4) Η περί Λόγου διδασκαλία Θεοφίλου του Αντιοχείας (2ος αιώνας μ.Χ.)

Ο Θεόφιλος Αντιοχείας υπήρξεν ο πρώτος εκ των Απολογητών, ο οποίος εχρησιμοποίησε ρητώς την στωικήν διάκρισιν περί ενδιαθέτου και προφορικού λόγου, δια να καταστήσει δι' αυτής σαφεστέραν την περί δύο καταστάσεων του Λόγου θεωρίαν του.

Τας περί Λόγου αντιλήψεις του ο Θεόφιλος εκφράζει εις τα ακόλουθα δύο σημαντικά του κείμενα:

1. «Και πρώτον μεν συμφώνως εδίδαξαν ημάς, ότι εξ ουκ όντων τα πάντα εποίησεν. Ου γαρ τι τω Θεώ συνήκμασεν· αλλ' αυτός εαυτού τόπος ων και ανενδεής ων και υπάρχων προ των αιώνων ηθέλησεν άνθρωπον ποιήσαι ω γνωσθή· τούτω ουν προητοίμασεν τον κόσμον. Ο γαρ γενητός και προσδεής εστίν, ο δε αγέννητος ουδενός προσδείται. Έχων ουν ο Θεός τον εαυτού Λόγον ενδιάθετον εν τοις ιδίοις σπλάγχνοις εγέννησεν αυτόν μετά της εαυτού Σοφίας εξερευξάμενος προ των όλων. Τούτον τον Λόγον έσχεν υπουργόν των υπ' αυτού γεγενημένων, και δι' Αυτού τα πάντα πεποίηκεν».^[191]

2. «Φωνή δε τι άλλο εστίν αλλ' ή ο Λόγος ο του Θεού, ος εστίν και Υιός αυτού; Ουχ ως οι ποιηταί και μυθογράφοι λέγουσιν υιούς θεών εκ συνουσίας γεννωμένους, αλλά ως αληθεία διηγείται τον λόγον τον όντα δια παντός ενδιάθετον εν καρδία Θεού. Προ γαρ τι γίνεσθαι τούτον είχεν σύμβουλον, εαυτού νουν και φρόνησιν όντα. Οπότε δε ηθέλησεν ο Θεός ποιήσαι όσα εβουλεύσατο, τούτον τον Λόγον εγέννησεν προφορικόν, πρωτότοκον πάσης κτίσεως, ου κενωθείς αυτός του Λόγου, αλλά Λόγον γεννήσας και τω Λόγω αυτού δια παντός ομιλών».^[192]

Και αι ιδέαι αύται του Θεοφίλου δεν διαφέρουν αισθητώς των αντιστοίχων αντιλήψεων των άλλων Απολογητών. Τοιουτοτρόπως εξαίρονται υπ' αυτού: Η ιδιωματική παρά τω Θεώ αΐδιος ύπαρξις του Λόγου (λόγος ενδιάθετος)· η προσωπική υπόστασις του Λόγου εν όψει της δημιουργίας (λόγος προφορικός)· η ακένωτος γέννησις του Λόγου και η δια του Λόγου δημιουργία των όντων.

Δια του Θεοφίλου Αντιοχείας διατυπούται εκπεφρασμένως πλέον η περί ενδιαθέτου και προφορικού Λόγου διδασκαλία, της οποίας η ιδέα ήτο τόσον αρχαία, όσον αρχαία ήτο και η Χριστιανική απολογητική. Είναι δε περίεργον το γεγονός, ότι οι υπόλοιποι Απολογηταί, ενώ εγνώριζον την στωικήν ορολογίαν, εν τούτοις δεν προέβησαν εις την διατύπωσιν αυτής, προέβη δε ο Θεόφιλος, ο ολιγώτερον προς τούτο κατάλληλος, λόγω της σφοδράς του αντιπαθείας προς ό,τι προήρχετο εκ της φιλοσοφίας των Ελλήνων.

Σημειώσεις

191. Προς Αυτόλ. Β΄, 10. ΒΕΠ 5, 27.

192. Προς Αυτόλ. Β΄, 22. ΒΕΠ 5, 36-37.

Σχετικά άρθρα:

• Ποιο είναι το Τρίτο Πρόσωπο τής Αγίας Τριάδος κατά τον Θεόφιλο Αντιοχείας;

• Η περί Λόγου διδασκαλία του Αθηναγόρα

• Η περί Λόγου διδασκαλία του Τατιανού