Ιστορία του Μοναχισμού

Ο Άγιος Παχώμιος και ο Κοινοβιακός Μοναχισμός

του Γεωργίου Φλωρόφσκυ

Επίτιμου καθηγητού της Ιστορίας της Ανατολικής Εκκλησίας του Πανεπιστημίου του Harvard

Πηγή: Απόσπασμα από το βιβλίο: "Οι Βυζαντινοί Ασκητικοί και Πνευματικοί Πατέρες". (Μετάφραση Παναγιώτη Κ. Πάλλη. Εκδόσεις Πουρναρά. Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 190-202).

(Τίτλος πρωτοτύπου: The Byzantine Ascetic and Spiritual Fathers. © BUCHERVERTRIEBSANSTALT. © 1992 Για την ελληνική γλώσσα Πουρναράς Παναγιώτης Καστριτσίου 12 Θεσσαλονίκη ISBN: 960-242-031-6).

Αυτή η οδός του εν απομονώσει αγώνος ήταν δύσκολη και για πολλούς αποδείχθηκε επικίνδυνη. Πολύ νωρίς εμφανίστηκε ένας άλλος τύπος μοναστικού αποικισμού ή κοινότητα, το κοινόβιο (από την ελληνική λέξη κοινόβιος, που σημαίνει κοινή ζωή, παράγεται από το κοινός και βίος), του οποίου οργανωτής θεωρείται ότι είναι ο Άγ. Παχώμιος, αν και πολλοί δέχονται ότι ο Άγ. Παχώμιος ήταν μόνο ένας από πολλούς ηγουμένους μοναστηριών που είχαν κοινή ζωή. Πρώτος ο Άγ. Ιερώνυμος Ισχυρίστηκε κάτι τέτοιο στη μετάφραση που έκανε του κανόνα του Αγ. Παχωμίου. Το Κοινόβιο δεν ήταν απλώς μια από κοινού συμμεριζόμενη ζωή αλλά κατά κυριολεξία μια κοινή ζωή, με πλήρη αμοιβαιότητα, και πλήρες άνοιγμα του ενός προς τον άλλον. Το πρώτο κοινόβιο ιδρύθηκε, όπως λέγεται, από τον Άγ. Παχώμιο (περίπου 290-346), ο οποίος είχε αρχίσει την πνευματική του «δοκιμασία» ως ερημίτης. Είχε πεισθεί ότι η εν απομονώσει ζωή ήταν πέρα από τη δύναμη των αρχαρίων και άχρηστος γι’ αυτούς.

Η πρώτη ζωή του Παχωμίου ήταν διαφορετική από εκείνη του Αγ. Αντωνίου. Ήταν σύγχρονος του Αγ. Αντωνίου, και επίσης Αιγύπτιος κόπτης. Αντίθετα από τον Άγ. Αντώνιο, αυτός γεννήθηκε από ειδωλολάτρες γονείς στην Esneh της Άνω Θηβαΐδος της Αιγύπτου. Ο Παχώμιος υπηρέτησε στο στρατό έλαβε μέρος στην εκστρατεία του Κωνσταντίνου κατά του Λικινίου. Τα γεγονότα της ζωής του συγχέονται λόγω των έξι τουλάχιστον βιογραφιών που γράφτηκαν για τον Άγ. Παχώμιο. Αυτός και οι σύντροφοι του στο στρατό έτυχαν ευγενικής μεταχειρίσεως από τους Χριστιανούς στη Θήβα, ώστε ο Παχώμιος άρχισε να ενδιαφέρεται για το Χριστιανισμό. Φαίνεται ότι βαφτίστηκε λίγο αργότερα -μερικοί ισχυρίζονται ότι αυτό έγινε το 307· άλλοι, το 313, αφού απολύθηκε από το στρατό. Ο Παχώμιος άρχισε τη «δοκιμασία» του κάτω από τον ερημίτη Παλάμονα στη Schenesit. Αυτή ήταν η αρχή του στην αναχωρητική ζωή, μια ζωή γεμάτη δυσκολίες, όπως του είπε ο Παλαμών. «Πολλοί ήρθαν εδώ γιατί αηδίασαν τον κόσμο, και δεν άντεξαν. Να θυμάσαι, παιδί μου, η τροφή μου αποτελείται μόνο από ψωμί και αλάτι. Δεν πίνω κρασί, δεν τρώγω λάδι, τη μισή νύχτα ξαγρυπνώ ψάλλοντας Ψαλμούς και μελετώντας τις Γραφές, και μερικές φορές περνώ όλη τη νύχτα χωρίς ύπνο». Ο Παχώμιος έζησε επί έξι ή επτά χρόνια την αναχωρητική ζωή μαζί με τον Παλάμονα.

Πρέπει κανείς να αναπτυχθεί βαθμιαία για την δημιουργική ελευθερία της ερημητικής, αναχωρητικής ζωής. Η πρώτη μορφή του μοναχισμού η αναχωρητική ζωή περιλάμβανε πολλούς κινδύνους, όπως είπε ο Παλαμών. «Όσο απλουστευμένη κι αν γίνει η υλική ζωή, όταν τη ζει κανείς μόνος του, θα μπορούσε να γίνει τόσο δύσκολη ώστε η πνευματική προσπάθεια του μοναχού να διατρέχει τον κίνδυνο να γίνει πιο επιβαρυμένη παρά απελευθερωμένη από αυτή την απλούστευση … . Ο μοναχισμός διέτρεχε τον κίνδυνο να χάσει τον εαυτό του … Και να εκφυλιστεί από το ίδιο το γεγονός της αναπτύξεώς του». Στο τέλος των πρώτων επτά ετών του ο Παχώμιος, λέγεται, άκουσε μια φωνή που του υπενθύμισε τον «όρκο» του να υπηρετεί τους άλλους. Με τα ίδια του τα χέρια έκτισε κτίρια για να συγκεντρώσει συντρόφους. Η «κλήση» του περιγράφεται από τον Παλλάδιο στην «Λαυσαϊκή Ιστορία». Στη χώρα της Θηβαΐδος … Υπήρχε ένας μακάριος άνθρωπος του οποίου το όνομα ήταν Παχώμιος, και αυτός ο άνθρωπος ζούσε μια όμορφη ζωή ασκητικής υπεροχής, και επιβραβεύτηκε με την αγάπη του Θεού και των ανθρώπων. Αυτός, λοιπόν, ο άνθρωπος, καθώς καθόταν στο κελί του, είδε να παρουσιάζεται μπροστά του ένας Άγγελος ο οποίος του είπε. «Αφού συμπλήρωσες τη μαθητεία σου, είναι περιττό να μένεις εδώ. Αλλά έλα, και πήγαινε και μάζεψε κοντά σου αυτούς που είναι περιπλανώμενοι, και μείνε μαζί τους».

Ο Παχώμιος επέβαλε έναν κανόνα ασκήσεως ώστε η νέα κοινότητα να μπορέσει να λειτουργήσει με κάποια τάξη, να μπορέσει να λειτουργήσει εύτακτα κάτω από την αδιαφιλονίκητη εξουσία ενός ηγουμένου. Αυτή ήταν η πρώτη προσπάθεια του Παχωμίου να επιβάλει τάξη στους μοναχούς. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας, περιγράφεται ως εξής: «Όταν αυτός είδε τους αδελφούς να συγκεντρώνονται γύρω του, καθόρισε τον εξής κανόνα γι’ αυτούς: κάθε μοναχός θα ήταν υπεύθυνος για τον εαυτό του και θα απασχολούσε τον εαυτό του με εργασία για λογαριασμό του. Αλλά θα έχουν ένα κοινό ταμείο για τις υλικές ανάγκες: π.χ. για τροφή, ή και για τα έξοδα που χρειάζονταν για τους επισκέπτες που έρχονταν να τους επισκεφθούν -γιατί κι αυτοί έτρωγαν μαζί. Οι μοναχοί έπρεπε να αναθέσουν σ’ αυτόν τη διαχείριση αυτού που είχαν να διαθέσουν, και αυτό να το έκαναν ελεύθερα και εκούσια, εμπιστευόμενοι σ' αυτόν να φροντίζει για όλες τις ανάγκες τους. Εθεωρείτο ότι αυτός ήταν το έμπιστο όργανό τους σε θέματα εργασίας και ο κατά Θεόν πατέρας τους». Εν τούτοις, το αποτέλεσμα ήταν ολέθριο. Οι μοναχοί του Παχωμίου τον μεταχειρίζονταν όχι ως κεφαλή με αδιαμφισβήτητη εξουσία αλλά μάλλον ως υπηρέτη. «Βλέποντας την ταπείνωση και την ηπιότητά του, οι μοναχοί του φέρνονταν αλαζονικά και με παντελή έλλειψη αβροφροσύνης. Και όσες φορές έπρεπε να πάρει μια απόφαση για την τακτοποίηση ορισμένων υποθέσεων τους, αυτοί του αντιμιλούσαν κατά πρόσωπο και τον προσέβαλαν, λέγοντας ότι δεν θα τον υπάκουαν. Αλλά αυτός, χωρίς να τους φέρεται καθόλου με τον ίδιο τρόπο, τους ανεχόταν με υπομονή: 'θα δουν', έλεγε, 'την υπομονή μου και τη λύπη μου, και θα επιστρέψουν στον Θεό. Θα μετανοήσουν και θα φοβηθούν τον Θεό'». Κι όμως, αυτή η ευχή, αυτή η ελπίδα του Παχωμίου, αποδείχθηκε απατηλή. Γιατί περίπου πέντε χρόνια ο Παχώμιος υπέφερε τις προσβολές και τις ύβρεις τους. Τελικά, αφού προσευχήθηκε μια ολόκληρη νύχτα, ο Παχώμιος άλλαξε τη στάση του ριζικά. Από τώρα και στο εξής οι μοναχοί θα ήταν υποχρεωμένοι να δεχτούν έναν αυστηρό κανόνα ή αλλιώς να φύγουν.

Η πρώτη αρχή του καινούριου κανόνα ήταν πειθαρχία στην εξουσία του. «Λοιπόν, όταν καλείστε στη σύναξη, θα έρχεστε όλοι και δεν θα κάνετε ό,τι κάνατε στο παρελθόν… Το ίδιο και όταν καλείστε για φαγητό, θα έρχεστε μαζί, χωρίς να κάνετε ό,τι κάνατε στο παρελθόν. Και όταν έχετε να κάνετε κάποια εργασία που έχει σχέση με τις κοινές μας ανάγκες, θα έρχεστε όλοι μαζί, και δεν θα αδιαφορείτε γι’ αυτήν όπως κάνατε μέχρι τώρα. Αν τώρα δεν θέλετε να υπακούσετε στις οδηγίες που σας έδωσα, πηγαίνετε όπου σας αρέσει, γιατί του Κυρίου είναι η γη και όλα όσα είναι σ’ αυτήν (Ψαλμοί 23:1). Και αν θέλετε να πάτε κάπου άλλου, κάνετε όπως σας αρέσει, γιατί, όσο αφορά σε μένα, δεν θα σας δεχθώ πια άλλο, παρά μόνο αν συμμορφωθείτε με όλες τις οδηγίες που σας έδωσα». Η άμεση αντίδραση των μοναχών ήταν να μην πάρουν στα σοβαρά αυτή την καινούρια στάση του. Άρχισαν να χλευάζουν και να κοροϊδεύουν τον Παχώμιο, ο οποίος τελικά κατάλαβε ότι ήταν αδύνατο να προσεγγίσει αυτούς τους απείθαρχους μοναχούς, και τους πέταξε έξω από τη μονή.

Σύμφωνα με το μύθο, ένας Άγγελος του Θεού έδωσε έναν κανόνα στον Αγ. Παχώμιο και του εξήγησε: «Σου έδωσα αυτόν τον κανόνα γι’ αυτούς των οποίων ο νους δεν έχει ακόμα ωριμάσει ώστε αυτοί να μπορέσουν να αποκτήσουν ελευθερία πνεύματος τηρώντας έναν γενικό κανόνα ζωής με φόβο ενώπιον του Κυρίου, έστω κι αν αυτοί είναι δύστροποι δούλοι». Το ιδεώδες παρέμεινε το ίδιο με εκείνο των αναχωρητών -ελευθερία του πνεύματος αλλά η οδός προς επίτευξη αυτού του ιδεώδους είχε αλλάξει. Ο Παλλάδιος, ένας Γαλάτης μοναχός, γράφει για την ανταλλαγή απόψεων πάνω στον κανόνα μεταξύ του αγγέλου και του Παχωμίου:

«Και ο Άγγελος του έδωσε ένα βιβλίο μέσα στο οποίο τα εξής γραφόταν:

1) Κάθε άνθρωπος να τρώει και να πίνει όποτε θέλει, και ανάλογα προς τη δύναμη αυτών που τρώνε και πίνουν να επιβάλλεις εργασία. Και να μην τους συγκρατείς ούτε από το φαγητό ούτε από τη νηστεία. Επιπλέον, σ' αυτούς που είναι δυνατοί να αναθέτεις δύσκολες δουλειές' και σ' αυτούς που είναι μικρότερης αντοχής και σ' αυτούς που νηστεύουν να αναθέτεις ελαφρές δουλειές

2) Και να κάνεις γι’ αυτούς ένα κελί, και αυτοί να μένουν μαζί τρεις τρεις·

3) Και αυτοί θα τρώνε όλοι μαζί σ' ένα μέρος·

4) Και δεν θα κοιμούνται ξαπλώνοντας κάτω, αλλά θα κάνεις γι’ αυτούς καθίσματα ώστε όταν κάθονται κάτω να μπορούν να στηρίζουν το κεφάλι τους·

5) Τη νύχτα να φορούν ενδύματα χωρίς μανίκια, και η μέση τους να είναι ζωσμένη, και να φορούν σκούφο· και θα μετέχουν στη Θεία Ευχαριστία το Σάββατο και την Πρώτη ημέρα της Εβδομάδος, φορώντας σκούφο χωρίς κανένα χνούδι επάνω του, και κάθε σκούφος να έχει στο μπροστινό μέρος του ένα σταυρό φτιαγμένο με πορφύρα·

6) Και θα τοποθετήσεις τους μοναχούς, σε είκοσι τέσσερες διαβαθμίσεις, και σε κάθε διαβάθμιση θα δώσεις ένα γράμμα της ελληνικής αλφαβήτου … Σε κάθε διαβάθμιση ένα γράμμα».

«Και ο Άγγελος έδωσε την εντολή 'ένας μοναχός που ήταν ξένος και είχε διαφορετική ενδυμασία από τη δική τους να μην καθίσει μαζί τους στο τραπέζι· ο άνθρωπος που ζήτησε να γίνει δεκτός ως μοναχός σ' εκείνο το μοναστήρι ήταν υποχρεωμένος να δουλεύει εκεί για τρία χρόνια, μετά τα οποία μπορούσε να δεχθεί την κουρά. Όταν οι μοναχοί έτρωγαν μαζί έπρεπε να καλύπτουν τα πρόσωπα τους με τα καλύμματα της κεφαλής τους, ώστε να μην μπορεί ο ένας να δει τον άλλον να τρώγει, και δεν έπρεπε να κουβεντιάζουν μεταξύ τους στο τραπέζι, και δεν έπρεπε να ατενίζουν ολόγυρα ή από τη μια πλευρά στην άλλη'. Και ο Άγγελος έδωσε την εντολή να επαναλαμβάνουν κάθε μέρα δώδεκα τμήματα από το Ψαλτήρι, και κάθε βράδι δώδεκα τμήματα από το Ψαλτήρι, και κάθε νύχτα δώδεκα τμήματα από το Ψαλτήρι, και όταν έρχονταν για να φανέ να επαναλαμβάνουν τον Μεγάλο Ψαλμό. Και ο μακάριος Παχώμιος είπε στον Άγγελο, 'Τα τμήματα του Ψαλτηρίου που μας όρισες να επαναλαμβάνουμε είναι πολύ λίγα'. Και ο Άγγελος του είπε, 'Τα τμήματα του Ψαλτηρίου που σας όρισα είναι πράγματι λίγα, ώστε ακόμα και οι αδύνατοι μοναχοί να μπορούν να τηρήσουν τους κανόνες, και να μην υποφέρουν από αυτό. Γιατί για τους τελείους δεν υπάρχει νόμος επειδή ο νους τους είναι όλες τις εποχές απασχολημένος με τον Θεό, αλλά αυτός ο νόμος, που όρισα γι’ αυτούς που δεν έχουν τέλειο νου, ορίζεται γι’ αυτούς, ώστε, και αν τηρούν μόνο αυτά που ορίζονται από τους κανόνες, να μπορούν να αποκτούν παρρησία'. Τώρα πάρα πολλές μοναχές εφαρμόζουν πιστά αυτόν το νόμο και τον κανόνα».

Όταν έδιωξε τους απείθαρχους μοναχούς, ο Άγ. Παχώμιος δεν χρειάστηκε να περιμένει πολύ πριν έλθουν άλλοι, άλλοι που ήταν πρόθυμοι να υπακούσουν και να πειθαρχήσουν. «Από μια προνοιακή διάθεση του Θεού παρακινούμενοι, ήλθαν στον Παχώμιο τρεις άνθρωποι … οι οποίοι του είπαν την επιθυμία τους να γίνουν μοναχοί της συντροφιάς του και να υπηρετήσουν το Χριστό. Τους ρώτησε αν ήσαν ικανοί να χωριστούν από τους γονείς τους και να ακολουθήσουν το Σωτήρα, και ύστερα τους εξήτασε. Αφού πήρε ικανοποιητικές απαντήσεις και βεβαιώθηκε ότι οι διαθέσεις τους ήταν καλές, τους εξεδήλωσε αισθήματα χαράς και αγάπης του Θεού. Όσο γι’ αυτούς, από τη στιγμή που μπήκαν μέσα στην αγία συνάθροιση αφιερώθηκαν σε μεγάλες ασκήσεις και πολλά είδη ασκήσεως». Ο αριθμός αυτών που ενδιαφέρθηκαν να γίνουν μοναχοί μεγάλωνε. Ο Παχώμιος έχτισε μια Εκκλησία όταν ο αριθμός τους έφθασε τους εκατό. Αλλά αυτοί πήγαιναν στην τοπική Εκκλησία στο χωριό για την ευχαριστιακή Λειτουργία. Ο Παχώμιος πίστευε σε μια λαϊκή ιδέα του μοναχισμού, κάτι που πολύ συχνά εκφράζεται στα αποφθέγματα των Πατέρων.

Η αιτία γι’ αυτό ήταν ο φόβος της ζηλοτυπίας και της ματαιοδοξίας για μοναχούς που έγιναν ιερείς. Ακόμα και όταν επικράτησε να τελούν την ευχαριστιακή Λειτουργία στο μοναστήρι, αυτή γινόταν από τους κληρικούς του χωριού. Αν έρχονταν στον Παχώμιο ιερείς για να γίνουν μοναχοί, αυτός τους δεχόταν μόνο όταν δέχονταν την ίδια ακριβώς ζωή όπως και οι άλλοι μοναχοί.

Μια κοινότητα μαθητών συγκεντρώθηκε σιγά - σιγά γύρω από τον Άγ. Παχώμιο στην Ταβεννησία και ύστερα στη Pebou της Θηβαΐδος. Τους οργάνωσε πάνω σε αρχές αυστηρής πειθαρχίας ο μοναστικός του κανόνας, ο πρώτος μοναστικός κανόνας που γνωρίζουμε, αποτελείτο από 194 άρθρα. Κανένας δεν μπορούσε να γίνει δεκτός αν δεν ήξερε να διαβάζει - γι’ αυτό ένας «δόκιμος» ήταν υποχρεωμένος να μάθει να διαβάζει και να γράφει πριν να γίνει δεκτός. Ο βασικός κανόνας της κοινότητας είναι ακριβώς αυτή η αυστηρή, πιστή προσήλωση στους καθιερωμένους κανόνες, που αναφέρονται ακόμα και στις πιο μικρές λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής. Με άλλα λόγια, υπάρχει μια πλήρης εγκατάλειψη της βουλήσεως ή της ελευθερίας. Αντί μιας δημιουργικής αυτοσχεδίασης της ερημητικής ζωής, εδώ πραγματοποιείται ένα ιδεώδες μιας ρυθμισμένης ζωής που προστατεύεται από την αυστηρή καθοδήγηση ενός εξαίρετου ηγουμένου. Όλοι οι αδελφοί συγκεντρώνονταν μαζί για να προσευχηθούν. Στον καθένα δινόταν να κάνει χειρονακτική εργασία αυτή ήταν αυστηρώς καθορισμένα έργα, σχετικά με τη γεωργία, την κατασκευή λέμβων, την κατασκευή καλαθιών, την ύφανση. Σε κανέναν δεν επιτρεπόταν να αλλάξει μόνος του αυτά τα έργα ή να τα αυξήσει. Αυτή η ζωή ήταν μια αληθινά κοινή ζωή και ένας αληθινά κοινός αγώνας, που είχε αυστηρή κοινωνικότητα και αμοιβαία προσοχή και αμοιβαία ενδιαφέροντα, και όπου τίποτα δεν αφηνόταν σφραγισμένο (κρυφό). Το ότι η άσκηση ήταν αυστηρή επιβεβαιώνεται από τον Άγ. Ιωάννη τον Κασσιανό στο βιβλίο του «θεσμοί του Κοινοβίου». Ο κύριος σκοπός του έργου του Ιωάννη του Κασσιανού ήταν να εξηγήσει το μοναχισμό και τις αρχές του στη Λατινική Δύση. Αυτός γράφει (4,1) ότι το μοναστήρι στην Ταβεννησία «είναι αυστηρότερο στην ακαμψία του συστήματος του από όλα τα αλλά», ότι «η πειθαρχία με την οποία όλοι οι μοναχοί υποτάσσονταν όλες τις ώρες στον ένα Πρεσβύτερο είναι ό,τι κανένας μας δεν θα έδειχνε στον άλλο έστω και για λίγη ώρα, ή δεν θα απαιτούσε από αυτόν». Αλλού (4,30) γράφει ότι «το κοινόβιο της Ταβεννησίας είναι το πιο αυστηρό από όλα».

Όταν μεγάλωσε το μοναστήρι στην Ταβεννησία, ο Άγ. Παχώμιος δημιούργησε γρήγορα ένα δεύτερο του ίδιου είδους στο Pebou, ένα εγκαταλελειμμένο χωριό κοντά στην Ταβεννησία. Η αδελφή του Μαρία, του ζήτησε να ιδρύσει και να οργανώσει ένα μοναστήρι για μοναχές εκεί κοντά. Ο Αγ. Παχώμιος δεν δέχτηκε ποτέ την αδελφή του να παρουσιαστεί μπροστά του. Συμφώνησε, φυσικά, στο αίτημά της. «Και υπήρχαν εκεί πολλές γυναίκες που ήταν μοναχές, και οι οποίες τηρούσαν πιστά αυτόν τον κανόνα ζωής, και αυτές ήλθαν από την άλλη πλευρά του πόταμου και πέρα από αυτόν, και υπήρχαν επίσης γυναίκες παντρεμένες που ήλθαν από την άλλη πλευρά του πόταμου από λίγη απόσταση. Και όταν κάποια πέθαινε, οι άλλες γυναίκες την έφερναν και την έθεταν κάτω πάνω στην κοίτη του ποταμού και έφευγαν. Τότε ορισμένοι αδελφοί διέσχιζαν τον ποταμό με μια βάρκα και την έφερναν από την άλλη όχθη ψάλλοντας Ψαλμούς και με αναμμένες λαμπάδες και με μεγάλη επισημότητα και τιμή, και την απέθεταν στο κοιμητήριο τους. Χωρίς πρεσβύτερο ή διάκονο δεν μπορούσε κανένας να πάει σε εκείνο το γυναικείο μοναστήρι, και τότε μόνο από Κυριακή σε Κυριακή».

Ύστερα ακολούθησαν άλλα καινούρια μοναστήρια. Όταν πέθανε το 346, ο Άγ. Παχώμιος είχε ιδρύσει εννέα ανδρικά μοναστήρια και δύο γυναικεία. Οι αριθμοί που δίνει ο Παλλάδιος μπορεί να μην είναι εξογκωμένοι, γιατί τα μοναστήρια του Παχωμίου αριθμούσαν τους μοναχούς τους σε δεκάδες χιλιάδων. «Και ζούσαν σε εκείνο το όρος περίπου εφτά χιλιάδες αδελφοί, και στο μοναστήρι όπου ζούσε ο ίδιος ο μακάριος Παχώμιος ζούσαν χίλιοι τριακόσιοι αδελφοί και κοντά σ' αυτά υπήρχαν επίσης άλλα μοναστήρια, που καθένα τους είχε περίπου τριακόσιους, η διακόσιους, η εκατό μοναχούς, που ζούσαν μαζί. Και όλοι εργάζονταν με τα χέρια τους και ζούσαν από αυτό. Και ό,τι είχαν που ήταν περιττό γι’ αυτούς το έδιναν στα γυναικεία μοναστήρια που ήταν εκεί. Κάθε μέρα αυτοί των οποίων ήταν η εβδομάδα υπηρεσίας σηκώνονταν και πήγαιναν στην εργασία τους· και άλλοι μαγείρευαν, και άλλοι έστρωναν τα τραπέζια και έβαζαν επάνω τους ψωμί, και τυρί, και δοχεία με ξύδι και νερό. Και υπήρχαν μερικοί μοναχοί που πήγαιναν να φάνε την τρίτη ώρα της ημέρας, και άλλοι την έκτη ώρα, και άλλοι την ενάτη, και άλλοι το βράδυ, και άλλοι που έτρωγαν μόνο μια φορά την ημέρα, και υπήρχαν άλλοι που έτρωγαν μόνο μια φορά την εβδομάδα… Μερικοί εργάζονταν στο περιβόλι, μερικοί στους κήπους, μερικοί στο σιδηρουργείο, μερικοί στο αρτοποιείο, μερικοί στο ξυλουργείο, μερικοί στο γναφείο (πλυντήριο υφασμάτων), και μερικοί έπλεκαν καλάθια και ψάθες με φύλλα φοινίκων, και ένας ήταν κατασκευαστής διχτύων, και ένας ήταν κατασκευαστής σανδάλων, και ένας ήταν γραφέας. Τώρα όλοι αυτοί οι άνθρωποι καθώς έκαναν το έργο τους επαναλάμβαναν τους Ψαλμούς και τις Γραφές σύμφωνα με τους κανόνες». Με την αύξηση των αριθμών, οπωσδήποτε, αυξήθηκε και η πειθαρχία.

Υπάρχουν έξι τουλάχιστον βιογραφίες του Αγ. Παχωμίου που διασώθηκαν -επέζησαν στην Βοχαϊρική Κοπτική, στη Σαχιδική, στην Αραβική, στην Συριακή, στην Ελληνική και στην Λατινική γλώσσα. Ο Αγ. Ιερώνυμος μετέφρασε τον Κανόνα του Παχωμίου στα Λατινικά το 404 δική του είναι η μόνη Λατινική μετάφραση που διασώθηκε. Η επίδραση του Παχωμιανού μοναχισμού αυξήθηκε στη Λατινική Δύση ως αποτέλεσμα της μεταφράσεως του Κανόνος. Το έργο Regula Orientalis -που είναι γνωστό και ως Regula Vigilii που γράφτηκε στη Γαλατία περί το 420 έχει δανειστεί πάρα πολλά από τον Κανόνα του Παχωμίου. Το έργο Regula Tarnatensis, που συντάχθηκε τον έκτο η έβδομο αιώνα, στηρίζεται επίσης πάρα πολύ στον Κανόνα του Παχωμίου. Ο Κανόνας του Aγ. Βενεδίκτου (περί το 540) και ο Κανόνας του Καισαρίου Αρελάτης (περί το 512-550) δεν στηρίζονται τόσο πάνω στον Κανόνα τον Παχωμίου, αν και είναι ολοφάνερη μια επίδραση. Ο Αγ. Βενέδικτος ο εν Aniane (πέθανε το 821) περιλαμβάνει τη Λατινική μετάφραση του Κανόνα του Αγ. Παχωμίου στη συλλογή που έκανε των κανόνων Codex Regularum monasticarum και αναφέρεται σ' αυτόν πολύ συχνά στο έργο του Concordia regularum.

Με την πάροδο του χρόνου, η θετική, ανώτερη αξία μιας κοινής ζωής, μιας κοινής συμμετοχής στη ζωή και τον αγώνα, καταδείχθηκε και αναγνωρίστηκε. Έχει διατυπωθεί η γνώμη ότι ο Άγ. Παχώμιος ήταν ο πρώτος που είπε ότι η κοινοβιακή μοναστική ζωή ήταν ανώτερη από τον αναχωρητικό βίο, γιατί ακριβώς «η κοινή ζωή» επέτρεπε με την ίδια τη δομή της μια υπηρεσία στους ανθρώπους. Ο Κανόνας του αγίου Παχωμίου δεν περιέχει τίποτε πάνω σ' αυτό το θέμα. Αυτό, όμως, δεν αποκλείει ότι ο Άγ. Παχώμιος δίδαξε μια τέτοια ιδέα.