Ορθόδοξη Ομάδα Δογματικής Έρευνας

Κεντρική Σελίδα

Βιβλία, Διωγμοί, Ιστορία και Ιεραποστολή

Β. Χριστιανικές μαρτυρίες από τον 2^ο και 3^ο αιώνα μ.Χ.

2. Το Μαρτύριον Πολυκάρπου

Το Μαρτύριον Πολυκάρπου είναι μια αναφορά της Εκκλησίας της Σμύρνης προς την Εκκλησία του Φιλομηλίου «και πάσαις ταις κατά πάντα τόπον της αγίας και καθολικής εκκλησίας παροικίαις» (προς όλες τις τοπικές Εκκλησίες, τουλάχιστον των πόλεων της ευρύτερης περιοχής στη Μ. Ασία) για το μαρτύριο του αγίου Πολυκάρπου, επισκόπου Σμύρνης, ο οποίος θανατώθηκε σε μεγάλη ηλικία κατά το διωγμό των χριστιανών είτε από τον αυτοκράτορα Αντωνίνο Πίο (155/156 μ.Χ.) είτε από τον αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο (167/168 ή 177 μ.Χ.), το δε κείμενο του Μαρτυρίου συντάχθηκε αμέσως μετά τα γεγονότα και ο συντάκτης του, όπως προκύπτει, ήταν αυτόπτης των γεγονότων (βλ. Στυλιανού Παπαδόπουλου, Πατρολογία Α΄, Αθήνα 1990, σελ. 226).

Σημαντική χρονολογική ένδειξη για το μαρτύριο του αγίου – καθώς και για την αξιοπιστία της διήγησης περί αυτού – θεωρείται ότι ο άγιος Πολύκαρπος δικάστηκε από τον διοικητή της Ασίας Στάτιο Κοδράτο, πρόσωπο επιβεβαιωμένο από τις ιστορικές πηγές, για το οποίο λεπτομέρειες μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Στο κείμενο τού Μαρτυρίου Πολυκάρπου, βλέπουμε λεπτομέρειες όπως ότι ο ειδωλολατρικός όχλος απαιτούσε τη θανάτωση των χριστιανών και ιδιαίτερα του Πολυκάρπου, ότι ο άγιος φιλοξένησε εν γνώσει του τους στρατιώτες που είχαν έρθει να τον συλλάβουν, προσευχήθηκε επί δύο ώρες, μνημονεύοντας όλους τους ανθρώπους που είχε γνωρίσει, και η χάρη του Θεού τον πλημμύρισε τόσο, ώστε «θαμπώθηκαν οι στρατιώτες και μερικοί απ’ αυτούς μετάνιωσαν που είχαν έρθει να πιάσουν έναν τόσο θεόπρεπο γέροντα» (μετάφραση του αρχαίου κειμένου, από εδώ), καθώς επίσης και ότι ομολόγησε με παρρησία την πίστη του στο Χριστό και δέχτηκε χωρίς κανένα φόβο το θάνατο (στην πυρά), στο αμφιθέατρο της Σμύρνης, ως δημόσιο θέαμα, ανήμερα του Μεγάλου Σαββάτου.

Βλέπουμε επίσης το μαρτύριο κι άλλων χριστιανών και πληροφορίες για τα βασανιστήρια που υπέστησαν, αλλά και για «την γενναιότητα, την υπομονή και τον έρωτα προς τον Κύριο, που είχαν εκείνοι». «Με το μαστίγωμα τους καταξέσχισαν το κορμί, κάνοντας να φανούν οι φλέβες και οι αρτηρίες», «η φωτιά που τους έβαζαν οι δήμιοι ήταν γι᾽ αυτούς δροσιά». «Επίσης και εκείνοι που ρίχτηκαν στα θηρία υπέφεραν πολλή και φοβερή δοκιμασία. Άλλοι έγιναν κομμάτια μ᾽ αγκαθωτά κολαστήρια όργανα κι άλλοι τέλος μ᾽ άλλες χιλιότροπες επινοήσεις βασάνων τελειώθηκαν».

Καταγράφεται όμως και άρνηση του Χριστού, από έναν χριστιανό, τον Κόιντο, που από δειλία και μόνον αρνήθηκε την πίστη του, παρά τον αρχικό του υπερβάλλοντα ζήλο (λόγω του οποίου είχε προτρέψει χριστιανούς να παραδοθούν οι ίδιοι στους διώκτες τους για να μαρτυρήσουν). Με αφορμή αυτό, η Εκκλησία της Σμύρνης δηλώνει ότι απορρίπτει την αυτόβουλη προσέλευση στο μαρτύριο και ότι δεν θα αναγνωρίσει ως μάρτυρες χριστιανούς που θα παραδοθούν μόνοι τους για να μαρτυρήσουν.

Καταγράφεται τέλος στο κείμενο η μεγάλη τιμή, με την οποία περιέβαλαν οι χριστιανοί τα σώματα των θανατωθέντων μαρτύρων, πληροφορία που αποτελεί την αρχαιότερη καταγραφή για την τιμή των αγίων και των λειψάνων τους από τους χριστιανούς (εκτός από τα αναφερόμενα στην Αποκάλυψη βέβαια) και η οποία θυμίζει πάρα πολύ την ανάλογη συμπεριφορά των υπόδουλων χριστιανών της Τουρκοκρατίας απέναντι στους εκτελεσθέντες νεομάρτυρες.

Το Μαρτύριον περιέχει και ορισμένα υπερφυσικά στοιχεία, και συγκεκριμένα (α) ότι ο άγιος Πολύκαρπος προειδοποιήθηκε σε όνειρο από τον Κύριο για τον επικείμενο θάνατό του διά πυράς, (β) ότι, ενώ έμπαινε στο αμφιθέατρο όπου θα μαρτυρούσε, ο ίδιος και όλοι οι χριστιανοί που βρίσκονταν εκεί άκουσαν θεία φωνή να τον προτρέπει: «Ίσχυε, Πολύκαρπε, και ανδρίζου», καθώς και (γ) ότι ο άγιος κατά θεία παρέμβαση δεν καιγόταν στην πυρά, στην οποία τον είχαν τοποθετήσει (αντιθέτως, ξεχυνόταν στον αέρα μια ανεξήγητη ευωδία, σαν ακριβό θυμίαμα), γι’ αυτό οι Ρωμαίοι αναγκάστηκαν να τον αποκεφαλίσουν. Τα στοιχεία αυτά προφανώς δεν τα αποδέχονται εκείνοι που εξετάζουν «ορθολογιστικά» τις ιστορικές πηγές· προσωπικά, ως χριστιανός, δεν τα αποκλείω, όμως δέχομαι να τα παρακάμψουμε και θεωρώ ότι, και έτσι, δεν πλήττεται ο ιστορικός πυρήνας του Μαρτυρίου, που μας διασώζει πολλές αυθεντικές πληροφορίες για το διωγμό, τους μάρτυρες και τους «πεπτωκότες» (αρνησίθρησκους).

Για την προσωπικότητα του αγίου Πολυκάρπου (αλλά και λεπτομέρειες για το μαρτύριό του) μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα στοιχεία εδώ, ενώ χαρακτηριστικά είναι και όσα του γράφει ο αιχμάλωτος άγιος Ιγνάτιος στην επιστολή Προς Πολύκαρπον, την οποία αναφέραμε.

Η αξιοπιστία του Μαρτυρίου, κατά τη γνώμη μας, είναι απόλυτη· δεν πρόκειται για καμιά λαϊκή φυλλάδα, γραμμένη από ανώνυμο χέρι, αλλά για επίσημη επιστολή της Εκκλησίας της Σμύρνης προς άλλες τοπικές Εκκλησίες, γραμμένη μέσα στην ίδια τη φωτιά του διωγμού· σε τέτοια περίπτωση δεν χωράνε ψέματα, ούτε όμως και θα μπορούσαν να γίνουν πιστευτά από τις άλλες χριστιανικές κοινότητες χονδροειδή ψεύδη για γενναίους μάρτυρες και σκληρά βασανιστήρια, αν αυτά δεν ήταν καταστάσεις γνωστές σε όλους εκείνη την εποχή.

Για τους διωγμούς των αυτοκρατόρων Αντωνίου Πίου και Μάρκου Αυρήλιου παρακαλώ να διαβάσετε περισσότερα στα οικεία κεφάλαια του προαναφερθέντος βιβλίου του Α. Γλαβίνα Ο Αντωνίνος Πίος - Το μαρτύριο του Πολυκάρπου - Οι απολογίες του Ιουστίνου και Ο διωγμός του Μάρκου Αυρηλίου.