Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος λέγει ότι είναι δυνατόν να συνηθίσωμεν εις πάσαν επιστήμην, πάσαν τέχνην, παν επάγγελμα και να πράττωμεν το έργον άνευ ιδιαιτέρας πλέον προσπαθείας. Αλλ’ εις ουδένα εδόθη ποτέ να προσεύχηται άνευ κόπου· προ παντός εάν έχωμεν υπ’ όψιν την μετά προσοχής προσευχήν, την τελουμένην νοερώς εν τη καρδία.

Εάν τις αισθάνηται ισχυράν έλξιν προς την προσευχήν ταύτην, είναι δυνατόν να έλθη εις αυτόν η δυσκόλως κατορθωτή επιθυμία: να αποσυρθή πανταχόθεν· να κρυβή από πάντων εις το βάθος της γης, εκεί, όπου δεν οράται και αυτό το φως του ηλίου· εκεί όπου δεν ακούονται οι ήχοι ούτε του κόπου των ανθρώπων ούτε της χαράς αυτών· εκεί όπου εγκαταλείπεται πάσα μέριμνα των παρερχομένων. Και τούτο γίνεται καταληπτόν: Είναι εις πάντας φυσικόν να κρύπτουν από αλλοτρίου οφθαλμού την μυστικήν αυτών ζωήν, ενώ η προσευχή αύτη αποκαλύπτει και αυτόν τον πυρήνα της ψυχής, μη υπομένοντα ουδεμίαν ψαύσιν, ει μη την εκ της χειρός του Ποιήσαντος ημάς.

Ω, εις ποίας οδυνηράς εντάσεις υποβάλλεται ο τοιούτος άνθρωπος εις τας προσπαθείας αυτού, όπως ανεύρη κατάλληλον μέρος δια την ποθουμένην προσευχήν! Η προσευχή αύτη ως πνοή άλλου κόσμου οδηγεί εις διαφόρους συγκρούσεις: και εις εσωτερικάς και εις εξωτερικάς. Μία εξ αυτών είναι η πάλη προς το σώμα ημών, όπερ δεν βραδύνει να φανερώση την αδυναμίαν αυτού να ακολουθήση την ορμήν του πνεύματος· συχνάκις αι σωματικαί ανάγκαι φθάνουν εις τοιούτον βαθμόν παθημάτων, ώστε το πνεύμα αναγκάζεται να κατέλθη εκ του ύψους της προσευχής εις την μέριμναν του σώματος, όπερ αλλέως αποθνήσκει.

Ετέρα εσωτερική σύγκρουσις παρατηρείται ιδιαιτέρως εν τη αρχή: Πώς είναι δυνατόν να αγνοήσωμεν τον πλησίον, τον οποίον εκλήθημεν δια της εντολής να αγαπώμεν ως εαυτόν; Θεολογικώς η αποταγή χάριν της προσευχής φαίνεται να αντιφάσκη προς το νόημα της εντολής· ηθικώς, αύτη παρουσιάζεται ως ανεπίτρεπτος «εγωϊσμός»· μυστικώς δε, ως κατάδυσις εις το σκότος της απεκδύσεως· εκεί όπου ουδέν στήριγμα υπάρχει δια το πνεύμα και είναι δυνατή η απώλεια της συνειδήσεως της πραγματικότητος του κόσμου τούτου. Εν τέλει δε, ο φόβος, διότι είναι άγνωστον εις ημάς, εάν το εγχείρημα ημών είναι ευάρεστον εις τον Θεόν.

Η ασκητική απέκδυσις από παντός κτιστού, ως αποτέλεσμα μόνον εντάσεως της ανθρωπίνης ημών θελήσεως, είναι καθ’ υπερβολήν αρνητική. Είναι φανερόν εις τον νουν ότι η αρνητική πράξις αυτή καθ’ εαυτήν δεν δύναται να οδηγήσει εις θετικήν, συγκεκριμένην κατοχήν του ποθουμένου.  Βεβαίως, είναι αδύνατον να εκθέσωμεν όλας τας αμφιταλαντεύσεις του νου εις τοιαύτας περιόδους. Μία εξ αυτών: Ηρνήθην παν το εφήμερον, αλλ’ ο Θεός δεν είναι μετ’ εμού. Δεν είναι άρα γε τούτο «το σκότος το εξώτερον», η ουσία του άδου; Πολλαί άλλαι, ουχί σπανίως φοβεραί δια την ψυχήν, καταστάσεις θα συναντήσουν τον αναζητητήν της καθαράς προσευχής. Ενδέχεται πάντα ταύτα να είναι αναπόφευκτα εν τη οδώ ταύτη. Η πείρα δεικνύει ότι είναι φυσικόν εις την προσευχήν να διαπερά τους αχανείς χώρους του κοσμικού είναι.

Αι εντολαί του Χριστού δι’ αυτής ταύτης της φύσεως αυτών υπερνικούν πάντας τους περιορισμούς· η ψυχή κρέμαται επάνω αβύσσων όπου το αδόκιμον πνεύμα ημών δεν διαβλέπει διέξοδον. Τι ποιήσω; Δεν δύναμαι να χωρήσω τας αποκαλυφθείσας αβύσσους· βλέπω την μικρότητα μου, την αδυναμίαν μου· προς στιγμήν πίπτω. Αλλ’ η ψυχή μου παραδεδομένη εις τας χείρας του Ζώντος Θεού, στρέφεται κατά φυσικόν τρόπον προς Αυτόν, Ούτος δε άνευ δυσκολίας προφθάνει εμέ, όπου και εάν ευρίσκωμαι.

Κατ’ αρχάς η ψυχή τρέμει, αλλ’ ουχί άπαξ σωθείσα δια της προσευχής, βαθμηδόν ενδυναμούται εν τη ελπίδι, γίνεται ανδρειοτέρα εκεί όπου ενωρίτερον η ανδρεία εφαίνετο τελείως αδύνατος.

Προσπαθώ να γράψω περί της αοράτου πάλης του πνεύματος ημών. Αι βιωθείσαι υπ’ εμού εμπειρίαι δεν παρείχον επαρκή βάσιν να θεωρήσω αυτάς ως ήδη αποκτηθείσαν αιωνιότητα. Φρονώ ότι, έως ότου είμεθα εν τω υλικώ τούτω σώματι, είναι αναπόφευκτος η ολίσθησις της αντιλήψεως ημών προς ορατάς αναλογίας. Είναι εισέτι άγνωστον τι θα συμβή όταν τελικώς εγκαταλείψωμεν το υλικόν και πρόσκαιρον τούτο σώμα. Επαναλαμβάνω: Εν εκείνη τη απειρότητι δεν υπάρχουν οραταί οδοί: ο φόβος, ουχί ο ζωώδης, οδηγεί την έντασιν της προσοχής μέχρι του άκρου των δυνάμεων ημών. Μόνον η προσευχή δύναται να δώση εις ημάς σταθεράν ισορροπίαν εις όλας τας αμφιταλαντεύσεις. Η ψυχή κράζει συχνάκις άνευ λόγων ή δια συντόμων λόγων: «Κύριε σώσον με».