1. Σύνδεση με τα προηγούμενα

Αγαπητοί ακροαταί χαίρετε!

Η σημερινή εκπομπή, θα συνεχίσουμε να εξετάζουμε το περί των αγίων εικόνων ζήτημα, το οποίο έχουμε αρχίσει να το μελετούμε, μέσα από τους «Τρεις Λόγους προς τους διαβάλλοντας τας Αγίας Εικόνας» του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού.

Είναι συχνό το φαινόμενο να κατηγορείται η Ορθόδοξη Χριστιανική πίστη ότι έχει ειδωλολατρικά στοιχεία. Οι κατηγορίες αυτές, εκστομίζονται κυρίως από ανθρώπους που είναι επηρεασμένοι από Δυτικές κυρίως απόψεις, που προέρχονται από τον χώρο των Διαμαρτυρομένων. Έτσι λοιπόν, στηριζόμενοι  στην προσκύνηση των εικόνων, λένε ότι οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί έχουν ειδωλολατρικά στοιχεία στην πίστη τους, διότι θεωρούν ότι ταυτίζεται η προσκύνησις των αγίων εικόνων, με προσκύνηση ειδώλων.

Ήδη στις προηγούμενες εκπομπές, εκθέσαμε και ιστορικά, αλλά και Θεολογικά, το πώς προέκυψε αυτό το ζήτημα, και πόσο πραγματικά άδικη και άστοχη είναι αυτή η κατηγορία.

Είδαμε ότι οι εικονομαχικές έριδες ξεκίνησαν τον 8^ο αιώνα, και ακριβώς επειδή βρέθηκε στο επίκεντρό τους ο μεγάλος αυτός πατέρας της Εκκλησίας μας, ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, που εκτός από την αξιόλογη για τον καιρό εκείνο μόρφωση που είχε, είναι και ένας από τους αγίους της Εκκλησίας μας. Έτσι λοιπόν, συγκέντρωσε όλα τα στοιχεία που ήταν απαραίτητα για την υπεράσπιση των Ορθοδόξων θέσεων, και ανέλαβε τον αγώνα, ούτως ώστε να διασωθεί ακέραιη και αλώβητη η αλήθεια της πίστεώς μας.

Στον αγώνα αυτό, (όπως άλλωστε ήταν φυσικό), δεν ήλθε αντιμέτωπος μόνο με τους νεωτεριστάς – μεταρρυθμιστάς της εποχής του, αλλά και με τον ίδιο τον αυτοκράτορα, τον Λέοντα τον Γ΄, ο οποίος ήταν και ο υποκινητής αυτών των ερίδων, διότι ήταν αυτός ουσιαστικά αυτός που προωθούσε όλες αυτές τις μεταρρυθμιστικές ιδέες, μεταξύ των οποίων ήταν και η απαγόρευση της προσκύνησης των εικόνων.

Είδαμε λοιπόν, ότι κατ’ αρχήν, στον 1^ο Λόγο του, ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός αναφέρει τα επίμαχα σημεία από την Αγία Γραφή, στα οποία στηρίζονται εν γένει, όσοι θέλουν να υποστηρίξουν την θέση τους, ότι δεν πρέπει να υπάρχουν και να προσκυνούνται οι άγιες εικόνες.

Στη συνέχεια προχωρεί σε μια Ορθόδοξη τοποθέτηση, σε μία ομολογία της Ορθοδόξου πίστεως σε σχέση με το ζήτημα αυτό, και αμέσως μετά προχωρεί στην αναλυτική αντιμετώπιση και αναίρεση όλων των επιχειρημάτων που οι ετερόδοξοι χρησιμοποιούν για την απόρριψη των εικόνων.

Ας δούμε λοιπόν πάλι κάποια από τα σημεία που αναφέραμε και στην προηγούμενη εκπομπή, από τον λόγο του αγίου, γιατί πιστεύουμε ότι είναι πολύ κρίσιμα και χρήσιμα στο θέμα που εξετάζουμε.

Λέγει τα εξής:

«Γνωρίζω Εκείνον που μίλησε αληθινά. «Κύριος ο Θεός σου, είναι Ένας Κύριος» («Κύριος ο Θεός σου, Κύριος είς εστί» -Δευτερονόμιο 6/στ: 4).

Και «Τον Κύριο τον Θεό σου θα προσκυνάς, και μόνον Αυτόν θα λατρεύεις» («Κύριον τον Θεόν σου προσκυνήσεις και Αυτώ μόνον λατρεύσεις» -Δευτερονόμιο 6/στ: 13)

Και «Δεν υπάρχουν για σένα άλλοι θεοί» («Ουκ έσονταί σοι θεοί έτεροι» -Δευτερονόμιο 5/ε: 7).

Και: «Δεν θα κατασκευάσεις κανένα γλυπτό ομοίωμα, όσα υπάρχουν πάνω στον ουρανό, και κάτω στη γη». («Ου ποιήσεις γλυπτόν παν ομοίωμα, όσα εν τω ουρανώ άνω, και όσα εν τη γη κάτω» -Δευτερονόμιο 5/ε: 8).

Και: «Να ντροπιασθούν όλοι που προσκυνούν τα είδωλα». («Αισχυνθήτωσαν πάντες οι προσκυνούντες τοις γλυπτοίς» -Ψαλμός 96 (κατά τους Ο΄), 97 (κατά το Μασοριτικό), εδάφιο 7).

Και: «θεοί που δεν δημιούργησαν τον ουρανό και την γη, να χαθούν» («θεοί, οί τον ουρανόν και την γην ουκ εποίησαν, απωλέσθωσαν» -Ιερεμίας 10/ι: 11).

«Και όσα παρόμοια από τα παλιά χρόνια, που «ο Θεός μίλησε στους προπάτορες και στους προφήτες, και σε τούτες τις ημέρες σ’ εμάς, με τον Μονογενή του Υιό, μέσω του Οποίου δημιούργησε και τους αιώνας». («πάλαι ο Θεός λαλήσας τοις πατράσιν εν τοις προφήταις, επ' εσχάτου των ημερών τούτων ελάλησεν ημίν εν υιώ, ον έθηκε κληρονόμον πάντων, δι' ου και τους αιώνας εποίησεν» - Εβραίους 1/α: 1,2). Και συνεχίζει:

Γνωρίζω εκείνον που είπε: «Τούτη είναι η αιώνια ζωή, να γνωρίζουν εσένα, τον μόνο αληθινό Θεό, και τον Ιησού Χριστό που έστειλες». («Αύτη εστίν η αιώνιος ζωή, ίνα γινώσκωσί σε τον Μόνον Αληθινόν Θεόν, και ον απέστειλας Ιησούν Χριστόν» -Ιωάννης 17/ιζ: 3).

Και αφού αναφέρει όλα αυτά τα χωρία, τα οποία συχνά χρησιμοποιούνται από εκείνους που εναντιώνονται στην ύπαρξη, και βεβαίως και στην προσκύνηση των αγίων εικόνων, προχωρεί σε μια ομολογία (όπως είπαμε), ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, σε μία σαφή και ξεκάθαρη τοποθέτηση της Ορθόδοξης πίστης μας, πάνω ακριβώς στο ζήτημα της ύπαρξης και της προσκύνησης των εικόνων.

Λέει ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός:

«Πιστεύω σε έναν Θεό, μια αρχή των πάντων, άναρχο άκτιστο, άφθαρτο και αθάνατο, αιώνιο και αϊδιο, ακατάληπτο, ασώματο, αόρατο, απερίγραπτο, ασχημάτιστο, μια υπερούσια ουσία, υπέρθεη Θεότητα, σε τρεις υποστάσεις: σε Πατέρα, και σε Υιό, και σε Άγιο Πνεύμα. Και Αυτόν μόνο λατρεύω, και σ’ Αυτόν μόνο προσφέρω την προσκύνηση της λατρείας.

Έναν Θεό προσκυνώ. Μια Θεότητα, αλλά και Τριάδα υποστάσεων λατρεύω: Θεό Πατέρα, και Θεό Υιό σαρκωμένο, και Θεό Άγιο Πνεύμα. Έναν Θεό. Δεν προσκυνώ «την κτίση παρά τον Κτίσαντα, (κατά το χωρίο της προς Ρωμαίους επιστολής 1/α κεφάλαιο), αλλά προσκυνώ τον Κτίστη, που κτίσθηκε κατά την ανθρώπινη φύση, και κατέβηκε στην κτίση χωρίς να μειωθεί και να αλλοιωθεί, για να δοξάσει τη δική μου φύση και να με κάνει «κοινωνό Θείας Φύσεως» (Β΄ Πέτρου 1/α: 4).

Και συνεχίζει ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός στον λόγο του αυτό που διαβάζουμε:

«Προσκυνώ, μαζί με τον βασιλιά και Θεό, το βασιλικό ένδυμα του σώματος, όχι σαν ένδυμα, μήτε σαν 4^ο πρόσωπο, (μακριά από μια τέτοια βλασφημία), αλλά ως ομόθεο πρόσλημμα, όπως αυτό το ίδιο που το έχρισε, καθώς καθιερώθηκε και έγινε ομόθεο αμετάβλητα. Δεν έγινε βέβαια θεότητα η φύση της σάρκας, αλλά όπως ακριβώς ο Λόγος έγινε άτρεπτα σάρκα, και παρέμεινε ό,τι ήταν πριν, έτσι και η σάρκα έγινε Λόγος χωρίς να χάσει αυτό που είναι, ταυτιζόμενη βέβαια με τον Λόγο κατά την υπόσταση. Γι’ αυτό, με πεποίθηση εικονίζω τον αόρατο Θεό, όχι ως αόρατο, αλλά ως ορατό, καθώς έγινε για μας προσλαμβάνοντας ανθρώπινη φύση. Δεν εικονίζω την αόρατη θεότητα, αλλά εικονίζω του Θεού τη σάρκα που είναι ορατή. Γιατί αν είναι αδύνατο να εικονίσεις την ψυχή, πόσο μάλλον τον Θεό, που χάρισε και στην ψυχή την άυλη ιδιότητα;»

Μ’ αυτά λοιπόν τα σαφή και περιεκτικά λόγια, ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός, προσδιορίζει με ακρίβεια την Ορθόδοξη θέση γύρω από το ζήτημα των εικόνων.

Ο ένας κατά την φύση Θεός, που είναι Τριάδα υποστάσεων, (ο Πατέρας δηλαδή, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα), είναι αόρατος, ακατάληπτος, απερίγραπτος και κατά συνέπεια και ανεικόνιστος. Ωστόσο, ο Υιός και Λόγος του Θεού, προσέλαβε την ανθρώπινη φύση, και την ένωσε στην υπόστασή Του, με αποτέλεσμα αυτή βεβαίως να μπορεί να εικονισθεί, και αυτή είναι που εικονίζεται και αυτή είναι που προσκυνείται. Δεν εικονίζεται η αόρατη φύση, αλλά η ανθρώπινη φύση, η σάρκα, την οποία προσέλαβε άτρεπτα, ο Υιός και Λόγος του Θεού. Αυτή λοιπόν εικονίζουμε, και σ’ αυτή αποδίδουμε προσκύνηση.

Ύστερα από μία σαφή και ξεκάθαρη τοποθέτηση για την Ορθόδοξη θέση στο ζήτημα των εικόνων, και το «γιατί εικονίζεται στην πραγματικότητα ο ανεικόνιστος κατά τα άλλα Θεός», ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός προχωρεί για να εξετάσει την αιτία, αλλά και τα επιχειρήματα των αντιθέτων, γύρω από το ζήτημα που μελετούμε.

 

2. Επιτρέπεται η απεικόνιση όσων είδαμε

Λέγει λοιπόν στη συνέχεια:

Αλλά λένε: Ο Θεός έδωσε εντολές με τον Μωυσή τον νομοθέτη: «Κύριον τον Θεόν σου θα προσκυνάς, και αυτόν μόνον θα λατρεύεις». («Κύριον τον Θεόν σου προσκυνήσεις, και αυτόν μόνον λατρεύσεις». -Δευτερονόμιο 6/στ: 13). Και «Δεν θα κατασκευάσης κανένα ομοίωμα, όσων υπάρχουν στον ουρανό και στη γη». («Ου ποιήσεις παν ομοίωμα, όσα εν τω ουρανώ, και όσα εν τη γη» -Δευτερονόμιο 5/ε: 8).

Αδελφοί, (λέγει), πράγματι, πλανώνται όσοι δεν ξέρουν τις Γραφές, (δηλαδή όσοι δεν γνωρίζουν τις άγιες Γραφές), και πλανώνται όσοι δεν ξέρουν ότι «το γράμμα νεκρώνει, («αποκταίνει»), ενώ το Πνεύμα ζωοποιεί» (κατά το Β΄ Κορινθίους 3/γ: 6). Και εκείνοι που δεν ερευνούν το πνεύμα που κρύβεται κάτω από το γράμμα. Αξίζει σ’ αυτούς να πω: Αυτός που δίδαξε τούτο, να σας διδάξει και το επόμενο. Μάθε λοιπόν πώς ο νομοθέτης ερμηνεύει όλα αυτά στο Δευτερονόμιο, λέγοντας: «Και μίλησε ο Κύριος σ’ εσάς, μέσα από φωτιά. Ακούσατε φωνή και λόγια, και δεν είδατε ομοίωμα, παρά μόνο φωνή υπήρχε». («και ελάλησε Κύριος προς υμάς εκ μέσου του πυρός φωνήν ρημάτων, ην υμείς ηκούσατε, και ομοίωμα ουκ είδετε, αλλ‘ ή φωνήν· και ανήγγειλεν υμίν την διαθήκην αυτού, ην ενετείλατο υμίν ποιείν, τα δέκα ρήματα, και έγραψεν αυτά επί δύο πλάκας λιθίνας. και εμοί ενετείλατο Κύριος εν τω καιρω εκείνω διδάξαι υμάς δικαιώματα και κρίσεις, ποιείν υμάς αυτά επί της γης, εις ην υμείς εισπορεύεσθε εκεί κληρονομήσαι αυτήν») Και παρακάτω: «Και φυλάξετε καλά τις ψυχές σας, μια και δεν είδατε ομοίωμα την ημέρα που μίλησε ο Κύριος σ’ εσάς στο όρος Χωρήβ μέσα από φωτιά, να μη παρανομήσετε, και να μη φτιάξετε για σας κανένα γλυπτό ομοίωμα, καμία εικόνα, κανένα ομοίωμα αρσενικού ή θηλυκού, κανένα ομοίωμα κανενός ζώου, απ’ όσα υπάρχουν στη γη. Κανένα ομοίωμα αρπακτικού, πτερωτού». Και ύστερα από μερικά πάλι, λέγει τα εξής: «Πρόσεξε μήπως κοιτάζοντας στον ουρανό, και βλέποντας τον ήλιο και το φεγγάρι και τα αστέρια, και όλο τον κόσμο του ουρανού, μη παρασυρθείς και τα προσκυνήσεις όλα αυτά και τα λατρέψεις». («και φυλάξεσθε σφόδρα τας ψυχάς υμών, ότι ουκ είδετε ομοίωμα εν τη ημέρα, ή ελάλησε Κύριος προς υμάς εν Χωρήβ εν τω όρει εκ μέσου του πυρός. μη ανομήσητε και ποιήσητε υμίν εαυτοίς γλυπτόν ομοίωμα πάσαν εικόνα ομοίωμα αρσενικού ή θηλυκού, ομοίωμα παντός κτήνους των όντων επί της γης, ομοίωμα παντός ορνέου πτερωτού, ό πέταται υπό τον ουρανόν, ομοίωμα παντός ερπετού, ό έρπει επί της γης, ομοίωμα παντός ιχθύος, όσα εστίν εν τοις ύδασιν υποκάτω της γης. και μη αναβλέψας εις τον ουρανόν και ιδών τον ήλιον και την σελήνην και τους αστέρας και πάντα τον κόσμον του ουρανού, πλανηθείς προσκυνήσης αυτοίς και λατρεύσης αυτοίς» - Δευτερονόμιο 4/δ: 12-19).

Αυτά λοιπόν λέει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, στην προσπάθειά του να βοηθήσει όσους ευρίσκονται σε πλάνη και παρερμηνεύουν ορισμένα σημεία της Αγίας Γραφής σε σχέση με το ζήτημα των εικόνων, αγνοώντας τα υπόλοιπα, και κυρίως αγνοώντας το πνεύμα και τις συνθήκες με τις οποίες γράφονται και λέγονται.

Τι λέγει λοιπόν; Ότι δεν πρέπει κανείς να εξετάζει μεμονωμένα και ξεκομμένα, το ότι λέγει ο Νομοθέτης, «δεν θα κατασκευάσεις κανένα ομοίωμα, όσων υπάρχουν στον ουρανό και στη γη» αλλά ότι πρέπει να εξετάσει κανείς και τη συνάφεια, και να διαπιστώσει για ποιο λόγο λέγονται. Λέγει λοιπόν, ότι ο λόγος για τον οποίο δίνονται αυτές οι απαγορευτικές εντολές στον λαό Ισραήλ, είναι για να μην παρασυρθεί και προσκυνήσει και λατρεύσει τελικώς τον ήλιο, το φεγγάρι, τα αστέρια, ή όποιο ομοίωμα φτιάξει, για να εικονίσει τον αόρατο Θεό.

Ας δούμε όμως, πώς το αναφέρει αυτό λεπτομερώς ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός στη συνέχεια του λόγου. Λέγει:

Βλέπεις, πως ένας είναι ο σκοπός: Να μη λατρεύσουν την κτίση στη θέση του Κτίστη. Μήτε να προσφέρουν την προσκύνηση της λατρείας σε κανέναν άλλον, παρά μόνο στον Δημιουργό. Γι’ αυτό, σε κάθε περίπτωση, συνδυάζει τη λατρεία με την προσκύνηση.

Πάλι λοιπόν μας λέγει: «Δεν υπάρχουν για σένα άλλοι θεοί, εκτός από μένα. Δεν θα φτιάξεις για τον εαυτό σου κανένα γλυπτό, ούτε κανένα ομοίωμα. Δεν θα τα προσκυνάς αυτά, μήτε θα τα λατρεύεις. Γιατί εγώ είμαι ο Κύριος ο Θεός σας» («Ουκ έσονταί σοι θεοί έτεροι πλην εμού. Ου ποιήσεις σεαυτόν γλυπτόν, ουδέ παν ομοίωμα. Ου προσκυνήσεις αυτοίς, ουδέ μη λατρεύσης αυτοίς, ότι εγώ ειμί Κύριος ο Θεός υμών». -Δευτερονόμιο 5/ε: 7-9).

Και πάλι: «Να καταστρέψετε τους βωμούς τους, και να κάνετε σκόνη τις στήλες τους, και να ερημώσετε τα δάση τους, και τα αγάλματα των θεών τους να τα κάψετε. Δεν θα προσκυνήσετε κανένα άλλον θεό». Και ύστερα από λίγα: «Και δεν θα φτιάξεις για τον εαυτό σου θεούς χυτούς». («Τους βωμούς αυτών καθελείτε, και τας στήλας αυτών συντρίψετε, και τα άλση αυτών εκκόψετε. Και τα γλυπτά των θεών αυτών, κατακάψετε πυρί. Ου γαρ μη προσκυνήσητε θεώ ετέρω. Και θεούς χωνευτούς ου ποιήσεις σεαυτώ». –Έξοδος 34/λδ: 13-17).

Και εξάγει ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός αβίαστα πλέον το συμπέρασμα:

Βλέπεις, πως εξ αιτίας της ειδωλολατρείας απαγορεύει την εικονογραφία. Και ότι είναι αδύνατο να εικονίζεται ο άποσος, και απερίγραπτος, και αόρατος Θεός. «Ούτε την όψιν του, (λέγει), ποτέ έχετε δει» («ου γαρ είδος αυτού εωράκατε» -Ιωάννης 5/ε: 37).

Όπως επίσης και ο απόστολος Παύλος στάθηκε ανάμεσα στους Αθηναίους στον Άρειο Πάγο και είπε: «Αφού λοιπόν είμαστε γενιά του Θεού, δεν πρέπει να φανταζόμαστε ότι η θεότητα είναι όμοια με χρυσάφι, ή με ασήμι, ή με πέτρες, με χαράγματα της τέχνης και της ανθρώπινης φαντασίας». («γένος ουν υπάρχοντες του Θεού ουκ οφείλομεν νομίζειν χρυσω ή αργύρω ή λίθω, χαράγματι τέχνης και ενθυμήσεως ανθρώπου, το θείον είναι όμοιον» -Πράξεις 17/ιζ: 29).

Όλα αυτά λοιπόν, είχαν νομοθετηθεί για τους Ιουδαίους, που στρέφονταν πολύ εύκολα στην ειδωλολατρεία. Εμείς όμως, (για να μιλήσουμε θεολογικά), αφού μας δόθηκε η δυνατότητα να πλησιάσουμε καθαρά τον Θεό και να αποφύγουμε την πλάνη της δεισιδαιμονίας, να γνωρίσομε καλά την αλήθεια και να πλουτίσουμε με την τελειότητα της Θεογνωσίας, και να φθάσουμε την ώριμη ανάπτυξη, («εις άνδρα τέλειον καταντήσαι»), και να βγούμε εντελώς από την νηπιακή κατάσταση, δεν είμαστε πια υπό την κηδεμονία παιδαγωγού. («ουκέτι υπό παιδαγωγόν εσμέν»), αφού πήραμε από τον Θεό τη διακριτική ικανότητα, και γνωρίσαμε τι είναι το εικονιζόμενο και τι είναι αυτό που δεν περιγράφεται με εικόνα. «ούτε την όψιν του (λέγει) ποτέ έχετε δει». («ου γαρ είδος αυτού εωράκατε» -Ιωάννης 5/ε: 37). Πόσο θαυμάσια είναι η σοφία του Νομοθέτη!

Και ρωτά τα εξής στη συνέχεια ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός.

Πώς θα εικονισθεί ο αόρατο; Πώς θα παρασταθεί το απερίγραπτο; Πώς θα σχηματισθεί το άποσο, το χωρίς μέγεθος και όρια; Πώς θα περιγραφεί αυτό που δεν έχει μορφή; Πώς θα χρωματισθεί το ασώματο;

Εξ αιτίας λοιπόν όλων αυτών, εδόθηκαν αυτές οι απαγορευτικές εντολές, αλλά και εξ αιτίας του γεγονότος ότι υπήρχε κίνδυνος τότε, στους «νηπίους τας φρένας» Εβραίους Ισραηλίτες, να δημιουργηθεί η τάσις προς ειδωλολατρεία.

Η πρόνοια λοιπόν του Νομοθέτη, ήταν ακριβώς για να αποτρέψει τους Ισραηλίτες στο να στραφούν στην ειδωλολατρεία. Παράλληλα όμως, προμηνύει και κάτι ακόμη, κάτι περισσότερο, όπως μας λέει ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Η απαγόρευσις δηλαδή, του να εικονίσουν τον άποσο, ασχημάτιστο, ασώματο Θεό, προμήνυε κάτι περισσότερο. Ας δούμε όμως τι λέει ο άγιος ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός ακριβώς σε αυτό το σημείο:

Τι είναι λοιπόν αυτό που προμηνύεται αινιγματικά; Είναι φανερό, πως όταν δεις τον ασώματο να γίνεται για σένα άνθρωπος, τότε να κάνεις εικόνα της ανθρώπινης μορφής. Όταν ο αόρατος γίνεται ορατός με σάρκα, τότε θα εικονίσεις το ομοίωμα εκείνου που φανερώθηκε.

Και εδώ, ας σημειώσουμε ότι ο απόστολος Παύλος, στην Α΄ Τιμόθεον 3/γ: 16, λέγει για τον Κύριό μας Ιησού Χριστό, ότι «εφανερώθη εν σαρκί, εδικαιώθη εν πνεύματι, όφθη αγγέλοις», (φανερώθηκε στους αγγέλους).

Έτσι λοιπόν, «όταν τον δεις τον ασώματο και τον αόρατο, να φανερώνεται σ’ εσένα με σάρκα, τότε θα εικονίσεις το ομοίωμα εκείνου που φανερώθηκε. Όταν ο ασώματος και ασχημάτιστος και άποσος και άπειρος και άναρχος, κατά την υπεροχή της φύσης Του, ο «εν μορφή Θεού υπάρχων» και «μορφήν δούλου λαβών» (κατά το Φιλιππισίους 2/β: 6), περιγραφεί με τούτη τη μορφή σε όρια ποσού και μέτρου και αποκτήσει χαρακτηριστικά σώματος, τότε σχεδίαζέ τον στο ξύλο, και βάλε τον να τον θεωρούν, Αυτόν που συγκατατέθηκε να γίνει ορατός.

Ζωγράφιζε την ανέκφραστη συγκατάβασή Του, τη γέννησή Του από την Παναγία, την βάπτισή Του στον Ιορδάνη, τη Μεταμόρφωσή Του στο Θαβώρ, τα πάθη Του που φέρνουν την απάθεια, (δηλαδή την έλλειψη και την αποβολή των παθών), τα θαύματα, τα σύμβολα της Θείας Φύσης Του, (που πραγματώνονται με Θεία ενέργεια, δια μέσου της ενέργειας της σάρκας), το σωτήριο Σταυρό, την ταφή, την ανάσταση, την ανάληψη στους ουρανούς. Όλα να τα ιστορείς, και με λόγο και με χρώματα. Μη φοβάσαι, μη διστάζεις.

 

3. Υπάρχει και τιμητική προσκύνηση

Γνωρίζω, (συνεχίζει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός), πως διαφέρει η μια προσκύνηση από την άλλη. Ο Αβραάμ, κάποτε προσκύνησε τους γιους του Εμώρ. (Γένεσις 23/κγ: 7-9 και Πράξεις 7/ζ: 16), εκείνους τους ασεβείς άνδρες που έσφαλαν, μη ξέροντας τον αληθινό Θεό, όταν αγόρασε τη διπλή σπηλιά σαν κτήμα για τον τάφο του. Ο Ιακώβ, προσκύνησε τον αδελφό του Ησαύ και τον Φαραώ, άνδρα Αιγύπτιο, ακόμα προσκύνησε και την άκρη του μπαστουνιού του, (Γένεσις 47μζ: 3 και Εβραίους 11/ια: 21). Όλοι αυτοί προσκύνησαν, μα δεν λάτρεψαν. Προσκύνησε επίσης ο Ιησούς του Ναυή και ο Δανιήλ, άγγελο του Θεού (Ιησούς του Ναυή 5/ε: 14. Δανιήλ 8/η: 17). Αλλά δεν τον λάτρευσαν. Γιατί άλλο πράγμα είναι η προσκύνηση της λατρείας, και άλλο η προσφερόμενη τιμητικά σε πρόσωπα που υπερέχουν σε ένα αξίωμα.

«Έτερον γαρ εστίν η της λατρείας προσκύνησης, και έτερον, η εκ τιμής προσαγομένη τοις κατά τι αξίωμα υπερέχουσιν». Λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός.