Ο Άγιος Δωρόθεος άρχισε τη μοναστική του «δοκιμασία» στην κοινότητα που Ιδρύθηκε από τον Σέριδο κοντά στη Γάζα. Ο Σέριδος ήταν ο ηγούμενος, αλλά ο πραγματικός πνευματικός αρχηγός της αδελφότητας ήταν ο σεβάσμιος Βαρσανούφιος (Πέθανε περί το 540). Αυτός έζησε σε αυστηρή απομόνωση και σιωπή - για κάποιον καιρό μαζί με το φίλο του και μαθητή του Ιωάννη τον Διορατικό ή τον «Προφήτη» - και επικοινωνούσε με τους αδελφούς μόνο μέσω του ηγουμένου, και τότε πάλι μόνο γραπτώς. Ο σεβάσμιος Βαρσανούφιος ήταν χαρισματικός. Είχε τη δωρεά της διοράσεως και της πνευματικής δυνάμεως. Δεν κατείχε ιερατικό αξίωμα αλλ’ εν τούτοις συγχωρούσε τις αμαρτίες εκείνων που ζητούσαν τη βοήθειά του. Αντίγραφα των απαντήσεών του - «απαντήσεις σε ερωτήσεις» ή «επιστολές» - έχουν διασωθεί. Ένα απόσπασμα από αυτές ερανίστηκε από το Δωρόθεο, ο οποίος προσέθεσε σ' αυτές τις απαντήσεις του Ιωάννη, καθώς και τις απαντήσεις του ηγουμένου Ζωσίμου από τα περίχωρα της Καισαρείας στην Παλαιστίνη. Ο Βαρσανούφιος ήταν και ο συγγραφέας ενός έργου εναντίον των σφαλμάτων του Ωριγένη και του Ευαγγρίου.

Περί το 540 ο Δωρόθεος ίδρυσε ένα μοναστήρι δικό του, επίσης κοντά στη Γάζα -στο δρόμο από Γάζα προς Μαϊουμά. Προς χρήση των αδελφών στο μοναστήρι ο Δωρόθεος έγραψε μια σειρά Διδασκαλιών («Διδασκαλίαι Ψυχωφελείς») για την ασκητική ζωή, αν και όλα τα είκοσι τέσσερα σημειώματα της πρότυπης εκδόσεως που συγκεντρώθηκαν τον ένατο αιώνα δεν προέρχονται από τον ίδιο το Δωρόθεο. Σώζονται επίσης και έξι επιστολές του.

Οι Διδασκαλίες έγιναν ένα πρότυπο εγχειρίδιο στις μοναστικές κοινότητες. Ο σεβάσμιος Θεόδωρος ο Στουδίτης (759-826) εκτιμούσε πάρα πολύ το έργο. Ο Δωρόθεος χρησιμοποίησε φιλολογικές πηγές και προσπάθησε να συνοψίσει την παράδοση που είχε ήδη διαμορφωθεί και την ασκητική εμπειρία που είχε συσσωρευτεί. Ασχολείται λίγο με γενικά θέματα. Οι «Διδασκαλίες» του είναι πρακτικής, συχνά σχεδόν καθημερινής, φύσεως.

Εν τούτοις, ξεκινά από ένα καθαρό χαρισματικό ιδεώδες. Ο Πρωτόπλαστος ήταν χαρισματικός. Στον παράδεισο ζούσε με τη θεωρία και την προσευχή, «με κάθε δόξα και τιμή». Η αμαρτία ήταν μια έκπτωση από τη «θεωρία» σε μια «ψευτοφυσική κατάσταση» - «εις την παράφυσιν» - γι’ αυτό, στο θάνατο. Ο Δωρόθεος αρχίζει μ’ αυτό.

Ο Θεάνθρωπος, ο Νέος Αδάμ, μας ελευθερώνει από την αμαρτία και το θάνατο. Στο βάπτισμα υπάρχει η αρχή μιας νέας ζωής, η πηγή της ελευθερίας προς το καλό. Εν τούτοις, η ελευθερία γίνεται πραγματικότητα μόνο με πνευματικό αγώνα, με τη «δοκιμασία». «Στη δοκιμασία» το πιο σπουδαίο είναι η «αποκοπή της θελήσεως κάποιου», η αποκοπή των επιθυμιών του με άλλα λόγια, η πλήρης υποταγή και υπακοή σ' έναν εκλεγμένο πνευματικό αρχηγό. Η αποκοπή της θελήσεως είναι το μέσον για την απάθεια. Οι αιτίες της ανησυχίας του, επειδή οι επιθυμίες και τα πάθη του δεν εκπληρώνονται, εξαφανίζονται. Τότε οι ίδιες οι επιθυμίες εξαφανίζονται, και η ψυχή γίνεται ειρηνική.

Σ' αυτό το σημείο δημιουργείται η εντύπωση ότι οι επιθυμίες πάντοτε εκπληρώνονται. Μόνο όταν ο άνθρωπος εγκαταλείψει τη θέλησή του, βλέπει την άδολη οδό τού Θεού. Αλλιώς δεν θα καταλάβει ότι οι οδοί του Θεού είναι αγνοί. Εν τούτοις, η υπακοή δεν είναι μόνο παιδαγωγία ή πειθαρχία. Πρέπει κανείς να υποτάξει τον εαυτό του σε πνευματικούς γέροντες -δηλαδή, σε χαρισματικούς. Έτσι ο ίδιος ο ρυθμός της κοινοβιακής ζωής προσδιορίζεται από το χαρισματικό ιδεώδες. Το έργο του μοναχού είναι να υπερνικήσει τα πάθη του, να αποκτήσει εσωτερική ειρήνη και απάθεια.

Ανάμεσα στους μικρότερους ασκητικούς συγγραφείς πρέπει επίσης να μνημονεύσουμε τον γέροντα Ησαΐα. Σ' αυτόν ανήκουν είκοσι εννέα προσφωνήσεις προς μαθητές του που καλύπτουν όλες τις πλευρές της μοναστικής «δοκιμασίας» και ζωής. Μαθαίνουμε για τον συγγραφέα από Συριακές πηγές, και από την εκκλησιαστική Ιστορία του Ζαχαρία του Σχολαστικού (πέθανε μετά το 536). Ο Ζαχαρίας, ένας γηγενής της Μαϊουμά κοντά στη Γάζα, είναι γνωστός ως ένας από την «Γαζαία Τριάδα», μαζί με τον Προκόπιο και τον Αινέα της Γάζας. Ο Ζαχαρίας αργότερα έγινε Επίσκοπος Μυτιλήνης. Ήταν επίσης ο συγγραφέας της ζωής του Σευήρου Αντιοχείας και του Πέτρου του Ίβηρος, καθώς και ο συγγραφέας ενός έργου υπό μορφή διαλόγου, που έχει τον τίτλο De Opificio Mundi (Περί της Δημιουργίας του Κόσμου) και στρεφόταν εναντίον των Νεοπλατωνικών, και μιας Διαλέξεως (Disputation) κατά των Μανιχαίων. Η εκκλησιαστική Ιστορία του είναι πολύτιμη πηγή για τα έτη 450-491.

Ο Ησαΐας ήταν ερημίτης από τη Σκήτη· αργότερα μετακινήθηκε στην Παλαιστίνη και πέθανε περί το 488 στην περιοχή της Γάζας. Ήταν αντίθετος προς τη Σύνοδο της Χαλκηδόνος, και υπέγραψε το Ενωτικόν του αυτοκράτορος Ζήνωνος το 482. Δεν ήταν, όμως, μισαλλόδοξος, και είχε ειρηνικές σχέσεις με τους υποστηρικτές της Συνόδου της Χαλκηδόνος. Δεν υπάρχει τίποτα στα έργα του που να είναι ολοφάνερα Μονοφυσιτικό. Εν τούτοις, ο Πατριάρχης Σωφρόνιος αργότερα τον έκρινε αρνητικά. Ο Άγ. Θεόδωρος ο Στουδίτης, που δέχτηκε κριτική γιατί χρησιμοποίησε τα «αιρετικά βιβλία» του Ησαΐα, είχε τη γνώμη ότι αυτός είναι ένας άλλος Ησαΐας.

Ο Ησαΐας, κατά κυριολεξία, δεν ήταν Μονοφυσίτης. Η μη παραδοχή από αυτόν της Συνόδου της Χαλκηδόνος δήλωνε απλώς μια μονόπλευρη αφοσίωση στις τοπικές Αλεξανδρινές παραδόσεις. Στις προσφωνήσεις του παραμελεί στην πραγματικότητα τα δογματικά θέματα εν τούτοις, -βλέπε τη συζήτηση του για τη φύση του Αδάμ και τη φύση του Ιησού. Η βασική ιδέα της ασκητικής σκέψεώς του απορρίπτει τη θέληση. Έγραψε πρωτίστως για ερημίτες και για εκείνους που ζούσαν σε απομονωμένα κελιά.

Είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε πότε έζησε ο Ησύχιος. Ήταν ένας μοναχός από το Σινά που έγραψε Περί του Πώς να Γίνεις Εγκρατής, και Περί Αρετής. Οπωσδήποτε αυτός δεν είναι ο Ησύχιος ο εν Ιεροσολύμοις, ο περίφημος ερμηνευτής και ιεροκήρυκας του πέμπτου αιώνα. Ο Ησύχιος ο ασκητής έγραψε πολύ αργότερα —αναφέρεται, αν και αόριστα, στην Ουράνια Κλίμακα του Αγ. Ιωάννου της Κλίμακος και στον Αγ. Μάξιμο τον ομολογητή.

Το έργο του είναι άκρως ενδιαφέρον ως μια από τις πρώτες προσπάθειες συστηματικής εκθέσεως ενός δόγματος για την Κυριακή Προσευχή. Μέσα σ' αυτό βλέπει το σκοπό της «δοκιμασίας». Η θεραπεία της ψυχής έγκειται στην ελευθερία της από δελεαστικές «προθέσεις» και γνώμες -δηλαδή, σε μια εσωτερική ελευθερία, στην «επαγρύπνηση» και τη «νηφαλιότητά» της- στην «προσοχήν και νήψιν» της -με αλλά λόγια, στη σιωπή («ησυχία»).

Η σιωπή (ή «ησυχία») δηλώνει μια ολοκληρωτική υπέρβαση κάθε ομιλίας και απαλλαγής από όλες τις εικόνες, αισθητές και νοητές· η ψυχή πρέπει να γίνει «ανεικονική». Αυτή η σιωπή δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά μόνο με την ακατάπαυστη προσευχή η οποία δεν αποσπάται ούτε από την ποικιλία των αιτημάτων και των λέξεων των προσευχών. Αυτή πρέπει να είναι μια «μονοσύλλαβη προσευχή» — «ευχή μονολόγιστος», μια απλή «επίκλησις» του Ιησού. Αυτή η προσευχή έχει τα δικά της στάδια, και βαθμιαία η ψυχή υψώνεται σε θεωρία και φωτίζεται από φως. Με την «ανύψωση εν αγάπη» αυτή βλέπει οράσεις όμοιες με των αγγέλων και των Σεραφίμ. Ο Ησύχιος εν μέρει μας θυμίζει τον Διάδοχο.

Είναι επίσης ανάγκη να σημειώσουμε τα έργα του Ιωάννη του Καρπαθιανού. Τίποτα δεν είναι γνωστό για τη ζωή του.

Ακόμα και η εποχή που έζησε παραμένει ασαφής. Θα ήταν πολύ βιαστικό να συμπεράνουμε από το γεγονός ότι ο Άγ. Φώτιος τον ονομάζει μαζί με τον Διάδοχο και το Νείλο ότι ήταν σύγχρονός τους. Ένας αριθμός εποικοδομητικών προσφωνήσεων που κυκλοφόρησαν σε σύντομα «κεφάλαια» είναι γνωστά με το όνομα του Ιωάννη. Πρώτ’ απ’ όλα είναι τα «Παραμυθητικά Κεφάλαια προς τους Μοναχούς στην Ινδία». Ύστερα είναι τα ηθικά «κεφάλαια», τα «φυσιολογικο-ασκητικά» κεφάλαια, και τα «γνωστικά» κεφάλαια.

Οι συνομιλίες του Συμεών του Νέου Στυλίτη χρονολογούνται πίσω στον έκτο αιώνα. Μεταξύ των συγγραφέων του έβδομου αιώνα είναι ανάγκη να ονομάσουμε το σεβάσμιο Αντίοχο από τη λαύρα του σεβάσμιου Σάββα, τον συγγραφέα του δημοφιλούς έργου «Πανδέκται», και το σεβάσμιο Θαλάσσιο, που έγραψε Περί Αγάπης, Περί Εγκράτειας και της Πνευματικής Ζωής, και που ήταν φίλος του Αγ. Μαξίμου. Η θεολογία της αγάπης και της αυτο-αγάπης του Θαλασσίου συνοψίζει πολύ καλά την άποψη του Αγ. Μαξίμου πάνω στο θέμα. Γι αυτόν η αυτο-αγάπη είναι η μητέρα κάθε αμαρτίας και οδηγεί στην οδό των παθών.