Η ιεραποστολική δραστηριότητα δεν περιορίσθηκε στην Κίνα, απλώθηκε σε όλη σχεδόν την Κεντρική Ασία.

Από τον 6ο αιώνα νεστοριανοί κατευθύνονται προς τους Ούννους της Βακτριανής ^[27].

Το 781 ο Καθολικός (= Πατριάρχης) Τιμόθεος γράφει ότι ο Βασιλιάς των Τούρκων έγινε Χριστιανός και ότι αποφάσισε να στείλει ένα μητροπολίτη. Επίσης σημειώνει ότι ετοιμάζεται να ορίσει Μητροπολίτη Θιβέτ ^[28]. Στα τουρκικά φύλα αναπτύχθηκαν πολλές Χριστιανικές κοινότητες. Από τα μέσα του 8ου αιώνα Χριστιανοί Ουιγούροι υπηρετούν ως μισθοφόροι στα κινεζικά στρατεύματα ^[29]. Το 1007 οι Κεραΐτες που κατοικούσαν στη Β. Μογγολία βαπτίσθηκαν ομαδικά. Ο Μητροπολίτης Μέρβης Αμπντίσο υπολογίζει τον αριθμό τους σε 200.000. Την ίδια εποχή ή λίγο αργότερα, κατά τον 12ο αιώνα, έγιναν Χριστιανοί οι Ονγκύτες, (Ongϋt), λαός εγκατεστημένος βορείως του Πεκίνου, στη μεγάλη κλίση του Κίτρινου ποταμού, στα στενά Κίνας Μογγολίας ^[30].

Ο 13ος αιώνας παρουσιάζει μια μοναδική ευκαιρία για την επέκταση του Χριστιανισμού. Η Ασία ενώνεται υπό τη μογγολική κυριαρχία. Ήδη το 1241 υπό τον Τζέγγιζ- Χαν οι Μογγόλοι έχουν σαρώσει τους λαούς της Ασίας και απειλούν την Ευρώπη. Στις αυλές των ηγεμόνων τους οι Χριστιανοί παίζουν πρωτεύοντα ρόλο. Πολλοί είναι ιδιαίτεροι γραμματείς και υπουργοί. Ο Γκουγιούκ-Xαν ήταν τόσο ευνοϊκός στους Χριστιανούς, ώστε στο στρατόπεδό του υπήρχαν Επίσκοποι, Ιερείς και μοναχοί. Δύο από τους υπουργούς του, ο Καντάκ και ο Σινκάι, ήσαν Χριστιανοί. Ο ίδιος βαπτίσθηκε αργότερα, το 1248, από τον νεστοριανό Επίσκοπο Μαλαχία ^[31].

Ο νεότερος γιος του Τζέγγιζ- Χαν νυμφεύθηκε πριγκίπισσα του Χριστιανικού βασιλείου των Κεραϊτών, η οποία, όπως αναφέρουν τα συριακά κείμενα, ήταν αληθινά πιστή, όπως η αγία Ελένη. Τα τρία παιδιά της κατέλαβαν επί σειρά ετών τις μέγιστες θέσεις στη Μογγολική Αυτοκρατορία. Ο Μανγκού έγινε Μέγας Χαν από το 1251 έως το 1260.

Ο Κουμπλάι στην αρχή ήταν κυβερνήτης της Κίνας υπό τον Μανγκού και στη συνέχεια διάδοχός του ως Μέγας Χαν (1260-1294). Και ο Χουλακού κυβερνήτης της Περσίας υπό τον αδελφό του Κουμπλάι. Και οι τρεις ευνόησαν πολύ τους Χριστιανούς. Ο Μανγκού-Χαν είχε πρωθυπουργό του ένα Χριστιανό από το βασίλειο των Ονγκυτών, τον Μπολγκάι. Επίσης χάρισε στον νεστοριανό Καθολικό μια χρυσή σφραγίδα, που του επέτρεπε να δίνει στους πιστούς του έγγραφα, τα οποία μπορούσαν να χρησιμοποιούν ως διαβατήρια ^[32].

Ένα ακόμη εξαιρετικό πλεονέκτημα ακολούθησε για την επικράτηση του Χριστιανισμού στη Μογγολική Αυτοκρατορία. Στις 2 Νοεμβρίου 1317 χειροτονήθηκε στη Σελεύκεια ως Καθολικός των Νεστοριανών ο ενάρετος Μογγόλος μοναχός Μάρκος, από το Χριστιανικό βασίλειο των Ονγκυτών (βορείως του Πεκίνου). Έμεινε στον θρόνο 36 χρόνια με το όνομα Γιαχμπαλλαχά ^[33]

Στην ίδια εποχή ο Κουμπλάι-Χαν δείχνει εξαιρετικό ενδιαφέρον για τη διάδοση του Χριστιανισμού στην αχανή του αυτοκρατορία (εκτεινόταν από τη Μαύρη Θάλασσα έως τη Σινική) ^[34]. Σύμφωνα με όσα μας διηγείται ο Μάρκο Πόλο, ο οποίος έζησε στην Κίνα από το 1271 έως το 1288, ο Χαν είχε πει στον θείο και τον πατέρα του: «Βλέπετε ότι οι Χριστιανοί σ’ αυτά τα μέρη είναι τόσο πολύ αμαθείς, ώστε δεν έχουν καμιά δύναμη». Τους έδωσε δε μια επιστολή (1269) για τον πάπα (Γρηγόριο Γ΄), που όπως φαίνεται του συνέστησαν, στην οποία έγραφε τα εξής:

«Στείλε μου 100 ανθρώπους καταρτισμένους στη θρησκεία σας, και θα βαπτισθώ. Και όταν βαπτισθώ εγώ, όλοι οι ηγεμόνες μου και οι προύχοντες θα κάνουν το ίδιο. Και τότε και οι υπήκοοί τους θα βαπτισθούν. Έτσι θα υπάρχουν εδώ περισσότεροι Χριστιανοί απ’ ό,τι υπάρχουν στα δικά σας τα μέρη» ^[35].

Το κείμενο αυτό δείχνει καθαρά τις διαθέσεις των Μογγόλων ηγεμόνων εκείνης της εποχής για τον Χριστιανισμό. Αφού κατέκτησαν την Ασία, αναζήτησαν μια θρησκεία που θα αντικαθιστούσε τον πατροπαράδοτο ανιμισμό τους και θα ανέπτυσσε το κράτος τους. Τρεις θρησκείες υπήρχαν μέσα στις εκτεταμένες κτήσεις τους: Το Ισλάμ στη Δύση, ο Βουδδισμός στην ανατολή και ο Χριστιανισμός σκορπισμένος σχεδόν παντού.

Το έδαφος λοιπόν εκείνη την εποχή ήταν αρκετά πρόσφορο για την επιβολή του Χριστιανισμού. Η ευκαιρία όμως χάθηκε και νομίζουμε ότι η ευθύνη βαρύνει τον δυτικό Χριστιανικό κόσμο. Στην κρίσιμη αυτή στιγμή οι Σταυροφόροι έσβησαν τον φάρο της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως (1204) και εξασθένησαν το βυζαντινό κράτος, που, λόγω της θέσεώς του, του γοήτρου, της πολιτικής αισθήσεως και της ελληνικής προσαρμοστικότητος, είχε τη δυνατότητα να διαδώσει τον Χριστιανισμό στον μογγολικό κόσμο, όπως το είχε κάνει λίγους αιώνες πριν στον σλαβικό. Παράλληλα η Ρωμαϊκή Εκκλησία έδειξε φοβερή δυσκινησία στην έκκληση των Μογγόλων ηγεμόνων. Σε απάντηση του μηνύματος του Κουμπλάι-Χαν ο πάπας έστειλε το 1271, αντί για 100, δύο δομινικανούς μοναχούς, οι οποίοι σημειωτέον δεν έφθασαν στην Κίνα. Όταν είδαν στην Αρμενία τα φοβερά απομεινάρια του πολέμου, φοβήθηκαν να προχωρήσουν ^[36].

Τον Ιούλιο του 1294 έφθασε επιτέλους, ύστερα από 15 χρόνια, στο Καν- Μπαλίκ (Khan-Baliq) - το σημερινό Πεκίνο, την έδρα του Κουμπλάι-Χαν —, ένας φραγκισκανός, ο Ιωάννης Μοντεκορφίνο, ακολουθώντας τον θαλάσσιο δρόμο. Όμως ο Κουμπλάι είχε πεθάνει τον Φεβρουάριο της ίδιας χρονιάς ^[37].

Πολύ καθυστερημένη και περιορισμένη η φραγκισκανική αποστολή, παρουσίασε στη συνέχεια την κλασική αδυναμία που συχνά χαρακτήρισε τις ιεραποστολές της Δύσεως. Αντί να φθάσει ως αποστολή βοήθειας στους Χριστιανούς που ήδη βρίσκονταν στο πεδίο της μάχης, ήρθε για να τους συναγωνισθεί ή μάλλον να τους υποσκελίσει ^[38].

Όπως είδαμε, στους μέσους χρόνους υπήρχαν ανθηρές Χριστιανικές κοινότητες στο Τουρκεστάν (όπου η πλειονότητα των διαφόρων φυλών είχαν προσηλυτισθεί στον Χριστιανισμό και είχαν επικεφαλής Χριστιανούς πρίγκιπες), στο Αφγανιστάν, το Θιβέτ, την Κίνα, τη Μογγολία, τη Μαντζουρία, την Ιάβα, τη Σουμάτρα, ίσως και στην Ιαπωνία ^[39]. Ο βίαιος εξισλαμισμός της Ασίας κάτω από το πέλμα του Ταμερλάνου και ο διωγμός που ξέσπασε στην Κίνα με την άνοδο της δυναστείας των Μινγκ (1368), έσβησαν τις Χριστιανικές αυτές εστίες της Ασίας και της Άπω ανατολής για πολλά πάλι χρόνια.

Σημειώσεις

27. Το 530 κατέγραψαν τη γλώσσα των ουννικών αυτών φύλων χρησιμοποιώντας συριακά γράμματα. Η επίδραση αυτή μπορεί να διαπιστωθεί στη σογδιανική διάλεκτο, την ουιγουριανή και μέσω αυτής στις διαλέκτους της Μογγολίας και Μαντζουρίας (J. Foster, μν. έργ., σ. 52).

28. Κ. S. Latourette, μν. έργ., σ. 277. Παράβαλλε J. Foster, μν. έργ., σ. 53.

29. Ρ. Υ. Saeki, μν. έργ., σ. 231.

30. Ε. Tisserant, μν. έργ., σ. 209.

31. Ε. Tisserant, μν. έργ., σ. 211.

32. J. Foster, μν. έργ., σ. 57.

33. P. Bedjann, Histoire de Mar Yahballaha, de trois autres patriarches, d'un prêtre et de deux laïques nestoriens, Paris 1895, στο Tisserant, μν. έργ., σ. 212-216.

34. Το 1289 εγκατέστησε ειδική υπηρεσία, το Tch’ong-fou-sseu. Επιφορτισμένο να διευθύνει σε όλη την αυτοκρατορία τη Χριστιανική λατρεία (Tisserant, μν. έργ., σ. 212).

35. M. Bruce, «Christianity in China», Church Times, 3 Μαΐου 1946. Παράβαλλε G. Richard, μν. έργ.,σ. 187.

36. J. Foster, μν. έργ., σ. 58.

37. M. Bruce, ενθ. αν.

38. J. Foster, μν. έργ., σ. 60. Ο Ιωάννης Μοντεκορφίνο άρχισε τη δράση του στο Χριστιανικό βασίλειο των Ονγκυτών. Ο πρίγκιπας Γεώργιος εγκολπώθηκε τον Καθολικισμό και ο Ιωάννης έκτισε στην πρωτεύουσα Όλον- Σήμε (Olon-Chume) καθολικό ναό. Στο τέλος όμως του 1298 ο θάνατος του Γεωργίου και η ισχυρή αντίδραση των Νεστοριανών ανάγκασαν τον Μοντεκορφίνο να υποχωρήσει και πάλι στο Πεκίνο, όπου είχε αξιόλογη δράση μεταξύ των μη Χριστιανών (G. Richard, μν. έργ., σ. 187).

39. P. Catrice. μν. έργ., σ. 248. Παράβαλλε K. S. Latourette, μν. έργ., σ. 280. Ε. Tisserant. Μν. έργ., σ. 218, όπου γίνεται λόγος για τις επισκοπές Σαμαρκάνδης (Τουρκεστάν), Καν-Μπαλίκ (Πεκίνο), Φαλίκ, Ταγκούτ (Β. Θιβέτ), Κασγκάρ (Τουρκεστάν) κ.λπ. Ένα τζαμί της Μπουκαρά (Τουρκεστάν) είναι αρχαίος νεστοριανικός ναός και υπάρχουν πλείστες άλλες παρόμοιες περιπτώσεις στην Κεντρική Ασία (Catrice, μν. έργ., σ. 249).