|
|
Η Επιστολή του Αγ. Ιακώβου και η γνώμη του Λουθήρου γι' αυτήν // Η Προτεσταντική Ιερά Εξέταση // Μερικές πληροφορίες για τον αιρεσιάρχη Λούθηρο // Πώς στράφηκε ο Λούθηρος κατά του Μοναχισμού
|
Μαρτίνος Λούθηρος: Η σφαγή στον «Πόλεμο των Χωρικών», ο αντισημιτισμός του, και το χιτλερικό «ολοκαύτωμα» των Εβραίων Το άγνωστο πρόσωπο του ιδρυτή του Προτεσταντισμού, Λουθήρου |
|
Πόσο αληθινή είναι η ωραιοποιημένη εικόνα του Λουθήρου
από τους Προτεστάντες;
Όσοι έχουν ακουστά το όνομα «Μαρτίνος Λούθηρος», πιθανόν γνωρίζουν ότι πρόκειται για τον ιδρυτή της λεγόμενης «Θρησκευτικής Μεταρρύθμισης» ή «Προτεσταντισμού» που έλαβε χώρα τον 16ο αιώνα, χωρίζοντας τον Δυτικό χριστιανισμό στα δύο και παίρνοντας με το μέρος του ένα μεγάλο τμήμα των πιστών του Ρωμαιοκαθολικισμού. Θα μπορούσαμε να στοιχηματίσουμε πως έχουν διαβάσει παντού, ότι πρόκειται για έναν «αγνό» θεολόγο, που πολέμησε την εκκλησιαστική υποκρισία και διαφθορά με τις περίφημες «95 θέσεις» του, τις οποίες έκανε γνωστές στις 31 Οκτωβρίου του 1517 και ότι για το λόγο αυτό κηρύχθηκε αιρετικός και εκτός νόμου, τα έργα του απαγορεύθηκαν, αλλά ο ίδιος δεν πτοήθηκε, ενώ έκαψε επιδεικτικά το παπικό έγγραφο που απέρριπτε ως αιρετικές τις 41 από τις «θέσεις» του. Όλα τα παραπάνω αφορούν την ωραιοποιημένη πλευρά της προσωπικότητας του Λούθηρου, ενός προσώπου με το οποίο αξίζει να ασχοληθεί κανείς και για τον εξής λόγο: ο Προτεσταντισμός δεν προήλθε από το ίδιο το γεγονός του Ιησού Χριστού, όπως η Ορθόδοξη Εκκλησία για την οποία όλοι αναγνωρίζουν ότι «χαρακτηρίζεται από τη συνέχεια της με την αποστολική εκκλησία»i, αλλά ακολούθησε τις ανθρώπινες παραδόσεις και συγκεκριμένα του Λούθηρου. Ο Προτεσταντισμός, ακολούθησε, όχι τον Χριστό, αλλά έναν άνθρωπο, που 15 ολόκληρους αιώνες μετά την Πεντηκοστή, έφτιαξε δική του εκκλησία, αφού υποτίθεται ότι ανακάλυψε την «αλήθεια», την οποία –απορούμε πως- γνώριζε εκείνος καλύτερα από τους αποστόλους, τους μαθητές τους, τους μαθητές των μαθητών τους και τους μαθητές αυτών...
Είναι σημαντικό λοιπόν να δούμε, σε όλες τις
πτυχές του αυτό το πρόσωπο, το οποίο οδήγησε ένα τμήμα της ήδη σχισματικής και
με αιρετικές δοξασίες ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, σε ακόμη μεγαλύτερη πνευματική
περιπέτεια και σε ένα άνευ προηγουμένου κατακερματισμό, από τον οποίο προήλθαν
οι εκατοντάδες αιρετικές παραφυάδες που υπάρχουν σήμερα. Ο «Πόλεμος των Χωρικών» Ενώ λοιπόν όλοι γνωρίζουν τα τετριμμένα και πολύ θετικά στοιχεία για τον Λούθηρο, ελάχιστοι γνωρίζουν άλλες πλευρές της προσωπικότητάς του. Όπως για παράδειγμα ότι το στήριγμά της κίνησής του δεν ήταν τόσο η λαϊκή βούληση, όσο η δύναμη που αντλούσε από «φιλικούς ηγεμόνες»ii. Αυτό το απέδειξε όταν έλαβε χώρα ο λεγόμενος «Πόλεμος των Χωρικών» (1524-25) ο οποίος κατεπνίγη τελικά στο αίμα. Ασφαλώς δεν θα ισχυριστούμε ότι δεν υπήρχαν και άλλα κίνητρα που οδήγησαν τον καταπιεσμένο αγροτικό κόσμο να εξεγερθεί, τα οποία συνοψίζονται στην «πλήρη σχεδόν παραμέληση των συμφερόντων των αγροτών από τις κυρίαρχες τάξεις (μονάρχες, φεουδάρχες, εκκλησιαστικοί άρχοντες, αστοί)»iii. Όμως, δεν παύει η συγκεκριμένη και «επιβλητικότερη από τις εξεγέρσεις…o πόλεμος των χωρικών, που ξέσπασε στη Γερμανία» να είναι «συνέπεια της λουθηρανικής επανάστασης»iv. Οι χωρικοί δεν είχαν 95 θεολογικές θέσεις σαν τον Λούθηρο, είχαν όμως 12 θέσεις ενάντια στην δουλοπαροικία, τη φορολογία κ.λπ. Εδώ θα πρέπει να γίνει σαφές, ότι οι κοινωνικές επιδιώξεις που ο Λούθηρος επιζητούσε μέσα από τη θρησκευτική του μεταρρύθμιση, δεν εμπεριείχαν το στοιχείο της βίαιης ανατροπής. Για το λόγο αυτό, ενώ «κατήγγειλε την τυραννία των κοσμικών και προπαντός των εκκλησιαστικών ηγεμόνων, επιρρίπτοντας σ' αυτούς την ευθύνη για τις εξεγέρσεις» των χωρικών, «συγχρόνως στρεφόταν και εναντίον των «απατηλών κηρυγμάτων» των ριζοσπαστικών μεταρρυθμιστών»v όπως ο Τόμας Μύντσερ (δάσκαλος και κληρικός, 1490-1525) που ήταν μεν υπέρμαχος των διακηρύξεων του Λούθηρου, προσέδωσε όμως σε αυτές έντονα κοινωνικό χαρακτήρα, συνδέοντάς τες με μια λαϊκή θεοκρατία που θα ερχόταν ακόμη και μέσα από βιαιοπραγίες vi. Ο Μύντσερ, ήλθε το 1518 σε επαφή με τις μεταρρυθμιστικές ιδέες του Λούθηρου, οι οποίες άσκησαν στη σκέψη του μεγάλη έλξη. Όμως, «με το πέρασμα του χρόνου…όλο και περισσότερο απομακρυνόταν από τα κηρύγματα των λουθηρανών και διαμόρφωνε τη δική του αντίληψη για τη θρησκεία και την κοινωνία. H οριστική ρήξη επήλθε το 1522 στο Νόρντχαουζεν…όπου…εκδιώχθηκε…από τους λουθηρανούς» vii. Στο φυλλάδιό του «Η ευρύτατα απαιτούμενη άμυνα», ο Μύντσερ στράφηκε και εναντίον του Λούθηρου: «Ο ελεεινός κόλακας [ο Λούθηρος] δεν μιλάει για την καταγωγή όλης της κλοπής. Κοιτάχτε τα εδάφη στα οποία φυτρώνουν η τοκογλυφία, η κλοπή και η ληστεία είναι οι άρχοντες και οι ηγεμόνες μας, θεωρούν όλα τα πλάσματα ιδιοκτησία τους: Τα ψάρια στο νερό, τα πουλιά στον αέρα, τα φυτά στο έδαφος, όλα πρέπει να γίνουν δικά τους. Διαδίδουν τις εντολές του Θεού στους φτωχούς και λένε: Ο Θεός πρόσταξε “ου κλέψεις”. Καταπιέζουν όλους τους ανθρώπους και ρημάζουν το φτωχό χωρικό και όλα όσα ζουν – κι όμως αν ο γεωργός διαπράξει το παραμικρό θα τον κρεμάσουν. Οι άνθρωποι θα ελευθερωθούν και μόνο ο Θεός θα είναι κύριός τους» viii. Ασφαλώς, ο Λούθηρος δεν φέρει ευθύνη για το ότι ένας οπαδός του απομακρύνθηκε από τις βασικές του θέσεις και προχώρησε σε δική του θεωρία. Όμως οι εξαθλιωμένοι χωρικοί εξέλαβαν την αντίθεσή του Λούθηρου με την Παπική Εκκλησία ως επανάσταση, κι επηρεάστηκαν από αυτήν, περιμένοντας υποστήριξη στον ξεσηκωμό τους, ενώ ο τρόπος με τον οποίο ο Λούθηρος αντιμετώπισε την εξέγερση είναι αμφιλεγόμενος: χαρακτήρισε δίκαια τα αιτήματα των χωρικών, δεν ενθάρρυνε όμως την ένοπλη εξέγερση, και όταν αυτή έγινε, παρότρυνε τους ηγεμόνες να τους συντρίψουν. Οι Ρωμαιοκαθολικοί τον κατηγόρησαν ότι αρχικά ενθάρρυνε τους χωρικούς και όταν είδε ότι θα έχαναν, τους εγκατέλειψε, ενώ ιστορικοί θεωρούν την κίνησή του πολιτική, μια και γνώριζε ότι παρόμοιες εξεγέρσεις στο παρελθόν δεν είχαν καμία τύχη, και τον συνέφερε να συμμαχήσει με τους ηγεμόνες που ήταν ως τότε υποχείρια του παπισμού, ώστε αυτοί να προσχωρήσουν στον Προτεσταντισμό και να στηρίξουν τη Μεταρρύθμιση, παρά με τους χωρικούς, που δεν είχαν ελπίδες επικράτησης, αλλά και να είχαν, δεν επρόκειτο να στηρίξουν τον Λουθηρανισμό λόγω της απομάκρυνσης του Μύντσερ από αυτόνix. Τελικά, «ο ίδιος ο Λούθηρος, κατήγγειλε τον πόλεμο των χωρικών κι έριξε το βάρος του προς την πλευρά εκείνων που επεδίωκαν τη συντριβή του. Αναπόφευκτα ήρθε η αναχαίτιση του ρεύματος, γιατί οι χωρικοί αποτελούσαν μια απείθαρχη μάζα, που το μεγαλύτερο μέρος της ήταν οπλισμένο με επαγγελματικά εργαλεία, ενώ οι αντίπαλοι τους είχαν αναθραφεί στην τέχνη του πολέμου. Στη Γερμανία σκοτώθηκαν 130.000 χωρικοί, βαπτίζοντας τη μεταρρύθμιση στο αίμα»x. Η τύχη του Τόμας Μύντσερ ήταν ίδια με αυτή των χιλιάδων χωρικών: αφού «νικήθηκε από τον ενωμένο στρατό των Γερμανών ηγεμόνων, ο ίδιος αιχμαλωτίστηκε και εκτελέστηκε» το 1525 xi. Είναι σαφές, ότι ακόμη κι αν ο Λούθηρος δεν ήταν άμεσα υπεύθυνος για τις ακρότητες των χωρικών, θα έπρεπε να γνωρίζει το εύφλεκτο περιβάλλον στο οποίο ζούσε και τα προβλήματα των ανθρώπων, ώστε να επιδιώξει και να καταφέρει εξαρχής να διατηρήσει τις ισορροπίες. Ακόμα χειρότερα όμως, ήταν εντελώς αδικαιολόγητος για την τελική θέση που πήρε, στηρίζοντας με ωμό τρόπο τη σφαγή των εξεγερμένων και προτρέποντας σε αυτήν: «Στην περίπλοκη αυτή κατάσταση που αντιμετώπιζε, ο Λούθηρος εξέδωσε (1524) την Παραίνεση για ειρήνη, μια απάντηση στα Δώδεκα Άρθρα των χωρικών της Σουηβίας... Όχι μόνο δεν παραδεχόταν το δικαίωμα της ανυπακοής, αλλά έφθανε στο σημείο να βεβαιώνει πως το αίτημα της απελευθερώσεως από τη δουλοπαροικία δεν υποστηριζόταν από το Ευαγγέλιο. Παρά την επίκληση θρησκευτικών αρχών και τις παραινέσεις του για μετριοπάθεια, ο Πόλεμος των Χωρικών απλώθηκε σ' ολόκληρη τη νότια και κεντρική Γερμανία, συνοδευόμενος απ' όλη την αγριότητα που χαρακτήριζε τους πολέμους εκείνης της εποχής. Κατά τον Λούθηρο, οι χωρικοί ήταν ένοχοι γιατί αμάρταιναν βαριά απέναντι στο Ευαγγέλιο και έβαζαν σε κίνδυνο το μεταρρυθμιστικό του πρόγραμμα. Εκδήλωσε την αγανάκτηση του σ' έναν εξάψαλμο κατά των ληστρικών και δολοφονικών ορδών των χωρικών, όπου καλούσε τους ηγεμόνες, και «όλους όσους μπορούσαν, να χτυπήσουν, να σκοτώσουν και να μαχαιρώσουν, στα κρυφά ή στα φανερά, έχοντας πάντα κατά νουν πως τίποτε δεν μπορεί να είναι πιο φαρμακερό, επιζήμιο ή διαβολικό από έναν επαναστάτη»xii Είναι ενδεικτικό της πολιτικής και όχι θεολογικής αντιμετώπισης του ζητήματος, ότι ενώ στο «Παραίνεση για ειρήνη» σημείωνε ότι ούτε οι χωρικοί, ούτε οι ηγεμόνες φέρονταν σαν καλοί Χριστιανοί, και ότι αν γινόταν πόλεμος, και οι δυο θα έχαναν τις αθάνατες ψυχές τους, στο «Κατά των ληστρικών και δολοφονικών ορδών των χωρικών» άλλαζε θέση δηλώνοντας ότι «όποιος σκοτωθεί πολεμώντας στο πλευρό των ηγεμόνων, μπορεί να είναι ένας πραγματικός μάρτυρας στα μάτια του Θεού» xiii.
Μάταια θα προσπαθούσε κάποιος να διακρίνει
ποιος αμάρτανε περισσότερο «απέναντι στο Ευαγγέλιο»: οι καταπιεσμένοι χωρικοί
λόγω των ακροτήτων που διέπρατταν ή ο Λούθηρος που προέτρεψε ευθέως και με ωμό
τρόπο στον σφαγιασμό τους; Ο αντισημιτισμός του Λούθηρου και το χιτλερικό «ολοκαύτωμα» Αν όμως η παραπάνω προτροπή του Λούθηρου για τη σφαγή χιλιάδων χωρικών ακούγεται αποκρουστική, δεν είναι ωστόσο η χειρότερη στιγμή του… Πως θα φαινόταν σε κάποιον, αν ήξερε ότι ο ίδιος ο «πρωθυπουργός του Ισραήλ Menachem Begin, τον Ιούνιο του 1981, εθεώρησε τον Λούθηρο ως συμμέτοχο της ευθύνης για το χιτλερικό ολοκαύτωμα»!xiv Ίσως κάτι τέτοιο να φάνταζε παράξενο, ακόμα και απίστευτο. Όμως αυτή είναι η πραγματικότητα. Έχει ειπωθεί ότι, «ο Λούθηρος παρανόησε τον Ιουδαϊσμό έτσι όπως απεικονίστηκε στην Καινή Διαθήκη και αυτό τον οδήγησε σε μια αντισημιτική συμπεριφορά, η οποία τελικά συνέβαλλε μέχρι και στις φρικιαστικές πράξεις της ναζιστικής Γερμανίας»xv. Κάτι τέτοιο δεν φαίνεται όμως να επιβεβαιώνεται, τουλάχιστο ως προς το πρώτο σκέλος. Αν είχε εξαρχής παρεξηγήσει τον ιουδαϊσμό εξαιτίας της Καινής Διαθήκης, τότε πως εξηγείται ότι ο Λούθηρος ήταν αυτός «που αρχικά είχε στηλιτεύσει την από μέρους των [ρωμαιο]καθολικών εφαρμογή του αναγκαστικού προσηλυτισμού» ώστε να «εθεωρείτο από τους Εβραίους ήρωας»xvi με αποτέλεσμα, «κατά το ξεκίνημα της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης» να φαίνεται «σαν οι Προτεστάντες και οι Εβραίοι να μην είναι τόσο μακριά οι μεν από τους δε»xvii; Άρα, αρχικά ο Λούθηρος υπερασπιζόταν τους Εβραίους και καταδίκαζε την επιθετικότητα εναντίον τους, παρ’ όλο που είχε ήδη διαβάσει την …Καινή Διαθήκη! Κατά συνέπεια, «στράφηκε αργότερα εναντίον τους» και ο λόγος ήταν, ότι οι Εβραίοι «αρνούνταν να προσηλυτιστούν» xviii και «να μεταστραφούν στον Προτεσταντισμό»xix. Πειραγμένος από τη στάση τους, δήλωνε ότι «δεν πρέπει να τους ανεχθούμε ούτε πια να είμαστε επιεικείς απέναντι τους»xx και φάνηκε έτσι το «μίσος που μετά κατέλαβε το Λούθηρο εναντίον των Εβραίων» το οποίο «τράφηκε από την απογοήτευση του»xxi.
Τελικά, ο Λούθηρος θα δημοσιεύσει το 1543 μια
μπροσούρα με τον τίτλο «Για τους Ιουδαίους και τα ψέματα τους»
(πρωτότυπος τίτλος: «Wider die Juden und ihre Lugen», κάνει και
ομοιοκαταληξία στη Γερμανική) «προτείνοντας… την απαγόρευση της ιουδαϊκής
λατρείας»xxii,
και ακόμη χειρότερα «υπέδειξε στους Χριστιανούς να καταστρέψουν τα εβραϊκά
σπίτια και τις συναγωγές με φωτιά και να τις καλύψουν με ρύπο, να σωπάσουν τους
ραβίνους με την ποινή του θανάτου, να κατασχέσουν τον εβραϊκό πλούτο, και να
υποδουλώνουν τους νέους Εβραίους σε σκληρή εργασία»xxiii! Όπως παρατηρεί ο Τίμοθυ Λάρσεν:
«Πιο ενοχλητικό απ' όλα στο φως της
πρόσφατης ιστορίας ήταν οι σφοδρές επιθέσεις του Λούθηρου ενάντια στους
Εβραίους, η άρνηση των οποίων να ενστερνιστούν το Ευαγγέλιο τον οδήγησε να
απαιτήσει να διωχτούν από τη Γερμανία. Αν και η περιφρόνηση του Λούθηρου για
τους Εβραίους ελάχιστα κοινά είχε με τις ρατσιστικές πολιτικές του Χίτλερ, δεν
είναι εκπληκτικό ότι οι Ναζί ανέφεραν τον Λούθηρο ως πρόδρομο του αντισημιτισμού
τους»xxiv Ο αντιεβραϊσμός του Λούθηρου όμως, δεν είναι το μόνο πράγμα που έφερνε αμηχανία στους βιογράφους του: «Μετά από το Αουγκσμπουργκ ο Λούθηρος συνέχισε να κηρύσσει και να διδάσκει τη Βίβλο στη Βιττεμβέργη, αλλά ακόμα και οι βιογράφοι που συμμερίζονται τις ιδέες του έχουν βρει δύσκολο να δικαιολογήσουν μερικές από τις ενέργειες που έκανε στα τελευταία χρόνια του. Όπως το έθεσε το περιοδικό Τάιμ, "επικύρωσε το γάμο του υποστηρικτή του, πρίγκιπα Φιλίππου της Έσσης (επρόκειτο για διγαμία). Είχε αποκηρύξει τους μεταρρυθμιστές που διαφωνούσαν μαζί του, με λόγια που ο ίδιος κάποτε επεφύλασσε για τον παπισμό. Οι δηλώσεις του για τους Εβραίους θα ηχούσαν υπερβολικές ακόμα και στην γλώσσα ενός Χίτλερ»xxv. Δεν είναι λοιπόν παράξενο, που οι Εβραϊκοί κύκλοι κατηγόρησαν επίσημα τον Λούθηρο ως εμπνευστή της πολιτικής του Χίτλερ: «Θα πρέπει να σημειωθεί, ότι ο Λούθηρος εστράφη με πικρόχολη γραφίδα εναντίον των Εβραίων, όχι βέβαια από ρατσιστικό αντισιμιτισμό, αλλά από θεολογικό μένος για όσα αυτοί καταμαρτυρούσαν εναντίον του Χριστιανισμού. Στο βιβλίο του περί των Εβραίων και των Ψευδών τους (1543) «Wider die Juden und ihre Lugen» γράφει ότι οι συναγωγές, τα σχολεία και τα σπίτια τους θα πρέπει να καταστραφούν, τα βιβλία τους να παρθούν, και αυτοί να στερηθούν των οικονομιών τους και να οδηγηθούν, είτε στην εξορία, είτε ως εργάτες στους αγρούς. Φυσικά οι προτεστάντες άρχοντες ηγνόησαν τις απόψεις του, ο Χίτλερ όμως, τις εφήρμοσε κατά γράμμα, γι' αυτό ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Menachem Begin, τον Ιούνιο του 1981, εθεώρησε τον Λούθηρο ως συμμέτοχο της ευθύνης για το χιτλερικό ολοκαύτωμα. Αυτό το αισθάνονται, με αμηχανία βέβαια, και πολλοί από τους Λουθηρανούς της Δυτ. Γερμανίας λόγω και της μη έντονης αντιδράσεως της τότε Ευαγγελικής Εκκλησίας.»xxvi.
Όσο κι αν φαίνονται υπερβολικά όλα αυτά, στην
πραγματικότητα δεν είναι, αφού ο ίδιος ο Λούθηρος διατυπώνει τις θέσεις του ως
εξής:
Βεβαίως, «στον Λούθηρο δεν αρκούσε να προσβάλλει λεκτικά τους Εβραίους. Πριν ακόμα γράψει το αντισημιτικό τεύχος, είχε καταφέρει να εκδιωχθούν οι Εβραίοι από τη Σαξονία το 1537, και στη δεκαετία του 1540 τους έδιωξε από πολλές γερμανικές πόλεις· το 1543 προσπάθησε ανεπιτυχώς να καταφέρει τον ελέκτορα να τους διώξει από το Βραδεμβούργο» xxix. Αυτά τα γεγονότα οδήγησαν τελικά τους Λουθηρανούς στο να αποκηρύξουν επίσημα τις συγκεκριμένες θέσεις του Λούθηρου: «Οι Λουθηρανοί είχαν πάντα τον Λούθηρο σε υψηλή εκτίμηση, και τα γραπτά του παίζουν έναν σημαντικό ρόλο στην κατάρτιση των λουθηρανών κληρικών. Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια ακόμα και Λουθηρανοί έχουν απομακρυνθεί από τις σκοτεινότερες πλευρές της ιδεολογίας του Λούθηρου, και ειδικότερα από τα παραληρήματά του εναντίον των Εβραίων. Ο Λούθηρος γινόταν όλο και περισσότερο ασυγκράτητος με τους Εβραίους, με αποκορύφωμα το έργο του το έτος 1543, «Περί των Εβραίων και των Ψευδών τους». Τα γραπτά του τα χρησιμοποίησε ο Χίτλερ προκειμένου να δικαιολογήσει την Ναζιστική πολιτική. Η λουθηρανική παγκόσμια ομοσπονδία καταδίκασε τον αντισημιτισμό του Λούθηρου το 1984» xxx, αποδεχόμενη έτσι –αν και καθυστερημένα- την ευθύνη που έφεραν οι θέσεις του Λούθηρου για κάθε είδους ρατσιστική βία κατά των Εβραίων. Η παράθεση αυτών των γεγονότων ήταν απαραίτητη, ώστε να μάθουμε περισσότερα για τη σκοτεινή πλευρά του ιδρυτή του προτεσταντισμού. Η διαρκώς προβαλλόμενη «αγιότητα» του Λούθηρου, δεν εκφράζει την αλήθεια στο σύνολό της, αφού ο ίδιος «δεν άντεχε» μεν τα απαράδεκτα παπικά συγχωροχάρτια, άντεχε όμως να προτρέπει σε σφαγές επαναστατών και Εβραίων. Τέτοιες «αγιογραφίες» προσώπων, μας φέρνουν στο νου τους γνωστούς «διαφωτιστές»-ρατσιστές, όπως ο Βολταίρος, που όταν δεν καταγινόταν με τις επενδύσεις του στο δουλεμπόριο των μαύρων, από τις οποίες θησαύρισεxxxi, στον …ελεύθερο χρόνο του μιλούσε για τα δικαιώματα των (υπόλοιπων) ανθρώπων... (για τους «διαφωτισμένους» ρατσιστές, βλέπε και το σχετικό άρθρο της ΟΟΔΕ).
Σημειώσεις: i Στο πρωτότυπο: «It is characterized by its continuity with the apostolic church» («Eastern Orthodoxy», Encyclopaedia Britannica Online, 02 Sep. 2008. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/177174/Eastern-Orthodoxy). ii UNESCO, «Ιστορία της Ανθρωπότητας», τόμ. 11, «Η Θεμελίωση των Νεώτερων Χρόνων 1300-1775», εκδ. Χ. Τεγόπουλου-Ν. Νίκας & ΣΙΑ Ο.Ε., Αθήνα 1970, σελ. 3760. iii Λήμμα: «Αγρότης», e-ΔΟΜΗ (ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ), εκδόσεις Δομή Α.Ε., 2003-2004. iv e-ΔΟΜΗ, ό.π. v UNESCO, «Ιστορία της Ανθρωπότητας», τόμ. 11, ό.π., σελ. 3759. vi «Μύντσερ Τόμας», εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα», τόμ. 44, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα 2004-2005. vii «Ο λόγιος και οι χωρικοί - Τόμας Μύντσερ περίπου 1490-1525», εφημ. «Το ΒΗΜΑ», 18/01/2004 , Σελ.: Y06 (Κωδικός άρθρου: B14067Y061, ID: 260398). viii Βλ. Νόρμαν Κον, «Αγώνες για την έλευση της Χιλιετούς Βασιλείας του Θεού: επαναστάτες χιλιαστές και μυστικιστές αναρχικοί του Μεσαίωνα» (μτφρ. Βασίλη Τομανά), έκδ. 2η, εκδόσεις Νησίδες, 2006. ix Βλ. Blickle, Peter ed., «The Revolution of 1525: The German Peasants - War from a New Perspective», Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1981, xxiii και Engles Frederick, «The Peasants War in Germany». Moscow: Foreign Languages Publishing House, 1956. x Chamberlin E.R., «Η Καθημερινή Ζωή στην Αναγέννηση», Παπαδήμας, Αθήνα 1995, σελ. 207 xi «Μύντσερ Τόμας», εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα», ό.π. xii UNESCO, «Ιστορία της Ανθρωπότητας», τόμ. 11, ό.π. xiii «Against the Robbing and Murdering Hordes of Peasants». E.G. Rupp and Benjamin Drewery, Martin Luther, Documents of Modern History (London: Edward Arnold, 1970), pp. 121-6. Διαβάστε το online: http://zimmer.csufresno.edu/~mariterel/against_the_robbing_and_murderin.htm . xiv Περιοδικό «Time», October 17, 1983, σελ. 54. Η πηγή παρατίθεται στο: Δεληκωστόπουλος Αθανάσιος, «Ορθοδοξία, η σύγχρονη πρόκληση», 3η έκδ., εκδ. Άλφα-Δέλτα, Αθήνα 1990, σελ. 147. xv Στο πρωτότυπο: «Luther allegedly misunderstood the Judaism portrayed in the New Testament. This resulted in an anti-Semitic attitude, eventually even contributing to the horrors of Nazi Germany.» (Reformed Baptist Theological Review, Volume 1, 2004, σελ. 114). xvi UNESCO, «Ιστορία της Ανθρωπότητας», τόμ. 11, ό.π., σελ. 3931. xvii Ward McAfee, «Τα Πέντε Μεγάλα Ζωντανά Θρησκεύματα», Άρτος Ζωής, Αθήνα 2001, σελ. 59. xviii UNESCO, «Ιστορία της Ανθρωπότητας», τόμ. 11, ό.π. xix Ward McAfee, ό.π. xx UNESCO, «Ιστορία της Ανθρωπότητας», τόμ. 11, στο ίδιο. xxi Ward McAfee, στο ίδιο. xxii Λήμμα: "Αντισημιτισμός", «Θρησκειολογικό Λεξικό», Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000, σελ. 60. xxiii Στο πρωτότυπο: «However, in later years, after no success in Jewish evangelization, Luther reversed himself, writing a series of anti-Semitic pamphlets. In one entitled Concerning the Jews and Their Lies he admonished Christians to destroy Jewish homes and synagogues with fire and cover them with dirt, to silence rabbis on pain of death, seizure of Jewish wealth, and the enslavement of young Jews at hard labor.» (R. Kent Hughes «Romans, Righteousness from Heaven», Crossway Books 1991, σελ. 192). xxiv Στο πρωτότυπο: «Most disturbing of all in the light of recent history were Luther’s virulent attacks against the Jews, whose refusal to embrace the gospel led him to call for their banishment from Germany. Although Luther’s disdain for the Jews had little in common with Hitler’s racist policies, it is not surprising that the Nazis cited Luther as a precursor of their own antisemitism.» (T. George, "LUTHER Martin" στο Timothy Larsen et al., «Biographical Dictionary of Evangelicals», England - Downers Grove, InterVarsity Press 2003, σελ. 378). xxv Στο πρωτότυπο: «After Augsburg Luther continued to preach and teach the Bible in Wittenberg, but even sympathetic biographers have found it hard to justify some of the actions of his declining years. As Time once put it, “He endorsed the bigamous marriage of his supporter, Prince Philip of Hesse. He denounced reformers who disagreed with him in terms that he had once reserved for the papacy. His statements about the Jews would sound excessive on the tongue of a Hitler.» (Bruce L. Shelley, «Church History in Plain Language», Updated 2nd ed., Dallas, Tex.: Word Pub. 1995, σελ. 245). xxvi Δεληκωστόπουλος, «Ορθοδοξία...», ό.π., σελ. 147-148. xxvii Luther, «On the Jews», 47:268-288, 292. Δείτε το στο Ίντερνετ σε αγγλική μετάφραση του Martin H. Bertram: http://www.humanitas-international.org/showcase/chronography/documents/luther-jews.htm. xxviii Marc H. Ellis, «Hitler and the Holocaust, Christian Anti-Semitism», Baylor University Center for American and Jewish Studies, Spring 2004, slide 14. xxix Στο πρωτότυπο: «Luther was not content with verbal abuse. Even before he wrote his anti-Semitic pamphlet, he got Jews expelled from Saxony in 1537, and in the 1540s he drove them from many German towns; he tried unsuccessfully to get the elector to expel them from Brandenburg in 1543» (Johnson Paul, «A History of the Jews», Harper Perennial, 1988, σελ. 242). xxx Στο πρωτότυπο: «Lutherans have always held Luther in high esteem, and his writings play a significant part in the training of Lutheran ministers. However, in recent years Lutherans have also distanced themselves from darker sides of Luther’s ideology, particularly his rantings against Jews. Luther grew increasingly intemperate about Jews, culminating in his 1543 work Concerning the Jews and Their Lies. His writings were cited by Hitler to justify Nazi policy. The Lutheran World Federation condemned Luther’s anti-Semitism in 1984.» (James A. Beverley, «Religions A-Z», Nashville, Tenn.: T. Nelson, 2005, σελ. 127). xxxi Στο πρωτότυπο: «He became wealthy, not only from his books but from investments in the Nantes slave trade.» (Geoffrey Treasure, «The Making of Modern Europe, 1648-1780», Routledge 2003, σελ. 156). Έρευνα - διαμόρφωση: Papyrus 52 και Μ. Δ. |
