Εχθροί του Μοναχισμού Μέρος 3ο

Ο Eλβίδιος κατά μοναχών και κατά της αειπαρθενίας

του Γεωργίου Φλωρόφσκυ

Επίτιμου καθηγητού της Ιστορίας της Ανατολικής Εκκλησίας του Πανεπιστημίου του Harvard

Πηγή: Απόσπασμα από το βιβλίο: "Οι Βυζαντινοί Ασκητικοί και Πνευματικοί Πατέρες". (Μετάφραση Παναγιώτη Κ. Πάλλη. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 113-117).

(Τίτλος πρωτοτύπου: The Byzantine Ascetic and Spiritual Fathers. © BUCHERVERTRIEBSANSTALT. © 1992 Για την ελληνική γλώσσα Πουρναράς Παναγιώτης Καστριτσίου 12 Θεσσαλονίκη ISBN: 960-242-031-6).

Ο Ελβίδιος ήταν ένας λαϊκός στη Ρώμη, ο οποίος προκλήθηκε να γράψει κατά του ασκητισμού από ένα έργο ενός μοναχού ονόματι Καρτερίου, και από το ζήλο για την ανάπτυξη της ασκητικής ζωής του αγ. Ιερωνύμου όταν ήταν στη Ρώμη. Γενικά, οι Χριστιανοί της Ρώμης δεν έρρεπαν πολύ προς το μοναχισμό και τον ακραίο ασκητισμό. Ο Αγ. Ιερώνυμος ήταν νεοφερμένος στη Ρώμη το 382 και 383. Κέρδισε την εμπιστοσύνη του Πάπα Δαμάσου. Αλλά η συνηγορία του για έναν πιο ακραίου τύπου ασκητισμό δεν βρήκε γενική επιδοκιμασία, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών. Μια γυναίκα που είχε επηρεαστεί από τα Αιγυπτιακά μοναστικά ιδεώδη μπορούσε ακόμη να διευθύνει το σπίτι της, να χαίρεται την επίσκεψη φίλων, και να προσεύχεται στους τάφους των μαρτύρων. Ο Αγ. Ιερώνυμος είχε ένα διαφορετικό πρόγραμμα. Η περίφημη περίπτωση της Βλεσίλλας προξένησε μεγάλα προβλήματα στον Άγ. Ιερώνυμο. Λεπτομέρειες βρίσκονται στην Epistula 39,6. Η Βλεσίλλα είχε ασπαστεί τον ακραίο ασκητισμό, όπως είχε κάνει και η Ευστοχία. Η Βλεσίλλα πέθανε και στην κηδεία της η μητέρα της λιποθύμησε. Όσοι ήταν παρόντες αγανάκτησαν. «Αυτό δεν είναι ό,τι ακριβώς έχουμε συχνά πει; Θρηνεί την κόρη της, που πέθανε εξαιτίας των νηστειών της … ως πότε θα πρέπει να περιμένουμε για να πετάξουμε έξω από την πόλη την αξιοκατάκριτη ομάδα των μοναχών; Γιατί δεν λιθοβολούνται ή δεν ρίχνονται μέσα στον Τίβερη; Δυστυχισμένη Πάουλα! Είναι οι μοναχοί που την παραπλάνησαν». Ο Άγ. Ιερώνυμος ήταν ο αρχηγός «της αξιοκατάκριτης ομάδας μοναχών».

Όλα αυτά προκάλεσαν τον Ελβίδιο. Αποφάσισε να χτυπήσει τον πυρήνα της πίστεως του αγ. Ιερωνύμου, δηλαδή την πίστη ότι η αγαμία ήταν ανώτερη μορφή ζωής. Κατέληξε στο ότι δεν υπήρχε καλύτερος τρόπος να κτυπήσει αυτή τη θέση του αγ. Ιερωνύμου από του να χτυπήσει το δόγμα της αειπαρθενίας της Μαρίας. Δεν έχουμε καμιά αξιόπιστη πληροφορία για το ποιος στ' αλήθεια ήταν ο Ελβίδιος. Ο Γεννάδιος ο Μασσαλιεύς (ήκμασε περί το 470) ισχυρίζεται στο έργο του De viris Uluslribus (32) (που είναι μια συνέχεια του ομώνυμου έργου του Αγ. Ιερωνύμου) ότι αυτός ήταν μαθητής του Αυξεντίου, του Αρειανού Επισκόπου του Μιλάνου. Αν ο Γεννάδιος είναι ακριβής, τότε αυτό είναι ενδιαφέρον ιστορικά, γιατί ο Αυξέντιος ήταν Καππαδόκης εκ γενετής που αγνοούσε τη Λατινική γλώσσα και χειροτονήθηκε περί το 343 από τον Γρηγόριο, τον Αρειανό παρείσακτο Επίσκοπο Αλεξανδρείας. Παρά την αγνοία που είχε της Λατινικής γλώσσας, ο Αυξέντιος έγινε ο πιο ισχυρός υποστηρικτής του Αρειανισμού στη Δύση. Τοποθετήθηκε στην επισκοπική έδρα του Μιλάνου το 355 από τον Κωνστάντιο. Ο Αυξέντιος καταδικάστηκε για αίρεση στη Σύνοδο του Αριμίνου (359), στη Σύνοδο των Παρισίων (360), και στη Σύνοδο της Ρώμης το 372. Παρά τις καταδίκες αυτές και παρά τις εναντίον του επιθέσεις από τον Ιλάριον Πικταβίου και τον Άγ. Αθανάσιο, ο Αυξέντιος κράτησε τη θέση του ως Επίσκοπος Μιλάνου μέχρι το θάνατο του το 373 ή το 374. Τον διαδέχθηκε ο Άγ. Αμβρόσιος. Μερικοί συγγραφείς θεωρούν ότι τα Ανατολικά χαρακτηριστικά της Αμβροσιανής Λειτουργίας είναι το αποτέλεσμα της πρακτικής του Αυξεντίου.

Όλη η συζήτηση με τον Ελβίδιο έχει σημασία από ιστορική άποψη. Η ουσία της ήταν ο ασκητισμός. Τα πέντε κύρια επιχειρήματα που τέθηκαν από τον Ελβίδιο θα μπορούσε να επανατεθούν κατά τη Μεταρρύθμιση. Και η απάντηση του Αγ. Ιερωνύμου σ' αυτές τις θέσεις θα αποτελέσουν κατ' ουσίαν τις απόψεις της Λατινικής Εκκλησίας. Για να χτυπήσει την καρδιά του ασκητισμού ο Ελβίδιος θέτει μια βασική αρχή την οποία υποστηρίζει με πέντε επιχειρήματα. Ο βασικός ισχυρισμός ήταν ότι η Μαρία, αν και ήταν παρθένος κατά τη σύλληψη του Ιησού, έζησε ύστερα μια πλήρως κανονική έγγαμη ζωή με τον Ιωσήφ και του γέννησε αρκετά άλλα παιδιά. Την πρώτη βάση υποστηρίξεως την παίρνει από τα χωρία Ματθαίος 1:18 και 1:25. Τη δεύτερη βάση υποστηρίξεως την παίρνει από το χωρίο Λουκ. 2:7. Η τρίτη έρχεται από την αναφορά μέσα στα Ευαγγέλια για «αδελφούς και αδελφάς» του Ιησού. Η τέταρτη είναι μια προσφυγή σε παλαιότερους Λατίνους συγγραφείς, ιδιαίτερα στον Τερτυλλιανό και τον Βικτωρίνο Πεταβίου. Η πέμπτη του υποστήριξη είναι η γενική ιδέα ότι το να αναγνωρίσει κανείς ότι η Μαρία υπήρξε μια πραγματική σύζυγος του Ιωσήφ, δεν την ατιμάζει.

Η απάντηση του Αγ. Ιερωνύμου θα διαμορφώσει τη μελλοντική Μαριολογία της Λατινικής Εκκλησίας, καθώς και τη μελλοντική διδασκαλία για τη σεξουαλικότητα στη Λατινική Εκκλησία. Η βασική του απάντηση -αν εξαιρέσουμε όλες τις γελοιογραφίες- είναι να χρησιμοποιήσει Αγιογραφικά κείμενα κατά τέτοιο τρόπο που να αποκαλύπτουν ότι η ερμηνεία του Ελβιδίου δεν είναι η μόνη. Επιπλέον, αυτή είναι εσφαλμένη. Αναλύει τα Αγιογραφικά κείμενα που προβάλλει ο Ελβίδιος και τονίζει, π. χ., ότι το «έως» (Ματθαίος 1:25) με κανένα τρόπο δεν σημαίνει ότι από κει και πέρα η κατάσταση άλλαξε, γιατί το «έως» βεβαιώνει απλώς μια πραγματικότητα μέχρις ενός ορισμένου σημείου, χωρίς καθόλου να σημαίνει μια αλλαγή αυτής της πραγματικότητας μετέπειτα. Το «πρωτότοκος» σημαίνει ακριβώς ότι ο Ιησούς ήταν ο «πρωτότοκος». Δεν σημαίνει καθόλου την ύπαρξη ενός «δευτερότοκου». Μάλλον, τονίζει το γεγονός ότι η Μαρία δεν είχε κανένα παιδί πριν από τον Ιησού.

Ο Αγ. Ιερώνυμος απορρίπτει την προσφυγή του Ελβιδίου στον Βικτωρίνο και τον Τερτυλλιανό. Ισχυρίζεται ότι ο Ελβίδιος έχει παρανοήσει τον Βικτωρίνο και ότι ο Τερτυλλιανός ήταν σχισματικός de Tertulliano quidem nihil amplius dico, quam Ecclesiae hominem non fuisse1. Αφού ο Τερτυλλιανός ήταν σχισματικός, η μαρτυρία του δεν είναι αξιόπιστη. Ο Αγ. Ιερώνυμος τονίζει ότι όλοι οι ορθόδοξοι πατέρες πίστευαν στο αειπάρθενο της Μαρίας.

Η υπεροχή της αγαμίας, γράφει ο Άγ. Ιερώνυμος, αποδεικνύεται όχι μόνο από τη Μαρία αλλά και από τον Ιωσήφ, τον οποίο ο Άγ. Ιερώνυμος θεωρεί ισόβιο παρθένο! Η υπεροχή της αγαμίας επιβεβαιώνεται επίσης στις επιστολές του αγ. Παύλου. Επίσης μαρτυρίες από την καθημερινή ζωή το επιβεβαιώνουν αυτό, γιατί ο έγγαμος βίος είναι ένας βίος ταραχής και δοκιμασίας. Η υβριστική του γλώσσα συνεχίζεται στις τελευταίες του λέξεις προς τον Ελβίδιο: «ω σεις αμαθέστατοι άνθρωποι! Χωρίς να κάνετε τον κόπο να συμβουλευθείτε τις Γραφές, έχετε μολύνει με τη γλοιώδη γλώσσα σας την Παρθένο. Ο μύθος μίλα για τον ανόητο, ο οποίος, για να μιλούν γι' αυτόν, δεν βρήκε να κάνει τίποτε το καλύτερο παρά να βάλει φωτιά στο ναό της Αρτέμιδος … Ακολουθώντας το παράδειγμα αυτής της τερατωδίας έχετε και σεις μολύνει το ναό του Αγίου Πνεύματος υποθέτοντας ότι από αυτήν (τη Μαρία) απέρρευσε ολόκληρο πλήθος από αδελφούς και αδελφές. Να, λοιπόν, πετύχατε το σκοπό σας. Το έγκλημα σας θα σας κάνει φημισμένους!».

Εκείνα τα χρόνια της ζωής του ο Άγ. Ιερώνυμος δεν υποστήριζε το δόγμα της παρθενίας της Μαρίας in partu (κατά τη γέννηση). Ύστερα από χρόνια θα δεχθεί και αυτή την άποψη. Επηρεάστηκε προφανώς σ' αυτό το θέμα από τον Άγ. Αμβρόσιο και τον Άγ. Αυγουστίνο, καθώς και από άλλους.

Ο Αγ. Ιερώνυμος πέτυχε το σκοπό του. Ο Ελβίδιος εξαφανίζεται από την ιστορία και η διδασκαλία του δυσφημίστηκε, για να αναβιώσει μόνο κατά τη Μεταρρύθμιση. Αλλά ακόμα και μέσα στο χώρο της Μεταρρυθμίσεως δεν συμμερίζονται όλοι οι θεολόγοι την απόρριψη του δόγματος της αειπαρθενίας της Μαρίας. Ο Λούθηρος, π. χ., νόμιζε ότι ήταν ασυμβίβαστο προς την αξιοπρέπεια της Μαρίας το να έχει γεννήσει συνηθισμένα παιδιά ανδρών, ύστερα από τη γέννηση του Υιού του Θεού και Σωτήρος του κόσμου. Ο Λούθηρος χαρακτήριζε τον Ελβίδιο ως «μεγάλο βλάκα». Άλλοι θεολόγοι της Μεταρρυθμίσεως συμμερίζονται την άποψη του Λουθήρου.

Οι απόψεις του αγ. Ιερωνύμου επικράτησαν και έγιναν οι αποδεκτές απόψεις της Λατινικής Εκκλησίας. Η αγαμία επεκτάθηκε στον κλήρο· στην Ανατολική Εκκλησία δεν συνέβη αυτό. Ο γάμος κατέληξε να θεωρείται «ένα φάρμακο κατά της αμαρτίας»· στην Ανατολική Εκκλησία δεν θεωρείται έτσι. Ο γάμος έπρεπε να χρησιμεύει αποκλειστικά στη δημιουργία παιδιών χωρίς απόλαυση· μια τέτοια άποψη δεν επικράτησε στην Ανατολική Εκκλησία. Για να παραθέσουμε ένα Ρωμαιοκαθολικό συγγραφέα, «Adversus Helvidium είναι το πρώτο έργο Λατίνου που αφιερώνεται ειδικά στη Μαριολογία, και αυτός ο χώρος της εκκλησιαστικής γνώσεως οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον Ιερώνυμο».

 Σημείωση:

1. (Μετάφραση) «για τον Τερτυλλιανό δεν θα πω τίποτε άλλο παρά μόνο ότι δεν υπήρξε άνθρωπος τικ Εκκλησίας»

4ο Μέρος: Αέριος: Ο αντινηστευτής και αντεπίσκοπος μοναχός