Η πρώτη επιστήμη θεσμική για τον Χριστιανισμό πράξη του Μ. Κωνσταντίνου συνδέεται προς τις περίφημες αποφάσεις των Μεδιολάνων σε συνεργασία με τον Λικίνιο (αρχές του 313), οι οποίες είναι ευρύτερα γνωστές και ως Διάταγμα τών Μεδιολάνων.

Σώθηκαν δύο κείμενα των αποφάσεων αυτών, το ένα από τον Ευσέβιο (Εκκλ. Ιστορία, X, 5) και το άλλο από τον Λακτάντιο (De mortibus persecutorum, 48,2-8), τα οποία παρουσιάζουν μερικές διαφορές στη δομή και στη διατύπωση. Τα δύο αυτά κείμενα (rescripta) δεν αποτελούν δύο παράλληλες μορφές ενός κοινού πρωτότυπου κειμένου, το οποίο, όπως υποστηρίχθηκε, θα μπορούσε να θεωρηθή ως το χαμένο κείμενο του Διατάγματος των Μεδιολάνων. Τέτοιο Διάταγμα δεν καταρτίσθηκε κατά τη συνάντηση Μ. Κωνσταντίνου και Λικινίου στα Μεδιόλανα τον Φεβρουάριο του 313 για τον γάμο του δεύτερου με την αδελφή του πρώτου. Είναι ωστόσο βέβαιο ότι με την ευκαιρία της συναντήσεως αυτής έγιναν οπωσδήποτε κοινές συζητήσεις ως προς τη μελλοντική πολιτική έναντι των Χριστιανών. Οι αποφάσεις τους, καίτοι δεν προσέλαβαν τον χαρακτήρα επισήμου Διατάγματος, είχαν βεβαίως επίσημο χαρακτήρα και καταγράφηκαν σε δεσμευτικό για τους συμφωνήσαντες πρακτικό.

Από τα διασωθέντα κείμενα, το μεν κείμενο του Λακταντίου ταυτίζεται με τη μορφή που δημοσιεύθηκαν οι αποφάσεις στη Νικομήδεια μετά τη νίκη του Λικινίου εναντίον του Μαξιμίνου (13 Ιουνίου 313), το δε κείμενο του Ευσεβίου αποτελεί μετάφραση του ιδίου κειμένου από τη λατινική με την αναγκαία εισαγωγή, όπως αυτό δημοσιεύθηκε στην Καισάρεια μετά την προσάρτηση των άλλων χωρών του Μαξιμίνου στην εξουσία του Λικινίου (Συρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτος). Και τα δύο κείμενα (Νικομήδειας και Καισαρείας) ταυτίζονται τόσο στο ουσιαστικό τους περιεχόμενο, όσο και στη διατύπωση, με μόνες εξαιρέσεις την προσθήκη της εισαγωγής στο κείμενο του Ευσεβίου και μερικές μικρές διαφορές μεταφραστικού κυρίως χαρακτήρα. Η συγγένεια των δύο αυτών κειμένων οφείλεται βεβαίως στο γεγονός, ότι και τα δύο συντάχθηκαν από τις αρμόδιες υπηρεσίες του Λικινίου.

Ωστόσο, ο πυρήνας των ρυθμίσεων για την κατοχύρωση της αρχής της θρησκευτικής ελευθερίας, όπως αυτές διατυπώθηκαν στα κείμενα, αποτύπωνε τις βασικές αρχές των αποφάσεων τών Μεδιολάνων, συμπληρωμένες με οδηγίες προς τον επαρχιακό διοικητή για την εφαρμογή τους. Είναι σαφές στα κείμενα των αποφάσεων ότι η αρχή της θρησκευτικής ελευθερίας κατοχυρώνεται με ιδιαίτερη έμφαση μέσα στα γενικότερα πλαίσια της πλήρους ανεξιθρησκείας. Η έμφαση αυτή είναι ευνόητη, γιατί η αρχή της ανεξιθρησκείας δεν εφαρμοζόταν μέχρι τότε και για τους Χριστιανούς. Έτσι στο κείμενο του Ευσεβίου η αρχή της ανεξιθρησκείας παρουσιάζεται εύλογα ως παρεπόμενη σχετικά με την ελευθερία των Χριστιανών, αφού η μεν πρώτη ήταν πάντοτε αυτονόητη, ενώ η δεύτερη έπρεπε να κατοχυρωθή νομοθετικά.

Ο Μ. Κωνσταντίνος ήταν αναμφιβόλως το κεντρικό πρόσωπο των αποφάσεων των Μεδιολάνων, ο δε Λικίνιος στα δύο κείμενα θεμελιώνει το περιεχόμενο των διατάξεων στην κοινή συμφωνία του με τον Μ. Κωνσταντίνο. Ο Ευσέβιος (Εκκλ. Ιστορία IX, 9-12) αναφέρει ότι, μετά τη νίκη του Μ. Κωνσταντίνου εναντίον του Μαξεντίου (28 Οκτωβρίου 312), ο "Κωνσταντίνος και συν αυτώ Λικίννιος…, θεόν τον των αγαθών απάντων αυτοίς αίτιον ευμενίσαντες, άμφω μια βουλή και γνώμη νόμον υπέρ Χριστιανών τελεώτατον πληρέστερα διατυπούνται…''.

Εν τούτοις είναι βέβαιο ότι ο πανίσχυρος πλέον Κωνσταντίνος καθόρισε τις βασικές αρχές των αποφάσεων. Το συμπέρασμα αυτό θα μπορούσε να θεμελιωθή: α) στο γεγονός ότι οι αποφάσεις των Μεδιολάνων δεν δημοσιεύθηκαν ως διάταγμα και στη Δύση, όπου μετά την ευνοϊκή έναντι του Χριστιανισμού θρησκευτική πολιτική του Μ. Κωνσταντίνου δεν ήταν πλέον αναγκαίο και αρκούσαν απλές διοικητικές πράξεις, β) στη μεταγενέστερη διατύπωση ότι η δημοσίευση των αποφάσεων αυτών κάλυπτε για τον Λικίνιο απλές πολιτικές σκοπιμότητες στον αγώνα εναντίον του Μαξιμίνου, και γ) στον χαρακτήρα της εισαγωγής, η οποία προστέθηκε από τις υπηρεσίες του Λικινίου στο κείμενο του Ευσεβίου, στην οποία προβάλλεται κυρίως η γενική αρχή της ανεξιθρησκείας για να αιτιολογηθή η αναγνωριζόμενη στους Χριστιανούς θρησκευτική ελευθερία.

Οι βασικές όμως διατάξεις κατοχύρωναν πράγματι τη θρησκευτική ελευθερία τών Χριστιανών στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία:

"…Εγώ Κωνσταντίνος ο Αύγουστος καγώ Λικίνιος ο Αύγουστος εν τη Μεδιολάνω εληλύθειμεν και πάντα όσα προς το λυσιτελές και το χρήσιμον τω κοινώ διέφερεν εν ζητήσει έσχομεν, ταύτα μεταξύ των λοιπών, άτινα εδόκει εν πολλοίς άπασιν επωφελή είναι, μάλλον δε εν πρώτοις διατάξαι εδογματίσαμεν, οις η προς το θείον αιδώς τε και το σέβας ενείχετο, τουτ' έστιν όπως δώμεν και τοις Χριστιανοίς και πάσιν ελευθέραν αίρεσιν του ακολουθείν τη θρησκεία ή δ' αν βουληθώσιν, όπως ό,τι ποτέ εστίν θειότητος και ουρανίου πράγματος ημίν και πάσι τοις υπό την ημετέραν εξουσίαν διάγουσιν ευμενές είναι δυνηθή… Και νυν ελευθέρως και απλώς έκαστος αυτών των την αυτήν προαίρεσιν εσχηκότων του φυλάττειν την των Χριστιανών θρησκείαν άνευ τινός οχλήσεως τούτο αυτό παραφυλάττοι…, ελευθέραν και απολελυμένην εξουσίαν του τημελείν την εαυτών θρησκείαν τοις αυτοίς Χριστιανοίς δεδωκέναι… Ίνα τους τόπους αυτών…, ει τινες ή παρά του ταμείου του ημετέρου ή παρά τινος ετέρου φαίνοιτο ηγορακότες, τούτοις τοις αυτοίς Χριστιανοίς άνευ άργυρίου και άνευ τινός απαιτήσεως της τιμής… αποκαταστήσωσι· και ει τινες κατά δώρον τυγχάνουσιν ειληφότες…, όπως και αυτών δια της ημετέρας χρηστότητας πρόνοια γένηται, άτινα πάντα τω σώματι τω των Χριστιανών παρ' αυτά δια τής σης σπουδής άνευ τινός παρολκής παραδίδοσθαι δεήσει. Και επειδή οι αυτοί Χριστιανοί ου μόνον εκείνους, εις ους συνέρχεσθαι έθος είχον, αλλά και ετέρους τόπους εσχηκέναι γινώσκονται διαφέροντας ου προς έκαστον αυτών, αλλά προς το δίκαιον του αυτών σώματος, τουτ' έστιν των Χριστιανών, ταύτα πάντα επί τω νόμω, αν προειρήκαμεν, δίχα παντελώς τίνος αμφισβητήσεως τοις αυτοίς Χριστιανοίς… αποκαταστήναι…" (Ευσεβίου, Εκκλ. Ιστορία, X, 5, 2-14).

Οι αποφάσεις των Μεδιολάνων κατοχύρωσαν πράγματι: α) τη γενική αρχή της ανεξιθρησκείας, β) την ένταξη και του Χριστιανισμού στην αρχή της θρησκευτικής ελευθερίας, γ) την ελευθερία της συνειδήσεως των ρωμαίων για την επιλογή της οποιασδήποτε θρησκευτικής πίστεως και ειδικότερα της Χριστιανικής, δ) την άμεση επιστροφή των απαλλοτριωθέντων, δημευθέντων ή δωρηθέντων λατρευτικών κέντρων των Χριστιανών χωρίς οποιαδήποτε αποζημίωση, και ε) την επιστροφή στους Χριστιανούς κάθε άλλης εκκλησιαστικής ιδιοκτησίας επίσης χωρίς οποιαδήποτε αποζημίωση.

Η νομική αυτή κατοχύρωση των ευργετικών πράγματι για τον Χριστιανισμό μέτρων προσέφερε όχι μόνο την πλήρη θρησκευτική ελευθερία στην Εκκλησία, αλλά και την ελευθερία της συνειδήσεως σε κάθε ρωμαίο πολίτη να επιλέγει ελεύθερα την οποιαδήποτε θρησκευτική πίστη.

Αν η αρχή της ανεξιθρησκείας και της θρησκευτικής ελευθερίας απελευθέρωσε την Εκκλησία από τις νομικές και τις πραγματικές δεσμεύσεις του ιστορικού παρελθόντος για την ακώλυτη άσκηση της λατρείας και της Ιεραποστολής, η ελευθερία της συνειδήσεως απελευθέρωσε τους ρωμαίους πολίτες από τις οποιεσδήποτε νομικές, θρησκευτικές και κοινωνικές αναστολές για την προσχώρησή τους στον Χριστιανισμό ή και σε οποιαδήποτε άλλη θρησκεία. Στην πραγματικότητα όμως η επίσημη νομική κατοχύρωση και των δύο αρχών ευνοούσε κυρίως τον Χριστιανισμό.

Υπό το πνεύμα αυτό αξιολογούμενες οι αποφάσεις των Μεδιολάνων κατοχύρωσαν την αρχή της θρησκευτικής ελευθερίας και για τον Χριστιανισμό, αλλά χωρίς να μειώσουν ή να περιορίσουν τα καθιερωμένα προνόμια της ρωμαϊκής ή οποιασδήποτε άλλης θρησκείας, όπως τονίζεται ρητά στο σχετικό κείμενο: "τούτο δε υφ' ημών γέγονεν, όπως μηδεμιά τιμή, μηδέ θρησκεία τινί μεμειούσθαί τι υφ' ημών δοκοίη".

Ο Χριστιανισμός λοιπόν δεν αναγνωρίσθηκε με τις αποφάσεις των Μεδιολάνων επίσημη ή και ευνοούμενη θρησκεία της αυτοκρατορίας, αλλ' απλώς απέκτησε ισότιμη μεταχείριση με τις άλλες θρησκείες της αυτοκρατορίας στον τομέα της θρησκευτικής ελευθερίας. Επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας παρέμεινε η ρωμαϊκή θρησκεία. Ο Μ. Κωνσταντίνος διατήρησε τον τίτλο του μέγιστου αρχιερέως (pontifex maximus), εκτελούσε όλα τα απορρέοντα από την ιδιότητά του αυτή θρησκευτικά καθήκοντα και ανέθετε μόνο τα καθαρώς λατρευτικά καθήκοντα (θυσίες κ.ά.) στον προμαγίστορα (promagister), όπως και οι προγενέστεροί του αυτοκράτορες.

(Ευσεβίου Καισαρείας).

(Εκκλησιαστική Ιστορία Ι΄ 5, 2-4).