γ) Η περί Λόγου διδασκαλία

1. Η περί Λόγου διδασκαλία των Απολογητών αποτελεί το σπουδαιότερον και σημαντικώτερον μέρος της διδασκαλίας των. Δι' αυτής αφ' ενός μεν κατεβλήθη προσπάθεια εποικοδομητικής προβολής εις τους εθνικούς της περί Θεού ιδέας του Χριστιανισμού, ως ιδέας καθαράς και ελλόγου, ευρισκομένης εις άκραν αντίθεσιν προς τας περί θεών συγκεχυμένας και ασυναρτήτους ιδέας του εθνισμού, αφ' ετέρου δε δια πρώτην φοράν επεχειρήθη η δια της κατηγορίας του Λόγου ερμηνεία της εκκλησιαστικής χριστολογίας, η οποία απετέλεσε τον ακρογωνιαίον λίθον της περαιτέρω αναπτύξεως του χριστολογικού δόγματος εν τη επιστημονική θεολογία της Εκκλησίας.

2. Η περί Λόγου διδασκαλία δεν ήτο βεβαίως άγνωστος εις την εποχήν των Απολογητών. Ταύτην εγνώριζον: η Χριστιανική Εκκλησία (δ΄ Ευαγγέλιον), ο Αλεξανδρινός Ιουδαϊσμός (Φίλων),¹⁴¹ η Πλατωνική φιλοσοφία και οι Στωικοί. Οι Απολογηταί όμως υπήρξαν οι πρώτοι, οι οποίοι επί εκκλησιαστικού εδάφους εξεμεταλλεύθησαν αυτήν θεολογικώς.

Παραλλήλως, την εκ της φιλοσοφίας προερχομένην ορολογίαν, διερμηνεύοντες Χριστιανικώς, εχρησιμοποίησαν επιμόνως και εν τη προσπαθεία των να κερδίσουν εις Χριστόν Ιησούν τους εθνικούς αναγνώστας των.

3. Όπως όμως συμβαίνει εις όλα τα σημεία της θεολογίας των Απολογητών, τοιουτοτρόπως και εδώ — κατ' εξοχήν μάλιστα — φιλοσοφικαί επιδράσεις βαρύνουν επί της θεολογικής σκέψεως αυτών. Το φάσμα των επιδράσεων τούτων είναι ευρύ. Κυρίως όμως εντοπίζονται αύται εις τρεις κύκλους:

α) τον Πλατωνικόν, β) τον Στωικόν και γ) τον Φιλώνειον, ο οποίος αποτελεί σύνθεσιν των δύο πρώτων.

Αφ' ετέρου, δεν είναι ολίγοι εκείνοι οι οποίοι υπεστήριξαν ότι αι εν λόγω επιδράσεις υπήρξαν ουσιαστικαί, ότι δηλαδή οι Απολογηταί δι' αυτών δεν ωμίλησαν άλλως (επιδράσεις κατ' είδος. εξωτερικαί), Αλλ' είπον άλλα.¹⁴² (Επιδράσεις καθ' ύλην).

4. Δια την ιστορίαν των δογμάτων τα θέμα της περί Λόγου διδασκαλίας των Απολογητών και των διαφόρων επ' αυτής επιδράσεων είναι πρωταρχικής σπουδαιότητος και σημασίας. Δια τούτο και ημείς, προς πληρεστέραν κατανόησιν του θέματος, θα επιμείνωμεν περισσότερον εις την εξέτασιν αυτού, μελετώντες εν συνεχεία τας επί μέρους αντιλήψεις ενός εκάστου των Απολογητών.

Σημειώσεις

141. Σχετικώς βλέπε: Α. Θεοδώρου, μν. έργ., σελ. 107.

142. Βλέπε R. Seeberg, μν. έργ., σελ. 344.