Ο Θεός είναι η πρώτη αιτία τού σύμπαντος. Τα συστατικά τού κόσμου ΔΕΝ είναι αιτίες, αλλά κτίσματα. 1η Ομιλία εις την Εξαήμερον" Αγίου Βασιλείου Καισαρείας. Β΄ Μέρος.

Κείμενο

Μετάφραση

β´. Εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γην.

Ίστησί μου τον λόγον το θαύμα τής διανοίας. Τι πρώτον είπω; πόθεν άρξομαι τής εξηγήσεως; Ενλέγξω τών έξω την ματαιότητα; ή ανυμνήσω την ημετέραν αλήθειαν;

Πολλά περί φύσεως επραγματεύσαντο οι τών Ελλήνων σοφοί, και ουδέ εις παρ αυτοίς λόγος έστηκεν ακίνητος και ασάλευτος, αεί τού δευτέρου τον προ αυτού καταβάλλοντος·

ώστε ημίν μηδέν έργον είναι τα εκείνων ελέγχειν· αρκούσι γαρ αλλήλοις προς την οικείαν ανατροπήν. Οι γαρ Θεόν αγνοήσαντες, αιτίαν έμφρονα προεστάναι τής γενέσεως τών όλων ου συνεχώρησαν, αλλ' οικείως τη εξ αρχής αγνοία τα εφεξής συνεπέραναν.

Δια τούτο οι μεν επί τας υλικάς υποθέσεις κατέφυγον, τοις τού κόσμου στοιχείοις την αιτίαν τού παντός αναθέντες· οι δε άτομα και αμερή σώματα, και όγκους και πόρους συνέχειν την φύσιν τών ορατών εφαντάσθησαν. Νυν μεν γαρ συνιόντων αλλήλοις τών αμερών σωμάτων, νυν δε μετασυγκρινομένων, τας γενέσεις και τας φθοράς επιγίνεσθαι· και τών διαρκεστέρων σωμάτων την ισχυροτέραν τών ατόμων αντεμπλοκήν τής διαμονής την αιτίαν παρέχειν.

Όντως ιστόν αράχνης υφαίνουσιν οι ταύτα γράφοντες, οι ούτω λεπτάς και ανυποστάτους αρχάς ουρανού και γης και θαλάσσης υποτιθέμενοι.

Ου γαρ ήδεσαν ειπείν, Εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γην. Δια τούτο ακυβέρνητα και αδιοίκητα είναι τα σύμπαντα, ως αν τύχη φερόμενα, υπό τής ενοικούσης αυτοίς αθεότητος ηπατήθησαν.

Όπερ ίνα μη πάθωμεν ημείς, ο την κοσμοποιίαν συγγράφων ευθύς εν τοις πρώτοις ρήμασι τω ονόματι τού Θεού την διάνοιαν ημών κατεφώτισεν, ειπών, Εν αρχή εποίησεν ο Θεός.

Τι καλή η τάξις; Αρχήν πρώτον επέθηκεν, ίνα μη άναρχον αυτόν οιηθώσί τινές. Είτα επήγαγε το, Εποίησεν, ίνα δειχθή, ότι ελάχιστον μέρος τής τού δημιουργού δυνάμεώς εστι το ποιηθέν. Ως γαρ ο κεραμεύς από τής αυτής τέχνης μυρία διαπλάσας σκεύη, ούτε την τέχνην ούτε δύναμιν εξανάλωσεν·

ούτω και ο τού παντός τούτου δημιουργός, ουχ ενί κόσμω σύμμετρον την ποιητικήν έχων δύναμιν, αλλ' εις το απειροπλάσιον υπερβαίνουσαν, τη ροπή τού θελήματος μόνη εις το είναι παρήγαγε τα μεγέθη τών ορωμένων.

Ει ουν και αρχήν έχει ο κόσμος, και πεποίηται, ζήτει, τις ο την αρχήν αυτώ δους, και τις ο ποιητής;

Μάλλον δε, ίνα μη ανθρωπίνοις λογισμοίς εκζητών παρατραπής που τής αληθείας, προέφθασε τη διδασκαλία, οιονεί σφραγίδα και φυλακτήριον ταις ψυχαίς ημών εμβαλών το πολυτίμητον όνομα τού Θεού, ειπών, Εν αρχή εποίησεν ο Θεός.

Η μακαρία φύσις, η άφθονος αγαθότης, το αγαπητόν πάσι τοις λόγου μετειληφόσι, το πολυπόθητον κάλλος, η αρχή τών όντων, η πηγή τής ζωής, το νοερόν φως, η απρόσιτος σοφία, ούτος Εποίησεν εν αρχή τον ουρανόν και την γην.

β. "Εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γην".

Ο θαυμασμός που θαμπώνει τη διάνοιά μου δεν με αφήνει να μιλήσω. Τι να πω πρώτα; Από πού να αρχίσω την εξήγηση; Να ελέγξω τις ανοησίες των απ' έξω; Ή να εξηγήσω τη δική μας αλήθεια;

Πολλά διαπραγματεύτηκαν για τη φύση οι σοφοί των Ελλήνων, αλλά καμία θεωρία τους, δεν τους έμεινε χωρίς να κλονιστεί και να ανατραπεί· πάντοτε ο επόμενος ανέτρεπε το προηγούμενο.

Έτσι εμείς δεν έχουμε καμία ανάγκη να ελέγξουμε τις θεωρίες εκείνων· αρκούν οι ίδιοι να ανατρέπουν ο ένας τον άλλον. Διότι αυτοί που αγνόησαν τον Θεό, ακόμα δεν παραδέχθηκαν ότι στη γέννηση του παντός προϋπήρξε μία σκεπτόμενη αιτία, αλλά σύμφωνα με την αρχική τους άγνοια, συμπέραναν και τα επακόλουθα συμπεράσματά τους.

Γι' αυτό άλλοι από αυτούς κατέφυγαν στην υπόθεση ότι η αιτία των πάντων είναι τα υλικά στοιχεία του κόσμου. Και άλλοι φαντάστηκαν, ότι η ορατή φύση αποτελείται από άτομα και αδιαίρετα σωματίδια, και από όγκους και πόρους· και ότι, καθώς τα αδιαίρετα σωματίδια άλλοτε μεν ενώνονται μεταξύ τους και άλλοτε αποχωρίζονται το ένα από τα άλλα, συντελείται η γένεσις και η φθορά· και ότι η ισχυρότερη σύνδεση τών ατόμων τών μαζών που διαρκούν περισσότερο, γίνεται η αιτία της διατηρήσεως του κόσμου.

Πραγματικό ιστό αράχνης υφαίνουν αυτοί που τα γράφουν αυτά, αυτοί που υποθέτουν τόσο λεπτές και ανυπόστατες αρχές, ως αρχές του ουρανού και της γης και της θάλασσας.

Επειδή δεν ήξεραν να πουν: "εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γην". Γι' αυτό η αθεΐα που κατοικεί ανάμεσά τους, τους εξαπάτησε να πιστεύουν ακόμα ότι τα σύμπαντα είναι ακυβέρνητα και αδιοίκητα, και πηγαίνουν όπου τύχει.

Για να μη πάθουμε κι εμείς το ίδιο, αυτός που συνέγραψε το βιβλίο της δημιουργίας τού κόσμου, από τις πρώτες κιόλας λέξεις φώτισε τη διάνοιά μας με το όνομα του Θεού, λέγοντας: "εν αρχή εποίησεν ο Θεός".

Τι ωραίο πράγμα η τάξη! Έβαλε πρώτα αρχή, για να μην πουν μερικοί ότι ο κόσμος είναι άναρχος· έπειτα πρόσθεσε το "εποίησε", για να φανεί ότι αυτό που δημιουργήθηκε είναι ελάχιστο μέρος της δυνάμεως του Δημιουργού. Επειδή όπως ο κεραμέας με μία και την ίδια πάντοτε τέχνη διαπλάθει αναρίθμητα σκεύη, χωρίς να εξαντλείται ούτε η τέχνη του, ούτε η δύναμη του,

έτσι και η δημιουργική δύναμη τού Δημιουργού τού σύμπαντος, δεν είναι ανάλογη ενός μόνο κόσμου, αλλά απείρως μεγαλύτερη. Αυτή η δύναμη με την κλίση τού θελήματός Του, μόνη της έφερε στην ύπαρξη τα μεγέθη των πραγμάτων που βλέπουμε.

Αφού λοιπόν ο κόσμος και αρχή έχει και δημιουργήθηκε, ψάξε να μάθεις ποιος είναι εκείνος που τού έδωσε αρχή και ποιος τον έπλασε.

Ή μάλλον, για να μην παραπλανηθείς έξω από τον δρόμο της αλήθειας ερευνώντας με ανθρώπινους συλλογισμούς, σε προλαβαίνει με τη διδασκαλία, αποτυπώνοντας κατά κάποιο τρόπο σαν σφραγίδα και φυλαχτό στις ψυχές μας το πολυτίμητο όνομα του Θεού, λέγοντας: "Εν αρχή εποίησεν ο Θεός".

Η μακάρια φύση, η άφθονη αγαθότητα, αυτό που αγαπούν όσοι έχουν λογική, το πολυπόθητο κάλλος, η αρχή των όντων, η πηγή της ζωής, το νοερό φως, η απρόσιτη σοφία, Αυτός "έπλασε στην αρχή τον ουρανό και τη γη".