Δεν είναι τόσο απλό το να κυκλοφορήσεις μια διαστρεβλωμένη μετάφραση της Αγίας Γραφής από τα Αγγλικά, στη γλώσσα που πρωτογράφτηκαν τα πρωτότυπα κείμενα της Καινής Διαθήκης, δηλαδή στην Ελληνική. Χρειάζεται μεγάλη θρασύτητα, και τεράστια αμάθεια για να γίνει αποδεκτό από τους πιστούς κάτι τέτοιο. Όμως πέρα από τη "λοβοτομή" που έχει υποστεί η αντιληπτική ικανότητα των οπαδών της Σκοπιάς, υπήρξε και μια προϊστορία που προετοίμασε τη χρήση της ΜΝΚ στην Ελλάδα.

Η κακή χρήση της μετάφρασης του Βάμβα

Η ΜΝΚ κυκλοφορούσε για πολλά χρόνια σε άλλες γλώσσες πριν εμφανισθεί στην Ελλάδα. Οι καημένοι οι ξενόγλωσσοι Μάρτυρες της Σκοπιάς, μη έχοντας το πρωτότυπο κείμενο της Αγίας Γραφής στη γλώσσα τους, δεν ήταν εύκολο να δουν και να εντοπίσουν τη βλάσφημη διαστρέβλωση του Θεοπνεύστου κειμένου από τη Σκοπιά. Και φυσικά δεν ήταν εύκολο να υποψιασθούν, ότι αυτοί τους οποίους θεωρούν "αγωγό του Θεού", τους πότιζαν από τον αγωγό αυτό, με το φαρμάκι της διαστρέβλωσης του ιερού κειμένου!

Στην Ελλάδα, η μετάφραση αυτή άργησε αρκετά, παρά το ότι η χώρα μας ήταν από τις πρώτες στις οποίες έπεσε ο δαιμονικός σπόρος της αίρεσης αυτής. Και ένας λόγος γι' αυτό, ήταν ότι στη χώρα μας για πολλά χρόνια, η Εκκλησία έλεγχε τις μεταφράσεις που γίνονταν, και δεν ήταν εύκολο στον κάθε απατεώνα να αλλοιώσει το Ιερό Κείμενο κατά το δοκούν, με μια μετάφραση τύπου ΜΝΚ. Απ' ότι φαίνεται όμως, σε αυτό το πεδίο κάτι άλλαξε, και έτσι έγινε δυνατό να εμφανισθεί αυτό το έκτρωμα που ονομάζεται ΜΝΚ, ως δήθεν μετάφραση της Αγίας Γραφής.

Στο διάστημα όμως που ακόμα δεν είχε εκτελεσθεί αυτό το έγκλημα διαστροφής του Ιερού κειμένου από τη ΜΝΚ στα Ελληνικά, υπήρχε μια μακρά περίοδος προετοιμασίας των οπαδών της Σκοπιάς, από την ηγεσία, όχι μόνο να δεχθούν αυτό το διαστρεβλωμένο κείμενο, αλλά και να το περιμένουν με ανυπομονησία! Το ιστορικό της προετοιμασίας αυτής, έχει ως εξής:

Οι Μάρτυρες της Σκοπιάς, όπως και η συντριπτική πλειονότητα των Προτεσταντών της χώρας μας, ΔΕΝ χρησιμοποιούσαν το Ιερό πρωτότυπο κείμενο, αλλά ανέκαθεν χρησιμοποιούσαν τη μετάφραση του Βάμβα σε έναν γλωσσικό τύπο που έμοιαζε αρκετά με το αρχαίο πρωτότυπο κείμενο. Η ομοιότητα αυτή είχε βεβαίως το πλεονέκτημα ότι ήταν ευκολότερη η απόδοση του νοήματος από το πρωτότυπο κείμενο σε έναν άλλο, απλούστερο γλωσσικό τύπο. Όμως όπως συμβαίνει σε κάθε μετάφραση, τα λάθη ήταν αρκετά και σε αυτή τη μετάφραση. Δεν ήταν δραματικά, όμως ήταν αρκετά για να χάνονται σημαντικά "κλειδιά" κατανόησης της Αγίας Γραφής. Για παράδειγμα, το ότι δεν υπήρχε στην Αποκάλυψη 19/ιθ΄ και 20/κ΄ ένα οριστικό άρθρο, επέτρεπε στον αναγνώστη να υποθέσει ότι η Χιλιετής βασιλεία είναι μελλοντική, με αποτέλεσμα να πέφτουν πολλοί αναγνώστες στην πλάνη του Χιλιασμού και σε πλήρη διαστροφή της εσχατολογίας του Χριστιανισμού. Ή στο χωρίο Α΄ Θεσσ. 4/δ: 15-17, η "απώλεια" της λεξούλας "άμα", επέτρεπε στον αναγνώστη να υποθέσει ότι η ανάσταση των νεκρών μπορούσε να γίνει σε δύο φάσεις. Και αυτά είναι δύο μόνο από τα πολλά προβλήματα που μπορεί να βρει κάποιος σε ΚΑΘΕ μετάφραση. Με τη διαφορά ότι Βάμβας δεν έκανε τα λάθη αυτά εκουσίως, παρά ευρισκόμενος στα πλαίσια της Ορθόδοξης Εκκλησίας, δεν μπορούσε ίσως να φαντασθεί ότι αυτές οι μικρές παραλείψεις θα είχαν τόση σημασία για κάποιες αιρέσεις, και θα γίνονταν αντικείμενο εκμετάλλευσης από αυτές.

Ο βασικός λόγος φυσικά που οι διάφορες Προτεσταντικές θρησκείες (όπως η Σκοπιά) προτιμούσαν τη μετάφραση του Βάμβα από αρχαίο κείμενο, δεν ήταν τόσο ο απλούστερος γλωσσικός τύπος της, σε σύγκριση με το αρχαίο κείμενο. (Θα έλεγα μάλιστα ότι η διαφορά στη δυνατότητα κατανόησης είναι αμελητέα). Ο βασικός λόγος ήταν ότι ο Βάμβας είχε μεταφράσει και την Παλαιά Διαθήκη, από το Εβραϊκό Κείμενο, και όχι από τη μετάφραση των Εβδομήκοντα (Ο΄). Ως αποτέλεσμα, το συνολικό έργο της μετάφρασής του, περιείχε μόνο τα 66 από τα 76 βιβλία της Αγίας Γραφής. Επειδή χρησιμοποιώντας το Εβραϊκό Κείμενο, περιορίσθηκε μόνο στον Εβραϊκό Κανόνα, που είχε αφαιρέσει 10 βιβλία από αντίδραση στην πρώτη Χριστιανική Εκκλησία. Και επειδή οι Προτεσταντικές αιρέσεις στην πλειοψηφία τους διατηρούν τον Κανόνα των απίστων μετά Χριστού Εβραίων, και όχι τον κανόνα της Χριστιανικής Εκκλησίας των πρώτων αιώνων, θα είχαν μεγάλο πρόβλημα αν χρησιμοποιούσαν τη μετάφραση των Εβδομήκοντα, που είχε όλα τα βιβλία της Αγίας Γραφής. Όχι μόνο θα έπρεπε να εξηγήσουν στους ακροατές τους, τον λόγο για τον οποίο έχουν αφαιρέσει 10 βιβλία από την Αγία Γραφή, αλλά και οι ίδιοι οι οπαδοί τους θα άρχιζαν να κατανοούν την αυθαιρεσία αυτής της αφαίρεσης των 10 βιβλίων από το Ιερό κείμενο. Με τη μετάφραση του Βάμβα όμως, όλα αυτά λύνονταν!

Μπορούσαν λοιπόν πλέον έτσι, οι διάφορες αιρέσεις του Προτεσταντικού χώρου, (μεταξύ των οποίων και η Σκοπιά), να περιφέρονται στα υποψήφια θύματά τους, και να τους λένε: "Βλέπετε; Εμείς χρησιμοποιούμε την ίδια Αγία Γραφή με τη δική σας. Την έχει μεταφράσει ο Ορθόδοξος αρχιμανδρίτης Βάμβας από το πρωτότυπο". Και αν κάποιος τύχαινε να έχει μια Αγία Γραφή στο κείμενο, του άνοιγαν ένα τυχαίο εδάφιο και του έλεγαν: "Όπως βλέπετε, μόνο ο γλωσσικός τύπος αλλάζει. Το περιεχόμενο είναι το ίδιο". Γιατί βεβαίως χρειαζόταν ειδικές γνώσεις, για να γνωρίζει κάποιος όχι μόνο τις διαφορές της μετάφρασης από το πρωτότυπο, αλλά και τα συγκεκριμένα σημεία όπου αυτές οι διαφορές επηρεάζουν το δόγμα της κάθε αίρεσης!

Μάλιστα, οι διάφοροι Προτεστάντες (μεταξύ των οποίων η Σκοπιά), έκαναν το μαύρο άσπρο, λέγοντας στα ανυποψίαστα θύματά τους: "Εμείς χρησιμοποιούμε μετάφραση, για να την κατανοεί ο κόσμος. Ενώ οι παπάδες χρησιμοποιούν το κείμενο για να μην καταλαβαίνει κανείς τι λέει η Αγία Γραφή". Όχι μόνο λοιπόν χρησιμοποιούσαν μια ΛΕΙΨΗ κατά 10 βιβλία, και με αρκετά λάθη Αγία Γραφή λοιπόν, όχι μόνο αποκαλούσαν ψευδώς τα 10 αυτά βιβλία "απόκρυφα", όχι μόνο εκμεταλλεύονταν τα λάθη της μετάφρασης του Βάμβα για να διαστρέφουν το νόημα της Αγίας Γραφής, όχι μόνο χρησιμοποιούσαν μια μετάφραση Ορθοδόξου, κατηγορώντας ταυτόχρονα τους Ορθοδόξους ότι δεν δίνουν απλή Αγία Γραφή στον λαό, αλλά έβγαιναν και λάδι από πάνω για όλα αυτά τα ατοπήματα, όπως όλοι οι "φελοί" βγαίνουν στην επιφάνεια!

Έτσι λοιπόν, εκτός από τα παραπάνω βολικά χαρακτηριστικά της μετάφρασης του Βάμβα, υπήρχαν για τη Σκοπιά και τα εξής ακόμα βολικά στοιχεία: Οι οπαδοί της, ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΕΞΟΙΚΕΙΩΜΕΝΟΙ ΜΕ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ. Δεν το χρησιμοποιούσαν στις μελέτες τους, και δεν το αποζητούσαν. Ελάχιστοι απ' αυτούς, (κυριολεκτικά μετρημένοι στα δάχτυλα) το είχαν στα σπίτια τους, και ακόμα λιγότεροι το άνοιγαν κάποτε. Έτσι, απομακρισμένοι από το πρωτότυπο κείμενο, και εθισμένοι σε μια μετάφραση, θα ήταν ευκολότερο πλέον, να αποδεχθούν μία ακόμα μετάφραση, και μάλιστα τη μετάφραση του δήθεν "αγωγού του Θεού", τη διαστρεβλωμένη ΜΝΚ της Σκοπιάς!

Η προετοιμασία της ψυχολογίας των οπαδών της Σκοπιάς

Όμως, η μετάφραση του Βάμβα, δεν είχε γραφτεί για να "βολέψει" τις κακοδοξίες τη Σκοπιάς. Παρά τα άλλα βολικά χαρακτηριστικά της, δεν βόλευε τη Σκοπιά σε πάρα πολλά σημεία. Και ενώ σε άλλες χώρες, η Σκοπιά είχε μια δήθεν "Αγία Γραφή", κομμένη και ραμμένη στα μέτρα της, εφ' όσον είχε αλλοιώσει στη ΜΝΚ όλα τα σημεία που επιθυμούσε, οι Έλληνες Μάρτυρες της Σκοπιάς, αντιμετώπιζαν πρόβλημα να παρακολουθήσουν τους απαράδεκτους συλλογισμούς της Σκοπιάς σε πάρα πολλά εδάφια. Γιατί η Σκοπιά ανέπτυσσε το σκεπτικό της με βάση τα διαστρεβλωμένα εδάφια της ΜΝΚ, ενώ οι Μάρτυρες στην Ελλάδα, διάβαζαν από τη μετάφραση του Βάμβα, που οι αποδώσεις της δεν ήταν συχνά σύμφωνες με τα διαστρεβλωμένα εδάφια της ΜΝΚ, και δεν έβγαζαν το συπέρασμα που επιθυμούσε η Σκοπιά. Για τον λόγο αυτό, μέσα στα έντυπά της η Σκοπιά, εκεί που τη βόλευε για προωθεί τις απόψεις της, έβαζε δίπλα στο κείμενο του Βάμβα μια παρένθεση, όπου άλλαζε κατά το δοκούν τις φράσεις και τις λέξεις, κολλώντας δίπλα τα αρχικά: "ΜΝΚ". Καθώς λοιπόν ο οπαδός της διάβαζε τη διαστρεβλωμένη αυτή απόδοση, κατανοούσε το όλο αιρετικό σκεπτικό της Σκοπιάς, εφ' όσον "η μετάφραση του Πιστού και Φρόνιμου Δούλου ξέρει καλύτερα πώς αποδίδονται τα εδάφια".

Φυσικά οι οπαδοί της Σκοπιάς, ούτε διανοούντο να ανοίξουν το πρωτότυπο κείμενο, και να ελέγξουν τις μεταφράσεις αυτές της οργάνωσης. "Τον αγωγό του Θεού" θα έλεγχαν; Σίγουροι ότι "οι αδελφοί του Κυβερνώντος Σώματος ξέρουν" τι κάνουν, ούτε καν υποψιάζονταν την κοροϊδία που υφίσταντο μπροστά στα μάτια τους, από αυτούς στους οποίους εμπιστεύονταν τη σωτηρία τους.

Μάλιστα πολλοί από αυτούς τους οπαδούς, (μεταξύ των οποίων κι εγώ ο γράφων τότε), έχοντας τόση εμπιστοσύνη στις γνώσεις και τις καλές προθέσεις του Κυβερνώντος Σώματος, όχι μόνο δεν έλεγχαν αυτά τα διαστρεβλωμένα χωρία με βάση το κείμενο, (το οποίο βεβαίως αγνοούσαν), αλλά όποτε συναντούσαν τέτοιες αυθαίρετες αποδώσεις, τις έγραφαν με ραμπιτογράφο πάνω στη Μετάφραση του Βάμβα, στα περιθώρια των σελίδων, διορθώνοντας τον Βάμβα, με τη δήθεν σωστότερη μετάφραση της Σκοπιάς!

Μεταξύ των Μαρτύρων, κυριαρχούσε μια πολύχρονη φήμη, ότι "η ΜΝΚ ήδη μεταφράζεται στα Ελληνικά, και σύντομα θα την έχουμε και στη γλώσσα μας, αλλά οι παπάδες ακόμα δεν αφήνουν, για να μη μάθει ο κόσμος την αλήθεια". Και είναι απορίας άξιο, πώς είναι δυνατόν, να γίνεται μετάφραση όταν δεν θα ήταν δυνατόν να εκδοθεί, ή ακόμα, πώς άργησε τόσο να γίνει μετάφραση, σε μια γλώσσα στην οποία υπήρχε ήδη το αρχαίο κείμενο, και υποτίθεται ότι θα έπρεπε ήδη να είναι μεταφρασμένη και κατανοητή η Αγία Γραφή σε αυτή τη γλώσσα, προτού αποδοθεί σε άλλη σύγχρονη γλώσσα! Και πώς ενώ ΔΕΝ ήταν ακόμα μεταφρασμένη, υπήρχαν παραπομπές ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ από όλη την Αγία Γραφή, σε κάθε τεύχος της Σκοπιάς, από μια μετάφραση που ακόμα ΔΕΝ είχε γίνει στα Ελληνικά!

Φυσικά ο λόγος της καθυστέρησης να κυκλοφορήσει η ΜΝΚ στα Ελληνικά, ήταν τα προβλήματα που συναντούσαν οι μεταφραστές της Σκοπιάς, στην προσπάθειά τους ΝΑ ΔΙΑΣΤΡΕΨΟΥΝ το αρχαίο κείμενο στη γλώσσα που γράφτηκε!

Παρ' όλα αυτά, ακόμα και η καθυστέρηση λειτουργούσε υπέρ της Σκοπιάς. Οι οπαδοί της, ανυπομονούσαν να δουν στα χέρια τους επιτέλους "μια Αγία Γραφή χωρίς λάθη"! (sic) Γιατί με τόσες διαφοροποιήσεις που έκανε η Σκοπιά στα έντυπά της, με τις παραθέσεις της αυτές, σε αντίθεση με τη μετάφραση του Βάμβα που χρησιμοποιούσε, είχε γίνει κοινή συνείδηση των Μαρτύρων, ότι η μετάφραση του Βάμβα έχει πολλά προβλήματα, και μόνο η ΜΝΚ αποδίδει σωστά το πρωτότυπο κείμενο. Ένα κείμενο ΑΓΝΩΣΤΟ και μακρινό στους περισσότερους Μάρτυρες, που ούτε είχαν, ούτε καν διανοούντο να το ανοίξουν για να δουν οι ίδιοι τι περιέχει!

Επιλεγόμενα

Πέρασα ολόκληρη τη σταδιοδρομία μου ως Μάρτυς του Ιεχωβά βιώνοντας την ανωτέρω κατάσταση, και περιμένοντας με ανυπομονησία την "ευλογημένη" στιγμή που θα κρατούσα στα χέρια μου μια Ελληνική ΜΝΚ, "τον λόγο του Θεού σε απλή γλώσσα χωρίς λάθη"! Και η ανυπομονησία μου μεγάλωνε, καθώς μάθαινα όλο και πιο συχνά, ότι "επιτέλους η ΜΝΚ στα Ελληνικά τελειώνει, και θα την έχουμε σύντομα στα χέρια μας". Πολύ δε περισσότερο, βλέποντας να κυκλοφορούν και άλλες μεταφράσεις σε απλή γλώσσα εκτός από του Βάμβα, αντιλαμβανόμουν ότι οι περιορισμοί που έθετε η Ορθόδοξη Εκκλησία στην κυκλοφορία αυτής της μετάφρασης, σύντομα δεν θα υπήρχαν. Το όνειρο αυτό, έτεινε να γίνει σύντομα πραγματικότητα!

Όμως οι βουλές του Θεού είναι συχνά αντίθετες από αυτά που περιμένουμε. Γιατί, ναι, πράγματι, η ΜΝΚ κάποτε επιτέλους βγήκε στην Ελληνική γλώσσα. Όμως ως τότε, είχε ήδη κάτι αλλάξει μέσα μου. Είχα βιώσει πλέον το αληθινό πρόσωπο της οργάνωσης της Σκοπιάς, και είχα ήδη συγκρουσθεί μαζί της. Η εμπιστοσύνη μου προς το Κυβερνών Σώμα, είχε μετατραπεί σε ΑΠΟΛΥΤΗ ΚΑΧΥΠΟΨΙΑ, γιατί πλέον γνώριζα "το ποιόν" τους και τις μεθόδους τους. Ήδη γνώριζα την αληθινή Εκκλησία του Κυρίου, και μελετούσα ΟΛΟΚΛΗΡΗ την Αγία Γραφή με τα 76 βιβλία της, από τα αρχαία κείμενα, και όχι από μεταφράσεις. Πριν δω καν την Ελληνική ΜΝΚ, γνώριζα ήδη τι αλλαγές θα συναντούσα σε αυτή, και σε ποια σημεία, γιατί "δεν αγνοούσα τα διανοήματα της Σκοπιάς" (Β΄ Κορ. 2/β: 11).

Όταν επιτέλους κράτησα για πρώτη φορά στα χέρια μου ένα αντίτυπο της Ελληνικής ΜΝΚ, δεν ανυπομονούσα πλέον. Με βαρεμάρα άνοιξα κάποια επιλεγμένα εδάφια, όπου γνώριζα καλά τι γράφει το πρωτότυπο αρχαίο κείμενο, ο Βάμβας, και αρκετές άλλες μεταφράσεις που είχα. Γνώριζα επίσης ότι αυτά τα εδάφια αντιτίθενται ξεκάθαρα στα δόγματα της Σκοπιάς. Ήμουν βέβαιος για το τι θα συναντούσα σε αυτή τη διαστρεβλωμένη εκδοχή της δήθεν Αγίας Γραφής. Ακόμα και τις λέξεις που θα χρησιμοποιούσαν, (ή που θα αφαιρούσαν) είχα προβλέψει. Και πράγματι, στα περισσότερα εδάφια που άνοιξα, δεν γελάστηκα. Το νόημα των προβληματικών για τη Σκοπιά εδαφίων, ήταν εντελώς αλλοιωμένο. Αλλά μερικά εδάφια πράγματι με εξέπληξαν. Γιατί αν εγώ ήμουν μεταφραστής της Σκοπιάς, και σκόπευα να διαστρέψω αυτά τα εδάφια, θα το είχα κάνει με πιο προσεγμένο τρόπο. Όμως σε μερικά εδάφια το μέγεθος της διαστροφής του αρχαίου κειμένου ήταν τόσο εξώφθαλμο και θρασύ, που με εξέπληξε η ξεδιαντροπιά της οργάνωσης αυτής.

Έκλεισα με απέχθεια το βιβλίο εκείνο που κάποτε περίμενα με ανυπομονησία πολλών ετών, και που κάποτε αγωνιούσα να σημειώσω αποσπάσματά του πάνω στα περιθώρια της Αγίας Γραφής μου. Κοιτούσα με λύπη τους νεώτερους Μάρτυρες της Σκοπιάς που συναντούσα, να το χρησιμοποιούν με τόση εμπιστοσύνη και καμάρι, και ένιωθα να μου ανακατεύεται το στομάχι για την αισχρή κοροϊδία που κάνει η οργάνωση αυτή σε ανθρώπους που την αγαπούν και της εμπιστεύονται τη ζωή τους, αλλοιώνοντάς τους ακόμα και το κείμενο της Αγίας Γραφής! Τώρα πλέον, οι Μάρτυρες της Σκοπιάς, στο εξής, δεν είχαν ούτε καν τη μετάφραση του Βάμβα, αλλά μόνο το κακοποιημένο κείμενο της ΜΝΚ. Πώς να τους βοηθήσει κανείς;

Μετά την πρώτη εκείνη επαφή με την Ελληνική ΜΝΚ, έκανα πολλούς μήνες, ίσως και χρόνια να ξανανοίξω το κείμενο της ΜΝΚ στα Ελληνικά. Κάποτε το αποφάσισα. Με αηδία άνοιξα το βεβηλωμένο κείμενο της Αγίας Γραφής, έγραψα ένα άρθρο για τις παραποιήσεις της ΜΝΚ, και το δημοσίευσα στον Παρατηρητή της Σκοπιάς. Μετά από καιρό έγραψα άλλο ένα, και μετά από καιρό πάλι άλλο ένα... Είναι τόσες πολλές οι διαστροφές, που ξέρω ότι ποτέ δεν θα τελειώσουν, ακόμα και αν γράφω μία κάθε μέρα. Αφήνω να περνάει καιρός πριν νιώσω αυτή την ανακατωσούρα στο στομάχι, και παίρνοντας βαθιά ανάσα, λέω: "Άντε, ας το υποστώ κι αυτό, μήπως και από αυτό το άρθρο ξυπνήσει κάποιος ακόμα πλανημένος συνάνθρωπος".

Υ.Γ. Στις 5 Οκτωβρίου 2013, η εταιρία Σκοπιά ανακοίνωσε την κυκλοφορία μιας σημαντικά αναθεωρημένης έκδοσης της αγγλικής μετάφρασης. Στις 21 Οκτωβρίου 2017 εκδόθηκε και στα ελληνικά, συνεχίζοντας και στην Ελληνική γλώσσα τη διαστρέβλωση τού Ιερού κειμένου τής Αγίας Γραφής. Για παράδειγμα, ας αναφέρουμε το εδάφιο 2 Ιωάννου 7: "ότι πολλοί πλάνοι εισήλθον εις τον κόσμον, οι μη ομολογούντες Ιησούν Χριστόν ερχόμενον εν σαρκί· ούτός εστιν ο πλάνος και ο αντίχριστος". Ενώ η προηγούμενη έκδοση τής ΜΝΚ, η Σκοπιά δεν είχε τολμήσει να το αλλοιώσει, και είχε διατηρήσει το σωστό χρόνο τού ρήματος: "ερχόμενο", στη νέα αναθεωρημένη ΜΝΚ αλλοίωσαν ακόμα και αυτό, γράφοντας: "ήρθε"· ώστε οι οπαδοί τους να μην καταλαβαίνουν από τον συνεχή χρόνο τού ρήματος, ότι η εταιρία Σκοπιά που δεν δέχεται την εν σαρκί 2η Παρουσία τού Χριστού, βρίσκεται μεταξύ τών απατεώνων και αντιχρίστων που αναφέρει το εδάφιο.

Ν. Μ.