως γράφει ο Ιερώνυμος: "καθάπερ τις φλοξ εκ τού στήθους αυτού και σπινθήρες εν τοις οφθαλμοίς αυτού έλαμπον".

Αργότερα ο Ιλαρίων πήγε στη Γάζα και ίδρυσε την πρώτη μονή στην Παλαιστίνη "ως κέντρον ιεραποστολικών κυρίως ενεργειών". Η επιδίωξή του ήταν να φέρει τους μοναχούς που τον ακολουθούσαν - και είχε περίπου δύο χιλιάδες-, σε επαφή με τον κόσμο για την πνευματική ανάπλασή του. Πράγματι η επίδραση τής μονής του υπήρξε σημαντικότατη. Από την πέριξ τής μονής ειδωλολατρική Βηθελία πολλοί ασπάσθηκαν τον Χριστιανισμό. Μεταξύ αυτών ήταν και η οικογένεια τού εκκλησιαστικού ιστορικού Σωζομένου και η οικογένεια τού Αλαφίωνος, η οποία ανέδειξε σπουδαίους ιεραποστόλους μεταξύ τών ειδωλολατρών.

Ολόκληρα χωριά τής υπαίθρου, καθώς και νομάδες Άραβες τής ερήμου Κάδδης περοσήλθαν δια τού Ιλαρίωνος στην Εκκλησία. (Σωζομένου, Εκκλ. Ιστ., 3, 14, PG 67, 1076-1077. Ιερωνύμου, Vita S. Ilarionis Enemitae, 14. PL 23, 29-54. Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, Ιστορία τής Εκκλησίας Ιεροσολύμων, 1910, σ. 81-92. Ε. Coleiro, St. Jerome' s Lives of the Hermits", Vigiliae Christiana, 2 (1957), σ. 161-178. S. Schiwietz, Das morgenländische Mönchtum, Mainz 1913, τόμ. II, σ. 95-126).

Το παράδειγμά του ακολούθησαν στη συνέχεια πολλοί μοναχοί τής Παλαιστίνης, όπως ο άγιος Χαρίτων και ο άγιος Σιλβανός, ο οποίος μάλιστα ίδρυσε και μονή, ως ιεραποστολικό κέντρο, κοντά στη μονή τού αγίου Ιλαρίωνος, που είχε καταστραφεί (Vita S. Chariton, 2, 9, στο Acta SS. Sept., 7, 617· πρβλ. S. Schiwietz, μν. έργ., σ. 131-143).

Η συμβολή τών μοναχών και τών μονών στη διάδοση τού Χριστιανισμού μεταξύ τών ειδωλολατρικών πληθυσμών υπήρξε ανυπολόγιστη, μολονότι οι περισσότερες σελίδες της, παραμένουν εν πολλοίς άγνωστες. Και ασφαλώς η ιδέα που κυκλοφορεί κατά καιρούς, ότι δηλαδή μοναχισμός και ιεραποστολή είναι τάχα συνδυασμός τής δυτικής χριστιανοσύνης, μόνο ως άγνοια τής ιστορίας μπορεί να χαρακτηρισθεί.