Προς τους Πανοσιολογιωτάτους Ιεροκήρυκας και Αιδεσιμωτάτους Εφημερίους, Προέδρους τών Εκκλησιαστικών Συµβουλίων και τα λαϊκά µέλη αυτών,

Αγαπητοί μου,

Έχετε, πληροφορηθή ότι, όπως επανειλημμένως στο παρελθόν, έτσι και στο παρόν, γίνονται πολλά σχόλια από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης γύρω από τα ιερά λείψανα τών αγίων τής Εκκλησίας. Υπάρχουν µερικοί που στέκονται απέναντί τους προτεσταντικά, απορρίπτοντας την αξία και την σηµασία τους, όπως υπάρχουν και άλλοι που δεν θέλουν να βλέπουν την θεολογία τών λειψάνων. Με την Εγκύκλιο αυτή θα ήθελα να τονίσω μερικές θεολογικές αλήθειες για τα ιερά λείψανα, καθώς επίσης να αντιμετωπίσω και µερικά ευαίσθητα και λεπτά ζητήματα που έχουν σχέση με την έλευση τών λειψάνων διαφόρων αγίων στις Ενορίες.

Α.

Κατ' αρχήν είναι γνωστόν ότι τα ιερά λείψανα τών αγίων αποτελούν µεγάλη ευλογία του Θεού. Όταν παρακολουθή κανείς εγκαίνια Ιερών Ναών, θα διαπιστώση ότι ο αγιασμός τής Αγίας Τραπέζης γίνεται µέ την τοποθέτηση λειψάνων αγίων μαρτύρων, διότι, όπως εξηγεί θεολογικώτατα ο ιερός Νικόλας Καβάσιλας, «Θεού νεώς (ναός) αληθής και θυσιαστήριον τα οστά ταύτα».

Δύο είναι τα βασικά γνωρίσματα ενός αγίου. Πρώτον η θεολογία του και δεύτερον τα λείψανά του. Δηλαδή, η αναγνώριση κάποιου ως αγίου γίνεται από την θεολογία που έχει και από το κατά πόσον το σώμα του έγινε λείψανο, που σημαίνει ότι είναι ενωμένος µέ την Χάρη τού Θεού. Στην πραγματικότητα αυτά τα δύο συνδέονται μεταξύ τους, γιατί, αν κάποιος διακρίνεται για την Ορθόδοξη θεολογία, η οποία διαποτίζει όλη του την ύπαρξη, τότε και είναι και λέγεται θεούµενος, κατά την ψυχή και το σώμα. Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης παρουσιάζει τα σημεία εκείνα που κάνουν τα ιερά λείψανα να διαφέρουν από τα κοινά οστά και μάλιστα τών αφωρισμένων. Γράφει ότι, ενώ τα σώματα τών αφωρισμένων είναι αδιάλυτα, άσχημα και δυσειδή, δυσώδη και βρωµερά, φουσκωμένα ως τύμπανα και σε όσους τα βλέπουν είναι πρόξενα φόβου και φρίκης, αντίθετα τα λείψανα τών αγίων «αδιάφθαρτά εισιν, ωραία, ευώδη, εξηραμμένα, ήμερα και ευπρόσιτα ωσάν να είναι κοιµισµένα και προς τούτοις βρύουσι και διάφορα θαύματα». Κάποιος σύγχρονος θεολόγος έχει τονίσει μια πολύ µεγάλη αλήθεια, ότι ο σκοπός τής Εκκλησίας είναι να κάνη λείψανα, που σημαίνει ότι η Εκκλησία είναι εργαστήριο ιερών λειψάνων. Αυτό λέγεται από την άποψη ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία βοηθά τον άνθρωπο να φθάση στην θέωση, την κοινωνία µέ τον Θεό.

Συνέπεια τής θεώσεως είναι να αγιάζονται και τα σώματα. Επειδή ο άνθρωπος αποτελείται από ψυχή και σώμα, γι’ αυτό, όταν η Χάρη τού Θεού εισέρχεται στην ψυχή, στην συνέχεια διαπορθμεύεται και στο σώμα. Ο Απόστολος Παύλος, κάνοντας λόγο για την σωτηρία όλου τού ανθρώπου, γράφει «Αυτός δε ο Θεός τής ειρήνης αγιάσαι υμάς ολοτελείς, και ολόκληρον υμών το πνεύμα και η ψυχή και το σώμα αμέπτως εν τη παρουσία τού Κυρίου ημών Ιησού Χριστού τηρηθείη» (Α’ Θεσ. ε’, 22-23)

Μέσα από την προοπτική αυτή μπορούμε να πούμε ότι τα ιερά λείψανα είναι απόδειξη ότι ο συγκεκριµένος Χριστιανός έφθασε στην θέωση, ότι καταργήθηκε ο θάνατος, αφού τα άφθαρτα λείψανα δημιουργούν την αίσθηση ότι ο άγιος κοιμάται, και ακόμη ότι µέσα σε αυτά κατοικεί η Χάρη τού Αγίου Πνεύματος. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστοµος γράφει ότι δεν πρέπει να θεωρή κανείς το σώμα τού μάρτυρος γυμνό, επειδή δεν υπάρχει η ενέργεια τής ψυχής, διότι «τής ψυχής ετέρα παρακάθηται αυτώ δύναµις, η τού αγίου Πνεύματος χάρις». Γι’ αυτό και τα λείψανα θαυματουργούν, αφού κατά τον λόγο τού αγίου Ιωάννου τού Δαμασκηνού ο Χριστός μάς προσφέρει ως σωτήριες πηγές τα ιερά λείψανα τών αγίων «πολυτρόπως τας ευεργεσίας πηγάζοντα, μύρον ευωδίας βρύοντα». Μέσα σε γενικές γραµµές αυτή είναι η πίστη τής Εκκλησίας. Όποιος υποτιμά τα ιερά λείψανα, όποιος δεν δέχεται ότι ο Θεός ενεργεί δι' αυτών και βεβαίως, όποιος περιφρονεί την μέθοδο δια τής οποίας ο άνθρωπος μπορεί να φθάση και στην θέωση τού σώματός του, δείχνει ότι έχει εσφαλμένες αντιλήψεις και μάλιστα διακατέχεται από προτεσταντικές απόψεις.

Β.

Έρχομαι τώρα στις πρακτικές διαστάσεις τού θέµατος τών ιερών λειψάνων. Οι Ορθόδοξοι σεβόµαστε και αγαπούμε τα ιερά λείψανα. Όποιος επισκεφθή το Άγιον Όρος θα διαπιστώση ότι οι Πατέρες θεωρούν µεγάλη τιµή και µεγάλη φιλοφρόνηση το να οδηγήσουν τους επισκέπτες στο µέρος όπου υπάρχουν τα ιερά λείψανα, για να τα ασπασθούν και να λάβουν την ευλογία τους, χωρίς να ζητήσουν καµµία υλική βοήθεια. Σήµερα πολλά γίνονται και λέγονται με την έλευση και προσκύνηση τών ιερών λειψάνων στους Ιερούς Ναούς. Ο λαός από πληροφορίες που φθάνουν στα αυτιά του σκανδαλίζεται, κυρίως από άσκοπες ενέργειες μερικών Κληρικών και λαϊκών, οι οποίοι, βέβαια, στην συνέχεια, γίνονται αφορμή να υποβαθμίζεται η αγάπη τού λαού προς τα ιερά λείψανα. Μελετώντας το πρόβληµα τής προσκλήσεως στις Ενορίες ιερών λειψάνων από άλλους χώρους, κατέληξα στα εξής.

Πρώτον. Είναι ανάγκη να εξακριβώνεται η γνησιότητα τών ιερών λειψάνων. Έχουμε μεγάλη ευθύνη πάνω στο σημείο αυτό. Βεβαίως, η γνησιότητα, πάνω από όλα, φαίνεται από το άφθαρτο και την θαυματουργία τους. Αλλά μπορεί να βεβαιωθή και από επιγραφές που τυχόν υπάρχουν ή από αυτοκρατορικά σιγίλλια και βεβαιώσεις Πατριαρχών και Επισκόπων. Ακόμη και σήµερα η λήψη τεµαχίων λειψάνων συνοδεύεται και µέ βεβαιωτικό έγγραφο τού Αρχιερέως, στην περιφέρεια τού οποίου μαρτύρησε ή έζησε οσίως ο συγκεκριµενος άγιος.

Δεύτερον. Για την έλευση τών λειψάνων στις Ενορίες απαιτείται άδεια από τον Μητροπολίτη, ο οποίος είναι υπεύθυνος για ό,τι γίνεται στην Μητρόπολή του. Και επειδή τελευταία έγινε πολύς θόρυβος, γι’ αυτό η Ιερά Σύνοδος µε εγκύκλιό της καθόρισε ώστε οι μετακινήσεις λειψάνων από τους τόπους όπου ευρίσκονται σε διάφορες Ενορίες, να γίνεται με δική της άδεια, κατόπιν συγκαταθέσεως τού οικείου Αρχιερέως και μάλιστα, όταν πράγματι υπάρχει σοβαρός λόγος. Αυτό έγινε, για να αποφεύγωνται υπερβολές. Όταν μιλούμε για σοβαρό λόγο, εννοούμε την πνευματική βοήθεια τών Χριστιανών λόγω σεισμού, πλημμύρας, πυρκαϊάς, αρρώστιας κλπ.

Τρίτον. Αν εξασφαλισθή η άδεια τού Μητροπολίτου και τής Συνόδου, τότε η έλευση τού ιερού λειψάνου πρέπει να γίνεται πανηγυρικά, με συνοδεία τού Ηγουμένου ή ενός και περισσοτέρων ιεροµονάχων και μοναχών τής Ιεράς Μονής ή τών Κληρικών τής Μητροπόλεως. Οι Ενορίες θα αναλαμβάνουν τα έξοδα τής φιλοξενίας τών προσώπων αυτών.

Τέταρτον. Πρέπει να δίδεται προτεραιότητα στον πνευματικό τοµέα. Δηλαδή, η προσκύνηση τών ιερών λειψάνων πρέπει να συνδεθή και συνδυασθή µέ λατρευτικές συνάξεις, αγρυπινίες, κηρύγματα και ομιλίες στις οποίες θα εκτίθεται ο βίος τού αγίου, θα αναλύεται η µεγάλη θεολογική σημασία τών λειψάνων, θα γίνεται ιερά Εξομολόγηση. Και αυτό έχει σημασία, γιατί η Χάρη τού Θεού, που κατοικεί στα λείψανα, ενεργεί στους ανθρώπους που τα προσκυνούν, ανάλογα µέ την πνευματική τους κατάσταση. Αυτό συνδέεται µέ την όλη ατμόσφαιρα τής Εκκλησίας µας, βάσει τής οποίας η Χάρη τού Θεού δεν ενεργεί μαγικά, αλλά µυστηριακά και ασκητικά.

Πέμπτον. Η προτεραιότητα στο πνευματικό µέρος τής ελεύσεως λειψάνων αποκλείει άλλες προτεραιότητες, όπως το υλικό συμφέρον. Δηλαδή, η προσκύνηση τών λειψάνων δεν πρέπει να αποβλέπη αποκλειστικά στο οικονομικό κέρδος, δεν πρέπει να εξασκήται καμμιά ψυχολογική πίεση στο να αφήνουν χρήματα οι προσκυνητές. Προσωπικά θα προτιμούσα να µην υπάρχη κανένα κουτί ή δίσκος πλησίον τών ιερών λειψάνων. Δεν είναι ούτε θεολογικά ούτε αισθητικά καλό να υποχρεώνεται ο Χριστιανός αμέσως µετά τον ασπασμό να αφήνη χρήματα. Επειδή όμως θα συρρεύση πολύς κόσμος και θα αυξηθούν τα χρήματα από την αγορά τού κεριού, γι’ αυτό το Εκκλησιαστικό Συμβουλιο να ξεχωρίζη ένα τμήμα τών χρημάτων, τα οποία θα προσφέρη στον τόπο από τον οποίο ήλθαν τα λείψανα, ώστε να ενισχύεται και αυτός οικονομικά. Θα επαινέσω το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο που θα ακολουθήση αυτήν την ιερά και ευλογημένη αρχή, δηλαδή να µή τοποθετή κουτι ή δίσκο πλησίον τών ιερών λειψάνων.

Έκτον. Αν όμως αυτό δεν είναι δυνατόν να εφαρμοσθή προς το παρόν, τότε ορίζονται να τηρηθούν οι πιο κάτω όροι.

α) Το κουτί, και όχι δίσκος, θα είναι κλειδωμένο, ώστε κανείς µόνος του να µή µπορή να το ανοίξη. β) Μαζί µέ την άδεια ελεύσεως τών λειψάνων θα συγκροτήται επιτροπή από µέλη τής Ενορίας και εκκλησιαστικούς Επιτρόπους, η οποία θα διορίζεται από τον Μητροπολίτη, και η οποία θα καταμετρά και θα διαχειρίζεται το χρηματικό ποσό το οποίο θα συγκεντρώνεται. γ) Το τελικό ποσό θα κατανέμεται κατά αναλογία σε τρεις παράγοντες. Πρώτον, στην Μονή ή Μητρόπολη από την οποία προσκλήθηκαν τα ιερά λείψανα, δεύτερον, στον Ιερό Ναό που εξετέθησαν σε προσκύνηση τών πιστών και, τρίτον, στους πιτωχούς τής Ενορίας ή γενικά στο φιλανθρωπικό και κοινωνικό έργο τής συγκεκριµένης Ενορίας. Με την χορήγηση τής αδείας θα καθορίζονται και τα ποσοστά που θα δίνονται στις τρεις αυτές περιπτώσεις. δ) Μετά το τέλος τού προσκυνήµατος θα ενημερώνονται οι Χριστιανοί τής Ενορίας για το ποσό που συγκεντρώθηκε και τον τελικό προορισμό τών χρημάτων. Έτσι, θα υπάρχη διαφάνεια στην οποία δίνω µεγάλη σηµασία και σπουδαιότητα.

Αγαπητοί Πατέρες και αδελφοί,

Επιθυμώ να τηρούνται όλες αυτές οι προϋποθέσεις τόσο στον πνευματικό όσο και στον υλικό τοµέα, ώστε τα ιερά λείψανα να κατέχουν την σωστή θέση µέσα στην Εκκλησία και στις καρδιές τού λαού. Ούτε τα λείψανα, ούτε και η ευσέβεια τού λαού πρέπει να γίνονται αντικείμενα εμπορίας και εκμεταλλεύσεως. Έχουμε µεγάλη ευθύνη απέναντι στον Θεό, τους αγίους και τον λαό. Μέσα από αυτήν την υπευθυνότητα συνέταξα και την παρούσα εγκύκλιο και απαιτώ την τήρησή της.

Κτίζονται οι Ιεροί Ναοί και γίνεται το κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο της Εκκλησίας με την επέμβαση τού Θεού και τών αγίων, δηλαδή µέ θαύματα και όχι με το μάρκετιγκ της ευσεβείας, δηλαδή την εκμετάλλευση τής ευσεβείας τού λαού και τού θρησκευτικού συναισθήματος τών Χριστιανών.

Πρέπει πρωτίστως να θεωρούμε µεγάλη ευλογία τού Θεού που έρχονται τα λείψανα στην Ενορία µας, επειδή αγιάζουν τον τόπο, ειρηνεύουν τον λαό, εκδιώκουν τα δαιμόνια, γίνονται σωτήριες πηγές.

Ο Θεός δια πρεσβειών τής Παναγίας και τών αγίων µας να φωτίζη τον νου µας, ώστε να συµπεριφερόµαστε ορθόδοξα και εκκλησιαστικά.

Με θερµές πατρικές ευχές και ευλογίες

Ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου

Ιερόθεος