«Οίδα σου τα έργα, ότι ούτε ψυχρός ει, ούτε ζεστός·  όφελον ψυχρός ής ή ζεστός. Ούτως ότι χλιαρός ει, και ούτε ζεστός ούτε ψυχρός, μέλλω σε εμέσαι εκ του στόματός μου.»  (Αποκάλυψη 3:15-16).

Για ποιο λόγο ο συγγραφέας του Βιβλίου της Αποκάλυψης αναφέρει την Εκκλησία της Λαοδικείας ως «χλιαρή»;  

Η Εκκλησία της Λαοδικείας είναι η τελευταία των επτά Εκκλησιών που αναφέρονται στην Αποκάλυψη. Η αυστηρή αναγγελία αφήνει να εννοηθεί πως οι Χριστιανοί στην Λαοδίκεια – σήμερα ευρισκόμενη μέσα στην σύγχρονη Τουρκία – μάλλον ταλαντεύθηκαν ως προς τις υποχρεώσεις τους στην Χριστιανική πίστη. Το ιστορικό και αρχαιολογικό πλαίσιο της καταστάσεως αυτής αξίζει να ερευνηθεί.

Ναός Α στην Λαοδίκεια.  Αρχικά αφιερωμένος στον Απόλλωνα, Άρτεμη και Αφροδίτη.   Ο Ναός Α στην Λαοδίκεια χρησιμοποιήθηκε αργότερα για την αυτοκρατορική λατρεία.  Χρονολογείται στον 2^ο αιώνα μ.Χ. Φωτογραφία: © Mark R. Fairchild, Huntington University.

Ο Mark R. Fairchild του Πανεπιστημίου Huntington εξετάζει την χλιαρή υπόληψη της Λαοδικείας εξετάζοντας τις αρχαιολογικές ανασκαφές στην Λαοδικεία, μέσα στο άρθρο του  “Laodicea’s ‘Lukewarm’ Legacy: Conflicts of Prosperity in an Ancient Christian City,”   (Η «Χλιαρή» Κληρονομιά της  Λαοδικείας: Συγκρούσεις Ευμάρειας σε μια Αρχαία Χριστιανική Πόλη») που δημοσιεύθηκε στην έκδοση Μαρτίου-Απριλίου 2017 της «Επιθεώρησης Βιβλικής Αρχαιολογίας».

Δεν μας αναφέρουν μέσα στην Αγία Γραφή ποιός ίδρυσε την Εκκλησία της Λαοδικείας, όμως από την μαρτυρία του κειμένου της Καινής Διαθήκης, μπορούμε να εξάγουμε πως ο Επαφράς – ένας από τους μαθητές του Αποστόλου Παύλου – πιθανότατα να την ίδρυσε. Ξέρουμε πως ο Επαφράς ίδρυσε την Εκκλησία των Κολοσσαίων  (Προς Κολοσσαείς 1:6-7), σε κοντινή απόσταση από την Λαοδίκεια.  Οπότε φαίνεται εφικτό, πως ο ίδιος θα ήταν υπεύθυνος και για την φύτευση της Εκκλησίας στην Λαοδίκεια.

Η Λαοδίκεια ήταν μια πλούσια πόλη κατά την Ρωμαϊκή περίοδο. Όχι μόνο ήταν τοποθετημένη πάνω σε κύριες αρτηρίες εμπορίου που συνέδεαν σημαντικές πόλεις όπως την Έφεσο, Σμύρνη και Σάρδεις, αλλά ήταν και ένα κέντρο παραγωγής υφασμάτων και τραπεζών. Δεν εκπλήσσει ίσως πως η Εκκλησία της Λαοδίκειας σημειώνεται ως μια πλούσια πόλη μέσα στην Αγία Γραφή (δες Αποκάλυψη 3:17).

Το Βιβλίο της Αποκάλυψης γράφθηκε κατά την βασιλεία του Ρωμαίου αυτοκράτορα Δομητιανού (περ. 81-96 μ.Χ.).  Ο Δομητιανός ήταν διαβόητος, ως ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας που είχε αυτοανακηρυχθεί ως θεός ενώ ήταν ακόμα ζωντανός.  Αυτό προσέβαλλε τους Χριστιανούς, Εβραίους και την Ρωμαϊκή Γερουσία ομοίως.  Άλλοι αυτοκράτορες θεοποιούνταν μόνο μετά τον θάνατό τους.

Σκαλισμένα πάνω σε αυτό το κομμάτι σπασμένης κολώνας είναι 4 θρησκευτικά σύμβολα: το μενόρα, ένα κλαδί από βάϊα, ένα σοφάρ (κέρας κριαριού) και Σταυρός.  Τα πρώτα 3 σύμβολα είναι εβραϊκά, αλλά ο Σταυρός είναι φανερά Χριστιανικός.  Η κολώνα αρχικά ανήκε στο Νυμφαίο (δημόσια πηγή) στην Λαοδίκεια.  Τα εβραϊκά σύμβολα μάλλον προστέθηκαν στην κολώνα προς το τέλος της Ρωμαϊκής – πρώιμης Βυζαντινής περιόδου, και ο Σταυρός προστέθηκε κατά την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο. Το ότι ο Χριστιανικός Σταυρός χαράχθηκε ως προέκταση της εβραϊκής Μενόρας αφήνει να εννοηθεί πως η Εκκλησία της Λαοδικείας φύτρωσε μέσα από την συναγωγή.  Φωτογραφία: © Mark R. Fairchild, Huntington University.

Ο Δομητιανός δίωκε όσους αρνούντο να συμμετάσχουν στην αυτοκρατορική λατρεία (την λατρεία των αυτοκρατόρων και δυναστείες οικογενειών).  Αν και οι εβραίοι εξαιρούντο από την συμμετοχή, οι Χριστιανοί όχι.  Εξηγεί ο Fairchild: «Ως κομμάτι της  Pax Romana, οι αφοσιωμένα μονοθεϊστές εβραίοι στις πόλεις του κόσμου της Μεσογείου εξαιρούντο από τις απαιτήσεις της λατρείας αυτοκρατόρων.  Όσο διάστημα τον θεωρούσαν τον Χριστιανισμό μια σέκτα του εβραϊσμού, οι Χριστιανοί των πόλεων εκείνων παρομοίως εξαιρούντο από το να λατρεύουν αυτοκράτορες.»

Στην αρχή, η Χριστιανική Εκκλησία αποτελείτο σχεδόν αποκλειστικά από εβραίους. Όμως, καθώς όλο και περισσότεροι Εθνικοί (μη εβραίοι) μετεστρέφονταν στον Χριστιανισμό, το ποσοστό των εβραίων μέσα στην Χριστιανική Εκκλησία μειωνόταν, και, συνεπώς, το ειδικό καθεστώς των Χριστιανών ως εβραίοι μονοθεϊστές το οποίο τους επέτρεπε να απέχουν από την λατρεία αυτοκρατόρων τους αφαιρέθηκε.  Οι Χριστιανοί στην Λαοδίκεια επηρεάστηκαν από τα διατάγματα του Δομητιανού.  Η αντίδρασή τους σε αυτό τον διωγμό – που περιελάμβανε και την ικανότητά τους να αγοράζουν και να πωλούν – είναι αυτό που ώθησε τον συγγραφέα να τους αποκαλέσει «χλιαρούς». 

Ο Fairchild διευκρινίζει: «Οι δυσκολίες που επιβάρυναν τους Χριστιανούς της Ασίας περιγράφονται λεπτομερώς μέσα στο Βιβλίο της Αποκάλυψης.  Όσοι αρνούνταν να λατρεύουν την εικόνα του θηρίου (του αυτοκράτορα) θανατώνονταν.  Οι Χριστιανοί δεν μπορούσαν πλέον να αγοράζουν ή να πωλούν, αν δεν έπαιρναν το χάραγμα του θηρίου (Αποκ.13).  Η πίεση που υφίσταντο οι πλούσιοι Χριστιανοί για την διατήρηση του πλούτου τους ήταν τεράστια.  Δεδομένου ότι μεγάλο μέρος του πλούτου της Λαοδικείας ήταν εξαρτημένο από το εμπόριο, οι Χριστιανοί έμποροι βρέθηκαν σε δίλημμα:  θα συνεργάζονταν με την αυτοκρατορική θρησκεία για να διατηρήσουν τις εμπορικές διασυνδέσεις τους, ή θα αρνούντο ενόρκως τον Δομητιανό, επαναδηλώνοντας την πίστη τους στον Χριστό;  Πολλοί από τους Χριστιανούς της Λαοδικείας απαρνήθηκαν την πίστη τους με τέτοιους τρόπους, ώστε ο συγγραφέας της Αποκάλυψης να πει «θα σε εμέσω εκ του στόματός Μου».

Άλλες Εκκλησίες σε όλη την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αντέδρασαν αλλιώτικα.  Για παράδειγμα, οι Χριστιανοί της Σμύρνης επευφημούνται μέσα στο Βιβλίο της Αποκάλυψης επειδή διατήρησαν την πίστη τους εν μέσω ακραίων δυσκολιών, αρνούμενοι να συμμετάσχουν στην λατρεία αυτοκρατόρων – αν και αυτό σήμαινε θλίψεις και φτώχεια για αυτούς.  (Δες Αποκ.2:8-10)

Όμως η «χλιαρή» κληρονομιά της Λαοδικείας δεν φαίνεται να ήταν η οριστική κληρονομιά της.

Η Εκκλησία της Λαοδικείας επέζησε της βασιλείας του Δομητιανού.  Η πόλη έγινε Επισκοπή (έδρα Επισκόπου) και μάλιστα συνεδρίασε και μια Χριστιανική Σύνοδος εκεί τον 4^ο αιώνα.  Οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει περίπου 20 αρχαία παρεκκλήσια και ναούς στην τοποθεσία εκείνη.  Ο μεγαλύτερος ναός στην Λαοδικεία, με όνομα Ναός της Λαοδικείας έπιανε ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο της πόλης και χρονολογείται αρχές του 4^ου αιώνα.

Ο Ναός της Λαοδίκειας. Χρονολογείται αρχή του 4^ου αιώνα μ.Χ. και εκτεινόταν σε ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο. Ο Ναός έβλεπε προς την Ανατολή και ήταν διακοσμημένος με μαρμάρινα δάπεδα. Φωτογραφία: © Mark R. Fairchild, Huntington University.

Η Λαοδίκεια παρέμεινε σημαντική πόλη μέχρι τον 7^ο αιώνα μ.Χ., όταν χτυπήθηκε από ένα καταστροφικό σεισμό οπότε και εγκαταλείφθηκε.