Η επίσκεψις τού Τζόρνταν Πήτερσον στο Άγιον Όρος δεν πέρασε απαρατήρητη —η είδησις που έκανε τον γύρο τού κόσμου, όπως το κάνουν άλλωστε οι εκάστοτε δηλώσεις τού διάσημου ψυχολόγου και ομιλητή, ήρθε αμέσως μετά από αυτήν τής επίσκεψής του στα Μετέωρα. Λίγοι όμως φαντάζονται ότι πίσω από την γνωριμία τής γνωστής προσωπικότητας με την Ελλάδα και την Ορθοδοξία κρύβεται ένας Καναδός… αγιογράφος, επιστήθιος φίλος τού Πήτερσον και προσήλυτος στην Ορθοδοξία από τον Προτεσταντισμό.

«Το να είμαι Χριστιανός και καλλιτέχνης, σε μία εκκλησία χωρίς εικόνες, σε ένα μετα-νεωτερικό κόσμο κυνικής μοντέρνας τέχνης, μετά από ένα σημείο δεν είχε πολύ νόημα», διηγήθηκε στην «ΕτΚ» ο Jonathan Pageau κατά την συνάντησή τους στο πολύκροτο παγκόσμιο συνέδριο τού Πήτερσον, το ARC. Εξιστόρησε εξ ίσου, σε αποκλειστικότητα, την σχέση τού Καναδού ψυχολόγου με την Ορθοδοξία, στην οποία όπως εξηγεί τον είχε ήδη συστήσει μέσα από την πρόσκλησή του σε Λειτουργίες, από τις οποίες συνήθως έφευγε. «Μού εκμυστηρεύτηκε ότι ένοιωθε σαν παιδί που το αναγκάζουν να πάει σχολείο». Όλα όμως άλλαξαν όταν αποφάσισε να συνοδεύσει τον Pageau στην επίσκεψή του στο Άγιον Όρος. Εν μέσω δύσκολων συνθηκών —έγερση από τις τέσσερεις, λειτουργία στα ελληνικά όπου «δεν καταλαβαίναμε τίποτα», πολύωρες ακολουθίες— ο Πήτερσον τού εξομολογήθηκε: «ξέρεις, παλιά το μισούσα αυτό. Τώρα το βρίσκω αρκετά ανακουφιστικό». Η γνωριμία τους με τον χαρισματικό γέροντα τής Μονής Ξενοφώντος, ο οποίος «έλαμπε» όπως είδαν όλοι οι συνταξιδιώτες τού Πήτερσον, σημάδεψε την επίσκεψη με τα δώρα τής διορατικότητας και με τα απλά λόγια τού γέροντα, ο οποίος «έλεγε πράγματα που θα έλεγε και ο Χριστός». Τελειώνοντας ένα προσκύνημα γεμάτο από… φωτογραφίες και αυτόγραφα —καθώς τον αναγνώριζαν μέχρι και οι μοναχοί!— ο Πήτερσον είπε τα εξής: «πρέπει να κάνουμε αυτά τα μέρη πολύ δημοφιλή, πρέπει να φέρουμε πολύ κόσμο σε αυτά τα μοναστήρια». Ήταν χάρη στον Πήτερσον, κατά μία έννοια, που μπόρεσε η «ΕτΚ» να σάς παρουσιάσει, έτσι, την ακόλουθη συζήτηση για την Ορθοδοξία και το μέλλον τής Δύσης, κατά την οποία ο Jonathan Pageau και ο Rod Dreher, δύο από τις πιο επιδραστικές φωνές τής Ορθοδοξίας στην Αμερική, μοιράζονται την πίστη τους, προειδοποιούν για τις μεταρρυθμίσεις στην Εκκλησία, και εξηγούν γιατί η Ορθοδοξία είναι το μέλλον τής Δύσης.

Ο Καναδός ψυχολόγος Jordan B. Peterson κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στο Άγιον Όρος.

ΤΖ. Π.: Νομίζω ότι ο Ρόντ θα συμφωνούσε μαζί μου σε αυτό, ότι δηλαδή παρ’ όλο που ο μετα-χριστιανικός κόσμος ξεκίνησε με την επίκληση τής λογικής και τής επιστήμης και μίας κοσμικής αντίληψης για τα πράγματα, αυτό που βλέπουμε τελικά είναι η επιστροφή τού παγανισμού. Το βλέπουμε με την αναβίωση αυτών τών αρχαίων ηθικών αρχών, που βέβαια έρχονται μεταμφιεσμένες, όμως παραμένουν ουσιαστικά οι ίδιες. Βλέπουμε ορισμένες ιδέες και ορισμένες δυνάμεις να επικρατούν εν μέσω τών αυξανόμενων διαιρέσεων, τής κοινωνικής κατάρρευσης, τής ιδεολογικής κατάρρευσης, και όλα αυτά συμβαίνουν ταυτόχρονα. Βλέπουμε την επιστροφή τής παγανιστικής ηθικής με την λατρεία τής «μητέρας Γης», ή τών ορέξεων τού καθενός, ή με τον ανδρογυνισμό που ήταν πολύ διαδεδομένος στις λατρείες τής ύστερης ρωμαϊκής εποχής, το ίδιο όπως η ομοφυλοφιλία και το διαζύγιο. Η βρεφοκτονία και η θανάτωση τών ηλικιωμένων ήταν εξ ίσου κομμάτι τών παγανιστικών κοινωνιών, οι οποίες περίμεναν ότι οι γέροι μετά από μία συγκεκριμένη ηλικία θα πάνε στο δάσος να πεθάνουν, ή ότι τα ανάπηρα βρέφη θα εγκαταλείπονται, κ.ο.κ.

Ρ. ΝΤ.: Νομίζω ότι εδώ έγκειται το μεγάλο σχίσμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, το οποίο συνέπεσε με την εποχή που στην Δύση επικράτησε ο ρασιοναλισμός, είδαμε την νίκη τού νομιναλισμού στην φιλοσοφική συζήτηση, ο οποίος με τη σειρά του άνοιξε το δρόμο για την διαίρεση μεταξύ πνεύματος και ύλης. Οι νομιναλιστές έπαψαν να καταλαβαίνουν ότι ο Θεός είναι πανταχού παρών και τα πάντα πληρών, και αυτή η ιδέα είχε πολλές συνέπειες. Με τον καιρό, οδήγησε στην Μεταρρύθμιση, στον Καρτέσιο και τον δυϊσμό σώματος-νοός, στην επιστημονική επανάσταση, όλες εξελίξεις που φυλάκισαν τον δυτικό άνθρωπο μέσα στο κεφάλι του. Επειδή η Ορθοδοξία δεν πέρασε την νομιναλιστική φάση, μπόρεσε να διατηρήσει την ενότητα ψυχής-σώματος και έτσι μπορεί να δώσει ένα ισχυρό μήνυμα στον μετα-χριστιανικό κόσμο, που έχει ναυαγήσει κάπου στα συντρίμμια τού λογισμού του.

ΤΖ. Π.: Κάτι που βλέπουμε με την επιστροφή τού παγανιστικού πνεύματος είναι ότι οι άνθρωποι αναζητούν κάτι πιο αληθινό, έχουν μία κλήση και μία ιδεολογική προσήλωση που συχνά προσομοιάζει σε θρησκευτική έκσταση, γιατί τους κατακλύζει και τους βγάζει έξω από τον εαυτό τους. Νομίζω έτσι ότι αυτή η επιστροφή μαρτυρεί και την κατάρρευση τής νεωτερικής κατασκευής τού δυϊσμού σώματος-νοός. Τα πράγματα αρχίζουν να επανέρχονται, όμως αυτό έχει μία τρομακτική σκοπιά, επίσης. Η Ορθοδοξία, από την άλλη, προτείνει έναν ακέραιο τρόπο ζωής και κατανόησης, προσφέρει την αναρρίχηση στην πνευματική κλίμακα αντί για την παράδοση στις αχαλίνωτες πνευματικές εμπειρίες, προσφέρει τον μυστικισμό που αναζητά ο μετα-χριστιανικός κόσμος, όμως στα πλαίσια μίας σαφώς οριοθετημένης κοσμοθεώρησης. Και πολλά από αυτά που λέει η Ορθοδοξία είναι και αυτά που οι άνθρωποι τού κόσμου μας τα γνωρίζουν χωρίς να το ξέρουν, γιατί ακόμη κι αν είναι μετα-χριστιανικός, ο κόσμος μας εξακολουθεί να εμφορείται από αξίες που, αν και διαστρεβλωμένες, είναι όμως στην ρίζα τους χριστιανικές.

Ρ. ΝΤ.: Διάβασα ένα πολύ καλό βιβλίο τού Πωλ Κόννερτον, ενός μαρξιστή ανθρωπολόγου, το «Πώς θυμούνται οι κοινωνίες», και εκεί εξηγεί το πώς οι ιθαγενείς πληθυσμοί διατηρούν τις παραδόσεις τους εν μέσω τής νεωτερικότητας. Εντυπωσιάστηκα από τα τέσσερα κοινά χαρακτηριστικά τών κοινωνιών αυτών: πρώτον, οι κοινωνίες αυτές έχουν μία ιερή ιστορία, δεύτερον, διηγούνται αυτή την ιερή ιστορία σε ένα τελετουργικό που δεν αλλάζει, τρίτον, όταν οι άνθρωποι συμμετέχουν σε αυτό το τελετουργικό νοιώθουν κατά μία έννοια ότι βγαίνουν από τον χρόνο, και τέταρτον, το τελετουργικό πρέπει να απαιτεί την συμμετοχή τού σώματος με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Το διάβασα αυτό και σκέφτηκα, μα αυτό είναι η Ορθοδοξία, η Ορθοδοξία είναι αυτό που χρειάζεται η Δύση! Πιστεύω ότι, όπως λέει και ο Τζόναθαν, πολλοί νέοι άνθρωποι σήμερα ζητούν με απόγνωση μία πνευματική διάσταση, και ένα βαθύτερο νόημα, όμως καταλήγουν στα ψυχοτροπικά ναρκωτικά και στις μυστικιστικές δοξασίες. Γνώρισα κάποτε έναν νέο άνθρωπο, Αγγλικανό ιερέα, που παλιότερα δούλευε σε διαφημιστική εταιρεία. Μού είπε, «στο γραφείο μου, ήμουν ο μοναδικός Χριστιανός». Βέβαια και ήσουν, τού λέω, στο Λονδίνο ήταν! «Όμως, δεν υπήρχαν καθόλου άθεοι. Ο αθεϊσμός πέθανε στην γενιά μου. Όλοι οι υπόλοιποι ακολουθούσαν κάποιου είδους πνευματικιστική λατρεία, ενώ είχαμε ακόμη και δύο ενεργούς σατανιστές, που δήλωναν ότι η λατρεία τού σατανά τους βοηθά να ζήσουν στο έπακρο την ανθρώπινη φύση τους». Ο αθεϊσμός, λοιπόν, πέθανε, όμως όλα τα υπόλοιπα επιστρέφουν σαν τσουνάμι. Και αν το μόνο που έχει να απαντήσει η Εκκλησία σε αυτό είναι το να μιλά για κάποιου είδους ψυχοθεραπεία ή για ηθικισμό ή για πολιτική και κοινωνική δικαιοσύνη, θα χάσουν όλους αυτούς τους νέους. Όλα αυτά είναι σημαντικά, όμως στο κάτω-κάτω τής γραμμής, η Ορθοδοξία γνωρίζει την αλήθεια, ότι όλα ξεκινούν από μία άμεση συνάντηση με τον ζώντα Θεό.

ΤΖ. Π.: Τα τελευταία χρόνια είδαμε να επιταχύνεται με τον κορωνοϊό ένα φαινόμενο που υπήρχε από καιρό, ένα τεράστιο κύμα προσήλυτων, νέων, έξυπνων ανθρώπων που έψαχναν για νόημα και για κάτι βαθύτερο. Είναι ένα συγκλονιστικό θέαμα, αλλά για όσους γνωρίζουν την Ορθοδοξία, συνάμα δεν είναι τόσο. Συνήθως δεν γνωρίζουν τίποτα για την Ορθοδοξία και έτσι στην αρχή μπερδεύονται, όμως ύστερα ανακαλύπτουν τους ασκητικούς πατέρες, ανακαλύπτουν την Φιλοκαλία, μαθαίνουν για την μεταμόρφωση τού ανθρώπου και εκπλήσσονται θετικά. Νομίζω ότι όσο περισσότερο ο Χριστιανισμός στις μέρες μας τείνει στην παράνοια, που το βλέπουμε με τον Καθολικισμό και τον Προτεσταντισμό να στρέφονται εντελώς σε αλλότριες διδασκαλίες, νομίζω ότι η Ορθοδοξία θα γίνει το τελευταίο οχυρό για τον Χριστιανισμό. Με κάθε βήμα που κάνει η Καθολική* Εκκλησία προς την ολοκληρωτική και παρανοϊκή μεταρρύθμιση, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι θα την εγκαταλείψουν, και η Ορθοδοξία είναι το μέρος που θα έρθουν. Το πρόβλημα είναι ότι σε πολλά μέρη η Ορθοδοξία δεν είναι έτοιμη ή και πρόθυμη να τους υποδεχτεί, πρέπει όμως να προετοιμαζόμαστε.

Ρ. ΝΤ.: Στην Αμερική, τουλάχιστον, υπάρχουν ισχυρά στοιχεία στην ελληνική Εκκλησία που προσπαθούν να κάνουν την Εκκλησία πιο προοδευτική και φιλελεύθερη. Ο Αρχιεπίσκοπος Ελπιδοφόρος και πολλά μέλη τού Ινστιτούτου Φόρνταμ είναι στο επίκεντρο αυτής τής προσπάθειας να κάνουν την Εκκλησία να στηρίζει τους ΛΟΑΤΚΙ, να είναι πιο σύγχρονη. Στην υπόλοιπη αμερικανική κοινότητα τών Ορθοδόξων, ο Ελπιδοφόρος δεν είναι αρεστός. Αυτές οι προτάσεις, αν επιτύχουν, θα καταστρέψουν την Ορθοδοξία τής Αμερικής, ακριβώς όπως κατέστρεψαν τον Προτεσταντισμό πριν.

ΤΖ. Π.: Αυτό είναι το θέμα. Πριν έναν αιώνα ίσως να είχε νόημα να συζητήσουμε για τα προτερήματα και τα μειονεκτήματα αυτών τών προτάσεων, τώρα όμως έχουμε την ιστορία για απόδειξη. Είδαμε τι κάνουν. Είδαμε τις μεγάλες προτεσταντικές εκκλησίες τής Αμερικής να αδειάζουν και να πεθαίνουν. Θέλουμε αλήθεια να συμβεί το ίδιο και στην Ορθοδοξία;

Ρ. ΝΤ.: Και οι Καθολικοί το ίδιο, έχουν γίνει τόσο woke! Ο Πάπας Φραγκίσκος προωθεί όλα τα είδη τών δικαιωμάτων για τους ΛΟΑΤΚΙ και κατατρέχει τους συντηρητικούς Καθολικούς. Αν το προσεγγίσει κανείς όχι από θεολογική, αλλά από καθαρά κοινωνιολογική σκοπιά, αυτό το πράγμα καταστρέφει τις Εκκλησίες. Συνέβη ήδη στους Προτεστάντες, συμβαίνει τώρα στους Καθολικούς. Η Ορθοδοξία το καλύτερο που έχει να κάνει είναι να μην επιτρέψει να συμβεί κάτι τέτοιο, με το να προσπαθεί να κάνει την Εκκλησία να μοιάζει περισσότερο με τον κόσμο.

ΤΖ. Π.: Είμαι αισιόδοξος, ως ένα βαθμό. Στην Αμερική είναι πολύ προχωρημένη η κατάσταση, στην Ελλάδα, όχι και τόσο. Δεν έχετε δει τις συνέπειες τόσο όσο τις έχουμε δει εμείς. Τόσο η Ορθόδοξη Εκκλησία Αμερικής, όσο και η Επισκοπή Αντιοχείας (σ.σ. οι εκκλησιαστικές δικαιοδοσίες τής Αμερικής που συγκεντρώνουν γηγενείς και αγγλόφωνους Ορθοδόξους, σε αντίθεση με τις εθνικές Αρχιεπισκοπές τής Ελλάδας, τής Ρωσίας κ.ο.κ.) έχουν λάβει ρητώς την παραδοσιακή θέση όσον αφορά την ανθρώπινη σεξουαλικότητα και τις παραδόσεις τής Εκκλησίας. Ξέρουμε τι έρχεται, και η μάχη είναι αληθινή, και διεξάγεται ήδη στην Αμερική. Κάποιες από τις Επισκοπές προσπαθούν να κρατήσουν τις παραδόσεις.

Ρ. ΝΤ.: Μερικές φορές, τα πιο όμορφα και πιο αγαπητά μέρη μιας πόλης ή ενός χωριού είναι αυτά που διατηρήθηκαν από παλιά, τότε που ξέραμε να φτιάχνουμε όμορφα πράγματα. Και ο λόγος που τα διατηρήσαν οι κάτοικοι είναι συνήθως επειδή δεν είχαν χρήματα, γιατί το να γκρεμίζεις και να χτίζεις είναι ακριβό. Οπότε κατάφεραν μέσα από την φτώχεια και την αδυναμία τους να διατηρήσουν τα πιο όμορφα πράγματα. Έτσι έχω στο μυαλό μου και την Ορθοδοξία. Υπέφεραν υπό τον ζυγό τού Ισλάμ ή τού Μπολσεβικισμού, όμως εν μέρει επειδή δεν ήταν πλούσιοι και ισχυροί κατά τον κόσμο, μπόρεσαν να κρατήσουν την ουσία τού Χριστιανισμού. Οι Προτεσταντικές εκκλησίες τής δυτικής νεωτερικότητας νόμιζαν ότι κάνουν το σωστό καταστρέφοντας τις παραδόσεις τους, ενώ η Ορθοδοξία δεν μπόρεσε να κάνει το ίδιο γιατί υπέφερε από το Ισλάμ και τον κομμουνισμό, και τελικά αυτό ήταν το μεγάλο της πλεονέκτημα. Δεν το έβλεπε τότε, αλλά είναι αλήθεια.

ΤΖ. Π.: Πιστεύω βαθειά ότι αυτό που προσφέρει η ορθόδοξη παράδοση τόσο στην θεωρία όσο και στην πράξη είναι η λύση για το πρόβλημα. Και όταν λέω ότι το πιστεύω, εννοώ ότι πιστεύω ότι άγιοι όπως ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής προσφέρει μία κοσμοθέαση αντάξια σε πολυπλοκότητα με όλες τις επιστήμες, από άποψη οργάνωσης και δομής. Άρα το πρώτο που έχουμε να κάνουμε είναι να πιστεύουμε, και να εμπιστευόμαστε, και να το προσεγγίζουμε αυτό όχι σαν τυφλή πίστη αλλά με προσευχή για να μπορέσουμε να διακρίνουμε γιατί είναι αλήθεια όλα αυτά. Και αν γνωρίζεις ότι είναι αλήθεια, και έχεις την διάκριση, απλά υψώνεις αυτή την ομορφιά ψηλά για να την δουν όλοι, και θα την δουν αν διψούν γι’ αυτήν. Και πράγματι οι άνθρωποι σήμερα διψούν για κάτι όμορφο και αληθινό και πραγματικό, και όταν το βλέπουν, αν η καρδιά τους είναι έτοιμη, απλά το αρπάζουν.

Ρ. ΝΤ.: Ο Πάπας Βενέδικτος ο ΙΣΤ’ είπε, το καλύτερο επιχείρημα τής Εκκλησίας για το Ευαγγέλιο δεν είναι τα ίδια τα επιχειρήματα, αλλά η τέχνη που δημιουργεί η Εκκλησία, και οι άγιοι. Αυτό που εννοεί είναι ότι η ομορφιά και η καλοσύνη ανοίγουν την πόρτα για την αλήθεια, και αυτό είναι νομίζω ένα πολύ σημαντικό εφόδιο για την Ορθοδοξία καθώς βρίσκει το πώς να μιλήσει σε αυτόν τον μετα-ορθολογιστικό, μετα-χριστιανικό κόσμο. Δεν μπορείς να πείσεις κανέναν να πιστέψει με επιχειρήματα. Αυτό που μπορείς να κάνεις είναι να τους δείξεις την μεγάλη ομορφιά τών εκκλησιών, τών εικόνων, μπορείς να υψώσεις τα παραδείγματα εκείνων που έζησαν την ηθική ομορφιά στον ύψιστο βαθμό, που είναι οι άγιοι. Αυτά τα δύο είναι που με έπεισαν εξ αρχής να γίνω Χριστιανός, η ομορφιά τού Καθεδρικού ναού τής Σάρτρ και οι βίοι τών αγίων. Πρέπει να μην φοβόμαστε να μιλήσουμε για αυτά τα πράγματα που μάς κάνουν να φαντάζουμε παράξενοι στα μάτια τού σύγχρονου κόσμου, αλλά αντιθέτως να καυχόμαστε γι’ αυτά, ώστε να δει ο κόσμος ότι είμαστε διαφορετικοί. Είμαστε άνθρωποι που θέλουν να ζήσουν, και όχι να πεθάνουν μαζί με τον σύγχρονο κόσμο —τότε θα έρθουν σε μάς.

Σημείωση

* Εννοεί τους Παπικούς που σφετερίζονται το αποκλειστικό όνομα "Καθολική Εκκλησία", από τους Χριστιανούς.