|
|
Ανάλυση Θεόπνευστης ερμηνείας τού Αγίου Σεραφείμ τού Σαρώφ περί τής οντολογίας τού Αδάμ * Βάπτισμα και Ευχαριστία * Η Βαπτισματική και Ευχαριστιακή βίωση του Μυστηρίου της Εκκλησίας * Αναγέννηση εξ ύδατος και Πνεύματος * Επιτρέπεται ο νηπιοβαπτισμός; * Εικονική οντολογία
|
Είναι
η αλλαγή που προκαλεί το Βάπτισμα στον πιστό "οντολογική"; Απάντηση σε όποιους υποτιμούν την αξία τού Βαπτίσματος |
|
Α. Άγιοι Πατέρες που διδάσκουν οντολογική αλλαγή τού Βαπτίσματος Β. Σύγχρονοι Πατέρες και Θεολόγοι που διδάσκουν την οντολογική αλλαγή |
|
Ο Θεός έπλασε τον Αδάμ δυνάμει αθάνατο, εμφυσώντας του τη Χάρη τού Αγίου Πνεύματος μαζί με τη βιολογική ζωή. Η πτώση τού Αδάμ όμως, επέφερε στην ανθρώπινη φύση μια οντολογική αλλαγή. Ο άνθρωπος με την απώλεια τού Αγίου Πνεύματος έχασε το "καθ' ομοίωσιν" και λέρωσε το "κατ' εικόνα του". Με την ενανθρώπηση και τη θυσία τού Θεανθρώπου Ιησού Χριστού όμως, το "κατ' εικόνα" τής ανθρώπινης φύσης θεραπεύεται και το "καθ' ομοίωσιν αποκαθίσταται" σε κάθε πιστό, με την οντολογική αλλαγή που επιφέρει η επάνοδος τού Αγίου Πνεύματος μετά το άγιο Βάπτισμα. Αυτή τη βασική αλήθεια τού Χριστιανικού Ευαγγελίου την οποία αρνούνται ακόμα και ορισμένοι "ορθόδοξοι" Χριστιανοί, θα δείξουμε στη συνέχεια, μέσα από τα λόγια Αγίων Πατέρων και συγχρόνων θεολόγων και Ιερέων τής Εκκλησίας.
Α. Άγιοι Πατέρες που διδάσκουν την οντολογική αλλαγή τού Βαπτίσματος 1. Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής: Ει τοίνυν οι δια την αμαρτίαν νόμοι της φύσεως εν Χριστώ κατελύθησαν, και πάσα δουλοπρεπής των παθών επανάστασις δια της παρουσίας του λόγου παντελώς απεγένετο, πληρωθήναι δει πάντως τον άνω κόσμον, ως φησιν ο διδάσκαλος. Και προς τούτο μη αντιτείνωμεν. Ει γαρ ο παλαιός υπό την αμαρτίαν Αδάμ ψιλός άνθρωπος ων τους πρώτους εν πνεύματι νόμους της φύσεως δια της παρακοής καταλύσας τον κάτω κόσμον επλήρωσε των κατ αυτόν σαρκί γεννηθέντων εις φθοράν, τω ομοιώματι της αυτού παραβάσεως γενόμενος αρχηγός, και ουδείς αντερεί, πολλώ μάλλον ο αναμάρτητος νέος, ο Αδάμ Χριστός ο Θεός τους δια την αμαρτίαν επεισαχθέντας τη φύσει νόμους της αλογίας καταλύσας, ως λόγος, τον άνων κόσμον πληρώσειεν αν δικαίως των κατ αυτόν εις αφθαρσίαν πνεύματι γεννωμένων, τω ομοιώματι της αυτού υπακοής γενόμενος αρχηγός. Και απιστείτω μηδείς των καν μικρός επησθημένων της του Θεού δυναστείας και το μέγεθος αυτής μη αγνοούντων. Ούτω μεν ουν ο άνω κόσμος πληρούται των κατά Χριστόν εν πνεύματι γεννωμένων, και ούτω πέρας δέχεται πρόσφορον ο κατά σάρκα νόμος και της κάτω γεννήσεως, και προς τον άνω κόσμον πάντα αναρυθμίζεται. (Περί διαφόρων αποριών PG 90).
Πνευματική περιτομή της καρδιάς είναι η πραγματοποιούμενη τέλεια αφαίρεση των ενεργειών της αίσθησης και του νου σχετικά με τα αισθητά και τα νοητά, με την παρουσία του Πνεύματος που προκαλεί την άμεση ολική μεταμόρφωση στο σώμα και την ψυχή. (Έργα αγ. Μάξιμου, Τ. Φ 14,σελ. 469).
2. Άγιος Γρηγόριος Νύσσης: «Εβασίλευσεν ο θάνατος από Αδάμ» της φθοροποιού δυναστείας λαβών την αρχήν, αλλά και μέχρι Μωυσέως αυτού το πονηρόν κράτος διέμεινεν ουδέν του νόμου την κακήν του θανάτου δυναστείαν αμβλύναντος˙ Ήλθεν η τής ζωής βασιλεία, και κατελύθη τού θανάτου το κράτος. Και γέγονεν άλλη γέννησις, βίος έτερος, άλλο ζωής είδος, αυτής τής φύσεως ημών μεταστοιχείωσις. Τούτου η γέννησις "Ουκ εξ αιμάτων, ουδέ εκ θελήματος ανδρός, ουδέ εκ θελήματος σαρκός, αλλ' εκ Θεού γενομένη". Πώς τούτο; Σαφώς σοι παραστήσω δια τού λόγου την χάριν: Ούτος ο τόκος δια πίστεως κυοφορείται. Δια τής τού βαπτίσματος αναγεννήσεως εις φως άγεται. (Αγίου Γρηγορίου Νύσσης: "Εις το Αγιον Πάσχα και περί της τριημέρου προσθεσμίας". PG 46: 604 CD).
Και παρά μεν του Πνεύματος ημίν η αναγέννησις· παρά δε της αναγεννήσεως η ανάπλασις. (Αγίου Γρηγορίου τού Θεολόγου Λόγος Θεολογικός Ε΄ 28).
Βάπτισμα τοίνυν εστίν αμαρτιών κάθαρσις, άφεσις πλημμελημάτων, ανακαινισμού και αναγεννήσεως αιτία. Αναγέννησιν δε νόησον εννοία θεωρουμένην, οφαλμοίς ου βλεπομένην... Θεού πρόσταγμα, και η τού Πνεύματος επιφοίτησις, μυστικώς ερχομένη προς την ημετέραν ελευθερίαν. Ύδωρ δε υπηρετεί προς ένδειξιν τής καθάρσεως... Το γαρ Πνεύμα, όπου θέλει πνει. Και την φωνήν αυτού ακούεις. Αλλ' ουκ οίδας πόθεν έρχεται και πού υπάγει. Ευλογεί το σώμα το βαπτιζόμενον, και το ύδωρ το βαπτίζον. Διό μη καταφρονήσης τού θείου λουτρού, μηδέ ως κοινόν αυτό εξευτελίσης, δια την χρήσιν τού ύδατος. Το γαρ ενεργούν μέγα, και απ' εκείνου θαυμαστά γίνεται τα τελούμενα... και το ύδωρ ουδέν άλλο τυγχάνων ή ύδωρ, ανακαινίζει τον άνθρωπον εις την νοητήν αναγέννησιν, τής άνωθεν χάριτος ευλογούσης αυτό. Εάν δε μοι πάλιν διστάζων τις και αμφιβάλλων πράγματα παρέχη, συνεχώς ερωτών και διαπυνθανόμενος, πώς ύδωρ αναγεννά και η επ' εκείνω τελουμένη μυσταγωγία, λέξω προς αυτόν δικαιότατα: Στήσον μοι τον τρόπον τής γεννήσεως τής κατά σάρκα. Καγώ σου διηγήσομαι τής κατά ψυχήν παλιγγενεσίας την δύναμιν... ως ύδωρ ευλογούμενον καθαίρει και φωτίζει τον άνθρωπον... Ιεζεκιήλ δε τών δύο σαφέστερον και λευκότερον γράφων, υπισχνείται την καλήν επαγγελίαν: "Και ρανώ εφ' υμάς καθαρόν ύδωρ, και καθαρισθήσεσθε από πασών τών ακαθαρσιών υμών, και από πάντων τών ειδώλων υμών καθαριώ υμάς, και δώσω υμίν καρδίαν καινήν, και πνεύμα καινόν δώσω υμίν. Και αφελώ την καρδίαν την λιθίνην εκ τής σαρκός υμών, και δώσω υμίν καρδίαν σαρκίνην. Και το Πνεύμα μου δώσω εν υμίν... Έστι δε ούτος τής μεταποιήσεως ο τρόπος, αν μοι πεισθέντες τον λόγον ως νόμον φυλάξητε... ίνα προς ομοιότητα τού Πατρός εαυτούς μορφούντες και σχηματίζοντες, γνήσιοι φαινώμεθα παίδες τού προς την εισποίησιν ημάς την κατά χάριν καλέσαντος... (Γρηγορίου Νύσσης, εις τη ημέραν τών Φώτων PG 46, στ. 580 D, 581 Α,Β,C, 584 Β,C, 593 Α, 596 C, 597 Α).
το μεν πρώτον αμυδρώς, το δε δεύτερον εκτυπώτερον, το δε νυν τελεώτερον, ουκ έτι ενεργεία παρόν, ως πρότερον, ουσιωδώς δε, ως αν είποι τις, συγγινόμενόν τε και συμπολιτευόμενον. (Αγίου Γρηγορίου τού Θεολόγου: "Λόγος εις την Πεντηκοστήν").
3. Άγιος Ειρηναίος τής Λυών: "Τώρα, η ψυχή και το πνεύμα είναι βεβαίως μέρος του ανθρώπου, αλλά όχι βεβαίως ο ίδιος ο άνθρωπος, διότι ο τέλειος άνθρωπος αποτελείται από την σύμμιξη της ψυχής που λαμβάνει το Πνεύμα του Πατρός, και την πρόσμιξη εκείνης της σαρκικής φύσεως που επλάσθη κατ’ εικόνα του Θεού. Για τον λόγο αυτό δηλώνει ο Απόστολος «Σοφίαν δε λαλούμεν εν τοις τελείοις», ορίζοντας ως «τέλειους» εκείνους που έχουν λάβει το Πνεύμα του Θεού, και που, μέσω του Πνεύματος του Θεού λαλούν σε όλες τις γλώσσες, καθώς ο ίδιος επίσης λαλούσε. ... Όταν όμως το πνεύμα εδώ αναμεμιγμένο με την ψυχή είναι ενωμένο με το πλάσμα του Θεού, τότε ο άνθρωπος καθίσταται πνευματικός και τέλειος εξ αιτίας της διάχυσης του Αγίου Πνεύματος, και είναι αυτός που φτιάχθηκε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του Θεού. Αν όμως το Πνεύμα λείπει από την ψυχή, τότε εκείνος που είναι έτσι, είναι πραγματικά με φύση ζώου, και, έχοντας μείνει σαρκικός, θα είναι ένα ατελές ον, κατέχοντας μεν πράγματι το κατ’ εικόνα (του Θεού) κατά τον σχηματισμό του, αλλά μη έχοντας λάβει το καθ’ ομοίωσιν δια του Πνεύματος, κατ’ αυτόν τον τρόπο το ον αυτό θα είναι ατελές. Έτσι επίσης, αν κάποιος αφαιρέσει το κατ’ εικόνα και βάλει στην άκρη το πλάσμα, δεν μπορεί να το εκλάβει αυτό ως άνθρωπο, αλλά σαν να είναι κάποιο μέρος ανθρώπου ή όπως προανέφερα, σαν κάτι άλλο από άνθρωπο. Διότι η σάρκα εκείνη που έχει πλασθεί δεν είναι αφ’ εαυτού της τέλειος άνθρωπος αλλά το σώμα ενός ανθρώπου και μέρος ενός ανθρώπου. Ούτε η ψυχή μόνη της, θεωρούμενη χωριστά από μόνη της, είναι άνθρωπος, αλλά είναι η ψυχή ενός ανθρώπου και μέρος ενός ανθρώπου. Ούτε το πνεύμα είναι άνθρωπος, καθ' ότι ονομάζεται πνεύμα, και όχι άνθρωπος. Αλλά η σύμμιξη όλων αυτών αποτελεί τον τέλειο άνθρωπο. Και για τον λόγο αυτό ο Απόστολος, εξηγώντας τον εαυτό του, το διευκρινίζει πως ο σωσμένος άνθρωπος είναι ο τέλειος άνθρωπος καθώς και πνευματικός άνθρωπος, λέγοντας ούτως στην πρώτη Επιστολή προς Θεσσαλονικείς: «Αυτός δε ο Θεός της ειρήνης αγιάσαι υμάς ολοτελείς, και ολόκληρον υμών το πνεύμα και η ψυχή και το σώμα αμέμπτως εν τη παρουσία του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού τηρηθείη» (Α΄ Θεσσ. 5/ε: 23). Τώρα ποιος ήταν ο σκοπός του, να εύχεται έτσι ώστε αυτά τα τρία – ήτοι, ψυχή, πνεύμα, σώμα – να διατηρηθούν ως την έλευση του Κυρίου, εάν δεν γνώριζε για την (μέλλουσα) επανασυγκρότηση και ένωση των τριών, και (πως και αυτά θα είναι κληρονόμοι) της μιας και ίδιας σωτηρίας; Για τον λόγο αυτό επίσης δηλώνει πως είναι «τέλειοι» όσοι παρουσιάσουν στον Κύριο τα τρία (συστατικά μέρη) απρόσβλητα. Εκείνοι λοιπόν είναι οι τέλειοι, που παραμένει μέσα τους το Πνεύμα του Θεού, και που έχουν διατηρήσει τις ψυχές τους και τα σώματα άμεμπτα, κρατώντας σταθερά την πίστη στον Θεό, ήτοι την πίστη που (απευθύνεται προς) τον Θεό, και που διατηρούν δίκαιες συμπεριφορές σε σχέση με τον πλησίον τους". (Αγίου Ειρηναίου τής Λυών: "Κατά Αιρέσεων Ε: 6).
4. Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας: "Τον άνθρωπον γαρ ούτω κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν Θεού γενέσθαι φαμέν, καθ' ό και αγαθόν και δίκαιον πέφυκε το ζώον είναι. Επεί δε ου μόνον λογικόν εχρήν είναι και επιτηδείως έχων εις αγαθουργίαν και δικαιοσύνην, αλλά και Πνεύματος αγίου μέτοχον, ίνα λαμπροτέρους έχη τους χαρακτήρας τής θείας φύσεω εν αυτώ, ενεφύσησεν αυτώ πνοήν ζωής. Τούτο δε εστι το δι Υιού τη λογική κτίσει χορηγούμενον Πνεύμα, και διαμορφούν αυτήν εις είδος το ανωτάτω, τούτ' εστι, το θείον... ...Ουκούν το ζώον μεν εμψυχώθη αρρήτω δυνάμει Θεού, και εν τη προς αυτόν ομοιώσει γέγονε, καθ' ό πέφυκεν αγαθόν και δίκαιον, και αρετής απάσης είναι δεκτικόν. Ηγιάσθη δε τού θείου Πνεύματος αποδεδειγμένον μέτοχον. Ό και δια την αμαρτίαν αποβέβληκεν... ...Επειδάν δε ο Θεός και Πατήρ ανακεφαλαιώσασθαι τα πάντα ηυδόκησεν εν τω Χριστώ, ήγουν εις το αρχαίο αναγαγείν, το αποπτάν ημών και αποφοιτήσαν άγιον Πνεύμα πάλιν ημίν αποκαθιστών, τοις αγίοις αποστόλοις ενεφύσησε τούτο, λέγων: "Λάβετε Πνεύμα άγιον". Ανανέωσις γαρ τής αρχαίας εκείνης δωρεάς, και τού δοθέντος ημίν εμφυσήματος, το δια Χριστού γέγονεν, αναμορφούν ημάς εις τον πρώτον αγιασμόν, και ανακομίζον την ανθρώπου φύσιν, ως εν απαρχή τοις αγίοις αποστόλοις, εις τον άνωθεν και εν πρώτη κατασκευή δοθέντα ημίν αγιασμόν" (Αγ. Κυρίλλου Κατά ανθρωπομορφιτών, 2, PG 76, 1080D-1081A).
"ανακεφαλαιώσασθαι πάλιν την ανθρώπου φύσιν εις το αρχαίον εβουλεύσατό τε και επικεχείρηκεν ο Θεός και Πατήρ εν Χριστώ... Ουκ ην ετέρως διαδράναι τον θάνατον φύσεως όντα τής φθειρομένης τον άνθρωπον, ει μη την αρχαίαν εκείνην ανεκομίσατο χάριν, και μετέσχε τού τα πάντα προς το είναι συνέχοντος Θεού, και ζωογονούντος δι' Υιού εν Πνεύματι" (Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Εις το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον ΙΧ, PG 74, 280 Α).
«Νενόσηκεν ουν η φύσις την αμαρτίαν δια της παρακοής τον ενός, τουτέστιν Αδάμ, ούτως αμαρτωλοί κατεστάθησαν οι πολλοί, ουχ ως τω Αδάμ συμπαραβεβηκότες, ου γαρ ήσαν πώποτε, άλλως της εκείνου φύσεως όντες της υπό νόμον πεσούσης τον της αμαρτίας... ηρρώστησεν η ανθρωπινή φύσις εν Αδάμ, δια της παρακοής την φθοράν, εισέδυτε ούτως αυτήν τα πάθη». (Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Εις την προς Ρωμαίους, PG 74,789).
5. Άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός: "Τής αγίας ταύτης και αμωμήτου τών Χριστιανών πίστεως ρίζα ώσπερ και ασφαλής υποβάθρα ή τού θείου βαπτίσματος υπάρχει χάρις, πάντων τών από γενέσεων αμαρτημάτων κάθαρσιν έχουσα, και παντελή ρύψιν τών από κακίας επεισελθόντων μολυσμάτων. Ούτω γαρ ο Σωτήρ ενετείλατο δι' ύδατος αναγεννάσθαι και Πνεύματος, και εις το αρχαίον επανάγεσθαι αξίωμα, δι' εντεύξεως δηλαδή και τής σωτηρίου επικλήσεως, επιφοιτώντος τω ύδατι τού αγίου Πνεύματος. Βαπτιζόμεθα τοίνυν, κατά τον λόγον τού Κυρίου, εις το όνομα τού Πατρός, και τού Υιού, και τού αγίου Πνεύματος· και ούτως ενοικεί τού αγίου Πνεύματος η χάρις τη τού βαπτισθέντος ψυχή, λαμπρύνουσα αυτήν και θεοειδή απεργαζόμενη, και το κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν αυτή ανακαινίζουσα". (Ιωάννου Δαμασκηνού, Βίος Βαρλαάμ και Ιωάσαφ, PG 96, 920 Α).
6. Άγιος Νικόλαος Καβάσιλας: Ότι το βάπτισμα αρχή του είναι τοις κατά Θεόν ζώσι· και σημείον η τάξις ην έχει προς τα άλλα μυστηρία. Έστι τοίνυν το βαπτισθήναι, αυτό το κατά Χριστόν γεννηθήναι και λαβείν αυτό το είναι και υποστήναι μηδέν όντας. (Ν. Καβάσιλα Λόγος Β΄ 8).
Η μεν ουν Γέννησις επιεικώς ουδέν άλλο ή τούτο δοκεί σημαίνειν, και η Αναγέννησις και η Ανάπλασις εκείνο προσσημαίνουσαι μόνον· τους νυν γεννωμένους και πλαττομένους και άλλοτε γεννηθήναι και απολέσαντας την μορφήν νυν δευτέρα γεννήσει προς το πρώτον είδος αύθις επανιέναι· καθάπερ ανδριάντος ύλη το είδος απολωλεκότος αποδιδούς ο τεχνίτης αναγεννά την εικόνα και αναπλάττει· επεί και αυτό ότι ποτέ εστιν εν ημίν το του βαπτίσματος έργον, είδός εστι και μορφή. Και γαρ τινα εικόνα εγγράφει και μορφήν εντίθησι ταις ψυχαίς, συμμόρφους αποφαίνον του θανάτου και της αναστάσεως του Σωτήρος. (Ν. Καβάσιλα, 22, Εις την θείαν Λειτουργίαν και περί τής εν Χριστώ ζωής, Εισαγωγή Κείμενο Μετάφρασις Σχόλια υπό Παν. Κ. Χρήστου, Φιλοκαλία τών Νηπτικών και Ασκητών, ΕΠΕ, Θεσσαλονίκη 1979, σ. 314).
Λόγος 2ος: 532D (σελ. 53): Ο Πατήρ μας ανέπλασε, με τον Υιό αναπλασθήκαμε και το Άγιο Πνεύμα μας ζωοποιεί. Άλλωστε και στην πρώτη Δημιουργία η Αγία Τριάς διαφαινόταν σκιωδώς. Ο Πατήρ έπλασε, ο Υιός ήταν το χέρι τού Πλάστου και ο Παράκλητος η πνοή Εκείνου που εμφύσησε τη ζωή.
Λόγος 2ος: 556 Β (σελ. 75): Ήταν αληθινή γέννηση και ανάπλαση και ό,τι ακριβώς είναι το Μυστήριο. Βγήκε λοιπόν από το νερό με ψυχή Μάρτυρος και όχι μίμου, με σώμα γενναίο, σαν να ήταν εκπαιδευμένο στην άσκηση και τους κόπους, με στόμα που προκαλούσε αντί το γέλιο την οργή τού τυράννου. Και έγινε τόσο σοβαρός αυτός που έπαιζε σε όλη του την ζωή κι έδειξε τέτοιο ζήλο για τον Χριστό, ώστε πέθανε με χαρά, υπομένοντας πολλά βασανιστήρια, για να μην προδώσει ούτε με τη γλώσσα την αγάπη. (Αγ. Νικολάου Καβάσιλα περί τής εν Χριστώ ζωής Β΄).
7. Άγιος Βασίλειος: "Πώς άνευ μητρός αναγεννάται άνθρωπος; Πώς ο παλαιούμενος και φθειρόμενος κατά τας επιθυμίας τής απάτης σφριγά πάλιν, και ανηβά και εις το αληθινόν άνθος τής νεότητος επανέρχεται; Βάπτισμα αιχμαλώτοις λύτρον, οφλημάτων άφεσις, θάνατος αμαρτίας, παλιγγενεσία ψυχής, ένδυμα φωτεινόν, σφραγίς ενεπιχείρητος, όχημα προς ουρανόν, βασιλείας πρόξενον, υιοθεσίας χάρισμα.", (Μεγάλου Βασιλείου PG 31, 433 A).
"Ο άνθρωπος κατ' εικόνα Θεού εγένετο και ομοίωσιν· η δε αμαρτία το κάλλος τής εικόνος ηχρείωσεν, εις τας εμπαθείς επιθυμίας την ψυχήν καθέλκουσα. Ο δε Θεός, ο ποιήσας τον άνθρωπον, η αληθινή εστι ζωή. Ο ουν απολέσας την προς τον Θεόν ομοιότητα απώλεσε την προς την ζωήν οικειότητα·. τον δε εκτός τού Θεού όντα, εν τη μακαρία ζωή γενέσθαι αμήχανον. Ουκουν επανέλθωμεν εις την εξ αρχής χάριν, ης δια τής αμαρτίας ηλλοτριώθημεν. Και πάλιν κατά την τού Θεού εικόνα εαυτούς καλλωπίσωμεν, δια τής απαθείας ομοιωθέντες τω κτίσαντι... ο δε ομοιωθείς τω Θεώ κατά τον ρηθέντα τρόπον, και τής θείας ζωής εκτήσατο πάντως την ομοιότητα, εις το διηνεκές παραμένων τη αϊδίω μακαριότητι.". (Μ. Βασιλείου Λόγος Ασκητικός PG 31 869):
8. Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης: "Τρίς ουν εμφυσήσας τω κατηχουμένω ο ιερεύς, και τρις σφραγίσας πάλιν τη χειρί τω σημείω τούτω τω σταυρικώ δια το: "Αι χείρες σου εποίησάν με και έπλασάν με", και εν τω μετώπω τε, ως προειρήκειν, δια το νοητικόν, και εν τω στόματι δια το λογικόν, και εν τη καρδία δια το ζωτικόν, επιτίθησι την χείρα αυτώ ηγιασμένην ούσαν, και εν τω Πνεύματι πλάττουσαν· και τας ιεράς ευχάς επιλέγει... και όλος γενέσθαι νέος, και την μορφήν τού νέου Αδάμ ενδύσασθαι και εις το κρείττον ή πρότερον υπήρχεν επανελθείν, την γύμνωσιν δείκνυσι, και μαρτυρεί την αισχύνην· και ούτως ιστάμενος εκκαθαίρεται, την αναμόρφωσιν εκζητών... τον και πλάσαντα πρότερον και αύθις αναπλάττοντα· ... Εμφυσάται δε παρά τού αρχιερέως, δια το πρώτον εμφύσημα, ανακαινίζεται γαρ. Τρίτον δε εμφυσάται δια την θείαν ενέργειαν τής ζωοποιού Τριάδος. Δι' αυτής γαρ επλάσθη και αναπλάττεται" ("Διάλογος εν Χριστώ κατά πασών τών αιρέσεων... τών τελετών και μυστηρίων πάντων τής Εκκλησίας" ΞΒ΄, PG 155: 213 D, 216 B-D).
9. Άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων: Κατήρχετο δε, ίνα ενδύση δύναμιν και ίνα βαπτίση τούς αποστόλους. Λέγει γαρ ο Κύριος: Υμείς βαπτισθήσεσθε εν Πνεύματι Αγίω ού μετά πολλάς ταύτας ημέρας. Ού μερική η χάρις, αλλ' αυτοτελής η δύναμις. Ώσπερ γαρ ο ενδύνων εν τοις ύδασι και βαπτιζόμενος πανταχόθεν υπό τών υδάτων περιβάλλεται, ούτω και υπό τού Πνεύματος εβαπτίσθησαν ολοτελώς. Αλλά το μεν ύδωρ έξωθεν περιχείται, το δε Πνεύμα και την ένδοθεν ψυχήν βαπτίζει απαραλείπτως. Και τι θαυμάζεις; Λάβε υπόδειγμα σωματικόν, μικρόν μεν και ευτελές, χρήσιμον δε τοις αφελεστέροις, ει το πυρ δια τής παχύτητος τού σιδήρου διαβαίνον ένδον το όλον απεργάζεται πυρ και ο ψυχρός γίνεται ζεστός, και ο μέλας γίνεται εκλάμπων, ει σώμα ον το πυρ εν σώματι σιδήρου ενδύνον ούτως απαρεμποδίστως εργάζεται, τι θαυμάζεις, ει Πνεύμα Άγιον εν τοις ενδοτάτοις τής ψυχής εισέρχεται; (Κατηχήσεις Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων. Κατήχηση ΙΖ: 14).
10. Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς: Τι σημαίνει «να ανανεώνεσθε σύμφωνα με το πνεύμα τού νου σας και να ντυθείτε τον νέο άνθρωπο που κτίσθηκε σύμφωνα με τον Θεό προς αληθινή δικαιοσύνη και αγιότητα»; Όταν ο Θεός παλαιά έπλασε τον προπάτορά μας Αδάμ κατ' εικόνα και ομοίωσή του, δεν έβαλε μέσα σ’ αυτόν καμιά κακία, αλλά μαζί με την ψυχή εμφύσησε σ’ αυτόν και τη χάρη τού θείου Πνεύματος που τον κρατούσε σε νεότητα και του διατηρούσε την ομοίωση. Επειδή όμως εκείνος διέπραξε τη χειρίστη αδικία, μη υπακούοντας στον πλάστη του και πιστεύοντας σε εκείνον που τον φθόνησε, συμπαρατάχθηκε με το ψεύδος, αποδεχόμενος εκείνον που παρουσίασε ψευδή τη θεία εντολή, αφού εξέπεσε από τη θεία χάρη, κατέστη, αντί νέος, παλαιός και εφθαρμένος, μη όντας σύμφωνα με τον Θεό, δηλαδή καθ’ ομοίωση του ποιητή, ούτε μπορώντας να γεννά όμοιους με τον Θεό, αλλά όμοιους με τον εαυτό του, παλαιούς και εφθαρμένους· γιατί με τους έτοιμους προς φθορά συνυπάρχει η παλαίωση.
Πάντες γαρ οι κατά Χριστόν βαπτισθέντες τον Χριστόν ενδυσάμενοι κατά Παύλον, ετέρων όντες παίδες κατά φύσιν, υπέρ φύσιν γίνονται παρά Χριστού τού νικώντος ούτω την φύσιν, ως αυτός μεν σπέρματος άνευ, εκ Πνεύματος αγίου και τής αειπαρθένου σαρκωθήναι Μαρίας, τοις δε πιστεύουσιν εις το όνομα Αυτού, δύναμιν και εξουσίαν παρέχειν τέκνα Θεού γενέσθαι... "οί ουκ εξ αιμάτων, ουδέ εκ θελήματος σαρκός, ουδέ εκ θελήματος ανδρός, αλλ' εκ Θεού εγεννήθησαν". ...νυν δε δύναμιν προς τούτο δια τής εν τω θείω βαπτίσματι χάριτος λαμβάνομεν. ...ο αναγεννηθείς εν Πνεύματι δια τού κατά Χριστόν βαπτίσματος δύναμιν έλαβεν υιός γενέσθαι και κληρονόμος μεν Θεού, συγκληρονόμος δε Χριστού, και λήψεται την θείαν και αθάνατον υιοθεσίαν και κληρονομίαν ασφαλώς τα και αναφαιρέτως επί τού μέλλοντος αιώνος". (Αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά: Ομιλία 57: ζ, η, θ).
11. Ψαλμός τής εορτής τών Θεοφανείων: Ω του θαύματος! δίχα πυρός αναχωνεύει, και αναπλάττει άνευ συντρίψεως, και σώζει τους εις αυτόν φωτιζομένους, Χριστός ο Θεός, και Σωτήρ των ψυχών ημών. (Εις την Λιτήν Ιδιόμελα Ήχος δ΄).
Β. Σύγχρονοι Πατέρες και Θεολόγοι που διδάσκουν την οντολογική αλλαγή τού βαπτίσματος 1. Ιωάννης Β. Κογκούλης, Χρήστος Κ. Οικονόμου. Παναγιώτης Ι. Σκαλτσής Το βάπτισμα είναι το μυστήριο το οποίο μας αναγεννά "άνωθεν" (Ιωάννης 3/γ: 3) και με τη χάρη τής Αγίας Τριάδος λαμπρύνει την ψυχή μας και ανακαινίζει σ' αυτή το κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν, εντάσσοντάς μας έτσι στο σώμα τού Χριστού, την Εκκλησία. "Λαμπρύνουσα (η χάρη) αυτήν (την ψυχή) και θεοειδή απεργαζόμενη, και το καθ' ομοίωσιν αυτή ανακαινίζουσα". (Ιωάννου Δαμασκηνού, Βίος Βαρλαάμ και Ιωάσαφ, PG 96, 920 Α). (Το Βάπτισμα. Έκδ. Ορθ. Χριστ. Αδελφότητος "Λυδία". Ιωάννη Β. Κογκούλη, Χρήστου Κ. Οικονόμου. Παναγιώτη Ι. Σκαλτσή. Θεσσαλονίκη 1992. σελ. 9).
Με το βάπτισμα ο ίδιος ο Χριστός αναπλάττει τον άνθρωπο δίνοντάς του την δική του θεία και άρρητη μορφή, όπως ένας τεχνίτης φτιάχνει από την αρχή έναν ανδριάντα που αμαυρώθηκε και έχασε τη μορφή του. "Η μεν ουν Γέννησις επιεικώς ουδέν άλλο ή τούτο δοκεί σημαίνειν, και η Αναγέννησις και η Ανάπλασις εκείνο προσσημαίνουσαι μόνον· τους νυν γεννωμένους και πλαττομένους και άλλοτε γεννηθήναι και απολέσαντας την μορφήν νυν δευτέρα γεννήσει προς το πρώτον είδος αύθις επανιέναι· καθάπερ ανδριάντος ύλη το είδος απολωλεκότος αποδιδούς ο τεχνίτης αναγεννά την εικόνα και αναπλάττει· επεί και αυτό ότι ποτέ εστιν εν ημίν το του βαπτίσματος έργον, είδός εστι και μορφή. Και γαρ τινα εικόνα εγγράφει και μορφήν εντίθησι ταις ψυχαίς, συμμόρφους αποφαίνον του θανάτου και της αναστάσεως του Σωτήρος". (Ν. Καβάσιλα, 22, Εις την θείαν Λειτουργίαν και περί τής εν Χριστώ ζωής, Εισαγωγή Κείμενο Μετάφρασις Σχόλια υπό Παν. Κ. Χρήστου, Φιλοκαλία τών Νηπτικών και Ασκητών, ΕΠΕ, Θεσσαλονίκη 1979, σ. 314). (Το Βάπτισμα. Έκδ. Ορθ. Χριστ. Αδελφότητος "Λυδία". Ιωάννη Β. Κογκούλη, Χρήστου Κ. Οικονόμου. Παναγιώτη Ι. Σκαλτσή. Θεσσαλονίκη 1992. σελ. 10).
Ο ίδιος ο Χριστός φυτεύει στις ψυχές μας την ουσία τής ζωής, τη δική του ζωή. Πνίγει μέσα μας την αμαρτία και εργάζεται τη σωτηρία μας, έτσι ώστε το βάπτισμα να γίνεται πράγματι "όχημα προς ουρανόν, βασιλείας πρόξενον, υιοθεσίας χάρισμα", (Μεγάλου Βασιλείου PG 31, 433 A.), και ο βαπτιζόμενος να ανακτά "το αρχέτυπον κάλλος" (Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Εις το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιον ΙΧ, PG 74, 277 D). Και από την παλαιότητα και τη φθορά να "σφριγά πάλιν" και να επανέρχεται "εις το αληθινόν άνθος τής νεότητος" (Μεγάλου Βασιλείου PG 31, 433 A.) (Το Βάπτισμα. Έκδ. Ορθ. Χριστ. Αδελφότητος "Λυδία". Ιωάννη Β. Κογκούλη, Χρήστου Κ. Οικονόμου. Παναγιώτη Ι. Σκαλτσή. Θεσσαλονίκη 1992. σελ. 11).
Εμφύσηση στο πρόσωπο τού φωτιζομένου. Με το τριπλό αυτό εμφύσημα φεύγει κάθε πονηρό πνεύμα και ο άνθρωπος "ανακαινίζεται" (Συμεών Θεσσαλονίκης "Διάλογος εν Χριστώ κατά πασών τών αιρέσεων... τών τελετών και μυστηρίων πάντων τής Εκκλησίας" ΞΒ΄, PG 155, 216 B: "Εμφυσάται παρά τού αρχιερέως δια το πρώτον εμφύσημα, ανακαινίζεται γαρ. Τρίτον δε εμφυσάται δια την θείαν ενέργειαν τής ζωοποιού Τριάδος. Δι' αυτής γαρ επλάσθη και αναπλάττεται") γιατί κατά τον άγιο Συμεών Θεσσαλονίκης αποκτά ξανά την "πνοήν ζωής" με την οποία ο Θεός ενεφύσησε το ανθρώπινο πρόσωπο τη ημέρα τής δημιουργίας του. (Το Βάπτισμα. Έκδ. Ορθ. Χριστ. Αδελφότητος "Λυδία". Ιωάννη Β. Κογκούλη, Χρήστου Κ. Οικονόμου. Παναγιώτη Ι. Σκαλτσή. Θεσσαλονίκη 1992. σελ. 143).
Μαρτυρεί ακόμη ότι ο άνθρωπος έχασε κάποτε "την θεοΰφαντον περιβολήν", την οποίαν τώρα "έρχεται λαμπρότερον δια τού βαπτίσματος επενδύσασθαι". Αποβάλλει ο βαπτιζόμενος το παλαιό "την αναμόρφωσιν εκζητών", "την μορφήν τού νέου Αδάμ ενδύσασθαι και εις κρείττον ή πρότερον υπήρχεν επανελθείν". Γι' αυτό λοιπόν ο προσερχόμενος στο Θεό και προς το φως το αληθινό "ελεύθερος χρη είναι τών παθών, και λελυμένος τής απιστίας, και γυμνός πάσης κακίας, και περιβλήματος αμαρτίας αλλότριος". (Συμεών Θεσσαλονίκης, PG 155, 216 ABC: "Τρίς ουν εμφυσήσας τω κατηχουμένω ο ιερεύς, και τρις σφραγίσας πάλιν τη χειρί τω σημείω τούτω τω σταυρικό δια το "Αι χείρές σου εποίησάν με και έπλασάν με, και εν τω μετώπω τε, ως προειρήκειν, δια το νοητικόν, και εν τω στόματι δια το λογικόν, και εν τη καρδία δια το ζωτικόν, επιτίθησι την χείρα αυτώ ηγιασμένην ούσαν, και εν τω Πνεύματι πλάττουσαν· και τας ιεράς ευχάς επιλέγει. Αλλά προ τού εμπνεύσαι και σφραγίσαι, ως είρηται, απολύει τής ζώνης και αποδύει τον κατηχούμενον, ασκεπή τε την κεφαλήν, και τους πόδας γυμνόν παρίστησι, κατά ανατολάς ορώντα. Τι εν τούτω δηλών; Ότι ο προσερχόμενος τω Θεώ, και προς το φως το αληθινόν ήδη βλέπων, ό δηλοί η ανατολή (εκείθεν γαρ έρχεται το φως), ελεύθερος χρη είναι τών παθών, και λελυμένος τής απιστίας, και γυμνός πάσης κακίας, και περιβλήματος αμαρτίας αλλότριος, και την δουλείαν υποδεικνύς τω Θεώ. Δια τούτο τοίνυν ίσταται γυμνός. Και έτι δε, δια το γυμνόν γεγονέναι τη αμαρτία τον άνθρωπον, και την θεούφαντον απολέσαι περιβολήν, τούτο το σχήμα τής γυμνώσεως μαρτυρεί. Επειδή γαρ προσέρχεται, τον ρύπον τής αμαρτίας και τής απιστίας αποβαλέσθαι, και όλος γενέσθαι νέος, και την μορφήν τού νέου Αδάμ ενδύσασθαι και εις το κρείττον ή πρότερον υπήρχεν επανελθείν, την γύμνωσιν δείκνυσι, και μαρτυρεί την αισχύνην· και ούτως ιστάμενος εκκαθαίρεται, την αναμόρφωσιν εκζητών. Ίνα δε μη μηκύνοντες τον λόγον κόρον ταις ακοαίς εμποιήσωμεν, κεφαλαιωδώς είπωμεν ήδη περί τού προκειμένου. Ο μεν αρχιερεύς και ιερεύς βαπτίζων, αυτόν εκτυποί τον Κύριον, τον εν πάσι τα πάντα ποιούντα, επεί και την αυτού φέρει δύναμιν, τον και πλάσαντα πρότερον, και αύθις αναπλάττοντα· ο βαπτιζόμενος δε τον παραπεσούντα Αδάμ, επεί και το προσέρχεσαθαι, το εκούσιον τής γνώμης δηλοί. Ει δε νήπιος παρά τινος πιστού προσαγόμενος, το προσάγεσθαι εν πίστει και μη κατ' ανάγκην σημαίνει, ο αναδεχόμενος δε τον εγγυώμενον κατά τε πίστιν και βίον. Το αποδύεσθαι δε και απολύεσθαι εστώτα γυμνόν μετά περιζώματος το ρίπτειν πάσαν κακίαν, και τών δεσμών τής αμαρτίας ελευθερούσθαι, και γυμνόν τών τής πλάνης τε και φθοράς προσέρχεσθαι τω Χριστώ· και ότι γυμνός γέγονε πλανηθείς, την πριν απολέσας στολήν, ην νυν έρχεται λαμπρότερον δια τού βαπτίσματος επενδύσασθαι. Προς ανατολάς δε ορά, το φως το αληθινόν εκζητών, όπερ εστίν η Τριάς, και ο εις τής Τριάδος Χριστός σαρκωθείς, ελθών εκ Θαιμάν, ήτις εξ ανατολών, αλλά και τον παράδεισον ου εκπέπτωκε φυτευθέντα κατά ανατολάς. Εμφυσάται δε παρά τού αρχιερέως, δια το πρώτον εμφύσημα, ανακαινίζεται γαρ. Τρίτον δε εμφυσάται, δια την θείαν ενέργειαν τής ζωοποιού Τριάδος. Δι' αυτής γαρ επλάσθη, και αναπλάττεται. Σφραγίζεται δε χειρί αρχιερέως δια σταυρού, ότι χείρες Θεού ημάς έπλασαν, ο Υιός και το Πνεύμα."). Επιστρέφει πλέον ο άνθρωπος στον παράδεισο έχοντας αποβάλλει μαζί με τα ενδύματα και τη φθαρτότητα και θνητότητα τού παλαιού ανθρώπου. Πλησιάζει τώρα χωρίς εμπόδια το φως το αληθινό, χωρίς να φέρει τίποτε από εκείνα που προκαλούν τη σκιά τού θανάτου. "Τα ιμάτια τειχίον τι εστι μεταξύ τού φωτός τούτου και τών σωμάτων" (Νικολάου Καβάσιλα 22, Εις την Θείαν Λειτουργίαν και περί τής εν Χριστώ Ζωής, Λόγος Β΄, Εισαγωγή - κείμενον - μετάφρασις - σχόλια υπό Π. Κ. Χρήστου, Φιλοκαλία τών Νηπτικών και Ασκητών, Θεσσαλονίκη 1979, σ.324). (Το Βάπτισμα. Έκδ. Ορθ. Χριστ. Αδελφότητος "Λυδία". Ιωάννη Β. Κογκούλη, Χρήστου Κ. Οικονόμου. Παναγιώτη Ι. Σκαλτσή. Θεσσαλονίκη 1992. σελ. 188).
Η αναδημιουργία τού ανθρώπου είναι έργο τού Τριαδικού Θεού καθώς και η αρχική του δημιουργία (Ιερομ. Γρηγορίου "Το άγιον βάπτισμα", Σχόλια, Αθήνα 1989, σ. 238). Με την επίκληση τής αγίας Τριάδος, λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, ενοικεί στην ψυχή τού βαπτισθέντος η χάρη τού αγίου Πνεύματος "λαμπρύνουσα αυτήν και θεοειδή απεργαζομένη, και το κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν ανακαινίζουσα" (Ιωάννου Δαμασκηνού: "Βίος Βαρλαάμ και Ιωάσαφ, PG 96, 920A). (Το Βάπτισμα. Έκδ. Ορθ. Χριστ. Αδελφότητος "Λυδία". Ιωάννη Β. Κογκούλη, Χρήστου Κ. Οικονόμου. Παναγιώτη Ι. Σκαλτσή. Θεσσαλονίκη 1992. σελ. 194).
2. Σεβ. Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος Βλάχος: "Κάθε αληθινή όραση τού μυστηρίου τής Αγίας Τριάδος γίνεται με την ενέργεια τού Αγίου Πνεύματος και φυσικά ο άνθρωπος γίνεται δεκτικός τής δόξης τού Τριαδικού Θεού με την ανάκρασή του με τη Χάρη τού Αγίου Πνεύματος. ...Επομένως στην Καινή Διαθήκη έχουμε μέθεξη τού σεσαρκωμένου Λόγου δια τής ενεργείας τού Αγίου Πνεύματος. Πέρα απ' αυτό με την ενέργεια τού Παναγίου Πνεύματος, και γενικά με την ενέργεια τού Τριαδικού Θεού στην Καινή Διαθήκη καταργείται ο θάνατος και ο άνθρωπος αποκτά την εν Χριστώ ζωή. Θα ήθελα να αναφέρω εδώ δύο χωρία τών αγίων Πατέρων που εκθέτουν αυτήν την αλήθεια. Νομίζω θα μάς βοηθήσει να κατανοήσουμε κάπως καλύτερα το κρίσιμο θέμα που θίγουμε στο σημείο αυτό. Και είναι κρίσιμο γιατί θα φανεί η πνευματική συγγένεια μεταξύ Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, αλλά και η κοινή Παράδοση. Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, μιλώντας για τις ενέργειες τού Αγίου Πνεύματος, λέγει ότι το Άγιον Πνεύμα ενεργούσε τόσο στην Παλαιά όσο και στην Καινή Διαθήκη. Ενεργούσε, λέγει ο άγιος, κατ' αρχάς στις ουράνιες αγγελικές δυνάμεις, αφού δεν μπορεί να διαφορετικά να πραγματοποιηθεί η τελείωση, η έλλαμψη και το ακίνητο ή δυσκίνητο προς την κακία παρά μόνον δια τού Αγίου Πνεύματος. Έπειτα ενεργούσε στους Πατέρες και στους Προφήτες τής Παλαιάς Διαθήκης, αφού γνώρισαν και είδαν τον Θεό και προγνώρισαν τα μέλλοντα "τυπούμενοι τω Πνεύματι το ηγεμονικόν", δηλαδή δεχόμενοι την ενέργεια τού Αγίου Πνεύματος στο ηγεμονικό τους, που είναι ο νους. Αυτό σημαίνει ότι είχε προηγηθεί η κάθαρση τού νου και στη συνέχεια δέχθηκαν την έλλαμψη. Έπειτα το Άγιον Πνεύμα ενεργούσε στους Μαθητές κατά τρεις τρόπους. Πρώτον, ενεργούσε "πριν δοξασθήναι Χριστόν τω Πάθει", πριν δηλαδή τα Πάθη τού Χριστού, αφού δεν θα μπορούσαν να κάνουν θαύματα και θεραπείες χωρίς την ενέργεια τού Αγίου Πνεύματος. Δεύτερον, "μετά το δοξασθήναι τη Αναστάσει", αφού μετά την Ανάσταση τούς είπε: "λάβετε πνεύμα άγιον...". Τρίτον, μετά την Ανάληψή Του στους ουρανούς, κατά την ημέρα τής Πεντηκοστής. Λέγει όμως ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος; "το μεν πρώτον αμυδρώς, το δε δεύτερον εκτυπώτερον, το δε νυν τελεώτερον, ουκ έτι ενεργεία παρόν, ως πρότερον, ουσιωδώς δε, ως αν είποι τις, συγγινόμενόν τε και συμπολιτευόμενον". Λέγοντας ότι τώρα έχουμε μέθεξη "ουσιωδώς" τού Παναγίου Πνεύματος, δεν εννοεί ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος ότι μετέχουμε τής ουσίας τού Αγίου Πνεύματος, γιατί αυτό γίνεται μόνον στα πρόσωπα τής Αγίας Τριάδος, αλλά ότι μετέχουμε τού Αγίου Πνεύματος ως μέλη τού Σώματος τού Χριστού. Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής αναφερόμενος στην ενέργεια τού Αγίου Πνεύματος λέγει ότι σε όλους τούς ανθρώπους ενεργεί, και μάλιστα δια τού Αγίου Πνεύματος και οι βάρβαροι αποβάλλουν τούς σκληρούς και θηριώδεις νόμους και γίνονται καλοκάγαθοι. Κατ' αρχάς υπάρχει η ενέργεια τού Αγίου Πνεύματος σε όλα τα όντα, αφού "πάντων εστί συνεκτικόν και τών φυσικών σπερμάτων ανακινητικόν". Έπειτα ενεργεί σ' αυτούς που βρίσκονται στον Νόμο τού Μωυσέως, αφού είναι υποδεικτικό τής παραβάσεως και φωτιστικό τής ελεύσεως τού Χριστού. Στους Χριστιανούς εκτός τού ότι είναι συνεκτικό και ανακινητικό τών φυσικών σπερμάτων, και υποδεικτικό τής παραβάσεως, καθώς επίσης και φωτιστικό τής παρουσίας τού Χριστού, επί πλέον είναι και υιοθετικό, που σημαίνει ότι γίνονται υιοί Θεού και φυσικά, όπως λέγαμε και πιο πάνω, γίνονται μέλη τού Σώματος τού Χριστού. Όμως στους αγίους που καθάρισαν την καρδιά και δια τής ενθέου πολιτείας έγιναν άξιοι τής θεϊκής ενοικήσεως, το Άγιον Πνεύμα γίνεται ποιητικό σοφίας. Αυτό σημαίνει ότι ανάλογα με την πνευματική κατάσταση τού ανθρώπου ενεργεί και το Άγιον Πνεύμα. Εκτός από αυτές τις πατερικές μαρτυρίες για την ενέργεια τού Αγίου Πνεύματος, πρέπει να υπογραμμίσουμε την αλήθεια την οποία διδάσκει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ότι άλλο είναι η συγχώρηση τών αμαρτιών δια τού Αγίου Πνεύματος και άλλο είναι η μέθεξη τού Αγίου Πνεύματος, που βιώνει ο άνθρωπος εκείνος που είναι θεούμενος και βρίσκεται σε υψηλά στάδια τής πνευματικής ζωής. (Σεβ. Ιεροθέου Ναυπάκτου: "Ο Βλέπων" σελ. 245 - 248).
Όταν απομακρύνθηκε ο Σαούλ από τον Προφήτη Σαμουήλ, και ενώ ανέβαινε στο όρος, συνάντησε ένα χορό Προφητών. Πριν όμως συναντηθεί με τους Προφήτας, αμέσως μετά τον χωρισμό του από τον Σαμουήλ "μετέστρεψεν αυτώ ο Θεός καρδίαν άλλην" (Α΄ Βασιλέων 10/ι: 9). Άλλαξε η καρδιά τού Σαούλ με την ενέργεια τού Θεού... Αυτό το γεγονός μάς υπενθυμίζει την περίπτωση τών Μαθητών την ημέρα τής Πεντηκοστής, όταν έλαβαν το Άγιον Πνεύμα και εξεδήλωσαν ποικιλοτρόπως τη χαρά τους, σε τέτοιο σημείο ώστε όσοι τούς έβλεπαν έλεγαν ότι είναι μεθυσμένοι. Πραγματικά, όταν το Άγιον Πνεύμα έλθη στην καρδιά τού ανθρώπου, τότε συμβαίνει μια αναγέννηση πνευματική, που εκδηλώνεται ακόμη και στο σώμα... Το Άγιον Πνεύμα χαριτώνει και αγιάζει όλες τις δυνάμεις τής ψυχής τού ανθρώπου, ήτοι το λογιστικό, το επιθυμητικό και το θυμικό... Είναι όμως σημαντικό να δούμε και τις φράσεις που χρησιμοποιεί η Αγία Γραφή για να δείξη την μεταστροφή, την αλλαγή και την αναγέννηση τού Σαούλ με την μέθεξη τής ενεργείας τού Αγίου Πνεύματος. Ο Σαμουήλ προφητεύοντας αυτήν την αλλαγή που θα συμβή στον Σαούλ είπε: "και εφαλείται επί σε πνεύμα Κυρίου... και στραφήση εις άνδρα άλλον" (Α΄ Βασ. 10/ι: 6), δηλαδή, όταν θα έλθη το Άγιον Πνεύμα, θα γίνης ένας διαφορετικός άνθρωπος. Και η Αγία Γραφή μάς πληροφορεί ότι μόλις απεχωρίσθησαν ο ένας από τον άλλον, τότε "μετέστρεψεν αυτώ ο Θεός καρδίαν άλλην" (Α΄ Βασιλέων 10/ι: 9). Αυτή η μεταστροφή τής καρδίας έχει την έννοια ότι μετεβλήθη τελείως ο Σαούλ. Χρειάζεται όμως, νομίζω, να αναλύσουμε ευρύτερα το γεγονός τής αλλαγής που συνέβη στον Σαούλ με την κάθοδο και την έλευση τού Αγίου Πνεύματος, γιατί αυτό συμβαίνει και σε άλλους ανθρώπους. Κατ' αρχάς πρέπει να τονισθή ότι το Άγιον Πνεύμα, όπως φαίνεται στην περίπτωση τού Σαούλ, αλλά και σε άλλες περιπτώσεις, ενεργεί μέσα στην καρδιά τού ανθρώπου. Πραγματικά, στην Βιβλικοπατερική Παράδοση η καρδιά είναι το κέντρο τού ανθρώπου, αφού εκεί κατά τρόπο μυστικό και πραγματικό αλληλοπεριχωρείται η ρίζα τής βιολογικής ζωής με την ρίζα τής πνευματικής ζωής. Κατά τον άγιο Νικόδημο τον αγιορείτη, η καρδιά είναι κέντρο φυσικό, αφού αρχίζει πρώτη να λειτουργή και τελευταία σταματά στον ανθρώπινο οργανισμό, κέντρο παραφυσικό, αφού εκεί ενεργούν τα πάθη, και κέντρο υπερφυσικό, αφού εκεί ενεργεί πρωταρχικά η άκτιστη ενέργεια τού Θεού. Ο άγιος Διάδοχος ο Φωτικής θα γράψη ότι με το άγιο Βάπτισμα η Χάρη τού Θεού έρχεται στο βάθος τής καρδιάς και δεν φεύγει ποτέ από εκεί. Έτσι στο βάθος τής καρδιάς ενεργεί η Χάρη τού Θεού, ενώ οι δαίμονες ενεργούν στην περιφέρεια ή στο περικάρδιο, όπως λένε οι άγιοι Πατέρες. Βέβαια, πρέπει να σημειωθή ότι όταν λέμε καρδιά εννοούμε και το σωματικό όργανο τής καρδιάς, αλλά και την λεγομένη πνευματική καρδιά, την βαθεία καρδία, που ενεργεί στο βάθος τής βιολογικής καρδιάς. Έτσι όταν κανείς αγωνίζεται να συγκεντρώση τον νου του μέσα στην καρδιά, τότε ο νους με την επιστροφή του βρίσκει πρώτα την βιολογική καρδιά, δηλαδή η προσοχή τού ανθρώπου συγκεντρώνεται στην βιολογική καρδιά, και στην συνέχεια βρίσκει την λεγόμενη πνευματική καρδιά. Αυτή δε η πνευματική καρδιά είναι η συνισταμένη τών δυνάμεων τής ψυχής, ήτοι τού λογιστικού, τού επιθυμητικού και τού θυμικού. Ο άνθρωπος που μετανοεί αισθάνεται την αλλαγή τής καρδιάς του. Γι' αυτό ο Προφητάναξ Δαυΐδ προσεύχεται: "καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί, ο Θεός, και πνεύμα ευθές εγκαίνισον εν τοις εγκάτοις μου" (Ψαλμός ν΄ 12). Ο Απόστολος Παύλος λέγει ότι στην καρδιά τού ανθρώπου εγγράφεται ο νόμος τού Θεού. Γράφει: "η επιστολή ημών υμείς εστε, εγγεγραμμένη εν ταις καρδίαις ημών, γινωσκομένη και αναγινωσκομένη υπό πάντων ανθρώπων, φανερούμενοι ότι εστέ επιστολή Χριστού διακονηθείσα υφ' ημών, εγγεγραμμένη ου μέλανι, αλλά Πνεύματι Θεού ζώντος, ουκ εν πλαξί λιθίναις, αλλά εν πλαξί καρδίας σαρκίνας" (Β΄ Κορ. 3/γ: 2-3). Επίσης ο ίδιος ο Απόστολος, χρησιμοποιώντας προφητεία τού Προφήτου Ιερεμίου που πραγματοποιήθηκε στον καιρό τής παρουσίας τού Χριστού και τής καθόδου τού Αγίου Πνεύματος, γράφει: "ότι αύτη η διαθήκη ην διαθήσομαι τω οίκω Ισραήλ μετά τας ημέρας εκείνας, λέγει Κύριος: διδούς νόμους μου εις την διάνοιαν αυτών, και επί καρδίας αυτών επιγράψω αυτούς, και έσομαι αυτοίς εις Θεόν, και αυτοί έσονταί μοι εις λαόν" (Εβρ. 8/η: 10). Μέσα στην καρδιά γίνεται η νοερά προσευχή και εκεί ο άνθρωπος αποκτά βεβαίωση τής υπάρξεως και ενεργείας τής Χάριτος τού Θεού. Γι' αυτό και ο Απόστολος Παύλος τονίζει εμφαντικά: "καλόν γαρ χάριτι βεβαιούσθαι την καρδίαν" (Εβρ. 13/ιγ: 9). (Σεβ. Ιεροθέου Ναυπάκτου: "Ο Βλέπων" σελ. 248 - 252).
"Υπάρχουν βέβαια, δύο βασικές διαφορές. Η μία είναι ότι οι δίκαιοι τής Παλαιάς Διαθήκης ήταν συνδεδεμένοι με τον άσαρκο Λόγο, η Εκκλησία, δηλαδή, ήταν πνευματική, δεν ήταν ακόμη Σώμα Χριστού. Η άλλη είναι ότι δεν είχε ακόμη καταργηθή οντολογικά ο θάνατος, γι' αυτό και οι δίκαιοι παρά το ότι είχαν φθάσει στη θέωση, εν τούτοις όμως πήγαιναν στον Άδη". (Σεβ. Ιεροθέου Ναυπάκτου: "Ο Βλέπων" σελ. 373)
3. Σεβ. Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης: Η βαπτισματική βίωση του Μυστηρίου της Εκκλησίας Όταν λέμε ότι η Εκκλησία είναι ένας τρόπος υπάρξεως τι εννοούμε, σε τι συνίσταται αυτός ο τρόπος υπάρξεως; Το πρώτο πράγμα που θα ήθελα να επισημάνω είναι ότι η Εκκλησία είναι Μητέρα, που σημαίνει ότι γεννάει τέκνα. Η γέννηση, η εμφάνιση νέων ταυτοτήτων, νέων υποστάσεων, είναι αυτό που συμβαίνει κάθε φορά που με το βάπτισμα γίνεται κανείς μέλος της Εκκλησίας. Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορεί να πει κανείς για το άγιο Βάπτισμα, αλλά είναι ορισμένα πράγματα που συνήθως δεν τα λέμε, ενώ είναι τα πιο ουσιαστικά. Το Βάπτισμα προϋποθέτει ένα θάνατο και μια γέννηση· ένα θάνατο τού παλαιού ανθρώπου και μια γέννηση ενός νέου. Αλλά τι είναι αυτός ο παλαιός άνθρωπος; Πρόκειται απλώς για ένα ηθικό ζήτημα, δηλαδή για αλλαγή και βελτίωση της συμπεριφοράς του ανθρώπου; Και εάν αλλάξει η συμπεριφορά τού ανθρώπου, έχει γίνει ό άνθρωπος καινούργιος, έχει ξαναγεννηθεί; Πολλές φορές εκεί σταματούμε, και έτσι επιβεβαιώνονται όσα είπα στην αρχή σχετικά με την Προτεσταντική επίδραση στην αντίληψη που έχουμε περί βιώματος. Το πρόβλημα όμως, τού θανάτου τού παλαιού ανθρώπου δεν είναι ηθικό, αλλά οντολογικό, διότι το πρόβλημα με τη βιολογική γέννηση μας δεν είναι απλώς ότι μας κάνει να έχουμε την αμαρτία μέσα στην ύπαρξη μας (όπως λέει ό ψαλμωδός, «εν αμαρτίαις εκίσσησέ με η μήτηρ μου»), δεν είναι απλώς το ότι φέρνουμε αυτό που λέμε προπατορικό αμάρτημα, άλλα είναι το ότι όλα αυτά μεταφράζονται στο γεγονός ότι φέρνουμε μία θνητή ύπαρξη, ότι γεννιόμαστε ως θνητά όντα. Και η ζωή, συνεπώς, που έρχεται από τη βιολογική γέννηση, από τους ίδιους τους νόμους της φύσεως και της βιολογίας, οδηγεί αναπόφευκτα στο θάνατο. Επομένως, ο καινός άνθρωπος, αυτός που θα ξαναγεννηθεί, πρέπει να είναι ο άνθρωπος, που θα ζήσει αιώνια, που δεν έχει απλώς τη θνητή ύπαρξη, που μας έδωσε η βιολογική μας γέννηση. Η Εκκλησία με το Βάπτισμα γίνεται μητέρα, που γεννάει αθάνατα παιδιά, ενώ η βιολογική μητέρα γεννάει θνητά παιδιά. Έτσι στο Βάπτισμα έχουμε, όπως θα μπορούσε να πει κανείς, την πρώτη βίωση της Εκκλησίας. Αν ρωτήσουμε τον εαυτό μας, πότε βιώνουμε για πρώτη φορά το μυστήριο της Εκκλησίας, η απάντηση είναι: με το Βάπτισμα. Τότε διακόπτουμε τους δεσμούς μας με το θάνατο, και αποκτούμε μια ζωή, η οποία δεν δεσμεύεται από τους νόμους της βιολογίας, τους νόμους του θανάτου. Γι' αυτό στο Βάπτισμα έχουμε μια ριζική μεταστροφή τού ανθρώπου, την οποία δεν πρέπει να την ερμηνεύουμε απλώς ηθικά, δηλαδή σαν αλλαγή συμπεριφοράς, αφού όσο κι αν αλλάξει κανείς τη συμπεριφορά του παραμένει θνητός. Γι' αυτό άλλωστε εκτός της Εκκλησίας μπορεί να βρει κανείς ανθρώπους που κατορθώνουν και αρετή και αλλαγή συμπεριφοράς, αλλά δεν κατορθώνουν να απαλλαγούν από τα δεσμά του θανάτου. Η στροφή, λοιπόν, που γίνεται στο Βάπτισμα, η στροφή, την οποία συμβολικά, τελετουργικά κάνει ο υποψήφιος κατά την ώρα των εξορκισμών, όταν τον στρέφουμε από την κατεύθυνση προς Δυσμάς, προς την κατεύθυνση προς Ανατολάς, αυτή είναι στροφή από το βασίλειο τού σκότους και τού θανάτου στο βασίλειο του φωτός και της ζωής. Έτσι το Βάπτισμα σημαίνει επίσης απελευθέρωση από ο,τιδήποτε στο παρελθόν εδέσμευε τον άνθρωπο. Και αν ακόμα είναι νήπιος και δεν έχει προβλήματα ηθικής συμπεριφοράς, όπως οι ενήλικοι, το Βάπτισμα αποτελεί και γι’ αυτόν νέα γέννηση, διότι έχει αυτήν τη θνητότητα, για την οποία μιλήσαμε προηγουμένως. Αν πάλι είναι μεγάλος, μετά το Βάπτισμα διαγράφονται οι αμαρτίες τού παρελθόντος και έτσι πραγματοποιείται μια ριζική στροφή προς μια καινούργια ταυτότητα, η οποία δεν στηρίζεται πλέον σ' αυτό που ήταν ο άνθρωπος στο παρελθόν, αλλά σ' αυτό που θέλει ο Θεός να είμαστε αιώνια. Έτσι, στο Βάπτισμα βιώνεται αυτή η στροφή, η μεταστροφή από αυτό που ήμασταν στο παρελθόν σ' αυτό που θα είμαστε στο μέλλον. Αλλά το Βάπτισμα περιλαμβάνει και ένα άλλο στοιχείο. Δεν είναι απλώς ο θάνατος ως προς το παρελθόν, που καταργείται, αλλά η Ανάσταση σε μια νέα ζωή, η οποία όμως νέα ζωή εκφράζεται (και εδώ είναι το πολύ σημαντικό που πολλές φορές παραγνωρίζουμε) με την ενσωμάτωσή μας στο σώμα της Εκκλησίας. Δεν υπάρχει Βάπτισμα, το όποιο να μην συνεπάγεται αυτομάτως ενσωμάτωση στο Σώμα της Εκκλησίας. Όταν έγραφε ο Απόστολος Παύλος ότι στο Βάπτισμα πεθαίνουμε συν Χριστώ και ανιστάμεθα, για να ενσωματωθούμε μέσα στο σώμα τού Χριστού, αυτό μεταφράζεται πρακτικά στην ενσωμάτωσή μας στην Κοινότητα της Εκκλησίας, πράγμα που σημαίνει πλέον ότι οι σχέσεις που καθορίζουν την ύπαρξή μας δεν είναι οι βιολογικές, αυτές δηλαδή που πήραμε από την πρώτη μας γέννηση, αλλά οι Εκκλησιολογικές, αυτές που μας δίνει η Εκκλησία. Χαρακτηριστικά, ας θυμηθούμε αυτό που λέγεται κατ' επανάληψη στα ιερά Ευαγγέλια ως προτροπή τού Κυρίου, ότι Πατέρας σας δεν είναι πλέον ο πατέρας της οικογενείας σας, αλλά «ο εν τοις ουρανοίς» και «Πατέρα μη καλέσητε υμών επί της γης, είς γαρ εστιν ο Πατήρ υμών, ο εν τοις ουρανοίς» (Ματθ. κγ', 9). Όλα αυτά βγήκαν από την εμπειρία τού Βαπτίσματος, την εμπειρία της εντάξεως πλέον μέσα σε ένα νέο πλέγμα σχέσεων, που δεν είναι το βιολογικό. Από εκεί αντλεί τώρα την υπόσταση, την προσωπική του ταυτότητα, ο πιστός. Ας κάνουμε εδώ μια παρένθεση λειτουργικής φύσεως. Για μας τους Ορθοδόξους είναι καίριας σημασίας το να επιμείνουμε στο ότι το Βάπτισμα, το Χρίσμα και η Θεία Ευχαριστία αποτελούν μία ενιαία και αδιάσπαστη λειτουργική ενότητα, ενώ στη Δύση (τόσο στους Ρωμαιοκαθολικούς, όσο και στους Προτεστάντες) αυτά τα τρία Μυστήρια έχουν διασπασθεί λειτουργικά και μεσολαβεί χρόνος μεταξύ Βαπτίσματος, Χρίσματος και Θείας Ευχαριστίας, με διάφορα επιχειρήματα βιωματικά, με την ατομική έννοια τού βιώματος (ότι πρέπει το παιδί να μεγαλώσει, να καταλαβαίνει τι τού γίνεται και μετά να προσέλθει). Για μας δεν ισχύουν τέτοια κριτήρια. Αντίθετα, ισχύει το κριτήριο ότι έχομε μια οντολογική αλλαγή, ότι ο άνθρωπος πρέπει να μπει πλέον σε μια νέα σχέση με τον κόσμο. Δεν μπορεί να είναι κανείς βαπτισμένος και να είναι μακριά από την βίωση της Κοινότητος της Εκκλησίας, γι αυτό Βάπτισμα σημαίνει συγχρόνως και τοποθέτηση μέσα στην Κοινότητα της Εκκλησίας και κοινωνία στη Θεία Ευχαριστία. Το ότι σήμερα οι Βαπτίσεις γίνονται εκτός της Θείας Ευχαριστίας, ή δίνουμε τη Θεία Ευχαριστία στον νεοβάπτιστο ατομικά και εκτός της Κοινότητος, τούτο είναι μία λύση ανάγκης, η οποία τουλάχιστον διατηρεί την ενότητα των Τριών Μυστηρίων. Πάντως, ο σωστός τρόπος είναι να τελείται το Βάπτισμα στη Θεία Ευχαριστία, ώστε να μπορεί αμέσως η Κοινότητα να υποδέχεται το νέο μέλος Της, και αυτό γίνεται ως μέλος της Εκκλησίας. ("Ευχαριστίας Εξεμπλάριον". Μέγαρα 2006. Εκδόσεις Ευεργέτης. Σελίδες 64-73).
Στον Θεό η διαφορά, δεν σημαίνει διαίρεση αλλά ενότητα. Έτσι και στην Εκκλησία ο κόσμος όλος και ο ίδιος ο άνθρωπος, παρά τη διαφορά που υπάρχει μεταξύ τών όντων, ενώνονται μεταξύ τους και με τον Θεό, όχι απλώς για να γίνουν καλύτεροι και να ζουν ευτυχέστερα, αλλά για να μην πάψουν να είναι, να υπάρχουν. Ο σκοπός τής Εκκλησίας δεν είναι ηθικός, αλλά οντολογικός. Η υπέρβαση τής διαιρέσεως ή τής αντιπαλότητας μεταξύ τών όντων, με μια ένωση που σέβεται και δεν καταργεί τη διαφορά, είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου για τον κόσμο και τον άνθρωπο. Η Εκκλησία υπάρχει για να εικονίζει και να προσφέρει τη γεύση ενός κόσμου απαλλαγμένου από τη διαίρεση, η οποία είναι ταυτόσημη με τον θάνατο, και με το μηδέν που προηγήθηκε τής δημιουργίας τού κόσμου. Αυτή τη σχέση κόσμου, ανθρώπου και Θεού, τη βλέπει ο άγιος Μάξιμος να εικονίζεται κυρίως και κατ' εξοχήν στη Θεία Λειτουργία. Η Λειτουργία, είναι για τον πατέρα αυτόν τής Εκκλησίας, μία πορεία τού κόσμου με επικεφαλής τον άνθρωπο - ιερέα τής κτίσεως, προς ένα κόσμο ενότητας όλων τών διεστώτων, και αιώνιας ζωής σε κοινωνία με τον Θεό στη Βασιλεία Του. Η Λειτουργία είναι για τον Μάξιμο η εικόνα ενός κόσμου που υπερβαίνει τον θάνατο, χάριν στην υπέρβαση τής διαιρέσεως, μεταξύ ανθρώπου και κόσμου, και ανθρώπου, κόσμου και Θεού. Η Θεία Λειτουργία, (όπως και η ίδια η Εκκλησία), αποκτά έτσι, πελώρια υπαρξιακή σημασία, όχι μόνο για τον άνθρωπο, αλλά και για ολόκληρη την κτίση. (Σεβ. Ιωάννη ομιλία: "Άνθρωπος και κόσμος στη θεολογία του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού").
4. Αρχιμ. Σοφρώνιος Σαχάρωφ: Ο κτισθείς «κατ’ εικόνα Θεού», εκτίσθη δια την «καθ’ ομοίωσιν» ζωήν. Ο τυχών «σωτηρίας» εν τω Θεώ, λαμβάνει ζωήν ομοίαν προς την ζωήν του Ιδίου του Θεού. Ο Θεός είναι ο πανταχού παρών και παντογνώστης, και οι Άγιοι εν Πνεύματι Αγίω λαμβάνουν ομοίωσιν της απανταχού παρουσίας και παγγνωσίας. Ο Θεός είναι Φως, και οι Άγιοι εν Πνεύματι Αγίω γίνονται φως. Ο Θεός είναι Αγάπη περιβάλλουσα παν όν, και οι Άγιοι εν Πνεύματι Αγίω περιβάλλουν δια της αγάπης αυτών τον κόσμον όλον. Ο Θεός είναι ο Μόνος Άγιος, και οι Άγιοι εν Πνεύματι Αγίω είναι Άγιοι. Η αγιότης δεν είναι έννοια ηθική, αλλ’ οντολογική. Άγιος δεν είναι εκείνος όστις είναι άμεμπτος κατά την ανθρωπίνην ηθικήν ή, κατά το φαινόμενον της πολιτείας αυτού, υπό την έννοιαν της ασκήσεως ή εισέτι και της προσευχής (και οι Φαρισαίοι ενήστευον και ετέλουν «μακράς» προσευχάς), αλλ’ εκείνος όστις κατέστη φορεύς του Πνεύματος του Αγίου. Μόνος ο Θεός είναι Αλήθεια και Ζωή, και οι κοινωνοί του Αγίου Πνεύματος γίνονται ζώντες και αληθινοί, ενώ οι μακρυνόμενοι από του Θεού αποθνήσκουν πνευματικώς και πορεύονται εις το «σκότος το εξώτερον» (Ματθ. κβ’ 13)." (Αρχιμ. Σοφρωνίου Σαχάρωφ: "Ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης" σελίδα 190).
5. Αλέξανδρος Σ. Κορακίδης (Δρ Θ.): 1. Εάν μη τις γεννηθή εξ ύδατος και Πνεύματος ου δύναται εισελθείν εις την βασιλείαν τού Θεού. Το γεγεννημένον εκ τής σαρκός σαρξ εστί και το γεγεννημένον εκ τού Πνεύματος Πνεύμά εστι" (Ιωάν. 3/γ: 5-6). Εκ νέου γέννηση ονομάζει ο Ιησούς Χριστός την πνευματική αλλοίωση τού ανθρώπου, που ενεργείται με το βάπτισμα εν Αγίω Πνεύματι στην κολυμβήθρα και το φωτισμό του, που προσφέρει την αναγέννησή του σε μια καινούργια ζωή. Και όταν οι άνθρωποι πιστέψουν στ ο όνομα τού Ιησού Χριστού και λάβουν το Άγιο Πνεύμα με το μυστήριο τού αγίου Βαπτίσματος, τούς δίνει τότε και την εξουσία να γίνουν τέκνα Θεού, γιατί αυτοί δεν θεωρούνται πλέον ότι έχουν γεννηθεί εκ θελήματος σαρκός, ούτε εκ θελήματος ανδρός, αλλ' ότι έχουν γεννηθεί εκ Θεού (Ιωάνν. 1/α: 12-13). Αυτός όμως που δεν έχει βαπτισθεί "δι ύδατος και Πνεύματος" εξακολουθεί να έχει τις φυσικές κινήσεις τής σαρκός του, χωρίς να τις έχει θάψει και σέρνει μαζί του τις κακές ψυχικές ενθυμήσεις (Φιλοκαλία, Γ΄ σελ. 45). 2. Αλλ' ο άνθρωπος διαφέρει από όλα τα άλλα ζώα, που έχουν κατώτερη ζωή απ' αυτόν. Δεν μπορεί λοιπόν να αποτελείται μόνο από σάρκα και τις κατώτερες ψυχικές λειτουργίες. Χρειάζεται ανώτερο πνευματικό περιεχόμενο στη ζωή του, πράγμα που οδηγεί στην άμεση σχέση και εξάρτησή του από τον δημιουργό του... 3. Επειδή η ύπαρξή μας είναι διπλή και αποτελείται από δύο φύσεις, σώμα και ψυχή και η μία είναι ορατή, ενώ η άλλη αόρατη, διπλή είναι και η κάθαρση, δι ύδατος η μία και δια τού Πνεύματος η άλλη. Το ένα λαμβάνεται σωματικά και ορατά, το άλλο συμβαίνει αοράτως και χωρίς το σώμα. Και το μεν πρώτο είναι τυπικό καθάρισμα, το δεύτερο όμως είναι αληθινό, που καθαρίζει και τα βάθη τού ανθρώπου και έρχεται ως επικουρία τής πρώτης και αρχικής γεννήσεως, για να τούς διαμορφώνει νέους και θεοειδείς. Τούς αναχωνεύει χωρίς φωτιά τούς παλαιούς ανθρώπους και ενώ αυτοί παραμένουν παλαιοί τούς ξαναχτίζει εκ νέου, χωρίς να τούς συντρίβει, σύμφωνα με τον άγιο Γρηγόριο το Θεολόγο (εις το βάπτισμα). 4. Είναι λοιπόν διπλή η κάθαρση τού ανθρώπου στο βάπτισμα, "δι' ύδατος και Πνεύματος", αφού είναι διπλός και αυτός εκ ψυχής και σώματος. Και το μεν Άγιο Πνεύμα ανακαινίζει μέσα μας το "κατ' εικόνα Θεού και καθ' ομοίωσιν", το δε ύδωρ δια τής χάριτος τού Αγίου Πνεύματος καθαίρει το σώμα τής αμαρτίας και μάς απαλάσσει από τη φθορά. Και ενώ με τη βύθισή μας στο ύδωρ εκπληρώνεται η εικόνα τού θανάτου τής πρώτης γεννήσεως και τής ταφής τής φθαρτής μας φύσεως, το Άγιο Πνεύμα μάς παρέχει τον αρραβώνα τής νέας ζωής. ... 6. Στο άγιο βάπτισμα προσέρχεται ο άνθρωπος διεφθαρμένος από την αμαρτία και δούλος τού διαβόλου, πνευματικά νεκρός, αλλά απελευθερώνεται από την κατοχή τού διαβόλου και το θάνατο και ζωοποιείται εγκεντριζόμενος την όντως ζωή, εντός τού μυστικού σώματος τού Χριστού. Ανοίγουν τα πνευματικά μάτια τής ψυχής του και ξεπερνά την εμπειρία τών αισθήσεων. Έχει τη γνωστική εμπειρία τού Θεού με την προσωπική του σχέση και παίρνει τη δύναμη τής υιοθεσίας, να γίνει υιός και κληρονόμος τού Θεού στη μέλλουσα ζωή. 7...Αλλά και στη ζωή μας αυτή δια τού αγίου Βαπτίσματος λαμβάνουμε την απαρχή τού Αγίου Πνεύματος και έχουμε ως αρχήν ετέρου βίου την παλιγγενεσία και τη σφραγίδα, το φυλακτήριο και το φωτισμό. 8. Με το Βάπτισμα, σύμφωνα με το Μ. Βασίλειον (PG 29, στ. 725), μεταλαμβάνουμε το Άγιο Πνεύμα, που έχει στερηθεί η ύπαρξή μας και γινόμαστε πάλι καινή κτίση. Γίνεται εικόνα Θεού πάλι ο άνθρωπος, που είχε εκπέσει από την ομοιότητα τού Θεού και ομοιώθηκε στα άλογα ζώα με το θάνατο. "Παρασυνεβλήθη τοίς κτήνεσι τοίς ανοήτοις και ωμοιώθη αυτοίς" (Ψαλμός 48, 12,20). Τώρα όμως λέγει ο απόστολος, ότι "ο εγείρας τον Χριστόν εκ νεκρών ζωοποιήσει και τα θνητά ημών σώματα, δια τού ενοικούντος αυτού Πνεύματος εν ημίν" (Ρωμ. 8/η: 11). ...10... Ο θάνατος και η ταφή μας στην κολυμβήθρα γίνεται συμβολικά, κατά μίμηση μόνο τού Ιησού Χριστού, χωρίς να εγειρόμαστε από πραγματικό τάφο. Η σωτηρία μας όμως είναι αληθινή κατά τον άγιο Κύριλλο Ιεροσολύμων (Μυσταγ. Κατήχηση Β΄, 4-5), γιατί ο Κύριος Ιησούς σταυρώθηκε, ενταφιάσθηκε αληθινά και αναστήθηκε "όντως" (Λουκ. 24/κδ: 34)... 11. Γιατί συγχρόνως με το Βάπτισμα έχουμε ενδυθεί τον ίδιο το Χριστό, εφ' όσον "όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθητε, Χριστόν ενεδύσασθε" (Γαλ. 3/γ: 37). Έχουμε συσσωματωθεί στο χώμα Του όλοι, γιατί "εις έν σώμα εβαπτίσθημεν" (Α΄ Κορ. 12/ιβ: 13). Και έχουμε έτσι "ενδυθεί την στολήν την πρώτην" (Λουκ. 15/ιε: 22), ενδυσάμενοι τον νέον άνθρωπον τον ανακαινούμενον εις επίγνωσιν κατ' εικόνα τού κτίσαντος αυτόν" (Κολ. 3/γ: 10). Όλα αυτά τα ενδύματα εκφράζουν τη Χάρη τού Αγίου Πνεύματος, που έχουμε ενδυθεί. Ανώτερη όμως και σαφέστερη είναι η ένδυση τού Χριστού με πλήρη κάλυψη ψυχής και σώματος, η οποία μάς προστατεύει, ώστε να μη "ποιούμε τής σαρκός πρόνοιαν εις επιθυμίας" (Ρωμ. 13/ιγ: 14). ... 13. Ο Χριστιανός εισέρχεται στην εκκλησία με το Βάπτισμα, "ώστε σε κάθε πιστό να γεννιέται ο Χριστός νοητώς και δια τούτο "η εκκλησία σπαργά και ωδίνει" (πονάει και αγωνιά), μέχρις ότου ο Χριστός μορφωθεί εν ημίν γεννηθείς, όπως έκαστος τών αγίων (τών Χριστιανών) με τη συμμετοχή του στη ζωή τού Χριστού, να γίνει και αυτός Χριστός... Και με κάποιο τρόπο να γίνουν όλοι οι βαπτισμένοι Χριστοί, με τη μετουσία τού Αγίου Πνεύματος", σύμφωνα με τον Μεθόδιο Ολύμπου (Συμπόσιον 8 PG 18: 149 C)... 14. Ο βαπτισμένος ενώνεται με το Χριστό και κάνει δικές του τις καινούργιες αισθήσεις και τις λειτουργίες τού σώματος τού Χριστού, κατά τον Νικ. Καβάσιλα. Και λαμβάνει όλες τις μεθηλικιώσεις τού Χριστού, έχοντας λάβει τη δύναμη με τις εντολές Του, να περάσει από τη βρεφική και τη νηπιακή ηλικία στην ανδρική τελειότητα, κατά τον άγιο Γρηγόριο το Σιναΐτη. Και ενωμένος ο άνθρωπος με το Χριστό στη ζωή αυτή σταυρώνεται και πεθαίνει μαζί του βιολογικά, αλλά και ανασταίνεται ομοίως και ζωοποιείται με την αιώνια βιοτή, έχοντας καινούργια γέννηση, χωρίς τον εκμηδενισμό, από την προηγούμενη βιολογική ζωή του. 15. Πώς τελείται και πώς μεταδίδεται η χάρη δια τού Βαπτίσματος, χωρίς να είναι αυτή μερική, αλλά πλήρης, με αυτοτελή δύναμη; Όπως ο βυθιζόμενος στο νερό περιβάλλεται πανταχόθεν από τα ύδατα έτσι και ο πιστός βαπτίζεται ολοτελώς υπό τού Πνεύματος. Έξωθεν περιχέεται το ύδωρ, ένδοθεν, το Πνεύμα βαπτίζει την ψυχή, χωρίς παραλήψεις. Και τι θαυμάζεις, λέγει ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων. "Σκέψου ένα μικρό και απλό παράδειγμα: Αν η φωτιά διέρχεται εσωτερικά και καίει και το παχύτερο σίδερο και το πυρακτώνει ολόκληρο, ώστε από ψυχρό να γίνει καυτό και από μαύρο να γίνει λαμπρό. Αν η φωτιά ως σώμα βυθίζεται έτσι στο σώμα τού σιδήρου και το αλλάζει απρόοπτα, γιατί απορείς αν το Άγιο Πνεύμα εισέρχεται στα ενδότατα τής ψυχής;" (Κατήχηση Φωτιζομένων ιζ΄ 14). 16. Το νερό τού βαπτίσματος δέχεται την ενέργεια τού Αγίου Πνεύματος με την επίκληση τού λειτουργού: "Αυτός ουν φιλάνθρωπε βασιλεύ, πάρεσο και νυν δια τής επιφοιτήσεως τού Αγίου Σου Πνεύματος και αγίασον το ύδωρ τούτο... Ποίησον αυτό αφθαρσίας πηγήν... κλπ". Αυτή την ευεργεσία τής αναγεννήσεώς μας στο Βάπτισμα δεν την χαρίζει το νερό, αλλά το πρόσταγμα τού Θεού και η επιφοίτηση τού Αγίου Πνεύματος, που έρχεται με μυστικό τρόπο, ύστερα από τη δική μας ελεύθερη προαίρεση και επιθυμία. Το νερό υπηρετεί ώστε να φανεί η κάθαρση που πραγματοποιείται (Γρηγορίου Νύσσης, εις τη ημέραν τών Φώτων PG 46, στ. 581). ... 20... "Και παρά μεν τού Αγίου Πνεύματος ημίν η αναγέννησις (Ιωάνν. γ΄ 5) παρά δε τής αναγεννήσεως η ανάπλασις, παρά δε τής αναπλάσεως, η επίγνωσις τής αξίας τού αναπλάσαντος, κατά Γρηγόριο Θεολόγο (Θεολογικός Ε΄). Είναι το θ. Χάρισμα που ενεργεί δημιουργικά τη χαρισματική αναγέννηση, χωρίς τη συμβολή και συνεργασία τού γεννώμενου πνευματικού ανθρώπου, όπως και στη φυσική γέννησή του. Προσφέρει την αφετηρία τής νέας οντολογικής πραγματικότητας τού ανθρώπου. Τού παρέχει το "εν Χριστώ είναι και το κατά Χριστόν υποστήναι" (Νικ. Καβάσιλας, λόγος β΄). ... 25... "κατά πνεύμα γεννήτορας είναι ο Χριστός, ως ο Β΄ Αδάμ, γιατί με την άκτιστη χάρη Του μάς ελευθερώνει από την αμαρτία, το διάβολο και το θάνατο και μάς συνδέει οντολογικά με τον εαυτό Του, κατά τον Γρηγόριο Παλαμά (ομιλία 54)... Και ενώ είναι "κατά φύσιν εταίρων παίδες" ενδύονται το Χριστό στο Βάπτισμα και γίνονται "υπέρ φύσιν", εξ αιτίας τού Χριστού, ο οποίος νικά τη φύση τους, σύμφωνα με τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά (Ομιλία 57: ζ). 26. Ο άνθρωπος που δεν έλαβε το άγιο Βάπτισμα είναι σαρκικός και αμέτοχος τού επουρανίου φωτός, διατηρεί το προπατορικό αμάρτημα με όλους τούς ρύπους τής ψυχής και τού σώματος μέχρι θανάτου, χωρίς την προοπτική τής καθάρσεως. Γιατί χωρίς το Βάπτισμα δεν υπάρχει δυνατότητα να τύχει τής καλής και αγαθής ελπίδας τής αναγεννήσεως, που υπερβαίνει τη σάρκα, έστω και αν κατορθώνει κάθε άλλη μικρή ή μεγάλη πρόοδο. Η διαβεβαίωση τού Ιησού Χριστού είναι απόλυτη και σαφής: "Αμήν λέγω υμίν: εάν μη τις γεννηθεί εξ ύδατος και Πνεύματος, ου δύναται εισελθείν εις την βασιλείαν τών ουρανών (Ιωάν. γ΄ 5). 27. Αντίθετα ο βαπτισμένος έχει αναγεννηθεί με τη θ. χάρη "δια λουτρού παλιγγενεσίας και ανακαινίσεως Πνεύματος Αγίου (Τίτου 3/γ: 5). Μόνο αυτός έχει δεχθεί την κάθαρση τής ψυχής και τού σώματός του, είναι πνευματικός και έγινε μέτοχος τής αθάνατης και αιώνιας ζωής. Λειτουργούν οι κεραίες τής ψυχής του και οι αισθήσεις τού Πνεύματος πάνω στη σάρκα και χαρίζουν τη φωτεινή πορεία τής ζωής. Όποιος προσέρχεται στο Βάπτισμα και βγαίνει από την κοιλιά τής μητέρας του τής κολυμβήθρας, δέχεται τη θεογενεσία και είναι προορισμένος για αθανασία, πέρασε την είσοδο τής πνευματικής ζωής και εισήλθε ήδη την πύλη τού ουρανού (Γέν. κη΄ 7). Αυτός μόνο μπορεί να κατορθώσει εκείνο που επιθυμούσε ο Δαβίδ, ζητώντας να δοξολογήσει το Θεό: "Άνοιξόν μοι πύλας δικαιοσύνης, έλεγε, εισελθών εν αυτοίς εξομολογήσομαι τω Κυρίω" (Ψαλμ. 117: 19). ("Το Άγιον Πνεύμα ως συστατικό τού ανθρώπου" Αλέξανδρου Σ. Κορακίδη Δρος Θ. σελ. 157-164).
6. Αθανάσιος Δεληκωστόπουλος: Κατά το βάπτισμα λοιπόν επέρχεται οντολογική καταστροφή της αμαρτίας. (Ορθόδοξο Γουίκι "Βάπτισμα" - Αθανασίου Δεληκωστόπουλου, "Η πίστη των Ορθοδόξων", σελ. 169-170).
7. Δημήτριος Ι. Τσελεγγίδης (καθηγητής ΑΠΘ): Το «εμφύσημα» του Χριστού συνεχίζει να πραγματώνει η Εκκλησία μυστηριακώς στα πρόσωπα των πιστών της με το βάπτισμα, όπου με την αναγέννησή τους παρέχονται οι οντολογικές προϋποθέσεις για την μετοχή της Χάριτος του Θεού. Με τον τρόπο αυτό γίνονται χαρισματικώς μέτοχοι του Θεού, κατά τον Παλαμά, όσοι δέχτηκαν «μυστικώς» στην ψυχή τους το θείο εκείνο «εμφύσημα», που έχασε ο Αδάμ με την παρακοή. (Βλ. Περί θεοποιού μεθέξεως 14, εκδ. Π. Χρήστου, τομ. Β', σ. 149). ("Το αυτεξούσιο τού ανθρώπου και η Χάρη τού Θεού στο πλαίσιο τής σωτηρίας". Τού Δημητρίου Ι. Τσελεγγίδη, καθηγητή Α.Π.Θ. Ομιλία, που έγινε στους φοιτητές της Θεολογικής Σχολής, Holy Cross, της Βοστώνης, Η.Π.Α., το εαρινό εξάμηνο του 2005).
8. Π. Νικόλαος Λουδοβίκος: «Στη σκέψη των νεωτέρων προσωπολόγων συναντά κανείς μιαν αγιάτρευτη αλλεργία προς οποιασδήποτε μορφή εσωτερικότητας, εσωστρέφειας ή ακόμα και συνειδητής ασκητικής ζωής, πράγματα τα οποία εκλαμβάνονται συλλήβδην ως δήθεν ψυχολογισμός. Οι θεολόγοι αυτοί ελάχιστα δυστυχώς κατανοούν την Πατερική ασκητική παράδοση και, εν προκειμένω, τη θεολογία του π. Σωφρονίου. Εδώ η εσωτερικότητα ή η εσωστρέφεια δεν είναι ψυχολογισμός αλλά καθαρή οντολογία. Ο “έσω άνθρωπος” (έκφραση καθαρά ως γνωστόν Βιβλική) δεν είναι εδώ παρά ο χώρος του γνωμικού θελήματος, της ελευθερίας δηλαδή του ανθρώπου, ο χώρος δηλαδή όπου τελεσιουργείται (συνειδητά βεβαίως και εν συναισθήσει και όχι ασυνειδήτως ή ασυναισθήτως!) το μυστήριο της καθολικοποίησης του ανθρώπου, μέσω της ταπεινής και κενωτικής “συνεργείας” του θελήματος του ανθρώπου με το θέλημα του Θεού εν Χριστώ» (π. Νικολάου Λουδοβίκου: "Οι τρόμοι τού προσώπου και τα βάσανα τού έρωτα) σελ. 170). |
Δημιουργία αρχείου: 28-8-2013.
Τελευταία μορφοποίηση: 2-6-2020.
